Excuseer, ik kon niet beter! Een taalbeschouwelijke verkenning

paul tack taa l excuseer ik kon niet beter beschouwing een taalbeschouwelijke verkenning een taalbeschouwelijke verkenning zo karakteriseert paul tack leraar in het voortge zet onderwijs in belgie zijn artikel aan de hand van het zich excuseren in het dagelijks leven probeert hij algemene prin cipes van de communicatie bloot te leggen en bij leerlingen bewust te maken behalve een theoretische onderbouwing geeft het artikel ook praktische aanwijzingen hoe je met je leerlingen excuseergedrag kunt analyseren je kunt er morgen in de klas mee aan de gang kurt rent wild door de gang hij moet jurgen het kan daaraan iets gedaan worden in de lessen ne grote nieuws melden morgen hebben ze onver derlands wachther laatste uur vrij de leraar engels heeft ik was ervan overtuigd dat het kon meer nog ik een vertaalklus op de rechtbank op de hoek van vond hier een uit het leven gegrepen gelegenheid de gang botst kurt tegen de heer van hee aan de om met de leerlingen een deel van de complexiteit strenge en conservatieve leraar aardrijkskunde van de reele communicatieprocessen in kaart te onthutst en niet wetend hoe te reageren maakt brengen kurt zich als de bliksem uit de voeten dat is nu de tweede vandaag moppert van hee dit artikel is dus een probeersel in verschillende die ongedisciplineerde vlegels van tegenwoordig betekenissen het probeert een stukje praktijk geen manieren geen zelfbeheersing geen respect theoretisch te onderbouwen in het concrete ge meer voor het gezag in mijn tijd zou nooit ie val van het zich excuseren worden algemene prin mand tegen een leraar aanbotsen en zeker niet cipes van de communicatie blootgelegd daar zonder excuses wegrennen die jongeheer decor door worden de leerlingen meer communicatie te komt in zijn vrije uren woensdag enkele bewust en worden ze uitgerust met een bruikbaar engelse teksten vertalen referentiekader voor de bewuste reflectie op de eigen communicatie ervaringen en obse rvaties wie heeft het niet vaker meegemaakt dat een zo wordt immers transfer mogelijk naar andere leerling omwille van zijn onhandige gedrag van de communicatie contexten en situaties regen in de drup sukkelde is dat te voorkomen daarom probeer ik duidelijk te maken 19 dat elk taalgebruik meer efficient functioneert 6 op het fietspad rij je een vrouw aan ze is be als het ingebed is in en gestuurd wordt door hoorlijk overstuur haar knie bloedt en haar maatschappelijke norme n fiets is erg beschadigden onbruikbaar welke produktie en interpretatie mechanis 7 een leraar zoekt zich met opgetrokken schou men actief zijn in de communicati e ders en een pak mooi uitgetikte lesvoorberei welke strategieen aangewend kunnen worden dingen onder de arm door de druilerige regen op de achtergrond is steeds de vraag aanwezig in een droog pad tussen de plassen over de speel hoeverre deze aspecten van de taalbeschouwing plaats een leerling stormt onbesuisd achter en de taalbeheersing in de lessen nederlands aan een bal aan botst tegen de leraar op en plots bod moeten komen of juist verwaarloosd wor drijven al die witte vellen op de modderige den plassen 8 wegens onbetamelijk gedrag stuurt een leraar situaties je de klas uit je moet je melden bij de prefect 1 je hebt een verkeerd telefoonnummer ge die staat erop datje voor de klas je excuses draaid aanbiedt 2 op straat stoot je ongewild iemand aan 9 enkele leerlingen van de vierde klas latijnse goffman 1971 p 139 149 hebben jongens van het eerste jaar hun bal 3 je hebt je huistaak niet gemaakt de leraar ontfutseld de leraar met toezicht grijptin en kijkt verstoord en roept je ter verantwoor eist dat de grote mannen hun excuses aanbie ding den aan die snaken 4 je komt te laat op school en moet je melden 10 tijdens een disco avond mors je bier op de bij de prefect jurk jas van een meisje4ongen 5 met je vriend ben je naar de markt gefietst op 11 je ontdekt net voor het inleveren enkele grove de markt gaat elk zijn gang na de afspraak fouten in je huistaak haastig grijp je je buur mekaar klokke 12 bij de bushalte te treffen mans vulpen maar in de haast laatje hem val je komt echter dertig minuten te laat len hij is onherstelbaar beschadigd 20 orga nisat ie na het spelen van de situatie voor de klas analy seert de groep zijn situatie en verantwoordt de 1 het is te verkiezen dat de leraar een reeel geval vormgeving iemand brengt ook verslag uit over van normovertreding aangrijpt om met de leerlin de probleempjes die zich voordeden bij het zoe gen een verkennend gesprek over zich excuseren ken naar de bevredigende vorm bevredigend wil op gang te brengen en de leerlingen zelf te laten voorlopig zeggen ontdekken dat het excuus een aangepaste reactie het excuus weegt op tegen de overtreding of moet zijn op de gecreeerde situatie verstorin g dan gaat men over tot het uitspelen van enkele de vorm waarin het gepresenteerd wordt is situaties uit bovenstaande lijst men speelt de si aangepast aan tuatie bespreekt de goede kanten en de even de persoon tot wie men zich rich t tueel gemaakte fouten de fouten worden in een de persoon die het excuus formuleer t volgend simulatiespel bijgeschaafd tot de ge het verschil in status en de relatie tussen bei wenste en bevredigende vorm gevonden is de telkens worden de veranderingen en vorderingen het onderwerp besproken en zo worden al spelend doende en de plaats van het gebeure n besprekend allerlei aspecten en factoren van het de emotionele weerslag van het vergrijp op de communicatieproces naar voren gebracht personen 2 het is beter dat de leraar met door de leerlin 4 men kan ook eenzelfde situatie herhaalde ma gen zelf aangebrachte situaties werkt hij laat el len laten spelen maar daarbij telkens een factor ke leerling zijn situatie beschrijven personen veranderen en de gevolgen daarvan op het gebeu hun status de relatie tussen de personen plaats ren en op de taalvorm observeren en bespreken en tijd van het gebeuren soo rt vergrijp emotio mogelijke voorbeelden nele reacties na een ko rte inventarisatie kiezen niet de leerling maar de leerkracht vergat zijn de leerlingen welke excuus gevallen uitgespro schoolboek de relatie tussen de personen en beerd zullen worden de status van de personen wordt veranderd de aanbrenger van de gekozen situatie kiest de de huistaak wordt voor de zoveelste maal en medespelers oefent even met hen ontleedt dan na herhaalde vermaningen nog vergeten of ko rt de situatie voor de klas vestigt de aandacht voor de allereerste kee r op de bepalende factoren en speelt ze daarna de leerling loopt de directeur tegen het lij f voor de klas uit de leraar stoot door onhandigheid de bril van na elk spel volgt een korte bespreking waarbij een leerling a f vooral wordt nagegaan in hoeverre het excuus men vervangt een jongen door een meisje een aan de bepalende factoren van de situatie aange man door een vrouw past was deze bespreking moet zoveel mogelijk losgekoppeld worden van de acteurs ze mag hen in geen enkel geval ontmoedigen of hen de in een voorbeeld druk geven dat ze maar klunzen zijn na de be door je aperte onaandachtzaamheid en onhandig spreking wordt het spel overgedaan met dezelfde heid heb je een fietser aangereden de fiets is be of met andere spelers men zoekt naar een meer schadigd de kleren zijn gescheurd bevredigende afwikkeling van de situatie voor de wie voert het hoge woord wie neemt het ini geexcuseerde zowel als voor de excuseerden tief tot het gesprek wie bepaalt het verloop 3 na enkele simulatiespelen hebben de leerlin van het gesprek wie beslist dat het gesprek gen voldoende inzicht in de verschillende aspec afgelopen is ten en factoren van het zich excuseren en zijn ze wie vraagt de andere wie hij is voldoende vertrouwd met deze vorm van stilstaan wie spreekt het eerst over de verzekering als bij en interpreteren van hun eigen taalgebruik om de aangeredene dat doet hoe klinkt dat dan nu zelfstandig in kleine groepen te kunnen wer en hoe klinkt het als de aanrijden het doet ken aan enkele van de overige situaties elke bij het uitspelen van deze situatie in mijn klas groep ontleedt zijn situatie probeert al spelend speelde een aanrijden een schijnbaar zeer humane de vorm bij te schaven en kiest een realisatie om rol hij hielp de situatie in positieve zin afwikke die voor de klas te brengen len toonde zich echt bekommerd om het slacht 21 offer had aandacht voor haar persoonlijke onge excuseren hoger geplaatsten zich tegenover la makken en haar gevoelens stelde voor de fiets ger geplaatsten anders om andere redenen naar de rijwielhersteller te brengen de schade aan geef enkele voorbeelden zoek enige verschil fiets en kleding verder door de verzekering te la len en probeer de oorzaken van deze verschil ten vergoeden op het einde van het simulatiespel len aan te wijzen bedankte het slachtoffer de aanrijder in dit spel wat kunnen de gevolgen zijn van het weigeren een chauffeur voor zijn optreden maar achteraf om zich te excuseren maak onderscheid tus bleek mevrouw niet te weten wie de chauffeur sen verschillende contexten was noch zijn adres te hebben gekregen mag iedereen weigeren excuses aan te bieden mag iedereen weigeren excuses te aanvaarden v e rk e nn i n g maken excuses alleen alles goed kan het voorkomen dat men geen excuses eens enkele situaties uitgeprobeerd kan men in heeft wat moet men dan doen een klassegesprek op exploratie trekken in excu mogen excuses verzonnen zijn of gefanta seer land men kan nagaan welke functie het seerd is dat dan liegen zich excuseren heeft en hoe dat in allerlei om moet men altijd de echte ware reden geven standigheden verloopt maak nu een inventaris van typische gevallen mogelijke vragen voor zulke exploratie waarin geexcuseerd moet worden probeer de excuseren jongeren zich tegenover elkaar ze gevallen te cagetegoriseren vaak wanneer hoe een voorbeeld van categorisatie op grond van de eiste je soms van iemand excuses wanneer reden of oorzaak van wie waarvoor de oorzaak of reden van een excuus kan zijn had je soms excuses willen eisen maar kon of 1 een verstoring van de omgangsvormen durfde je niet van wie wanneer waarvoor gewild als je excuses eiste of wou eisen wat was j e ongewil d doel wat was het gevolg van het doen of 2 reele fouten en hun gevolgen niet kunnen hoe verliep dat eisen van voorbijgaande aar d eisen anderen soms excuses van jou wie van blijvende aard wanneer terecht 3 angst voor stra f zijn bepaalde leerlingen gekend om de vlot 4 angst voor emotionele ontlading van de ander heid waarmee ze excuses bedenken hoe wordt dat gewaardeerd door wie aanvankelijk reageerden de leerlingen in mijn worden excuses soms in overleg met anderen klas vrij zenuwachtig en giechelend ze zagen voorbereid wanneer eerst ook het praktische nut van al dat gedoe zat je soms om een goed excuus verlegen niet zo direct in maar het was prettig en dus de wanneer waarvoor met welk gevolg den ze wel enthousiast mee al spelend en pra in welke gevallen vind je excuses normaal tend groeide het inzicht in het nut en het belang kan je een lijstje aanleggen van veel gebruikte toch bleven ze in de eerste uitgespeelde situaties excuses kan je er een systematiek in herken nog ronddraaien in de vertrouwde sfeer van gezin nen of ze rangschikken van flauw naar zeer en vriendenkring de meer vormelijke situaties bruikbaar stel een top tien samen bleven ze ontwijken als het vertrouwen veld welk effect hebben excuses kan je daar type wint en ze de gewone situaties onder de knie heb rende voorbeelden van geven ben dan pas durven ze de formele situaties aan waarom worden excuses soms smoesjes of foefjes genoemd t aal ge b r u i k f u ncti o nee rt b i nn e n kan je nog andere synoniemen van excuus d e m aat scha pp eli j ke norm en geven wat zeggen die synoniemen over de aard of het effect van het excuus wie neemt in elk van de hiervoor geschetste situaties wordt die synoniemen het vaakst in de mond van welopgevoede mensen een bepaald gedrag vind je dat bepaalde soorten van mensen zich verwacht onze cultuur verwacht dat zij die op vaker moeten excuseren dan anderen welke een of andere manier onze sociale normen in ge tegenover wie hoe komt dat vaar schijnen te brengen of niet te accepteren 22 dat zij uitdrukkelijk of impliciet te kennen geven zich richten dat ze die normen wel erkennen en er zich aan dat het kind iedereen met jij aanspreekt is conformeren dit gebeurt door zich te excuseren minder het gevolg van zijn onvolmaakte taalbe of te verrechtvaardigen elke cultuur legt aan elk heersing en woordenschat dan van het feit dat van zijn leden afzonderlijk en aan alle leden sa het onmogelijk de betekenis van de dubbele aan men gedragsnormen op opdat er orde zou heer spreekvorm kan begrijpen het kan evenals de sen en iedereen niet op elk moment voor onbe primitieve mens de personen die met jij aange kende toestanden staat daardoor wordt het ge sproken dienen te worden eenvoudig niet onder drag van anderen enigszins voorspelbaar en kan scheiden van degenen die in de wereld der vol elk lid zijn eigen gedrag op dat van anderen af wassenen met u genoegen moeten nemen d at stemmen we weten hoe een les verloopt een men een niet vertrouwd persoon kan erkennen en receptie een rouwbeklag een cafebezoek de aanvaarden zonder hem tegelijk tot vertrouwe aankoop van een treinkaartje vele gedragsre ling te maken daar heeft een kind geen weet van gels zijn weliswaar weggevallen maar de psychia pieper 1962 p 69 70 ters varen er wel bij toch kent ieder normaal het probleem is dat onze leerlingen niet vaak de mens zijn rol weet wat de anderen van hem ver gelegenheid krijgen om via eigen ervaring en wachten en weet ook wat hij van de anderen reflectie daarop de normen die buiten hun on kan verwachten middellijke omgeving gelden te leren kennen en als nu iemand uit zijn rol valt verstoort hij de er zich naar te gedragen h et gezinsmilieu en de orde wordt het netwerk van verwachtingen in de onmiddellijke omgeving zijn daartoe niet uitge war gestuurd het mag er niet op lijken dat de rust het gezin is te eenvoudig van structuur en verstoorder die orde echt betwist of er vragen te beperkt aan culturele waarden en normen om bij stelt daarom moet hij zo vlug mogelijk zijn het kind voldoende voor te bereiden op de veel onderwerping aan de orde nadrukkelijk laten blij zijdige en ingewikkelde ontplooiingsmogelijkhe ken en om die orde te herstellen om die onder den in de maatschappij der volwassenen van werping te demonstreren heeft onze cultuur doorn lammers 1959 p 219 voorgeschreven gedragspatronen zich excuseren uiteraard zullen jonge mensen die opgroeien in is er een van de berokkende schade vergoeden is een stedelijk milieu een rijker en gevarieerder er een andere en de rechtspraak een officieel gein varingshorizon hebben dan deze van het platte stitutionaliseerde vorm land maar ook aan deze laatsten moet het onder wil iemand in een communicatiegemeenschap wijs denken efficient en onopvallend functioneren dan zal hij als we de leerlingen niet tijdens de schooloplei de gedragspatronen van de gemeenschap moeten ding de kans geven om met die afstandelijke offi leren kennen en ernaar moeten leren handelen ciele wereld om met de vormelijk ingestelde en dus in casu weten wanneer hij een norm maatschappij in contact te komen en zich ver overtreden heeft en welke factoren meebepalend trouwd te maken met de daar geldende normen zijn om zich dan aangepast en afdoende te excu en vormen dan blijven ze stuntelen dan blijven seren ze onmondig dan blijven ze defensief zwijgen het bestaan van dat netwerk van verwachtingen verkiezen boven zich vrij uitspreken al onze blijkt het duidelijkst in de contacten tussen twee spreekoefeningen al onze taalzuiveringsinspan culturen zoals in de contacten met buitenlandse ningen ten spijt tack 1981 p 112 113 werknemers onze leerlingen hebben bevredigend leren func we moeten echter niet zo ver lopen als we goed tioneren in de gemeenschap van gezin buurt toekijken kunnen we in onze klassen twee ver vrienden zij kennen de onuitgesproken normen schillende verwachtingsnetwerken observeren de zij weten hoe ze mekaars gedrag moeten beoor meeste van onze leerlingen zijn gewoon gemoede delen hoe ze erop moeten of mogen reageren zij lijk om te gaan met bekenden en hebben te wei weten ook hoe hun gedrag geinterpreteerd wordt nig ervaring met de afstandelijke formele om door de anderen met andere woorden zij kun gangsvormen van de maatschappij waarin onbe nen functioneren binnen de nabije gemeenschap kenden elkaar benaderen de normen volgens de binnen het wisselend spel van verwachtingen in welke jongeren van het platteland zich gedragen terpreteren anticiperen en oproepen z i j weten verschillen ook van die waarnaar stadsjongeren goed wanneer en hoe zij zich daar moeten excu 23 seren het gaat daar gemoedelijker aan toe met probeerde situaties maar ook teksten uit romans een half woord een handgebaar of een schouder of toneelstukken radiospelen tv fragmenten of klopje voetbal of gewoon een wat verlegen nieuw gespeelde situaties de taalobservatie houding maar in de meer afstandelijke en vorme wordt gericht op de strategieen lijke maatschappij gelden andere normen worden dus andere overtredingen begaan en worden ook mogelijke strategieen andere blijken van genoegdoening geeist daarom 1 vaste formules gebruiken men erkent daar voelen leerlingen uit de gesloten gemeenschap er door expliciet dat men fout zit zonder op de zich verloren fout zelf nader in te gaan die blijft in het om zich te excuseren nu moet men eerst de nor vage omdat de staande uitdrukking op alles men van de maatschappij kennen de vele wijzen en niets kan slaan waarop die in de praktijk gebracht en beleefd excuseer me wilt u me excuseren het worden waar de grenzen van het toelaatbare het spijt me ten zeerste gebied van het ontoelaatbare naderen of over men erkent dus de norm de regel of de ver schrijden en hoe die normen in het taalgedrag op plichting en bekent die te hebben overtreden genomen worden om produktie en interpretatie zonder nadere bepaling welke norm regel of te bepalen verplichting het was al zal dat wel uit de sifu men hoort vragen als atieblijken wat heb ik nu verkeerd gedaan 2 men ontkent de overtreding heb ik soms iets verkeerds gezegd ik heb mijn huistaak wel gemaakt maar ik wat mag moet ik zeggen weet niet hoe maar ik vind ze niet hoe zullen ze dat opnemen de norm blijft overeind er wordt niets be wat bedoelen die daarmee kend men geeft op bijkomstige punten toe wat moet ik nu antwoorden die de norm niet raken mag ik dat wel vragen en aan wie 3 men ontkent met kwaad opzet gehandeld te men moet weten welke normen men overtreden hebben heeft hoe en in welke mate wil er sprake zijn ik wist niet dat het een huistaak was ik van bevredigend excuseren men moet weten heb die oefening wel gemaakt maar op een welk excuusgedrag bij welke overtreding past kladblaadje hier zie een excuus werkt pas bevredigend als de overtre de norm blijft erkend maar de persoonlijke der er door toont de gevestigde normen te ken verantwoordelijkheid wordt ontkend nen te erkennen en te aanvaarden als hij de ge 4 men roept hogere machten in of heerkracht stoorde verwachtingspatronen weer doorzichtig mijn broer had gisteravond een ongeval ik maakt en de relatie tussen de personen herstelt moest met moeder mee naar het ziekenhuis daarom is de excuserende verplicht tot bepaalde en dan naar de politie verwachte taalgedragingen deze gedragingen lig weer blijft de norm erkend maar de uitvoe gen reeds schematisch als voorgedrukt klaar in ring werd door sterkere krachten verhinderd onze cultuur 5 men roept een hogere norm of een hoger ge zag in in wat nu volgt kan de leraar theoretische achter de directeur heeft me gevraagd de affiches grondinformatie vinden om de observatie te stof voor het schoolfeest tegen vanmorgen klaar feren te hebben ik had daarna geen tijd meer voor mijn huistaak strategiee n de norm wordt niet betwist maar men wijst erop dat ze in dit concrete geval moest wijken het achterhalen van de mogelijke strategieen kan voor een andere hogere norm of hoger gezag een boeiende bezigheid zijn als het goed wordt 6 men verwerpt de norm aangepakt en de leraar de leerlingen ervan kan huistaken zijn totaal zinloos ze zijn zuiver overtuigen dat ze er dagelijks profijt bij kunnen tijdverlies hebben de norm zelf wordt aangevallen betwist men het materiaal daarvoor kan zijn opname op cas roept een hogere norm in die de veronderstel sette geluidsband of videoband van reeds uitge de norm blijvend opheft 24 noot een oefening 1 mag iedereen zomaar de norm betwisten wi e de leerlingen werken in paren elk neemt een mag dat zeker niet wie zou zich dat recht blad en trekt overlangs midden over het blad een kunnen toeeigenen lijn boven de linker helft a en boven de rechter 2 wat moet een leerling doen die een norm van b onder a schrijft nu elk een beschuldiging of de school fundamenteel verwerpt mag hij die verwijt de bladen worden gewisseld en onder b ter discussie stellen mag moet hij een smoes schrijft elk nu een passend excuus de bladen je bedenken worden weer gewisseld tot de situatie opgehel 3 in een razende baalbui heb je gespijbeld en derd is ben je gevwon thuis gebleven wat zal je va elk paar werkt zo enkele situaties uit dan kiezen der of moeder op de afwezigheidskaan schrij ze een situatie en ontleden het verloop van het ven ter verantwoording veront schuld igen antwoorden op het niveau van de taaldaden en de ze je door de waarheid te schrijven of moe conversatieprincipes ze zoeken daarbij naar de ten ze een smoesje verzinnen om beters wil leidende normen en leggen vooronderstellingen en wat als de waarheid toch aan het licht bloot dan worden die uitgekozen en ontlede komt welke gevolgen zal dat voor jou heb situaties voor de klas gebracht in simulatiespel ben en welke voor je ouders nadien geven de spelers eerst zelf commentaar waarna een klassikale bespreking kan volgen of er zijn nog andere strategieen denkbaar men kan de situatie kan overgespeeld worden met andere de hele context negeren en zich houden aan acteurs in andere omstandigheden met een an de le tterlijke betekenis van een verbaal geuit der verloop enz verwijt deze klassikale besprekingen moeten niet exhaus het is reeds twaalf uur tief zijn een paar korte opmerkingen die van de dat wist ik niet nu kan ik mooi mijn hor leerlingen zelf komen hebben vaak veel meer ef loge juist ze tten fect het verwijt zelf negere n en overstappen naar aanvankelijk zullen veel leerlingen blijven hangen een ander onderwerp op het niveau van de reeds erg vertrouwde situa de beschuldiger zelf persoonlijk aanklagen ties uit gezin buurt cafe daar is niets op tegen de beschuldiger het recht ontkennen om je zolang ze vertrouwd moeten worden met de ge iets te verwijten richte analyse van de elementen en factoren van alles gewoon ontkennen en liegen het communicatiegebeuren maar eens ze daar lief gaan doen de aanklager ophemelen mee enigszins inzichtelijk kunnen werken moet een verhaal met ingebouwde les vertellen de leraar via zachte dwang en eerlijke manipula ook mogelijke verwijten voorkomen door tie de leerlingen brengen tot het uitproberen van zichzelf te beschuldigen in de vragende vorm niet zo vertrouwde situaties waarmee ze in het en met geluidsdempers dagelijks leven wel geconfronteerd worden dat ik ben te laat zeker zijn situaties waarin een meer formele stijl vereist ik heb het weer eens verkeerd gedaan is waarin de statusafstand tussen twee personen zeker groter is of waarin status een andere rol gaat spe len de zoon van je buurman of je eigen zoon het is duidelijk dat de strategieen hier vrij for weet niet hoe hij in de klas of op de speelplaats meel en technisch beschreven worden d aarom met je moet omgaan en vooral waarin andere negeer ik niet dat het excuseren ook kan worte gedragsnormen en een grotere vormelijkheid en len in dieper liggende humane motieven als res afstandelijkheid gelden pect menslievendheid genegenheid liefde voor als overgang kan men niet vertrouwde personen de andere n maar dit gedrag ontspringt uit de in vertrouwde situaties brengen de dokter op be diepten van het reele menselijke ontmoeten en zoek een doortastende enqueteuze de politie overstijgt de afstandelijke en formele omgang van of een leraar op bezoek leden van een volksdans de maatschappij en verrijkt deze met de warme groep die voor twee maanden ingekwartierd wer humaniteit kenmerkend voor de gemeenschap den zulk gedrag kan echter niet geoperationaliseerd later situaties bij de dokter op studiereis in een worden noch geoefend wel voorgeleefd bedrijf rijexamen sollicitatiegesprekken ont 25 moetingen met leerlingen en leraren van een an het is dus aangewezen te vertrekken van gewone dere school mondeling examen met een vreemde alledaagse situaties via het goochelen met aller jury lei elementen en factoren groeit een eerste niveau de oefeningen vragen tijd maar het is geen verl o van inzicht en een meta communicatieve reflex ren tijd wil iemand zich in de communicatieve een attitude van bewust observeren van wat er tij gemeenschap vlot kunnen gedragen dan moet hij dens en door de communicatie gebeurt daarna over voldoende automatismen kunnen beschik poogt men naar meer formele situaties over te ken over innerlijke handelingsmodellen die hem schakelen door eerst in de vertrouwde situaties in staat stellen elke situatie ogenblikkelijk accu vreemde factoren binnen te brengen raat te analyseren en te beoordelen de verwach tingen van anderen in te schatten en aangepast om te besluiten deze korte bedenking in dit volgens de eisen van de conventies te handelen soort lessen komt de briljante leraar niet aan zijn trekken er is geen stof voor rethorische hoog enkele voorbeelden de jongens werd gevraagd vluchten maar hij bereikt er wel mee dat onze gesprekjes te maken in paren rond het thema te volksjeugd minder lang in de buitenbaan za l laat thuis a he daar is messieuken al je moet toch eens naar huis kome tiens ga komt toch nog naar huis ik zal au va laat maar dat doe ik zelf wel lies maar pakken dan moet ge niemeer naar huis kommen dan kunde daar blijven je bent weer te laat thuis het regende ik moest blijven schuilen als ge mij een auto geeft dan kan ik altijd op tijd thuis zijn gij zijt niet op tijd thuis gij vorige week ook niet gij durft nog thuiskomen durven wel ja waar hebde ga nou gezeten ik moet hier alles ge wet da g op taal moet thoas zen deze gevalletjes werden gespeeld en kort bespro moeten lopen of dat ze door onzekerheid uit een ken dan werden de situaties veranderd er is net pijnlijke situatie wegvlucht om in een nog pijnlij bezoek ze brengen een vriend mee of ze zijn bij ker verstrikt te raken kennissen als loge elk geval legt andere klemtonen en verbanden literatuur biedt een ander spectrum van ingangen en bena deringen volgende benaderingen zijn bijna b oettcher w h sitta der andere grammatikunter steeds verhelderend richt munchen 1978 d ik s c j g kooij beginselen van de algemene taal welke normen werden ove rt reden wetensc h ap utrecht a ntwerpe n 197 0 hoeveel ruimte kreeg de beschuldigde waar doorn j a a van c j lammers m o dern e sociologie uit blijkt dat keuze van neutrale inhoud utrecht a ntwerpen 19 59 vraagvorm verzachtende woorden schokbre goffman e relatio ns in p ublic h armondsworth 1 971 kers verkleinwoorden tijden van de werk pieper j de regels van het maatschappelijk spel u trecht antwerpen 196 2 woorden r e h bein j entschuldigung n und r echtfertigungen hoe nam het excuus alle twijfels weg over mo in wunderlich d ed l inguistic pragmatik wiesbaden gelijke betwisting van de normen 1975 p 288 31 7 hoe proberen de beide partijen de onderlinge t ack p opvoeden tot spreekvaardigheid is opvoeden tot sociale vaardigheid in weekblad voor nederlandse relaties gaaf te houden didactiek 9e jrg nr 4 mei 1981 p 111 133 welke emotionele reacties werden gewekt of wells g learning rhrough interaction cup cambridge gesust 1 98 1 26