Experiment als eindexamen – Beoordeling en evaluatie

frans hartenrin k experiment als eindexamen vwo beoordeling en evaluatie dit artikel sluit aan bij het eerder gepubliceerde experiment als eind examen moer 1978 3 het eerste artikel gaf een indruk van opzet en uitvoering van het project en van de ervaringen van de leerlingen be schreven door de leerlingen dit artikel is geschreven vanuit het stand punt van de docent frans hartemink die moet beoordelen achtereen volgens zullen de beoordelingsprocedure de normen en de evaluatie aan de orde komen beide artikelen zijn tevens bedoeld als een reactie op het standpunt van de commissie modernisering moedertaalonderwijs cmm tegenwoor dig adviescommissie leerplanontwikkeling moedertaal aclo m gehe ten ten aanzien van projectonderwijs in haar nota advies over het eindexamen nederlands gaat de cmm niet in op de mogelijkheid de ver schillende taalvaardigheden in een schoolonderzoek geintegreerd aan bod te laten komen bijvoorbeeld door beoordeling van project activitei ten en produkten van de leerlingen pag 19 volgens de cmm hoort die mogelijkheid niet thuis in een realistisch advies uit beide artikelen blijkt naar de mening van frans hartenrink dat er aan projectonderwijs veel haken en ogen zitten maar ook dat een project als schoolonder zoek wel degelijk mogelijk is en door vrijwel alle betrokkenen als een zeer zinvol alternatief wordt beschouwd zijn conclusie uit het hele experiment in de toekomst weer aan pro jectonderwijs werken liefst met andere vakken samen de leerlingen be ter voorbereiden en vooral in de laagste klassen al in het klein beginnen 22 de beoordelingsprocedure in he t re g le m e nt sc hool on de rzoek was va stgelegd dat de docent d e indi viduele prestaties en de groepsprestaties zou beoordelen over invloed van leerlingen op de beoordeling werd niet gesproken het was zeker wel de bedoeling dat de leerlingen volgens een gezamenlijk te ontwer p e n procedure i nvl oed zouden k u nne n uitoefenen op de beoo r deling u i tgangspunt bleef echter de verantwoordelijkheid van de do ce nt voor h e t ein d e xame n de procedure werd opgesteld door de begeleidingsgroep van zeven leer lingen die mij hierbij om advies vr oeg na uitvoerige discussie werd de procedure vastgesteld en in een brief aan medeleerlingen en schoollei ding uiteengezet uit de schoolleiding en een projectgroep van de zes projectgroepen kwamen bezwaren naar voren over de beoordeling van l ee rli n gen d oor le er l i nge n na e nige di scuss ie legden deze tegensta n ders zi ch nee r bi j he t f e it dat d e procedure d oor de meerd erheid was goedge k eurd d e beoorde lin gsp r oced u re we r d a ls v olgt alle projectgroe pen moesten gelijktijdig met het eindverslag een advies beoo rd eli n g i nleve ren over de groep sleden e n d e begeleid e r de beoorde ling moest in een afrondende bijeenkomst worden opgesteld aan de hand van de verstrekte normen de schri ftelijke adviezen werden in af zonderlijke vergader i ngen besproken er was gekozen voor schriftelijke adviezen om te voorkomen dat er eindeloze discussies zouden ontstaan tusse n beoor d e l aa r s e n b e trokken e n n ad at h et ci j fer was vas t g es t e ld werd het me t de betrokk e ne n bespro ken en gemotiveerd in de hierop volgende discussie kwamen geen nieuwe gegevens naar voren zodat geen van de cijfers nog is gewijzigd overzicht beoordelingsprocedure p rojectgroep advies cijfer begeleider beoordeling voorz beg gr groepsleden voor 28 d ec qroepsleden docent advies afgevaardigde cijfer beoordeling voorz beg gr groeps begeleide r docen t begeleider advies begeleidings beoordeling begeleiders cijfer groep 9 jan groepsleden docen t voorz beg groep vergaderingen 1 advies cijfers 1 vergaderingen definitieve cijfers 23 de beoordelingsnorme n de beoordelingsnormen en de procedure zijn opgesteld door de begelei dingsgroep in samenwerking met de docent eind september was de pro cedure vastgesteld de normen kwamen pas op 12 november alle groe pen hebben hierover hun beklag gedaan mijns inziens niet helemaal te recht bij de vaststelling van de normen werd namelijk eerst gekeken naar het werk dat de groepen tot op dat moment hadden verricht uit gaande van het niveau van een middelmatig actieve groep werd bekeken wat deze groep de komende weken nog zou kunnen uitvoeren als zij in dit tempo door zou werken deze inventaris werd de lijst met mini mumeisen als de groep aan de minimumeisen voldeed kreeg hij zes punten had de groep meer of minder uitgevoerd dan konden maximaal twee punten worden toegevoegd of afgetrokken in tweede instantie zou de kwaliteit van het werk beoordeeld worden de normen hiervoor zijn natuurlijk subjectiever goede kwaliteit kon twee punten extra opleveren slechte kwaliteit kon betekenen dat de groep maximaal twee punten moest inleveren zo lag de uiteindelijke be oordeling dus tussen 2 en 10 normering van het project kwantitatie f 1 van iedere vergadering notulen 2 minstens 15 vergaderinge n 3 minstens 5 verschillende brieve n 4 minstens 8 interviews of 3 interviews e n 1 enq uete 5 eindverslag minstens 8 pag a 4 getypt 6 ieder groepslid driemaal gespreksleid st er en notu lis t 7 10 kantjes a 4 uittreksels van literatuur en gesp rek ken kwalitatief 1 is de d oe lstelling bereikt zoals geformuleerd op 15 november 2 zijn de notulen volledig en overzichtelijk 3 zijn de vergaderingen gedisciplineerd 4 zijn de brieven volgens de etiquette 5 passen de interviews en de enquete binnen de doel stelling en zijn ze goed voorbereid het groepscijfer werd niet automatisch het cijfer van elk groepslid individuele verschillen ontstonden door verschil in gespreksleiding betere of slechtere notulen wel of geen aandacht voor de groep en het groepsproces samenwerking inbreng en inzet alle projectgroepen moesten aan de hand van de normering een advies opstellen waarin zij hun eindcijfer met argumenten steunden dit advie s 24 moest met het eindverslag worden ingeleverd als voorbeeld volgt nu het verslag van de beoordeling van de groep kernenergie zoals het is opgenomen in het eindverslag kernenergie de groep gaf zichzelf tussen 8 en 9 zonder duidelijke argumenten aan de norm te ontlenen de begeleider de voorzitter van de begeleidingsgroep en ik waren het hier dan ook volstrekt niet mee eens en kwamen uit op een 7 0 als groepscijfer 6 5 voor kwantiteit en 0 5 voor kwaliteit wij waren het wel grotendeels eens met de door de groep gemaakte verschillen ten aanzien van de individuele cijfers jeroen kreeg 8 0 bereidde de vergaderingen zeer goed voor toonde veel interesse hield zich aan de afspraken en probeerde zijn inbreng te vergroten nadat hierover bij de evaluatie was gesproken eric kreeg 7 5 omdat zijn inzet minder was henk peter kreeg het groepscijfer 7 edward en martin kregen 6 5 zij hadden minder materiele inbreng toonden minder inzet hielden zich niet altijd aan de afspraken en namen een erg af wachtende houding aan we kunnen over de beoordeling nog de volgende opmerkingen maken er werd steeds door vier personen beoordeeld waarbij slechts ee n keer een groot verschil optrad in alle andere gevallen ging het om maximaal 0 5 punt verschil de beoordeling op kwantiteit was eenvoudig en vrijwel steeds gelijk de beoordeling op kwaliteit was moeilijker en subjectiever dit laatste is een algemene problematiek denk aan de beoordeling van opstel en samenvatting in het schriftelijk eindexamen de beoordeling is arbeidsintensief voor alle betrokkenen maar daar naast ook weer erg leerzaam op dinsdag 10 januari kregen de groepen de beoordelingsresultaten te horen boven beschreven rapportjes werden voorgelezen waarna de groep commentaar kon leveren vanzelfsprekend kwamen dezelfde pro blemen weer naar boven aangezien er geen argumenten werden ge noemd die nog niet bij de beoordeling waren betrokken zagen we geen aanleiding om cijfers te wijzigen de beoordeling van de begeleiders op vrijdag 6 januari stelden de begeleiders ook hun eigen advies cijfers vast dit bleek een hopeloos karwei de voor de groepen opgestelde norm bleek redelijk te voldoen de norm voor de begeleidingsgroep die van de gewone norm was afgeleid bleek niet te hanteren de begelei ders hadden zichzelf dus in een moeilijk parket gebracht na een uur vergaderen waren er intuitief cijfers vastgesteld die naar mijn idee te laag waren ik stelde voor om de resultaten eens te vergelijken met de resultaten van de andere groepen na vergelijking werden alle cijfers on geveer een punt opgehoogd aangezien iedereen de uitputting nabij was na negen uur samenwer 25 ken werd de vergadering gesloten op dinsdag 10 januari werden de cijfers van de begeleiders definitief vastgesteld in samenspraak met de groepen onze eerste opzet was om het cijfer dat de groep aan de begeleider had gegeven twee maal te tellen en dat van de begeleidingsgroep ee n maal de begeleiders hadden name lijk duidelijk laten blijken dat ze tijdens het projectwerk steeds de bij drage in hun eigen groep belangrijker hadden gevonden dan de bijdrage in de begeleidingsgroe p omdat de resultaten van de berekening wel wat laag zouden uitvallen werd alsnog besloten om de cijfers te middelen mijn idee was dat de begeleiders erg veel tijd en energie hadden moeten investeren de e i sen die aan hun groep waren gesteld en ook door hen zelf waren beslist hoger geweest als die van andere groepen daarbij kwam nog de grotere verantwoordelijkheid die zij voelden voor het sla gen van het project de belasting van deze leerlingen was volgens mij te groot geweest wat verklaart waarom niet alles even g oe d is verlopen hun eigen normering en samenstelling van hun eindverslag de cijfers die de groepen aan hun begeleiders hadden gegeven waren duidelijk gekoppeld aan het groepscijfer vanuit de groepen is deze ge dachte natuurlijk zeer begrijpelijk maar iedereen zag ook wel in dat een groep met een slecht resultaat dat niet altijd aan de begeleider kan wij ten de cijfers liggen nu tussen 8 2 en 9 2 waarmee de begeleidingsgroep qua gemiddelde na stad in zee en drugs komt het gemiddelde van alle leerlingen werd nu 8 1 in totaal een redelijk resultaat gezien het feit dat het gemiddelde van het totale schoolonderzoek van vorig jaar en de luistertoets van dit jaar een 7 0 was mijn conclusie de resultaten zijn voor vrijwel iedereen bevredigend de normen voor de gewone groe pen waren redelijk bruikbaar de beoordeling van de begele i ders moest teveel uit de losse hand ondanks de soms gespannen discussies ver dient het toch aanbeveling om de leerlingen bij de beoordeling te be trekken de projectevaluatie na de discussie over de cijfers vulden de leerlingen een door mij opge steld evaluatieformulier in op dit formulier stond de osgood schaal en 18 vragen die op een 7 puntsschaal beantwoord konden worden de osgood schaal dient om het projectonderwijs te vergelijken met het on derwijs in het vak nederlands zoals dat de voorafgaande jaren gegeven is en met het ideaalbeeld dat de leerling heeft van het onderwijs in dit vak de vragenlijst werd opgesteld aan de hand van het instructiestencil dat de leerlingen bij de start van het project hadden gekregen ik wilde zo oordelen verzamelen over de uitgangspunten van de gekozen opzet hierdoor is het mogelijk een aantal gegevens exact te bepalen dit in te 26 genstelling tot de meer algemene oordelen in de verslagen we vergelijken nu eerst het projectonderwi js met het voorafgaande on derwijs en het ideaal oagood schaal interessant 1 2 oninteressant wisselend gelijkmatig pretti g onprettig actief passie f verhelderend verwarrend levendig kal m 1 2 3 4 5 6 7 op het formulier staan de onderste drie schalen omgekeerd om de polariteit wat te verminderen verklaring het ideaalbeeld van de l eerl i ngen het projectonderwij s het onderwijs in klas 1 t m 5 de osgood schaal is een 7 puntsschaal alle scores van de leerlingen zijn opgeteld het gemiddelde wordt weergegeven in de grafiek de conclusie is duidelijk projectonderwijs benadert het ideaalbeeld meer dan het voorafgaande onderwijs het is dus ondanks alle kritiek op details een flinke stap in de goede richting helaas is het projectonder wijs nog net zo verwarrend verhelderend als het voorafgaande bij het formuleren van een nieuwe opzet is dit aspect van groot belang de graad van verwarring wordt natuurlijk ook verklaard door het gegeven dat dit de eerste maal was dat de leerlingen kennis maakten met project onderwijs om na te gaan of er een verband bestaat tussen het cijfer van een leer ling en zijn waardering op voornoemde schaal werden de leerlingen in groepen gedeeld h de leerlingen met de hoogste cijfers gemiddelde van deze groep 9 2 l de leerlingen met de laagste cijfers gemiddelde van deze groep 7 4 a de leerlingen die niet bij de evaluatie waren gemiddelde van deze groep 7 2 27 de gemiddelde scores van beide groepen h en l zijn op het evaluatie formulier aangegeven hieronder worden de resultaten van beide groe pen kort samengevat h is meer bij projectonderwijs betrokken geweest had wat meer con tact met andere groepen had enig voordeel van de begeleider heeft veel geleerd over groepsprocessen vindt het o k dat leerlingen beoor delen vond de docent matig op de hoogte vindt dat contact tussen groepen meer georganiseerd moet worden dat de relatie met mede leerlingen en docent is verbeterd dat een begeleider nodig is is zeer tevreden over het resultaat maar heeft veel tijd moeten investeren nb deze groep bestaat uit alle leden van de groepen drugs en stad in zee en 5 begeleiders l doet over de meeste onderwerpen geen duidelijke uitspraak had niet veel contact met andere groepen vindt ook niet dat dat georgani seerd moet worden en denkt ook niet dat relaties zijn verbeterd of verslechterd is niet erg tevreden vindt dat er meer naar kwaliteit moet worden gekeken heeft geen voordeel gehad aan de begeleider weet ook niet of zo n begeleider wel nodig is maar vindt dat ze meer invloed moet hebben op de manier waarop begeleiders werken nb van belang is op te merken dat dit het totaalbeeld van groep l is niet ieder lid van deze groep doet steeds neutrale uitspraken eerder het tegendeel bij elke vraag varieren de antwoorden van 1 tot 7 het wordt dus zeer moeilijk om aan de wensen van deze groep te vol doen over de evaluatie waren weinig opmerkingen over het algemeen vond men het wel nuttig en aardig opgezet bijlage evaluatieformulier voor het project nederlands gymnasium haganum 1977 78 de bedoeling van deze evaluatie is om achteraf meningen en indrukken te verzame len lees bij elke vraag of serie vragen eerst g oed de opdracht vul daarna snel in denk niet te lang na over je antwoord vul de onderstaande schalen in lees eerst de beoordelingsopdracht verme l d boven de schalen plaats kruisjes tussen de komma s niet erop dus zo x denk niet te lang over je antwoord na 28 1 beoo rdeel op de volgende schalen ons projectonderw i js vanaf het beg i n tot nu toe 1 interessant on i nteressant 2 w i sse lend gel ijkmatig 3 pretti g onprettig 4 pa ssi ef actie f 5 verwarrend verhelderend 6 kalm levend i g 2 beantwoord de volgende vragen door om een c ijfer van de schaal een c i rkeltje te zetten 1 voelde je je bij deze onderwijsvorm zeer betrokken of weinig betrokken zeer betrokken 1 2 3 4 5 6 7 weinig betrokke n 2 was het voor jou duidelijk of onduidelijk wat de begeleider moest doen duidelijk 1 2 3 4 5 6 7 onduidelij k 3 had je veel of weinig contact met leden van andere groepen veel 1 2 3 4 5 6 7 weini g 4 heb je veel of weinig voordeel gehad van de begeleiding veel 1 2 3 4 5 6 7 weini g 5 heb je d oor dit project w el of geen inzic h t ge k regen in groeps p rocesse n wel 1 2 3 4 5 6 7 geen 6 vind je dat je veel of weinig invloed moet hebben op de manier waarop begeleiders werken veel 1 2 3 4 5 6 7 wein i g 29 3 beoordeel op de volgende schalen het onderwijs in het nederlands i n de vooraf gaande jaren plaats kruisjes tussen de komma s 1 interessant oninteressant 2 wisselend gelijkmat i g 3 pre tt ig onpre tt i g 4 pass i ef actie f 5 ve rwar rend verhelderend 6 kalm levend i g 4 beantwoord de volgende vragen door om een c i jfer van de schaal een c i rkeltje te zetten 7 vind je het ju ist of onjuist dat leerl ingen elkaar beoordelen jui st 1 2 3 4 5 6 7 onjuist 8 vind je dat de docent voldoende of onvoldoende op de hoogte was van de werkzaamheden in de groep voldoende 1 2 3 4 5 6 7 onvoldoend e 9 vind je dat het contact tussen de groepen georganiseerd moet worden of niet wel georganiseerd 1 2 3 4 5 6 7 niet georganiseer d 10 ben je het eens of oneens met de volgende stelling de begeleider mengt zich niet in de in de groep gevoerde discussies tenzij dit door de groep wordt gevraagd eens 1 2 3 4 5 6 7 oneen s 11 denk je dat je relatie met je medeleerlingen door het project is verbeterd of verslechterd verbeterd 1 2 3 4 5 6 7 verslechterd 12 denk je dat je relatie met de docent door het project is verbeterd of verslechterd verbeterd 1 2 3 4 5 6 7 verslechterd 30 13 vind je dat je ten opzichte van andere vakken veel of weinig tijd aan nederlands besteedt veel 1 2 3 4 5 6 7 weini g 14 vind je een begeleider noodzakelijk of overbodig noodzakelijk 1 2 3 4 5 6 7 overbodi g 15 ben je over het eindresultaat tevreden of ontevreden tevreden 1 2 3 4 5 6 7 ontevrede n 16 vind je dat het project meer of minder spanning oproept dan een gewoon mondeling of schriftelijk schoolonderzoek meer spanning 1 2 3 4 5 6 7 minder spannin g 1 7 vind je dat je prestaties moet toetsen op kwaliteit of kwantiteit kwalitei t 1 2 3 4 5 6 7 kwan titei t 18 vind je dat je veel of weinig tijd in projectwerk moest steken veel 1 2 3 4 5 6 7 weini g 5 geef op de volgende schalen aan hoe jouw oordeel uit zou vallen wanneer het onderwijs in het nederlands ideaal zou zijn plaats de kruisjes tussen de komma s a interessant oninteressant b wisselend gelijkmatig c prettig onpretti g d passief actief e verwarrend verhelderend f kalm levendig 31 6 de volgende vragen zijn alleen voor de begeleiders a heb je bij het begeleiden veel of we in i g steun gehad aan de bestudeerde l i teratuur veel 1 2 3 4 5 6 7 weini g b was v oor jou w at je m oes t doen a ls begelei d er u i tei ndeli jk du idelij k of onduidelijk d uidelijk 1 2 3 4 5 6 7 ondui d elij k 7 heb je nog opmerkingen over deze evaluatie of over het project literatuu r hieronder volgt een overz icht van de literatuur die gebruikt is bij de opzet van het project verder een aantal werken dat gebru i kt is voor specifieke onderdelen zoals de evaluaties ook staan er een paar werken tussen die niet rechtstreeks op project onderwijs betrekking hebben zij hebben mij echter aangemoedigd om de stap te wagen dick de bie cees louwerse projectonderwijs opzetten en uitvoeren van project onderwijs groningen 197 2 hans van dam drama als werkvorm een inleiding op het gebruik van dramatische werkvormen bij het moedertaalonderwijs groningen 1977 dcn cahier 4 johan eimers projectmatig taalonderwijs in moer 1976 5 p 251 259 ad de geus e a luisteren groningen 1977 dcn cahier 5 jan griffioen zeggenschap grondslagen en een uitwerking van een didactiek van het nederlands in het voortgezet onderwijs groningen 197 5 toine hovens groepswerk op de middelbare school in moer 1977 5 thema nummer groepswerk p 17 2 2 theo jansen anne ruth van kammen projectonderwijs afleren en aanleren pur merend 197 6 c keers h wilke orientatie in de sociale psychologie het individu in de groep alphen aan de rijn 1975 2e druk samsom sociale en culturele reeks frank r oomkes handboek voor gesprekstraining meppel 197 6 simon ophof emancipatie en projectonderwijs in moer 1975 3 verslag van stroom 8 von congres 1975 p 184 19 7 everett reimer school is dood alternatieven in opvoeding en onderwijs meppel 197 3 jan schlebusch je handen jeuken als een groep niets doet in moer 1977 5 a h s stemerding begeleiden van groepen inzicht in groepsprocessen en prak tische handleiding voorhei werken met groepen alphen aan de rijn 1975 2e dru k 32 johan sturm projectonderwijs in moer 1977 congresnummer stroom 7 p 67 74 a vrolijk m f dijkema g timmerman gespreksmode n een geprogram meerde ins tructie alphen aan de rijn 1976 3e dru k werkboek behorende bij het practicum methoden en technieken cursus 1976 77 pedagogisch instituut rijksuniversiteit leiden 33