‘Er zit meer in dan je denkt!’ – Een handboek voor zorgleerlingen in de eerste opvang van het voortgezet onderwijs

elke order wordt uitgevoerd aan de hand van een schriftelijke productieopdracht het werken onder de werktitel handboek zorgleerlingen is de laatste drie jaar hard gewerkt aan een handboek speciaal bestemd voor hen die zich bezighouden met zogenoemde zorgleerlingen binnen de eerste opvang daaronder verstaan we niet alleen de docenten die lesgeven aan deze speciale doelgroep maar ook de school begeleiders coordinatoren en directies die met zorgleerlingen te maken hebben in dit praktische handboek worden verschillende aspecten van het werken met zorgleerlingen belicht op het moment van schrijven van dit artikel is bij uitgeverij partners het handboek er zit meer in dan je denkt want zo is de titel uiteindelijk geworden zojuist verschenen hieronder volgt een korte schets van de inhoud om de lezer alvast een idee van de inhoud te geven in een later nummer van alfa nieuws volgt een uitgebreidere bespreking er zit meer in dan je denkt een handboek voor zorgleerlingen in de eerste opvang van het voortgezet onderwijs mariet hattink het projectbureau rotterdam voorgeschiedenis hoofdstuk 2 bespreekt het spannings veld waarin onderwijs aan zorg leerlingen zich na een uitgebreide procedure werd door de bevindt enerzijds is het belangrijk veel centrale regiegroep van rotterdamse scholen aandacht te besteden aan veiligheid en voor vo gekozen voor het onderwerp structuur en rekening te houden met de zorgleerlingen als belangrijk speerpunt beperkte cognitieve vaardigheden van een besloten werd dat er een leerplan voor deze zorgleerling anderzijds bestaat het risico dat leerlingen geschreven zou worden het de leerling daardoor niet voldoende uitgedaagd projectbureau heeft als gebruikelijke werkwijze en gestimuleerd wordt de docent neemt de om samen met de scholen een aanpak uit te verantwoordelijkheid voor het leren te veel werken in de praktijk dus en parallel daaraan over de gulden middenweg tussen een product te maken waarin de in de praktijk afstemmen en uitdagen komt in dit hoofdstuk getoetste aanpak beschreven staat en waarin over didactiek aan bod ook achtergronden belicht worden etc in hoofdstuk 3 wordt ingegaan op geleidelijk aan vonden de auteurs die term cognitie de cognitieve vaardigheden en leerplan niet meer passend het werk werd ontwikkelingen van gewone leerlingen en meer en meer een praktisch handboek zorgleerlingen worden tegenover elkaar geplaatst maar hier blijft het niet bij er worden onderwerpen ook voorbeelden gegeven van werkvormen waarmee de cognitieve ontwikkeling van het handboek zorgleerlingen start met een zorgleerlingen kan worden gestimuleerd beschrijving van de kenmerken die een hoofdstuk 4 behandelt de dubbele taak zorgleerling van een reguliere leerling die zorgleerlingen binnen de eerste opvang te onderscheiden vervolgens worden aan de wachten staat naast te werken aan de hand van deze kenmerken verschillende typen ontwikkeling van allerlei schoolse vaardig zorgleerlingen gedefinieerd in een aparte heden moet de leerling ook en tegelijkertijd paragraaf wordt de speciale situatie van oudere werken aan de ontwikkeling van het zorgleerlingen 16 tot 18 jarigen besproken nederlands de accenten worden in dit 7 hoofdstuk gelegd op de taalaspecten klanken het totale leerlingvolgsysteem en in dienst van woordenschat en lezen deze zijn cruciaal voor een gedegen leerling begeleiding gaat de nt2 ontwikkeling en daarmee voor de hoofdstuk 9 er wordt een aanpak van ontwikkeling van schoolse vaardigheden planmatig handelen beschreven en tevens er is ook een hoofdstuk opgenomen over passeren manieren van observatie registratie taalgericht vakonderwijs waarschijnlijk geen en in te zetten toetsmaterialen en toets nieuw begrip voor de meeste lezers kalenders de revue taalgericht vakonderwijs is een didactiek die hoofdstuk 10 behandelt de doorstroom erop gericht is om zaak en sectorvakken voor van zorgleerlingen naar praktijkonderwijs naar leerlingen beter toegankelijk te maken talige de basisberoepsgerichte leerweg met leerweg drempels worden erdoor verlaagd omdat ondersteunend onderwijs en naar speciale zorg leerlingen in de eerste opvang zeker te doorstroomprogramma s voor risicoleerlingen maken zullen hebben met talige problemen zowel voor de jongere als oudere zorg biedt taalgericht vakonderwijs juist aan hen leerlingen worden de mogelijke doorstroom handvatten waardoor zij zaak en sectorvakken trajecten uitgewerkt ook worden de wettelijke beter kunnen volgen kaders geschetst waarbinnen toelating tot de hoofdstuk 6 schetst een mogelijke verschillende onderwijstypen zich afspeelt leerstoflijn voor zorgleerlingen er worden twee tenslotte wordt in hoofdstuk 11 leerstoflijnen onderscheiden die voor 12 tot en beschreven hoe onderwijs aan zorgleerlingen met 15 jarige zorg leerlingen en die voor de in de praktijk organisatorisch vormgegeven kan 16 ers binnen de twee leerstoflijnen wordt worden de voor en nadelen en praktische weer een uitsplitsing gemaakt naar de basis consequenties van homogene dan wel en schakelfase het eerste en tweede jaar van heterogene groepsindeling komen aan bod en de eerste opvang bovendien wordt er er worden tips gegeven op het gebied van onderscheid gemaakt naar uitstroom voor werken met kernteams en vormgeven van leerlingen die naar het praktijkonderwijs gaan lestabellen en roosters ook over facilitering is ander lesmateriaal geschikt dan voor zorgleerlingen brengen immers extra kosten leerlingen die naar het vmbo met met zich mee wordt het een en ander leerwegondersteuning gaan of rechtstreeks gezegd naar de arbeidsmarkt naast de zogenoemde kernmethodes zijn ook allerlei aanvullende en op de praktijk gericht remedierende materialen opgenomen in hoofdstuk 7 worden alle leermiddelen de auteurs van het handboek hebben steeds uit de leerstoflijn uitvoerig beschreven per de praktische bruikbaarheid van het boek voor leermiddel wordt steeds aangegeven voor ogen gehad ook bij het beschrijven van welke doelgroep het materiaal geschreven is wettelijke kaders en beschrijvende stukken aan welke vaardighe i d en wordt gewerkt wat over cognitieve processen is in de eerste plaats de samenstelling en gevolgde werkwijze van de afweging geweest is dit interessant en het materiaal is en in welke mate het geschikt relevant om te weten voor de docent die is voor 12 tot en met 15 jarigen dan wel 16 dagelijks met zorgleerlingen te maken heeft ers dit handboek is echter niet alleen voor hoofdstuk 8 gaat over intake hierin docenten bedoeld maar ook voor wordt besproken op welke wijze en aan de school begeleiders coordinatoren en directies hand van welk materiaal de intake van voor ieder hoofdstuk wordt middels een mogelijke zorg leerlingen kan worden leeswijzer per lezersgroep aangegeven welke aangepakt er wordt ook ingegaan op paragrafen interessant zijn specifieke aandachtspunten ten behoeve van het signaleren van zorgleerlingen naast een voorbeeld uit handboek gewone wordt ook een verlengde intake geschetst en uiteraard is er ook een paragraaf in het kader ziet u een gedeelte uit het opgenomen over een mogelijke verlengde handboek waarin ingegaan wordt op intake van 16 tot 18 jarigen remedieren en compenseren als didactische wanneer een leerling door middel van middelen voor het onderwijs aan zorg een gedegen intake op de juiste plek is leerlingen in het schema worden steeds terechtgekomen is het natuurlijk zaak zo n cognitieve kenmerken van zorgleerlingen leerling op talig gebied goed te blijven volgen gekoppeld aan vormen van remediering en over zo n leerlingvolgsysteem taal ingebed in 8 tabel 1 leerlingkenmerken en didactische maatregelen cognitieve kenmerken remedieren compenseren zelfsturing aandacht voor en oefenen van leerlingen bewust richten op selectieve aandacht leren leren en toenemende relevante aspecten geheugen zelfstandigheid leeromgeving structureren trainen hoofdstuk 3 duidelijke instructie geven trainen van het richten van de korte opdrachten geven aandacht veel illustraties gerbuiken veel herhalen op veel verschillende manieren aanbieden en herhalen aanbod via verschillende kanalen visueel en auditief aanbieden analyseren trainen zie hoofdstuk 3 werken met stappen plannen structureren werken volgens vut model leeromgeving en taken structureren generaliseren aanleren van strategieen duidelijke instructie geven abstraheren werken met stappenplannen leerlingen bewust richten op reflecteren veel oefenen met veel herhaling relevante aspecten anticiperen in relevante situaties die expliciteren van de toe te passen aansluiten bij leef en strategieen belevingswereld aanbieden in vaste volgorde oefenen in combinatie met ander gebruik maken van taakkaarten leerstofgebied bijvoorbeeld stof aanbieden in kleine stappen sociale en taalvaardigheden voorstructureren van de toepassing expliciet aandacht schenken aan van vaardigheden in andere situaties generalisatie en toepassing zodat de leerlingen niet zelf de relatie hoeven te leggen concrete lesil1houd bieden laten leren door doen veel visuele ondersteuning geven de leerlingen directe controle en feedback geven op de uitgevoerde taak vermoeidheid werken met gevarieerde oefenstof bieden concentratie concentratieoefeningen en doe opdrachten bieden tempo concentratiespelletjes zie zorgen voor succeservaringen hoofdstuk 3 instructies kort en duidelijk houden afspraken maken over wat af instructies vaak herhalen moet zijn in welk tijdsbestek instructies over meerdere kanalen aanbieden sociaal emotionele ontwikkeling sociale vaardigheid trainen sociale vaardigheden zorgen voor succeservaringen weerbaarheid trainen faalangstreductie veilig klimaat bieden contacten werkhouding concentratie werken met vut model succeservaringen bieden hulp vragen werken aan zelfstandig leren competentiegevoel versterken zelfstandigheid concentratieoefeningen en kleine leerstappen laten zetten doeigericht spelletjes zie hoofdstuk 3 gevarieerde oefenstof bieden leeromgeving structureren visueel maken van vorderingen en compensatie dat wil zeggen dat de docent enlof waarop het onderwijs tegemoet kan geholpen wordt om te zoeken naar een manier komen aan deze situatie compenseren op waarop de achterstand of de tekortkoming van deze plaats moet nog opgemerkt worden dat de leerling ingehaald kan worden remedieren alfaleerlingen en alfacursisten niet automatisch 9 zorgleerlingen zijn maar dat er wel vaak schriftelijk bestellen bij zorgleerlingen in alfabetiseringskiassen zitten omdat het als de laagste onderwijsvorm wordt uitgeverij partners gezien postbus 8639 3009 ap rotterdam er zit meer in dan je denkt fax 010 4071644 isbn 90 5819 160 5 uitgeverijpartners nl bestelnummer 160 5 e mail partners ced nl prijs e 54 50 vit l1et veld in het vorige nummer van alfa nieuws 2002 no 1 gaven carry van de guchte en henny jellema hun mening over de inzet van de nt2 bloks woordenschat van sten vert naar aanleiding van die discussie ging henny zich steeds meer afvragen waarom nu eigenlijk de woordenschat van de stenvert bloks wel begrepen en geleerd wordt door haar leerlingen moeilijk lerende isk ieerlingen van de lieven de keyschool en waarom de woorden en de tekst van de meester die niet kon schrijven de krant in de klas alfa nieuws 2001 no 4 niet in onderstaand fragmenten geeft henny zo gedetailleerd mogelijk weer hoe zo n interactie met enkele zorgleerlingen verliep interacties met zorgleerlingen henny jellema lieven de keyschool haarlem fatima en abdullah zitten respectievelijk zes maanden en vier maanden bij mij in de klas 1 ze hebben beiden iets bijzonders fatima is zo n leerling die heel lang op de vraag hoe heet je met ja heeft geantwoord en abdullah probeert een taalgenoot van hem morsal alles te laten tolken fatima heeft bij een test de kwalificatie zeer zwakke motoriek gekregen met het advies haar veel te laten kleuren ze stottert ernstig het technisch lezen van het verhaal van de lichaamstaal ogen gezicht enz lijkt erop te meester die niet kon lezen een gedeelte wijzen dat ze geen idee hebben van wat ik daarvan is hiernaast nogmaals afgedrukt bedoel dus ik wijs weer op mezelf ik ben een levert eigenlijk geen problemen op hoewel vrouwen meneer goverse weten jullie wie fatima ook stottert met lezen komt ze er toch meneer goverse is is een man meneer wel uit stoel is ook een man en juffrouw arenda is een dan vraag ik hier staat meester wat is een vrouw let wel dit wordt heel vaak in de klas meester genoemd dit soort algemeenheden verwoord ik kijk hier lees maar er was eens een man ik dagelijks tegen een ieder die bij me in de die niet kon lezen het gaat hier over een buurt komt man ze reageren met een vriendelijke blik maar ik wijs naar mezelf en vraag ben ik een komen niet dichterbij nog maar eens man ik is een meester een man of een vrouw beide leerlingen zeggen niets en hun ze reageren niet 10