Ervaringen in vormingsinstituten

ervaringen in vormingsinstitute n ze houden nooit rekening met ons ze zeggen naar school tineke kro l voor de leerling die het l b o verlaat blijven weinig onderwijsmogelijkheden over het l b o is eindonderwijs slecht toegerust stappen 1 5 jarigen de fabrieken magazijnen en winkels in ze zijn nu groot ze werken en verdienen geld dit is pas echt de school is goddank verleden tijd een aantal jongeren sluit een leercontract af met hun werkge vers een dergelijk contract verplicht de werkgevers hun leerling arbeider een dag per week technische scholing te laten volgen op b v een streekschool en een veelzijdige praktijke rvaring op te laten doen in het bedrijf de leerling verplicht zich dan twee jaar bij zijn baas te blijven en kan slechts hopen dat het werkklimaat hem bevalt en hij inderdaad zo n veelzijdige praktijkervaring opdoet dat deze in combinatie met het technische deel hem tot een vakman maakt aan algemene vorming wordt binnen dit zogeheten leerlingstelsel zo goed als geen aandacht besteed kunnen de jongens dus nog eventueel terecht in een soort ve rv olg vakopleiding binnen een van de 32 leerlingstelsels ontstaan uit verschillende bedrijfstakken voor de meis jes ontbreekt ook die mogelijkheid vrijwel geheel voor het winkelpersoneel 40 000 meisje s van 15 en 16 jaar i s een leerlingstelsel in d e maak wie niet terecht kan in een leerlingstelsel kan als hij of zij niet op een wachtlijst komt geplaatst worden op een zgn vormingsinstituut over de e rv aring van een aantal studenten uit de afdeling taalbeheersing van het insti tuut voor neerlandistiek met een aantal vormingsinstituten in amsterdam gaat dit artikel alvorens over te gaan tot een praktijkverslag is het goed te vermelden waarom studen ten nederlands zich gingen bezig houden met het onderwijs aan werkende jongeren zij menen dat een belangrijke taak van opvoeding en onderwijs is leerlingen leren te bes li ssen over eigen leef en werksituatie besluiten en handelingen die daaruit voort vloeien zijn gebaseerd op informatie hieruit volgt dat leerlingen in staat moeten zijn elkaar te informeren vervolgens moeten zij informatie van anderen opsporen verwer ven en tenslotte moeten zij die informatie kunnen beoordelen verwerken de a s leraar moedertaal zou zich daarom moeten bezighouden met problemen rond produc tie begrijpelijkheid en kwaliteit van gesproken en geschreven informatie vormingsleiders die het bovenstaande onderschrijven menen dat zij wat deze doelstel ling betreft onvoldoende zijn toegerust zij klagen over gebrek aan interesse gebrekki ge taalvaardigheid bij de werkende jongere en over het vrijwel ontbreken van lesmate riaal voor deze scholieren misschien waren de problemen van technische aard zo werd vermoed en zou succesvol lesgeven mogelijk zijn als de tekst van b v een c a o zo werd herschreven dat deze voor de werkende jongere begrijpelijk was ik betwijfelde sterk of het probleem wel zo technisch was en stelde voor om met een groepj e 115 studenten een dag in de week een aantal groepen op verschillende centra te volgen daarnaast zouden we ons verdiepen in literatuur over structuur en achtergronden van het onderwijs aan w j en literatuur lezen over taalcompensatieprogramma s en over de achtergronden van emancipatorisch onderwijs verslag van een ochtend in de praktijk in het vormingsinstituut vinden de meisjes een milieu dat door een eigen sfeer wordt gekenmerkt vandaar het belang van gebouw en inrichting uit richtlijnen voor het samenstellen van een programma uitg door het nat cen trum vorming bedrijfsjeugd maandagmorgen half negen een nauwe straat met enkele autowrakken vrij veel huis deuren st aan op e n de deur van de school is dicht de ramen aan de straatkant zijn gedeeltelijk afgeschut met hardboard hoge lange gangen een vloer van graniet een brede stenen trap het is er koud op de eerste verdieping staan sommige deuren van klaslokalen open stoelen staan omgekeerd op bij elkaar geschoven tafels de vloer is nog nat en stinkt naar soda in enkele lokalen visnet aan het plaf o nd brandt een zwarte ka c hel m e i sje s z itte n eromheen de benen op kistjes asbakken op schoot de groepsleidster komt binnen de meisjes gaan om de tafel zitten de leidster pro beert ze te ov e rred en een a c tiviteit uit t e kiez en voor de vier middagen van d e volgende maand mogelijkheden sport bakken wandkleden maken fotografie maatschappij verkenning en creatief spel waarom geen souldance juf fotograferen is wel leuk maar er kunnen er maar zes meedoen en dan vallen wij af sport gaat wel want als het zwemmen is kan je lekker wegblijven als het moet ben je elke week ongesteld maatschappijverkenning nou naar het tropenmuseum dat betekent dus de school uit wanneer de leidster vertelt dat op het tropenmuseum een bezoek volgt aan een derde wereldwinkel en wanneer ze boven het gelach en gepraat uit het verschil tussen riet en bietsuiker aangeeft zakt de toch al lauwe belangstelling volledig weg het kiezen verloopt rommelig so mmigen weigeren pertinent een keuze te maken de hele groep is het ero v e r ee n s d e r is niks an een diaprojector wordt opgesteld de eigenaar van de mode boetiek pam pam is niet verschenen voor hem in de plaats worden nu mode dia s vertoond de egyptenaren vallen in de smaak bij prenten uit de middeleeuwen doorzien de meisjes het dit is geen mode dit is geschiedenis juf de serie wordt uitgezeten koffie wie haalt moorkoppen in een kring d ri nken ze koffie naast mij zit lenie ze wrijft over haar been heb je wat aan je been lenie ik heb spataderen zegt ze en nou komt er ook nog een op m n andere been mens daar moet je wat aan doen zeg ik lenie d o odsbenauwd voor mijn onve rwachte aandacht z egt ik moes t naar het zie kenhuis voor een prik maar ik mocht niet weg van mijn baas heb je het ziekenhuis opgebeld voor een andere afspraak lenie schudt van nee iemand heeft het gesprekje opgevangen en roept lenie weet niet eens bij wie ze werkt lenie haalt haar schou ders op t is in de hoogstraat zegt ze ik moet lakens en slopen inpakken 116 waarom mocht je niet naar het ziekenhuis vraag ik de baas zegt dat hij er niks mee te maken heeft antwoordt lenie hij moet het goedvinden roept carla da s nou helemaal mooi zeg ik vraag of carla even bij ons komt zitten want als zij weet hoe je met bazen moet omgaan kan ze dat ook best aan lenie vertellen nu raakt de hele groep geinteres seerd carla opent het offensief wat heb je gezegd toen je kwam solliciteren lenie haalt haar schouders op heb je gevraagd naar je sociale voorzieningen naar je vakan tie naar je snipperdagen lenie zegt hij zei dat ik woensdag kon beginnen en dat ik van acht tot zes moest werken en ik verdien f 65 je werkt veel te lang zegt een ander ja maar ik heb een kwartier voor de koffie een half uur tussen de middag en een kwartier thee zegt lenie nou dan klopt het wel denken ze het klopt overigens niet de baas laat lenie een uur te lang werken lenie neem dit van mij aan het is heel stom van je om er niet naar te vragen zegt carla ja maar hoe moet dat nou met die spataderen vraag ik carla roept enthousiast lenie ga naar je baas en zeg ik moet naar het ziekenhuis anders zit ik over twintig jaar in een rolstoel st il te lenie kijkt benauwd ik zeg ja dat kan jij nou wel mooi zeggen maar lenie durft da t niet zo b es t een meisje staat op loopt op lenie toe en zegt meid je zegt het maar hoor ik ga zo met je mee zeg ik tegen je baas het is wat moois m n kleine zussie niet naar het ziekenhuis laten gaan pas op hoor en als je het niet goedvindt ga ik er werk van maken bij de arbeidsinspectie dat doe ik gerust er wordt wat gegrinnikt de beeldschone hanna ziet er niet uit als het oudere zusje van grijze muis lenie ik zeg tegen carla stel je even voor dat jij lenie bent en lenie is haar baas nou moet jij vragen of je naar het ziekenhuis mag moet ik doen als lenie vraagt carla gelach dan vraagt ze de ogen naar de grond meneer mag ik u effentjes wat vragen lenie voor het eerst heel duidelijk en luid wat ik heb met jou niks te maken als je wat wil ga je maar naar m n vrouw carla stapt naar de snel in de scene getrokken vrouw mevrouw mag ik u even spreken ziet u ik moet even naar het ziekenhuis e n lenie valt in als je weg moet dan moet je dat maar met m n man bespreken daar heb ik niks mee te maken het spelletje is uit er valt op het werk bij lenie immers niets te bereiken ik zeg lenie ik woon om de hoek ik kom morgen tussen de middag even langs jij geeft me de papieren en dan bellen we even op goed lenie schudt van nee ik doe h e t zelf w e l dat lijkt me erg onwaarschijnlijk dus ik zeg de juf kan je op je werk opbellen dan geef je de naam van de dokter en dan komt het toch voor elkaar weer zegt lenie dat ze het zelf wel in orde zal maken ik vraag of ze misschien niet opgebeld mag worden omdat ze niet voor vast is aangenomen en of haar moeder vindt dat ze zich koest moet houden totdat ze vast is lenie bevestigt dit aanstaande woensdag wordt ze vast en tot die tijd moet ze d r mond houden heeft haar moeder gezegd 117 de groep vindt het vre selijk je moet daar weg lenie zeggen ze anderen roepen als lenie een andere baan wil moet ze toch een snipperdag hebben ik zou zeggen kom bij ons hardstikke gezellig allemaal meisjes maar het werk is niks voor jou je bent veel te ne rveus je moet de hele tijd een doos van de band pakken zegt tineke we spreken af dat lenie zich tot woensdag koest zal houden en maandag de papieren voor het ziekenhuis zal meenemen naar het vormingscentrum als ze dan geen vrij kan krijgen kan ze altijd nog naar de arbeidsinspectie gaan op het singel zegt er een je bent dom geweest lenie zegt carla de juf vraagt of de meisjes mee willen gaan naar het lokaal voor creatief spel he nee roept er een we zitten nou net zo fijn te praten we gaan toch en spelen vrolijk het verhaal van de veldwachter aanleidingen tot leersituatie s uit dit gesprek onder de koffie va l t veel te leren het blijkt dat enkele meisjes meer weten dan anderen over werktijd arbeidsinspectie solliciteren h et blijkt ook dat zij hoewe l het niet opzettelijk aan de orde is geste l d oorde l en over el kaar hebben je moet daar weg lenie bij ons is het wel gezelliger maar voor de lopende band ben je te nerveus ze weten dat w il je iets bij een verve lende baas bereiken je op z n minst iets kunt vragen en dat zo n vraag op een bepaalde formele toon gesteld moet worden ze zijn bereid zo n situatie gebonden vraag en antwoordspel te imiteren ze weten dat wil een bepaalde aktie slagen lenie naar het ziekenhuis een strategie gevolgd moet worden op dit moment naar de inspectie rennen zou ontslag kunnen betekenen de baas hoeft immers geen reden voor ontslag te geven noch een termijn in acht te nemen t o v werknemer die in tijdelijke dienst zijn het praten over een concreet probleem van een wordt als fijn ervaren ook komen anderen ertoe eigen ervaringen te vertellen hoe nu verder in het gesprek zijn onderwerpen aangestipt die aanleiding geven tot leersituaties hoe moeten ze worden ingebracht hoe valt het duidelijk te maken dat een dergelijk gesprek niet een babbeltje is wat je nu eenmaal onder de koffie met elkaar houdt maar de zin van het vormingswerk bepaalt hoe kunnen de verschillende anecdotes met elkaar verbonden worden zodat inzicht ontstaat over de eigen groepsgebonden situa tie het zijn maar een paar vragen van de vele maar het zijn vragen die waarschijnlijk binnen het l b o en het vormingswerk het moeilijkst te beantwoorden zijn een com plex van factoren maakt het voor de vormingsleiders moeilijk vorm te geven aan antwoorden op bovengestelde vragen daar is om een aantal factoren te noemen de door klasse en onderwijs bepaalde leerling zelf hij heeft op de lagere school geleerd dat geschiedenis te maken heeft met jaartallen aardrijkskunde met kaartjes en nederlands met spellen dit is geen parodie van mijn kant het is in ernst meegedeeld toen ik enthousiast door hun vertaling van een engelse song waar ze graag op dansten zei dat ze heel knap in nederlands waren geweest om het lied zo prima te vertalen zeiden ze kom nou nederlands dat is geen nederlands weet je wat nederlands is dat is schrijven zonder fouten dat is een brie f 118 kunnen schrijven zoals op kantoor de overgrote meerderheid van de vormingsleiders deelt noch in de groepsspecifieke e rva ri ngen noch in hun schoo le rvaringen praten met elkaar is pesten als iemand zegt dat hij praten met elkaar nog zo gek niet vindt dan is hij op z n hoogst aardig maar hij geeft in ieder geval geen les en daa rvoor zit je op school en omdat het met die jaartallen die kaartjes en dat spellen niet zo goed ging zijn ze maar van die les die school afgegaan met het vormingsinstituut weten ze weinig te beginnen het is geen school in de door hen gehate betekenis ook is het geen clubhuis waar je vrijwillig en voor je plezier komt naar aanleiding van een klassegesprek noteerde ik uitspraken die samengevoegd tot tekst als uitgangspunt dienden voor een volgend gesprek vorige week vroeg iemand tot welke leeftijd moetje naar het vormingsinstituut we wisten het niet precies een paar van ons zouden er iets over uitzoeken we hebben er nog wel iets over gezegd als ik moet kiezen tussen werk of school dan kies ik school als ik moet kiezen tussen werk of vrij dan kies ik voor vrij je hebt niks aan school wat heb je nou aan wandkleden maken als school verplicht wordt komen er ook verplichte vakken als het maar niet verp li cht word t anders is het niks ze houden nooit rekening met ons ze zeggen naar school maar wij moeten het maar doen wie bepaalt dat eigenlijk da regering identiteit instituut het blijkt ook voor leiders en directie moeilijk het doel en de identiteit van het instituut vast te ste ll en woorden als bewustmaking totale ontplooiing etc kun je vaak horen zelden komt men tot een analyse van factoren die bewustmaking en ont plooiing belemmeren onbedoeld fungeert een vormingsinstituut als een soo rt recreatiecentrum waar de leerlingen geleerd wordt te consumeren als de leiding nauwelijks begeleidt maar probeert de jongeren aangenaam bezig te houden vanuit de mentaliteit laten we doen wat zij leuk vinden ze moeten immers de hele week al ve rvelende karweitjes opknap pen dan leidt dit bij de leer li ngen tot een uitspraak als laten we het vooral gezellig houden als je eenmaal weet hoe leuk het kan zijn heb je geen zin meer om dat te laten schieten om wat te leren praten over het werk wat je kunt doen als je met een kluitje in het ri et gestuurd wordt wat leerplichtverlenging inhoudt wat je verweer is bij ongemotiveerd ontslag wat het werk van de jeugdraad in de bedrijven zou kunnen inhouden staat maar heel kort centraal hoe komt dat dit praten legt het af in vergelijk met zoveel prettiger zaken als 119 uitstapjes maken koffie drinken en paardrijden praten over dergelijke zaken is volgens een groepslid voor de een wel interessant voor de ander niet als het mijzelf niet aangaat vind ik het niet leuk dat is misschien egoistisch maar dat vind ik nu eenmaal een ander probleem bij dit praten in de groep is dat het zo weinig lijkt uit te halen want zo zegt iemand praten is alleen maar goed als je er iets aan kunt doen gebrek aan continuitei t een volgend probleem is het gebrek aan continuiteit tussen de vormingsdagen liggen 41 werkdag en een week end er is zoveel gebeurd laten we geen oude koeien uit de sloot halen de emoties n a v een onderwerp of gebeurtenis zijn verbleekt het insti tuut reikt niet verder dan die ene dag het kent geen samenwerking met vakbonds jongeren uit de bedrijven noch met de ouders noch met het buurtwerk het is de vraag of het instituut vanuit een dergelijke geisoleerde positie wel met vrucht kan werken hoewel wij wensten dat er een samenwerkingsverband zou ontstaan tussen die instanties die met werkende jongeren hun belangen behartigen hebben we ook gepro beerd nadelige gevolgen van het isolement en gebrek aan continuiteit te verkleinen we hebben een soort klasseboek geintroduceerd waarin de gebeurtenissen van de dag worden opgeschreven een ruzie maar ook opmerkingen n a v een bezoek aan b v een tehuis voor ongehuwde moeders ook staat erin vermeld wat nog aan de orde moet komen wanneer zo n onderwerp dan op een gegeven moment wordt geintroduceerd kunnen we in het boek nakijken in welk verband het ter sprake kwam en waarom we er zo nodig iets over w il den weten daarnaast hebben we een poging gedaan uitspra ken van de leerlingen te noteren en daarvan teksten te maken die tot een voortgezet klassegesprek of spel aanleiding geven de leerlingen reageren op deze teksten enthou siast er staat iets gedrukt iets wat ze zelf gezegd hebben het is waar het moet belangrijk genoeg zijn anders was het niet gedrukt we hebben er ook aan gewerkt om de activiteiten minder vrijblijvend te maken als er dan een activiteit als leren fotograferen gewenst wordt benut die kans dan maak dan foto s van je buurt je werk het clubhuis waar je soms je vrije tijd doorbrengt zodat je met de producten elkaar informeert en stof voor discussie levert in hetzelfde perspectief van informatie uitwisseling kun je leren om te gaan met band recorder schrijf en stencilmachine je hoort vaak klagen over het ontbreken van leerboeken en methoden voor het vor mingsinstituut deze klacht zou naar mijn mening niet moeten leiden tot een collage van leerstof min of meer aangepast aan het veronderstelde i q en de veronderstelde interessesfeer van de leerlingen wel is wenselijk dat l b o leraren vormingsleiders en studenten aan soc ped acade mies technieken ontwikkelen waardoor werkende jongeren eigen wegwerp leerstof en informatiemateriaal leren produceren noot 1 armin gutt ruth salffner sozialisation und sprache didaktische hinweise zu emanzipato risc h er spr ach sc hulung e v a frankfurt 1 97 1 p aul o fre ire d e pedagogie k va n d e ve rdrukten b aarn 1 972 1 20