Experimenteren met taalgerichte vaklessen

basisonderwij s lands voor de lag e re school deurne wolters gertrud leenmens plan ty n 1995 let sc h e rt j op verhaal komen thematisch on de rwijs waarbij ve rhalen in h e t midde lpunt staan jsw boek io tilburg zwijsen 1 995 experimenteren met litjens p j jonge riu s sch o olse taalvaardigh e de n in zaakvakken enschede slo 1 99 0 taalgerichte vaklesse n long m units of analysis in syllabu s design th e case for t ask in c roo kes g s gass eds ta sk and language le arning int eg rating theory and practice multilingual seri es 94 clevedon multi lingual matters 1 993 blz op ve rsc hille nde utrechtse bas issc hole n m e rken 9 54 docente n dat h et ta a lnive au van de lee rlingen een moe r in de lijn van de t ee rde r taakge richt ta alo nder and e re werk wijze vere is t in he t zaa kvak on de rw iis wijs 1997 6 dan di e in de b estaande m e th ode n gehantee rd ru e da r m h d e mbo motivational wo rdt g ertrud lemmens beschrijft in di t artik el de pro c e ss e n in le a rning a c omp ara tiv e anal ysi s ervari ngen m e t experi m ent ee l les m ateri a al dat voor of cognitive and so c io c ultural frameworks deze sch o le n o ntwikkeld we rd waa rin vakdoele n en in advanc es in motivation and a chi eve m ent taaldoe le n hand in han d gaan hie rb ij gaat zij ook volume 9 1995 blz 2 55 2 9 in op de versch ill end e kn elpunt en bij de o n twikke ling stic hting f t t projectwerk geef uw lee rlingen d e van d erge l ijk materia a l ruimte b ru ssel st ich ti ng f t i 1998 van av ermaet p een innige omhelzing tussen d e le s e n de w ereld da a rbuit e n d e rol mendu meester praat en praat en als de van de le e rkracht in taakgeri cht ond e rwijs in meester praat dan word je heel moe meestal von we rk groep nt2 taakge richt taalonder met rekenen legt hij het uit en legt hij het wijs een o nm ogelijke taak deurne plan ty n weer uit daar word je ook moe van bij deze 1996 lessen ging hij op het einde wat minder van g elderen a taalvaardigheidseisen in h et praten zaakva ko nd erwijs v oo r eentalige e n mee rtalige klasse n moeil ijkh e de n in de instru ctieta a l voo r het d i t artike l gaat in op d e bevindin ge n me t he t taalond e rwijs op d e ba s issc hoo l sco rapport ontwikkelproj e ct nt2 en de zaakvakken 362 ams terdam sc o 1994 a a nleiding voor het project vormde d e knel van gorp k optimaliserings hulp we reldorien punte n in h et zaakvakonde rwij s aan meertali ge tere nd onderwijs w op en de e indt e rm en w op e n kl assen h et ontbreekt mom entee l a a n v ol de l eerplann en leuv en steunpunt ne derlands do ende les mate riaal dat aans luit bij h et refe als tweed e taal intern do c ument 1 999 rentiekader de inter ess e d e v oorkenni s en van gorp k l er e n dat doe j e ge woon het t aa lniv eau van m eertalig e leerli nge n m a te l e re n l eren in we r e ldo rie ntatie ond erwijs in riaal waari n geintegreerd aandacht be s te ed de ba s is sc hool in vonk jaargang 2 9 num wordt aan de ontwikkeling va n taal en mer z i999 blz 49 56 vakinhoud e n d e mo gelijkh e d e n voor een van gorp k w op th e ma s we reldo rientatie parallelle ontwikkelin g va n vakinhoudelijke v oo r het vijfde en zesde l eejaar van h e t ba s iso nd er kenni s en ta al v aardighe id zijn in de ang e l s ak w ijs l euven steunpunt nederlands al s twe e sisc he z2 literatuur uit gewe rkt ond e r de noe de t aal 2000 m er co nte n t ba se d appro ac h e sn in dit v an ke e r f betrokkenhe id leidt tot hogere artikel gebruik ik d e inmidd el s gangba re en prestati es in sc o ech o j aargang 2 nummer overkoepel e nde term taalgeri cht vakonde rwijs 3 2000 binn e n de pr a ktijk van taalge ric ht vakonde r v an li er l inte racti o n in the la ng uage curric u wijs zijn v e rsc hill e n de m o d e ll e n in o ml oop lum awareness auton o my auth enticity va ri erend van e en model waarbij een twe e applie d linguis tics and lang uage study lon detaaldocent in zijn l e ss en uitgaa t van vak don longman 1 996 th e ma s van ander e vakke n tot e en mod e l 146 moer 2000 4 basisonderwij s waarbij de vakdocent in zijn gewone vakles wil uitkomen bij het begrip ruilverkaveling en het sen aandacht besteedt aan taal hajer 1998 nut daarvan de leerl i ngen zijn inmiddels actief en oplossingsgericht aan het nadenken over de ruilver boeren in de ijsselmeerpolde r kaveling ze lopen spontaan naar het bord om te tekenen en aan te wijzen wat ze bedoelen uitein op de deelnemende scholen zijn aan het begin delijk komen ze erachter dat het land verdeeld van het project zaakvaklessen bijgewoond in moet worden de groepen 6 tot en met 8 om een beeld te frank hoe zouden ze het moeten doen land krijgen van de beginsituatie de scholen werk verdelen ten met verschillende methoden2 de leerlingen ze gaan ruilen of verkopen het aan e l kaar in combin atieklas gro e p 6 en 7 wordt de frank legt uit dat het zo vroeger wel gegaan is onders taan d e les geo bserveerd hij word t maar dat er een probleem was leerlingen komen gegeven door frank aan groep 6 in totaal zelf op het punt dat er ongelijke stukken zijn en dat z a ten er i i lee rlin gen in d e groep 3 m e i sjes het dan ook moeilijk ruilen is ze zijn erg geinteres e n 8 jongen s d e ge bruikt e m ethod e is seerd in het oplossen van het probleem de leerlin waarom daarom malmberg gen kijken daarna naar pagina 35 frank op pagina 35 zien we een twee kaa rtjes frank begint de les met een verwijzing naar de welke kleur esma heeft het land van boer c hoe vorige week en vraagt aan de leerlingen waar die heet dat als het naast het kaa rtje staat les ook al weer over ging hij ve rtelt dat ze verder leerlin g legenda vervolgens vraagt de lee rk racht gaan met het onderwerp en dat ze vandaag gaan wat er onder het kaa rtje staat ruilverkaveling een praten over boeren er wordt een woordweb ge vreselijk woord volgens hem een leerling probee rt maakt rondom het begrip boeren de leerkracht u i t te l eggen wat het betekent frank neemt het sluit de inleiding af met de mededeling dat in de over en legt uit dat in het woord ruilverkaveling het komende weken de besproken onderwerpen aan woord kavel zit wat land betekent bod zullen komen frank wat moet je hier nu van onthouden de leerlingen pakken hun boek op pagina 34 voor de leerlingen roepen wat die ti j d was hun tafel leeg frank vraagt waar de frank dat boeren land moeten verdelen foto in het boek gemaakt is einde van de les leerlingen ijsselmeerpolder frank wat is polder dat hebben we vorige week h et i s hard we rk e n voor de z e leraar hij ha alt opgeschreven a lles uit de ka s t om de le sse n toegankelijk te leerling gras waar de zee weg is m aken voor de leerlingen en sl a agt daar leerlingen roepen wauw bij het zien van de foto s re delijk go e d in de bij ge woond e l esse n op in het boek ze moeten het stukje bij de foto d e vier sc hol e n hadd e n over h e t algemeen doorlezen er volgt een ko rte leespauze waarna de e en duidelijke s tructuur waarbij h e t l es do e l leerkracht vraagt verte l eens fatih wat l i gt er op v e e lal onbe sproken bl e ef d e lessen begon de bodem van het ijsselmeer n e n mee s tal met een introductie en o rientati e een andere leerling moet daarna het stukje tekst in op het ond erwerp voorkennis wer d ge a c ti de tweede kolom voorlezen en de vraag beant v ee rd e n l ess tof herhaald d e c onte xt werd woorden waarom er grote schuren bij de boerderij m et b e hulp van de ill u s trati e s in het bo ek staan de leerlingen raden ze moeten het stukje verhelderd voorwerpen werden we l eens in nog eens lezen en daarna het antwoord weten ook de klas gehaald maa r leerlingen kregen toch moeten ze op de foto kijken en nagaan of ze daarop voorn amelijk verbale informatie m e t weinig kunnen zien welk stukje land bij welke boerderij vi suele ondersteuning al vrij snel in de less e n hoo rt omdat ze er n i et uitkomen tekent frank werd en de l ee rlingen geconfronte erd met stukjes land met sloten en boerderijen als een soo rt all erlei kennis v ra gen en begrippen over het legpuzzel op het bord betreffende onderwerp inhoudelijke input frank zou het gemakkelijker zijn voor de boer als kwam vervolgens van de tekst uit het boek of het land vlakbij de boerderij ligt de leerlingen van de leerkrac ht de leerkra c hten selecteer antwoorden verschillend a nee ja nee frank den de inhoude n en opdra chte n uit het boek 2000 4 moer 1 4 7 b asisonde r w i j s e n legden a c centen in de les va n de leerlin wijze en aanpak verei s t van het za a kvak gen werd verwacht dat ze gedurende de le s onderwijs dan die in de gebruikte me thoden meed a chte n en meepraatten over het les wordt gehanteerd onderwerp na de introductie en o rientatie h e t liefst zien ze stru c turele oploss ingen werd mees t a l individueel g e w e rkt uit h e t zoals h e t aa nschouw e lijker en zintu i glijker b oe k vragen b ea n twoorden en wer den maken van de less tof me er aandac ht v oor gemaakte opdrachten klassikaal nagekeke n en inzichtontwikkeling makke lijkere teks ten met besproken de lessen hadden geen duidelijke daarbij held e re vragen v e el aandac ht voor afronding de le e rkrac hte n waren h e t m eest woorden s chat e n ac tiv erende e n motive re nd e aan h e t woord e n fun geerden als k ennisover w erkvormen dragers ter ve rvanging van het bo e k de bijdrage van de leerlinge n be s tond uit h et uit de ob se rva ti es e n g espr e kken me t doce n reag e ren op de vrage n van de l e erkra cht t e n bl eek dat leerkra c ht e n zo e ken n aar indi l ee rling e n antwoordde n no gal impul s ie f door vidu e l e oploss in ge n di e ni e t altijd voort t ri al en error zond er veel na te denk e n kome n uit sc ho olbel eid er kunne n da a rdoor door de ma ni e r van vr agen ste lle n konden z e versc hi ll en b es taa n in de b e n a d e ring van me estal v ol s taan met kort e antwoorden wa a r le e rkrac hten in ee nz e lfd e sc h o ol op fe e dback volgde op d e inhoud de o ver d e ge ob servee rde l essen wijke n in v e el w egend v erb ale le ss e n vroegen v ee l van d e gevalle n a f van d e t a al ge ri chte werkwijz e di e lee rlingen zelden was er sprak e v a n ee n we me t het proj ec t nt2 en de zaa kvakk en in ges tructure e rde int e racti e waarbij l eerlinge n gedachten h add en zi e a fb eeldin g i gericht gestimul eerd we rden om na t e de n ke n over de le s stof h e t intera ctiepatroon projectopze t vraag leerkra c ht antwoord leerlin g en ov e r h ee rs te aan mo eilijke woorden en b e grip binne n h et ontwikke lproj ec t de c onte nt ba p e n we rd veel aa nd acht b es t ee d m a ar ni e t se d appro ach in h et basisonde rw ij s i s ge pro altijd gestru c turee rd beerd te acht erhalen in ho e v e rre d e cba ideeen toep asb aa r zijn in d e nederlandse con d e l eraren zelf waren ontevrede n over d e text e n o f het een bijdr a ge kan leve re n a an het lesse n ze noe mde n v ersc hille nd e knelpunten v ermind e ren van d e ge no e md e kne lpunt e n er is te weinig tijd binn e n het wee kprogram er i s voor ge kozen exp erim e nt ele taal ma om voldoende aandacht te kunne n b es te geri chte vakl essen te ontwikkel e n voor de de n aan de zaakvakk en om tot d e ess enti e van v akk e n natuuronderwij s en we r e ldor ie nt a tie d e v a kk e n t e kunn en kome n w aarin r e k e nin g wordt ge houd e n m et h et de less tof is v aak onnodi g in ge wikk e ld in d e gelijktijdig v e rwerve n van t a al e n vakinhou me thode ve rwoord t e mo eilijke woorden e n den uitgan gspunt van d e ta a lgeric hte bena e en a bstrac te aanbiedin g waardoor ve el l es de ri n g is dat h e t ne derla nds ge bruikt wordt tijd bestee d moet worde n aan h et uitl eg ge n a l s middel bij h e t lere n ov e r r eleva nte e n voor van woord en de lee rling inte r essa nt e th e ma s d e natuurlij tijde ns de les moet e n do c enten voortdure nd ke dra ng van l eerlingen om ov er v oor hen controleren of de vrage n en opdra c hten wel r el eva nte inhoude n met elkaa r e n d e l eraar te be grepen zijn en of he t taa lge bruik in h e t pr a te n vormen een be l a ngrijk uitgan gs punt bo e k a anleiding ge e ft to t probl em e n in reac van taa l ge ri c ht v a kond erwij s ve ro nd er s teld tie hierop ki e zen ze er v oor minde r zaa kvak wordt dat binne n dit onderwijs zowe l begrij th e ma s t e b e ha ndel e n het boek te v erv ang en pelijk taal aanbod gelegenheid tot t a alprodu c door eig en uitleg en aan v ullende material en ti e en de b e t ek eni s onderhande lin g e n ge ric h e n taalg e bruik te ve r s imp e l e n t e feedb a ck ge re ali se erd kunne n wo rde n in waar de taalvaardigheid van leerli ngen beperkt de klass eninter actie ont s taat d e ge l ege nheid lijkt slaan le e rkrachten productiev e opdrach tot b etekenis ond erh a ndelin g waarbij l ee rlin te n zoal s schrijfopdrac ht e n ov e r gen en lera re n hun taalgebruik s teeds zullen d e le e rkra c hten zijn h e t erover ee n s dat het aanpa sse n om tot we de rzijd s begrip t e komen taa lniveau van de leerlingen een andere werk van de vakinhoud 148 moer 2000 4 basisonderwij s geobserveerde aanpak proje ctaanpa k sterk leerkracht gericht balans tussen leerkracht en leerlingactivitei t gesloten sturende vragen open vragen die het denken stimuleren weinig visuele ondersteuning veel visuele ondersteunin g groot beroep op receptieve vaardigheden opbouw van receptief naar productie f leerkracht meestal aan het woord balans tussen luisteren en spreke n interactie bevorderende activiteite n onduidelijke of ontbrekende lesevaluatie evaluatie als vast onderdeel van de lesopze t lesmateriaal met lastige teksten en vragen lesmateriaal met leesteksten aangevuld met gerichte activiteiten en opdrachte n uitleg onbekende woorden door leerkracht leerlingen leren zelfstandig lastige woorden aan te geven en te verklaren afbeelding i verschillen in aanpak int erac tie komt ook w e l voor in de re guli e mate ri aal een ove rzicht van mog e lijk e werk re t a alless en m aa r zou natuurlijke r zijn als vorme n opges te ld e n een le ss trami e n v a stge nie t d e t aa lvorme n ma ar d e inhoud en voor s t eld op s ta an het function ele g ebruik v an t a al in de ex p e rime nt ele l esse n we rd b e oo gd de zond er opdelin g van ta alvaardigheid in deel vol g ende kenmerken van cba te r e alis e ren vaardi gh e de n i s verde r e en b e langrijk plu s h e t ta a laanbod i s toeg a nk elijk door a angep ast punt van d e ben aderin g ta a l ge bruik en gebruik van vi su e le ond e r s teunin g graphi c orga nize rs e n d e rge lijk e in he t proj ec t zijn d e vol gende a c tivit eiten er zijn ve el do e a ctivit eiten waa ri n de le e r uit ge v oe rd s tof c on creet ge maakt wordt en d e leerlin ge n d e ontwikk eling va n ex p e rime nt el e lesse n a an h e t denk e n word e n ge ze t ov e r d e l ess tof taa lge ri cht natuuronde rwij s en w e r eldo ri en lee rl in ge n late n l er e n door do en tatie onde rwijs voor gro ep 6 7 van h e t ba si s leerlinge n word en aan gez e t tot mondeling e ond e rwij s en sc hrift elijk e taalprodu c ti e en a c ti ev e de el d e ontwikk e lin g van s cholin gs mate ri a al ge n a m e aan d e inte ra c ti e o nd er andere door ri c ht op l ee rkr ac htv aa rdig h e de n b en o di gd samenwerkend leeropdrachten bij taa lgeri c ht o nderwij s de s c holin gs bij l ee rlinge n le ren actief en z elfstandig en krij eenkom s ten w e rd e n ook ge bruikt om fe ed ge n gr ee p op he t leerproces door ex pli c i e t e ba ck o p de m aterialen t e krij g en e n infor aanda cht voor wat er ge lee rd wordt en ho e e r m a ti e over e ve ntuel e knelpunt e n bij d e geleerd wordt uitvo ering uitprob eren van de l esse n op vi e r ba sis scho a ctivite iten zijn op ge bouwd volgens ee n l en m e t een hoog p e rcenta g e a ll o c hton e le sstrami e n in vij f fas e n leerlingen om duidelijkh eid te krijgen over orientatie oe feninge n die de voorkenni s conditi es waarond e r ta al geric ht vakonderwijs ophalen en lee rlingen motiv e ren voor het ge realisee rd k a n worden en erva re n kn elpun onderwerp ten k a n helpen oplo s sen wee t ik wil ik wete n leerlinge n vull en een t tabel in met aan de ene kant zaken die ze al lesstramie n w eten en aan de andere kant dingen d i e ze graa g willen we t e n over h e t ond e rw erp voor de ontwikkeling van de exp eri mentele match er moet en twee verschi ll ende zaken lessen is op basi s van een li teratuurstudie en bij e lka ar worde n gezocht bijvoorbeeld jaar de analys e van be s taand engel stalig cba le s tallen en gebeurteni ssen woorden en hu n 2000 4 moe r 149 basisonderwij s betekenis beeldmate ri aal en oms chrijvingen object nader te specificeren h e t gaat erom personen e n beschrijvingen dat leerlingen zelfstandig informati e zoeken quic kwrit e oefening waarbij leerlingen bin en verwerken an a lyseren hypothe s e formu nen een zeer ko rte tijd zoveel mogelijk leren cl a ssific e ren problemen oplos s en en moeten opschrijven over het onderw e rp ze evalueren om leerlingen relaties te la ten betrekken zowel kennis emoties als zintuige le ggen tuss en de bestudeerde stof en hun lijk e waarnemingen in hun verhaaltje s ei g en s ituatie zijn vergelijkende opdrachten geschikt verwerking vindt plaats door een voorbereiding oefe ninge n die het l eren vragenlij st een po sterpre sent a ti e een sc hri f van de lesstof bevo rderen telijk ve rsl ag enzo v oort beschrijving oefening waarin e en b eschrijving sp eculee r leerlinge n gaan door op idee e n g ege v e n mo et word e n van e en foto plaatje door aan t e geven wat er zou kunnen gebeu platt egrond grafi e k e nzovoo rt ren bijvoorb eeld hoe bepaa lde p er s one n uit globaal leze n vragen door vra ge n gaan leer de tek s t zu lle n hand e l en in fic ti ev e s ituaties linge n op zoek naar b elan grijke begrippe n in con s tru eer op ba sis van aanwij zingen wordt d e tekst d e begrippen en vragen bij de ee n voorwerp gem aakt ov er de pro c edure inhoud kunnen eventuee l in een z tab el wordt e en v e rsl a g ges chre ve n worden gezet nie uwe woord en voorafgaand aan de t ek s t evaluatie en reflectie o efeninge n die wordt er s tilges taan bij enkele nieuw e woor ge ri cht zijn op zelfregulatie d en le erl i nge n b es tude re n d e ze wo o rd en e n ch eck ga na of d e voors pellinge n ove r het hun bete ke ni s of zoeken me t behulp va n onderwe rp definiti es en antwo o rd en ge g e a a nwijzin ge n de bete keni s op ven in de orient atie en voorb e r eidings fa s e kloppen st el w a ar nodig je a s sumpties bij verwerking o efe ningen geri cht op h e t ni e u we k ennis leerlinge n krij ge n de opdracht b egrijpen en orde nen v a n de l e ers tof om tenmin s t e x nieuw gel eerde fe iten op te in fo rmatio n gap leerlingen krijgen versc hillen schrijv e n d e informa tie toe gesp eeld h et informatie foute nanalyse classifi ce er ei gen en o f ander gat w ordt ge dicht door te communi c er e n mans grammatic a l e fo uten in vers c hille nd e sam envatten l eerling e n vatte n de tekst s amen foutenpatronen e v entuee l met behulp van zinnen m e t g at e n wat weet kun je leerlingen v ull e n ee n tabel hulpvra ge n w aarop e en antwoord mo e t wor in met de onderd e l e n ik kan g oed ik h e b d e n geg e ve n of ee n lij s t me t t e gebruik en proble me n met ik kan nie t woorden bo uwsten e n d e lin guis ti sc he v aa rdighe id van d isc u ssie punt e n d e le erlin gen wordt ve rgroo t door o efe nin ge n waa ri n de gr a mmati c ale opbouw v an ve el voor h et ontwikk el en van de exp e rime nt e le voorkom e nd e stru cturen aandacht krij gen lessen b esloten de proj e ctmedewerkers de d e focu s op t a al staat altijd in direct verband methode het ei van co lumbu s te ge bruiken m et de l ee rs tof bij v oorbe e ld he rk e nn e n en al s bron dit gaf de zek erhe id d a t v a kinhou onders tr e p e n van b e paalde woordso o rt en in den a a n bod kwa me n die a ans loten bij de de zin zinnen her sc hrijven met behulp van kerndoel en van het betreffende vak en dat er rege ls vol g orde b e p alen l ee rlingen z etten een goede in schatting g ema a kt werd van het n aa r aanl eiding van een vid e o ee n lui s te rteks t niveau wa arop d e l ess tof k on word e n a a n of e xperim ent zinne n in d e juiste volgorde geboden ook kon gebruik ge m aakt worde n van teksten en i llustraties die pasten bij de to e rasstrr c oefeningen die zorge n voor de thema s to epa s sing van k e nnis in nieuwe situati es voor d e talige inhouden zijn de kerndoelen onde rzoe k een vraagst eling verwant aan het nederlands aangehouden en zijn rec e nte taal onderwerp wordt n a der onderzocht door methoden geraadpleegd de lessen uit het sc hriftelijk e n of mondelinge bronnen te ra ad bronmate riaal werden ve rv olgens aangepast plegen door e en exp eriment en of door e en volgens de taalgrichte werkwijze 150 moer 2000 basisonderwij s in totaal zijn zes thema s uitgewerkt met d e d iscussi e werd duid elijk d at b egri p so n t leerstof voor vijf lessen van 45 minuten en wikkeling in alle vakken een b elangrijke een afsluitende evaluatie toetsles het ont vaardigheid is maar dat de dida ctisering erv an wikkelde materiaal is voorgelegd aan de per discipline verschilt auteurs van het ei van columbus en een de inzichten in de conceptuele ontwikk eling resonansgroep dit leverde relevante inzich van kinder e n die binnen d e diverse zaakvak ten op voor de verdere ontwikkeling het k e n zijn opgedaa n zu lle n consequenties moe werken vanuit een bronmethode zorgde wel ten hebb e n voor de opbouw van woord en iswaar voor houvast maar werkte ook com schat en de ei s en die aan r e cepti eve dauw el plicerend de belangrijkste discussiepunten prod u ctieve b ehee rsi n g worden ges t el d d eze hadden betrekking op de volgende onder integratie van per spectieven en did a cti sc he werpen be naderinge n kon binne n het proj ect nog onvoldoende word e n ger ealiseerd h et i s didactische benadering en lesstra duidelijk geword e n dat c omm e nta a r vra gen mien bij de m a te riaalontwikkeling is reke aan za a kv a kdes kundige n onvoldo e nde i s ning gehouden m et de vers chille nde vakdidac gezamenlijke ontwikkeli ng en uitvo eri ng door ti s che benade ri ngen van de vakken ne de r nt2 e n zaakvakdeskundi g en i s d aarv oor een lands al s twe e d e taal wereldo ri enta tie e n v ereiste na tuuronderwijs er i s flink ge s neden in de le ss tof van he t e i van columbu s aan gezi e n d e leerstofselectie qua zaak vakinhoud le ss en te moe ilijk en te inge wikkeld le ken en taalleerstof tijde n s de mate ria alont voor gebruik in meertalige klasse n het geko w ikkeling be s tond er ve el onduid elijkhe id z en les s trami en voor de exp erim e ntele le ssen over de b e oogde vakdoelen van de z aakvak corre sponde e rde bovendien niet me t d e opz et k e n en erzijds bleek h et voor de ontwik k e en de s tructuren van de vakken natuuronder laars t a alkundig e n la stig om de juis te vak wijs en wereldo ri ent a tie door deze ingre p e n doe l en en de daarbij be horende v akinhoud e n we rd de did a ctis c he s tru ctuur van de bron t e s e l ec tere n omd a t de bronm e thode mo e i methode aangeta s t lij k toeg ankelijk was voor e en nie t vak sp e cia li st ande rzijds bleek ook in d e di s cussi e m e t b egripsontwikkeling de vi s ie van zaak d e auteurs van de method e dat er gee n vakdeskundig en op begripsontwikk eling vraagt duidelijke vakdoelen per thema vastges teld een didac ti ek die in een aantal opzi c ht e n op k onde n word e n dit he e ft te mak en me t d e ges pannen voet s taat m et die van nt2 des con ce nt risc he opbouw van d e method e e n kundigen op woorden sc hatontwikkeling dit met h e t feit dat in het e i van columbus ni e t geldt bijvoorbeeld voor de opbouw van pr ecie s i s v as tg el egd wat l ee rling en mo e ten taalvaardigheden van receptief naar produc weten er zijn all e en global e kad e rs vast tief aansluiten bij de preconcepten van leer gelegd hi e rdoor is ee n leerlijn mo e ilijk t e lingen over natuu rv ers chijnselen wat een ond e rs ch e id e n d e be handelde ond e rwe rpe n centraal el e ment van de didactiek in d e s h ebben niet altijd een duidelijke relati e met w e ten sc happen vormt vraagt om onderwijs elk a ar in het exp erime nt el e lesmate ri aal he eft waari n interactie in de kl as benut wordt om dez e onduidelijkheid doorgewerkt geleidelijk a ll edaagse betekenis sen te ve rv an in het expe ri mentele lesmate ri aal i s er aan gen door wetens c happelijke pas op de nud dacht voor de vier taalvaardigheden en voor delbare s chool gaan leerlingen bijvoorbeeld leer s trat egieen voor d e s ele c tie van taalmid waterdeeltjes een molecuul noemen boe rs ma delen e n taalstructuren zijn de k erndoelen e a i99o productief g e bruik v an die begrip van h e t vak nederlands geraadpleegd evenals pen is daarvoor pas in latere fa s en gewenst en inhouden en oefenvormen van rec e nte taal al s doel geformuleerd het geven van do e l m e thoden las tig bleek h et om binnen het woord en met de betekenissen daa rv an waar le s stramien het stappenpl an en de oorspron bij productief gebruik nagestreefd wordt i s kelijke opbou w van de lesse n zove el mogelijk gebruikelijk in rrta woordenschatdidactiek ontwikkelingsge ri cht te werken en de te ksten maar staat haaks op de zaakvakdidactiek uit zo functioneel mogelijk te houden 2000 4 moe r 151 basisonderwij s de bes taande methode wa s bij de ontwikke l ee rkrachten m et b e langst e lling en enthou ling dus enerzijds een leidraad maar bleek siasme begroet het idee om binn e n het anderzijds la s tig e e n werkwijze di e in de zaakvakonderwijs zelf taalontwikkeling te to e komst meer e ffe c t zal s orteren is een bevorderen sprak hen aan ook het s timule n auw e same nwerking tussen e en taal sp ec i a list ren van de zelfs tandigheid en de taalproductie e n e en zaakvak s pe ci a lis t di e g e zamenlijk de v an kinderen l e ek hen nuttig z e uitten le s do e l e n e n d e l es inh o ud va s ts t e lle n om daarbij we l ee n a antal r eserv es z e v erwa cht v erv ol gens samen d e o e fe ningen en de le s se n ten dat zelfstandig we rk e n en h et ge c once n te ontwikkelen het voordeel hierv a n is dat tr ee rd werken in twe e ta ll en en gro epjes niet er vo o rtdurend a fwe gingen gemaakt kunnen s impel te reali s eren zou zijn d aarn aast betwij word e n vanuit twee disciplin es e n dat al in felde n ze of kinde ren in sta a t zouden zijn e en v ro eg s tadium gedisc u ssieerd wordt over kritis ch over h e t e i ge n werk n a t e de nken e n d e aa npak e n uitwe rking de b enodigd e t e pra ten h et o r g ani se re n v an d e kl as voor verkave ling van taal en vakl e ers tof zou s amenw erke nd l e r en e n doe a c tivit eite n l ee k bove ndi e n een onde rwerp kunn e n zijn voor he n niet s imp e l ook vre es den z e ve e l voor n a der le e rplanontwikk e lingswe rk t e r ond e r b e reidingstijd nodi g t e hebb en t enslotte zou s t euning va n v e rd e re m a te ri aalontwikk eling he t mo eilijk kunn e n worde n b es t aa nd e rou tin es te doorbre ke n onder ande re in de praktische zaken d e ma t eriaal o ntwik kla sse nint e rac ti e w a arbij z e nie t dir ect zoud en k e lin g bra cht ook mee r praktis c he probl e me n mo ge n in g aan o p gesteld e vra ge n door z elf voort d e s chol e n die h e t mate riaa l uitp ro h e t antwoo rd te geve n m aar l eerlin ge n z elf be e rd e n v e rschild en van elkaar d e begin zoud e n mo eten aa nz ett e n tot nad enk e n en situ a ti e v an de lee rlinge n wa s divers d e e n e oplo sse n sc hool o efe nt bij vo orb ee ld in groe p 6 a l met d e ontwikk elde l essen zij n op de proje c t l eesstrategiee n t e rwijl o p de ander e school in schol e n uit geprob e erd ge observeerd en op gro e p 8 d e lees stra t egi ee n nog niet aan d e v id eo op genom en verde r zijn e r gespr e kk e n orde zijn gewee s t de ontwikk e lde le ss en gevo erd met l e erlinge n en l eerkra chten ov e r pas t en ni e t binnen een curri c ulum waa rdoor hun b e vindin ge n met de le sse n d e erv arin e r gee n sprak e kon zijn v a n ee n doorgaand e ge n word e n hi e ro nd e r wee rgev en a a n d e l eerweg vaak kw a me n le erlin ge n in de ex hand v an enke le b elang rijke k e nme rken va n perim e nt el e lesse n vo o r h e t ee rst in a a nraking h e t mate ri aal met ee n vak b epaald e werkvormen e n leer strate gi ee n d e vijf l ess en pe r thema ware n referentiekader voorkennis interess e bov endi en te kort om bepaalde vaardi ghed e n en werkvormen ond e r de knie te krij ge n d e a a n sluitin g bij h et re fere nti e kader e n d e vis ue le info rm a ti e i s ee n esse nti ee l onder vo orke n n i s va n de l e erlin gen b etreft de vak deel van cba e e n foto sc hema ka a rtj es inh o ud e n inte r essa nte the m a s e n d e taa l vide o e nzovoort kan het d e nkpro ces van a ans luiten bij niv e au e n k ernd o elen d e le e rlin ge n vaak b e t er op gang bre n gen dan material en ke nn en e en orientati e fase die h et bladzijde n t e k st me t la stige t a lige co nstru c ties aa nbre ngen e n a ctiv e re n van d e v oorkennis binn e n h e t proj ect h a dd en we d a arto e z e er e n h et opw ekk e n van inte r esse voor h et b ep erkt e mog e lijkh e d e n wel w e rd c on c r ee t ond erw erp tot doel h eeft bij he t th e ma mate ria a l voor pro efj es in de kla s ge haald g eluid bijvo o rb ee ld i s de ori e nt a tie op e en l es dat de le e rlinge n een minuut nadenken het water trekt in het blaadj e ov e r het mooi s te en over h e t v erv elends te ge luid d a t ze k e nnen enk e l e vo orbeelde n het e xp eri mentel e les m a te ri aal had al s doel worde n bes prok e n d e l ee rkrac ht gee ft ver m eer rende ment van de za akva kl essen en volge ns aan d a t e rge rnis som s te make n h eeft ond e rwij s dat int erac tief is ge richt op het met het s oort geluid bromm er d ri lboor en zelfstandig laten ler en e n meedoen d e voor s oms met de reden waarom het geluid gestelde ri c hting waari n h e t proje c t naar gemaakt wordt s lurp e n n e us ophal en in de alternatieven zou g a an zoeken werd door de l esk e rn staat dat ge luid in d e komende lesse n 152 moer 2000 basisonderwij s centraal staat de leerlingen maken een moe want daar vraagt de meester steeds opdra cht waarbij ze invulle n wat ze zouden vragen en als je moe wordt dan weet je het willen weten over geluid ook niet zo goed dit is dan leuker vooral de puzzels en de dingen die je moest ontcijferen uit de obse rvaties bleek dat de leerlingen waren leuk goed uit de v oeten konde n niet de me este onderwerp e n en daarin ook geintere s se e rd het mate riaal bev a t opdra chten waarbij l e er wa ren tijden s de opdrachten in de o ri enta lingen niet behulp van a anwijzin ge n iets ti e fase van de l esse n kwamen er ve e l r e a c ties mo ete n uitbe elde n of e en voorwerp maken vanuit de leerlingen waardoor deze fa se vaak zoals ee n me nukaart een kwartet e e n woord lan ger duurde dan gepland maar de le e rlin veld of een muziekin strument over de pro gen wel betrokken ware n of ra akten bij h et cedure w ordt een v ers l a g ge s chreven be onderwerp h e t is de kuns t tijd e n s orie nt a ti e lan grijk daarbij i s da t de hand eling c oncre e t e n vo o rb e re id ing kind e re n a a n h e t prat e n en is ma a r d e d e nka ctivite it abs tr act h e t ma t e d enken t e krijgen ov e r h e t nieuw e th e ma riaal b eva t proefj es e n onderzo e kso p drac hten zonder dat dit teveel tijd kost kl ass ikal e waarbij l eerlin g en ges timuleerd worden tot be spre king zou daarom wellicht door ee n ontd ekkend l e r en en tot he t verwoorde n van opdrac ht in kleine gro epj e s ve rvange n kun hand e lin ge n n en word e n zodat ied er ee n a a n h et wo o rd d e v a ri ati e in w erkvorm e n e n het uitvo e re n ka n kom e n in e e n b e p erkt e tijd ook ee n van d e opdrac hte n in twee of viertallen draag t duide lijke tijdspla nnin g door d e l ee rkr ac ht bij aa n de levendigh eid van de l essen l eerlin kan h elp e n voorkom e n d at h et t e aan spre ge n ginge n e nthousi ast met de opdrachten a an kende b egin van l es sen and e re activit eite n in d e slag ma a r v e rga te n va a k de o p drachten d e ve rdrukking br engt e e rst g oed te l e zen het do e n van voorspel ni e t alle ond e rw e rp e n war e n voor all e lin gen aan h et b e gin van exp e rim e ntj es w e rd l ee rlinge n nieuw wa ardoor de voorkenni s n ogal ee ns ov e r gesl age n h e t nu t da a r va n ve rsc hilde p e r g roep w e rd do or d e l eerkr achte n onvoldoe nd e dui d e taaldo e le n en daaraan ge kopp elde inhoud d e lijk ge m a akt tijd en s de opdra cht en ve r bl e k en niet altijd aan te sluiten bij wa t woordde n leerling en d e hand e lin ge n di e ze l ee rlinge n in v oorafg a a nd e leerjaren h a dden ve rri chtte n e n fornlule e rde n ze antwoorden ge had d e sc h o l e n versc hilde n in het aanbod en con c lu sie s maar ve r ga te n ve rv ol gen s d i e pe r l eerja a r v oor h et vak nederl ands d e op te schrijve n taalvaardigh ed e n di e n o di g zijn bij zaa k vak d e to e pass in gsopdrac hte n e n do e opdr ac h onde r wij s e n int e r ac ti e f onderwij s blek en te n zijn m ees tal w at grote re opdr a cht e n m e t onvoldo e nde ge oe fend te zijn binn e n h e t m ee rd ere stappen en de nk ac tiviteiten le e r taalonde rwijs h e t b etreft dan vooral het lingen volgd e n di e s tapp en niet va nz e l f en kunnen hanteren v a n b epa a lde taalfunctie s gin ge n lie ver meteen aan de s lag d e opdra ch zoals conc lu s ies trekk e n s ame nvatten nave r te n wa arbij leerlinge n veel c ombinati es mo es t ell en a ntwoorden mot iver e n e n r el a ti es oor te n mak e n eerst dit e n dan dat e n kijk wat zaa k gevol g doel midde l kunnen uitdruk er ge beurt verliep e n ni e t g oed di e opdr ach ke n ten bl eken te c omple x en vooral l ee rlingen uit groep 6 konde n nie t bepalen wat belan g leren door doen rijk of minder bel an grijk wa s waa r wel en nie t op gel e t mo es t worden tijd e ns he t uit leerl i ng dit is leuk bij geschiedenis moet je vo e r en van de taak d e ze l e erling e n h adden lezen ja hier ga je ook lezen maar d i t i s meer s turin g nodig de z elfs tandighe id va n leuker want dan is er soms een puzzel bij en leerlinge n liep uiteen e n is gebond e n aan de daar niet dan gaat het bijvoorbeeld over be staand e routine s in een klas en school om bott en en zo en dan moet ik slapen als ik mat eri aal in me e r cont e xten te kunnen inzet lees daar word ik zo moe van en dan is het ten i s het nodig de s tructuur van opdrachten eindelijk pauze en dan gaan we naar buiten en qua compl e xiteit te bep e rken zodat l eerlin dan is de tijd voorbij bij geschiedenis word i k ge n het overzicht ov e r te z etten stappe n 2000 4 moer 153 basisonderwij s houden gewenning door herhaling van waarbij leerlingen de uitslag van een ond e r b e paalde typ e n opdra chten werkt bevorder zoe kje verwoorde n en opschrijven antwoor lijk voor de zelfs tandigheid de n met e lkaar vergelijken e n met elkaar overlegge n over e e n proble em leiden tot de leerkr a chten verte lden da t de le erlingen interactie tu ssen lee rlingen s a me n vergelij de voorkeur ga v e n aan doe opdra chten w a ar ken van de result a ten v a n uitgevoerd e opdrac h bij ze s nel aan de slag konden w aarbij ze z elf ten om de ve rsc hillen wordt g edi s cussie e rd ke nnis kond en inbren gen e n wa arbij ze kon l eerlingen vert elle n e lka ar in ei gen woord e n den samenwerken en overl eggen ze lf von wat ze gelezen g ezi e n of ge hoord hebben den ze d e doe opdrachten goe d e n zinni g deze oe feninge n kunnen word en ge stuurd ook al wa r en ze in ee rst e in s tantie bang om m et behulp van ee n woorde nl ij s tj e of mo ge daarmee i n tijdnood te raken ze z ag en he t lijk e zinne tj es om in bepaald e taalsitua ti es t e enthousiasm e van d e leerlingen to en e m en gerbuiken de lee rlinge n zijn vrij om d e ze naarmate ze b e ke nder we rd e n me t de o pdrac h hulpmiddele n al dan ni e t t e ge bruiken ten ve rd e r vi el ze op dat de d enk acti v iteiten v oors pe llen e n e valu e r en lasti g bl e k e n en de klass ik a l e int e rac ti e verli e p in d e me es t e dat ze daar onvoldo e nd e tijd voor name n de geva ll en soepel vooral op de momenten dat le rare n waren van m e ning dat het mate ri a al de le e rlingen kond e n praten ove r onderw e r t o t v erand eri ng leidd e i n hun m a ni e r van pe n di e z e int er essa nt v onden o f dat z e lesge v e n e e n l ee rkra cht ga f a a n dat z e zelf nu kond e n prat e n ove r din gen di e z e al k e nd e n minder ins tru c ti e g e eft en de l eerlin ge n z elf uit voo rafgaa nd e less en do o rd a t l ee rlin gen mee r aan h et woord l aat z e do e t me e r aan meer ging en pr a t e n over d e le ss tof en ook gro ep s werk e n overle gsi tuaties e n l e t mind e r gedwong en werde n om ov er de inhoud t e o p bijza k e n zoa ls n e tj es sc hrijv en sc hrijv e n en te prate n werd evene ens duid e lijk d at ze d a armee moe it e h add e n le e rlin interacti e ge n fo rmul eerden moeizaam m a ar nam e n wel de moeite om standpunt e n duidelijk t e leerlingen samenwerken met z n tweeen mak e n in de int e ra c tie m e t d e leerkr ac ht gaat beter dan met z n vieren dan wil ieder sta k e n z e m ee r e ne rgi e dan in de int erac t ie een iets doen en jij wilt bijvoorbeeld de met me delee rlin gen de s c hrijfopdra chten paperclip in het water doen maar de ander vond en de mee ste l eerlin ge n mo e ilijk en z e wil het ook en zo wordt er de hele tijd ruzie de de n daar ook minder mo eite voor d e gemaakt met z n tweeen dan kan ieder iets feedb ac k van d e lee rkrac hte n op ta alprodu c doen bijvoorbeeld i k doe de papercl i p in het tie van d e le e rlinge n ble ef b ep erkt water en de ander doet de zeep er i n h e t sam enwerken in groepje s o f in twe etal l en bood mo gelijkheden tot intera c tie en het liefst werk ik alleen want anders dan zit prate n ov er de l ess tof in h e t beg in mo es t e n je in een groep en dan bijvoorbeeld heb jij het l eerlinge n erg we nn e n aan de we rkvorme n antwoord en dan zegt de ander is dit ook e n ve rli ep interacti e ni e t zoa ls b e doeld som goed en dan twijfel je vaak welke is het nou migen waren ge ne i g d om m et elk aa r ove r en als je alleen zit of in een hoekje of alleen a nde r e din gen t e praten of te gaan zitte n aan een tafel dan ga je nog vlotter doorwer kli e r en het probl eem was da t de le e rlinge n ken dan schrijf je op wat je zelf bedenkt niet echt met e lkaar o verle gde n of prob ee r den tot ee n g e zam e nlijk antwoord te komen h e t mate ri aal bevat opdra chte n di e de leer wanne er z e dat we l d e d e n maar het niet met lin gen stimul e r en tot he t o efen e n in t aal elka ar ee ns war e n sc hr e ve n ze hun e i ge n gebruik van het vak e n o pdrac ht e n di e spe antwoord op h et t ege noverges teld e kwam c ifi ek geri c ht zijn op het oefe n en van ook vo or een leerling b edacht bijvoorbeeld de produ c tieve v aa rdi gh eden bijvoorb e eld iets wat door d e ande ren werd ove rgenomen s chrijf op e n praat e r s am e n ov er b espre ek waardoor er ni et vee l int eractie no di g w as de opdrac ht me t elkaar maak zinn e n me t sommig e n probee rd e n d e opdr acht sn el af t e de volg ende woorden ook opdra cht e n make n in pla a ts v an te overl e ggen met e e n 154 m o er 2000 b asison de r wij s ander h e t overleg tussen de leerlingen had schrijfopdrachte n vaker betrekking op het geven van uitleg aan elkaar dan op het voeren van discussies met de schrijfopdrachten in het mate ri aal werden elkaar het gebeurde ook dat de le e rlingen opva ll end negatief door leerlingen gewaar over de verkeerde dingen met e lkaar in de erd ze zien het nut ervan niet in en vinden discu ss ie ginge n zoals bijvoorbee ld over wiens s chrijven las tig en vermoeiend dit is op zich plaatje op de maaltijdsc hijf moest geen aanleiding om der gelijke opdrachten bij het werken in groepjes is sam enwe rkend minder op te nemen in mate riaal integende el leren niet vanze lfsprekend de samenste ll ing w e l zou de functie erv an duidelijker moeten van groe pjes i s daarbij cruciaal aanwijzing e n worden voor leerlingen ook zou meer hulp da arv oor zouden bij het mat eri a al g egeven gege ve n mo e te n word en bij h e t ontwikkel en moeten word e n sociale vaardighed e n nodig van schrijfroutin es voor s am e nwerkend ler en zijn niet altijd aanwezig dit i s een aandachtspunt v oor de leerlingen schrijven beetje moeilijk sommi scholing va n docenten ge vragen wel moeilijk ik wil wel schrijven de l ee rkr ac hten ware n ov e r he t al ge m ee n maar als je bijvoorbeeld geen zin hebt op een t evreden ove r het interac ti eve karakte r van d e dag dan wil ik ook niet schrijven sommige les sen en over h et oefenen van de productie dagen wil ik wel als ik zin heb meestal wil ik ve taalvaardigheden h e t viel ze op dat de wel schrijven l e erlingen d e schrijfopdr ac ht e n me t tegenzin m aakten en dat z e da a rmee veel mo e it e bij schrijf op wat er gebeurt is het makke hadden l ee rling e n werkt en s lordi g en schr e lijk want dan zie je al wat er gebeurt en dan v en he el b e knopt de a ntwoorden op kan je het gelijk opschrijven dan schrijf ik gewoon het water trekt in het blaadje en leerkrachten dat samen overleggen dat vond dan kruipt het naar boven ik wel heel leuk en erg goed gaan eerst met elkaar er samen over praten en dan gaan actief en zelfstandig lere n schrijven het is niet zo dat het dan ook beter op papier komt maar in ieder geval wordt leerkracht en ik lees ook de vragen voor en met elkaar daarover gepraat daar zijn dan weer vragen over die je gaat uitleggen en voor je het weet ben je een uur aan maar dat is vaak ook het moeilijkst voor ze het praten dat is met dit materiaal minder dat opschrijven zeker hier op school voor de leerlingen is het moeilijk om dat wat ze leerlingen weten dat alles toch weer voorge denken en vertellen ook nog eens goed op te kauwd wordt nu werd dat stramien door schrijven in een goed zin bij het mondelinge broken het materiaal maakt dat de stof meer komen ze er samen wel uit maar dan allemaal gaat leven en dat je ook niet zelf teveel gaat nog eens die zin produceren nee dat is praten en vertellen moeilijk he t mate ri aal moet l e erlingen s timul eren tot of het komt dat ze over iets gepraat hebben acti e tot na de nken ov er ei ge n leren tot he t met elkaar en dat vonden ze wel leuk en ontwikke l en va n le e rs trategie en e n l e id e n tot eigenlijk weten ze het dan wel en dan moeten minder lee rkra c ht ges tuurd onderwijs hier ze ook het nog opschrijven eigenl i jk hadden toe bevatten d e lessen een opbouw in vijf ze daar niet zoveel zin in ze willen liever fa s en zie het less trami e n op blz 1 49 elke gewoon het boek hebben en die proefjes en fase beva t werkvormen die gericht zijn op dan weer verder kijken wel conclusies ver r e flecti e op h et leerproces e n l ee rlinge n wor tellen en zo en wel onder woorden brengen de n gestimul e erd bepa alde lee rs trategie e n toe maar ik kon ze moeilijk motiveren om het op te passen bijvoorbe eld opdrachten waarin te schrijven en dat een beetje netjes te doen leerlingen refle c teren op het leerproce s door het komt ook wel omdat wij heel weinig vragen te beantwoorden als snap ik het wat werken met dit soort opdrachten heb ik ge le e rd is het nuttig 2000 4 moer 155 basisonderwij s d e less en vr a g e n van de leerling e n ee n van kind e re n en controle ov e r h e t e igen actiev e e n z elfstandige werkhouding uit d e werk de leerling e n ble ken bij het werken ob s e rvaties blijkt d a t die houding niet altijd m et het mater iaal s terk geboeid door de aanw e zig was en dat de leerkrac hte n zo n l e erstof e n enthousiast ov er de v e rrichte ac ti houding onvoldo e nde stimul ee rd e n vite it e n zij w erden door d e ni e uwe werkwij l ee rli ng e n waren op hun beurt rege lmati g z e m eer dan voorh e en aan ge ze t tot prat en onze k e r over wat z e moes ten doen en wilde n ov e r d e leerstof tijd e n s de vakl e s en hun voo rtdurend bev estiging van de leerkra cht dat z elfstandigheid werd v e r g root hetgeen c en ze het go e d d e den l e erlinge n w e rden s oms trale doelstellinge n waren van d e bena d eri ng ge m a kzu chtige r naarmat e d e l es vord e rde e n vroege n da n hulp aan de l eerkra c ht in pl aats e ffecte n van dat ze pr o b eerde n zelf na t e de nke n me t behulp van h e t ma t eri a al word en ver in he t project was het ontwikke lde materiaal sc hille nde s tra t egi ee n geoefen d l eesstrate d e voorna a ms t e inbreng di e d e school in gi ee n hoofd en bijz aken ond e rsc h e ide n we rd ge brac ht l eerkr achte n kunn en in prin gebruikm a k e n van wat j e al weet e nzo c ip e m e t zulk m a te ri a al een a nd er soo rt voort uit d e observa ti es komt naar vore n onderwij s r eali se r e n dat de le e rlinge n de ze s tr a t egiee n ni e t auto h e t i s mind er eenvoudi g u i tspraken te do e n ma tisc h t oepasse n en da t d e leerkra c hte n ov er de effec te n van h e t exp e rim e nt o p d e v aak ve rgete n o m h e n daarto e te s timul e re n taalontwikk e ling e n op b egri p v a n d e z aak l ee rlin ge n vond en het bijv oorb ee ld mo e ilijk vaklee rstof in d e proj ec topz e t i s e r nie t vo o r om voorspell inge n te doen bij ee n t eks t of ge koz e n om m et pre e n po s tte s te n h arde om daarbij zelf vra ge n te b e de nk e n in c id en gegevens ove r de ze voortgang te v erzam el e n te el werden indi viduele l ee rlinge n tijde ns he t d aarbij komt dat v a n taal vaa rdi gh e idsont mak en v a n de opdr ac ht gewe ze n op het wikke lin g n a een kl e in aa ntal le sse n nie t gebruik v a n s tra t egie e n s o ms b es te e dd e d e teveel v erwac ht mag word en d e eva lu ati e l ee rkrac ht e r acht e ra f aanda c ht aan va n v ord e rin ge n op h e t z aa kvakgebi e d had leerlinge n l a z e n opdra cht en ni e t of maar kunnen kom en van d e afs luit e nde less en bij half he t niv eau v a n b egrijp e nd le zen wa s b ij elk th ema maar jui s t deze l esse n zijn onvol s ommi ge n er g laag en he t t empo waa ri n doe nde uit de ve rf ge k o me n doo r d a t l ee r gel eze n werd ve rsc hilde s te rk p e r lee rlin g d e krac hte n n aar e ige n inzi c ht opdracht en ge l ee rkr a cht en vond en h e t pre t t ig dat de tek s te n bruikten of ov e r s lo e gen er war e n daardoor kort e n mees tal ni e t te moe ilijk ware n z e minder gege v e n s be sc hikba ar d a n beoo g d hadd en daardoor zelf mind e r snel d e n ei ging d e uits pr a ke n van le e rlin gen in interviews om d e tek s t uit te ga an legge n e n of vo o r t e over d e vakl ee r sto f e n h e t ge vol g de vako n gaa n l e ze n wat z e normaal we l do en de rwij s g e v e n aa n dat zij in z ee r wi sse l e nd e ma t e in st a at zijn om di e stof in he t nede r d e ob serv ati es en int erv ie w s maken duid elijk l a nds te v e rw oorden d e inte rviews geve n dat he t de lee rkrac ht e n r ed elijk g elukt i s om veel aa nknopin gs punt en v o o r v erdere b e za ak va kond e rwij s t e geve n zo a ls b e oo gd b ij spreking w aa rbij geco ntr ol eer d k an wo rde n d e ontwikk eling van h et e xp eri m ent el e m a t e wat is blij ve n hange n van vakinhoud e n d e riaal d e uitvoering v a n d e l essen ve rli ep ni e t taaldo elen in hoeverre d e leerlin g die z ei s la in alle ge valle n optimaal m aar naarmat e d e i s h e lema al w eg h e t broodkors t he eft h a re n l eerkrac ht e n zich b et e r hield e n a an d e ri c ht ge kr ege n di e app e l is ook bijna weg ve rt ee rd lijne n uit de h andleidin g e n de s c holin g de ze o b servati e a a n sc himm el o ntwikke ling v erlie pen de l esse n b e ter e n h add en d e o efe kan k opp e l e n en de ze kan v e rkla re n i s nu ninge n e n opdra chte n vak er h e t gew e n s te nie t n agegaan ov erige n s i s in dit verb a nd effect een groot d ee l van de ee rder verwach ook ee n r e l ev a nte vraa g hoe aa n taal geric ht te kn e lpunten ble ek zich bij h e t werke n me t l esmateri aal t oe tsvo rme n of a fsluit e nde op h e t m ate riaal minder of ni et voo r te d oe n d e dr ach te n ge ko ppe ld kunn en w o rden di e l ee r leerkra c hten zage n vooral b ep e rkingen m e t kra cht en l e erlin g meer zicht gev en op vorde betre kking to t de ge vra a gde zelfstandighe id ri ngen in vak en taalontwikke ling 156 moer 2000 4 basisonderwij s de zoektocht naar de bruikbaarheid van de content based approach is na dit onnvikkel project ni et voltooid maar eigenlijk pas net in gang gezet de bevindingen zijn gunstig genoeg om de to c ht voort te zetten noten en literatuu r i het project i s g efin ancierd door de toenma lige projec tgr oe p nt2 e n u i tgevoe rd door cento centrum voor onderwijsontwikke ling van de hogeschool van utrecht pro jectmedewe rkers maaike hajer cora kamp h erbe ek gertrud lemmens marleen miede ma ans ste lt 2 aardrijkskunde waarom daarom land in z icht wereld van v erschil hie r en daar ge sc hiedeni s bij de tijd ee n zee van tijd d e tijd zal het le re n natuurond e rwijs nieuws uit de natuu r 3 d e volge nde them a s zijn uit gew e rkt voor n a tuuronde rwijs wa te r e n zeep g e luid bat terije n e n la mpjes voor wereldo rie ntati e het ete n op je bo rd kop en gebruike n en afdank e n bre ng de boo dschap over 4 het ei van columbu s is uitgegev en door zwijs se n en b e staat uit de onderdel en in vogelvlucht en natuuronderwijs e n de we reld r o nd wereldorientatie auteurs j mai s on en j s i mon s boer s ma k th re d begrip so ntwikk e ling in h et va k n a tuur en sch eikunde in de bas isvo rmin g ensch e d e slo 1 99 0 hajer m d e bruikbaarheid van de c ontent ba s ed approach in de n ed e rlands e cont ext in ttwia 1 998 nummer i blz 201 210 2000 moer 157