Ervaring en geloof

aad vooge s o s b ervaring en geloof vooraf de ongelooflijke populariteit van de celestijnse beloft e geeft aan dat er veel behoefte is aan een vorm van spiritualiteit die niet gekoppeld is aan het slechte imago dat de christelijke kerken zich in de afgelopen decennia hebben weten te verwerven daarmee zijn die kerken niet erg blij dat spreekt zo min als met de wildgroei aan sectes die wat van de ontwortelden uit de eens zo grote kerken handenwrijvend binnenhalen nu kun je passief toekijken hoe zo n new age beweging om je heen af en aan rolt maar je kunt ook eens vanuitje overtuiging de steen des aanstoots in ogenschouw nemen in de abdij van egmond ook om een andere reden in dit nummer vermeld deden ze dat dit jaar door een filosoof een theoloog en een studentenpastor los te laten op redfields heilsboodschap en in het zojuist verschenen decembernummer van benedictijns tijdschrif t vindt men de betogen van genoemd drietal op schrift kierkegaard kenner ha van munster loopt met kennis van zaken de negen inzichten van redfield langs dogmatiekdocenl c van der kooi concentreert zich vooral op het vierde vijfde en zesde inzicht en heeft oog voor het ver langen naar levensverklaring maar steekt niet onder stoelen of banken dat in het alles verklarend systeem van redfield de absurditeit van hel lijden en hel kwaad onder de vloermat zijn geveegd studentenpastor henk de vilder confronteert redfields spiritualiteit met die van zijn voorbeeld voor hel geestelijk leven ignatius van loyola en loopt ook stuk op redfields veronachtzaming van het lijden voor een helder inzicht in redfields droomwereld vanuit christelijke hoek een prima trits bijdragen het meest passend binnen dit godsnummer van tsjip vonden wij evenwel een persoonlijk stuk naar aanleiding van de redfield rage geschreven door de prior van de abdij egmond aad vooges waarin deze schrijft over het wezen lijke verschil tussen ervaringsgeloo f en geloofservaring een dergelijke bij drage in dit nummer over mijn jouw onze en hun god leek ons heel zinvol we vroegen dus of we het stuk mochten overnemen pater vooges vond hel goed en de redacteur van het benedictijns tijdschrif t eveneens waarvoor dankjwdm een opmerkelijk verschijnsel in het katholieke milieu is de verspreiding van het woord ervaring het heeft zich opgedrongen in de na conciliaire tijd van de grote religieuze crises goedwillende theologen catecheten en predikanten pogen het woord te combineren met geloof en spreken lichtvaardig en reto risch over geloofservaring godservaring zelfs poogt men het verrijzenisge loof te verklaren en aannemelijk te maken door een beroep te doen op de ver rijzeniservaring i k he b de ervarin g da t men zodoend e me t ee n magisc h woord het geloofsprobleem toedekt door het niet door te denken draagt men bij tot de uitholling va n het geloof in plaats van een spiritualiteit te ontwer pen die ervaring en geloof integreert en die integratie is een van de essentiele 11 componenten va n een eigentijds e spiritualiteit aldus antoon vergot e i n profielen van een hedendaagse spiritualiteit het woord ervaring hangt inderdaad in de lucht ook bij discussies rond het boek van james redfield speel t het bewust of onbewust een belangrijke rol om die discussie wat aan te scherpen lijkt het mij dienstig om de begrippen geloofservaring en ervaringsgelooj hiermee in verband te brengen ervaring is een mooi nederlands woord voor ondervinding of beleving daar zit het woord varen in het oude woord voor gaan ervaren betekent ergens doorheen er gaan varen je moet door veel plaatsen tijden en gebeurtenis sen zijn heengegaan om ervaren te heten veel mense n verlangen vandaa g naar intense ervaringen misschien als reactie op de vervlakking in henzelf en om hen heen er zijn veel dagelijks e ondervindinge n waa r we nauwelijks ach t op slaan maar er zijn ook belevenissen die onuitwisbaar zijn en van beslissend belang zulke ervaringen noemen we top of piekervaringen misschien dat deze als ze worden beschreven op anderen niet zoveel indruk maken maar voor wie ze ondergaan is dat heel anders ze kunnen een heel leven doorwerken iedereen beleeft we l een s zoiets als een topervaring maar de meesten weten daar niet goed raad mee ze hebben die nooit met anderen gedeeld omdat ze het niet wisten t e verwoorden toch is het veel nabijer en gewoner dan men denkt een persoonlijke ervaring het speelde zich af hier in egmond ik wa s ee n jonge novic e va n twinti g jaar e n za t o p mij n ce l mi j voo r t e bereiden op een les ik woonde aa n de westkant van het gebouw en op een gegeven moment kijk ik uit het venster over de wei heen en zie daar bij de huizen aan de overkant een vrouw bezig de was op te hangen ik kon op die afstand helemaal niet zien wie ze was de zon scheen en het was heel vreed zaam en toen gebeurde het ik kan het niet beschrijven ik kan alleen maar zeggen dat het zo n intensiteit van ervaring was van bestaan en van zijn dat ik er een bonzend hart van overhield dat is eigenlijk het enige wat ik ervan zeggen kan het ging niet om die vrouw het ging ook niet om wat ik zag maar dat ik zag en dat ik bestond en dat alles bestond het was een ervaring die mij fascineerde en opwond en die mijn hart liet bonken jaren later las ik een dagboeknotitie van eugene ionesco waarin ik iets her kende ik was zeventien jaar op een dag wandelde ik door een provinciestad in de maand juni s morgens plots kwam de wereld mij voo r als verheer lijkt zo dat een overweldigende vreugd e mij aangreep en ik tot mezelf zei wat er ook gebeurt nu weet ik en ik zal me dat moment altijd blijven her inneren ik zal dan ook nooit helemaal wanhopig zijn ik kan u niet vertellen wat het was omdat het echt niet te vertellen is er was zoiets als een verande ring i n de aanblik van de stad zelf van de wereld van de mensen de hemel leek me dichterbij bijna tastbaar het enige wat ik kan zeggen is intensiteit aanwezigheid licht met die woorden kan men het min of meer weergeven maar een definitie is niet mogelijk waarom ik di t vertel omdat di t soor t ervaringe n voo r mense n oo k ee n uitgangspunt is voor religiositeit het zijn dingen die voorvallen dingen die 12 je overvallen die je toevallen die dingen komen van de andere kant je bent er helemaal nie t o p bedacht je bent er niet op uit je legt je e r ook nie t o p toe ze gebeuren gewoon zo n ervaring maak je niet je bent passief dat is kenmerkend het zijn dingen die ons overkomen en die ons onweersprekelij k overtuigen dat dit bestaan verder reikt dan het hier en nu en het staat voor je vast datje iet s ontvangt wat heel belangrijk i s voor de rest van je leven op een bepaalde manier werken die dingen door in je verder bestaan ze geven er richting aan want je laatjeerdoor gezeggen loic le groumellec sans titre 1990 60 125 cm redfield spreek t niet van ervaringen maar van inzichten ik denk dat hij het zelfde bedoelt maar met het woord inzicht leg t hij nadruk op het intuitieve op het plotselingen van de verkregen onberedeneerde kennis een weten zoals ionesco het uitdrukte ook bij redfiel d i s de passiviteit typerend hij schrijf t bi j zij n boe k welis waar een werkboe k om dergelijke ervaringe n t e begunstigen maa r hi j ka n daarmee niet meer doen dan een dispositie scheppen ook monniken scheppen een dispositie door hun contemplatief levenskader maar dat betekent niet dat dergelijke ervaringen worden veroverd zulke intense ervaringe n hebbe n invloed o p onze levensweg dat i s i n he t boek van redfield hee l sterk je zou bij hem kunnen spreken van een erva ringsgeloof ervaringsgeloof berus t uitsluitend o p de subjectieve belevenis de ervaring is dan de aanzet en de maat van de religiositeit in tegenstellin g tot de geloofservaring va n een christen christelijk geloo f wortel t in de ge loof sverhalen van mensen die in de loop van de geschiedenis diepgaande erva ringen hebben ondergaan die verhalen hebben alle met het menselijk bestaa n te maken en met gods tussenkomst daarin het kan gaan over onderdrukking en bevrijding over diepe nood en onverwachte uitredding dit kan op persoon lijk vlak hebben gespeeld of collectief het zijn altijd verhalen vanuit histori 13 sche feiten rond israel en jezus van nazareth het zijn verhalen die uitzicht bieden op heil die hoop geven op grond van gods nabijheid e n steun d e hoofdpersonen in die verhalen doen een ervaring op die hen bevestigt in hun engagement met de heer hun god ons zijn die verhale n overgeleverd wi j groeie n ermee op en wij groeie n erin telkens al s zo n heilsverhaa l verruimend verlossend helen d werkt ervaren wij wat we geloven dan is er sprake van een geloofservaring d e geloof sverhalen blijken betekenis te hebben voor ons eigen leven en mens zijn ze worden op een gegeven moment vanuit ons eigen leven met ervaring opgevuld persoonlijk gekleurd iedere christen zal dit herkennen ik voo r mij den k bijvoorbeeld aa n het verhaal va n de laatste maaltijd di e christus heeft gehouden we weten hoe dat verhaal is het speelt rond brood en wijn jezus viert het joodse pascha hij doet de zegenbede over brood en beker en zegt di t is mij n lichaam dit is mijn bloed dat hebbe n w e al s kind te horen gekregen wij werden opgenomen in het ritueel eerste com munie heette dat je voelde dat daar iets gebeurde wat boven ons mensen uitgaat en als kind ging je daar in mee je was er ontvankelijk voor je wist dat dit alles met jezus te maken had dat schiep een band tussen hem en jou als kind daar voelde je je in zekere zin ook geborgen bij met zo n verhaal leef je dan maar er komt een periode datje zo n verhaal en ritus gaat bevragen ikzelf he b dat al heel jong beleefd als een soor t crisis waarin ik werd bestormd door allerlei twijfel s rond dit onbeduidend stukj e brood en dat beetje wijn je besefte daar wordt een enorme plechtigheid van gemaakt en het hoogste wat we in het geloof beleven wordt daarmee verbon den ja daarin zou het verbond tussen god en mens zijn beslag krijgen maar is dat allemaal we l waar of houden we onszelf voo r de gek en voeren we voor onszelf ee n spel op proberen we onszelf niet te overtuigen uit zo n vragenkluwen kom je niet meer uit je krijgt er nooit een afdoend antwoord op dat rationeel bevredigt wat er voor mij op een onverwacht moment gebeurde was dat ik een ant woord kreeg het was tijdens de dankzegging na de communie zoals dat toen heette op een gegeven moment diende zich bij mij heel ster k de zekerheid aan die waarheid is toch veel groter dan wat jij met je verstand kunt achter halen of beredeneren het was een plotselinge overtuiging het was waarheid niet een waarhei d die ik bewijzen kan maar die zich liet kennen niet met mijn logisch verstand maar wel als een gegeven dat zich diep in mijn bewust zijn prentte ik heb dat beleefd als een genade die mij hielp groeien naar een volwassen eucharistiebeleving waarbij ik mij met anderen weet opgenomen in het geheim van christus dood en verrijzenis om met hem in eenheid van de heilige geest dank te brengen aan de vader wat mij overkwam tijdens die dankzegging zou je een geloofservaring kun nen noemen ook dit was iets watje niet uitje zelf opbouwt geen redenering die uitmondt in een conclusie nu zie ik het in het was eerder iets wat je wordt aangezegd maar dan zo datje met heel je hartje daaraan kunt overge ven in dit geval gin g het over de eucharistie maar het kan natuurlijk gaan over elke andere belevenis die samenhangt met de geloofsboodschap 14 het geloof i s uit het gehoor zegt paulus we krijgen een boodschap maar die moet zich nog helemaal i n ons incarneren die moet vlee s en bloed va n ons worden we kunnen de prediking we l beamen maar ze is dan nog niet van meet af aan eigen gemaakt ze moet niet alleen met het verstand worden opgenomen maar met heel je persoon eigen gemaakt zolang dat niet is ge beurd is er van geloofservaring nog geen sprake maar heb je het gevoel dat je steeds meer ingroeit in die geloofswerkelijkheid dan voltrekt zich een soort eenwording met de werkelijkheid van god in christus onder leiding van de heilige geest kenmerkend voor de geloofservaring is dat het geloofsverhaal altij d groter is dan onze ervaring de ervaring bevestigt ons in onze overgave aan god die zijn naam op ons leven legt i k ben met jullie hij hecht zich aan ons le ven door het geloofsverhaal al s het ware te actualiseren en opnieuw to t gel ding te brengen het typerende van de geloofservaring i s dat ze altijd terug koppelt op het grote verhaal waardoor het subjectieve geloof wordt getest en genormeerd de ervaringen waardoor redfields hoofdpersoon zich laat leiden kennen niet deze terugkoppeling o p een verhaal waardoo r het ervarene zou worden genormeerd zijn ervaringen zijn weliswaar van transcendente aard maar het zijn geen geloofservaringen te noemen het geloof waardoo r red fields figuur zich laat leiden is het best een ervaringsgeloof te noemen geloofservaring en ervaringsgeloof beruste n beide op een belevenis die men ondergaat passief dus niettemin verschillen ze hemelsbreed want de mens van het ervaringsgeloof lijkt zichzelf te beleven als het centrum van de werke lijkheid en van het gebeuren dat hem overvalt terwijl de geloofswerkelijkheid zich aa n de christen aandient als iets wa t groter is da n hijzelf hi j ma g er slechts iets van ontvangen of meemaken de gelovige stelt zichzelf onder ge hoorzaamheid aan een geloofsverhaal he t verhaal ui t de traditie heeft voo r hem gezag e n hij wordt hierin bevestigd door zijn ervaring hier en nu het geeft hem grond onder de voeten maar wordt door zijn subjectieve belevenis niet uitgeput daarom heb ik als gelovige de geloofservaring e n de bijbelin terpretatie nodig van generaties voor mij om daaraan mijn subjectieve erva ring te toetsen in die zin zegt paulus het geloof is uit het gehoor het erva ringsgeloof is uit zijn aard individualiserend terwijl de geloofservaring door de terugkoppeling op de bijbelverhalen geloofsgemeenschap zoekt en sticht ik sluit graag zoals ik begonnen ben met een citaat va n antoo n vergote waar het op aankomt is dat de ervaring zich verruimt tot geloof en dat ge loof de ervaring bevrijdt uit haar enge subjectivisme benedictijns tijdschrift voo r evangelische bezinning adres redactie en admini stratie sint adelbertabdi j egmond binne n tel 072 50 6 1 4 15 gewoon jaar abonnement voo r vier afleveringen f 17 50 of 320bf steunabonnement f 25 of 500 bf antoon vergote profielen van een hedendaagse spiritualiteit radboudstichting vught 1985 james redfield de celestijnse belofte vert doo r jaap van spanje de boekerij amsterdam 1996 15