Forumtheater – Een wedstrijd waarin de uitdager wil verliezen

willem mooijman ieren forumtheater een wedstrijd waarin de uitdager door spelen wil verliezen de deelnemers aan de conferentie hebben gekeken naar een forumvoorstelling niet alleen gekeken trouwens ook meegespeeld want zo hoort dat bij forumtheater willem mooijman onder wiens leiding de voorstelling was voorbereid schrijft over de voorstelling en de regels die daarbij gelden met forumtheater kan je twee kanten op de kant van een voorstelling voor een doel groep een goede manier om een thema in te leiden een discussie te verlevendigen en om een model voor actie te ontwikkelen je kan ook de kant op waar vooral de mensen die het forumstuk maken de lerenden zijn beide mogelijkheden komen aan de orde dit artikel is het derde in een reeks over de technieken die augusto boa ontwikkeld heeft vorige stukken gingen over krantentheater en beeldentheater de ervaringen van willem mooijman met forumtheater liggen in het hoger beroepsonder wijs sociale academie en lerarenopleiding en volwassenenwerk op een volkshogeschool maar ook in het voortgezet onderwijs is met succes gewerkt met forumtheater2 de schrijver ontvangt graag reacties van lezers die ervaring hebben met forumtheater in het voortgezet of basisonderwijs of ermee willen experimenteren het toneel zag er simpel uit rechts een tafeltje frans mentor van een brugklas die van haar leer waaraan de jonge aardrijkskundeleraar jacques linge marijke peters een briefje gekregen had dat midden een tafeltje met een asbak erop waarach haar rapportcijfers voor aardrijkskunde en neder ter de leraar nederlands herbert links twee ta lands lager waren dan waar ze recht op had en feltjes met een asbak een plant en een telefoon dat ze daardoor niet naar de havo kon maar naar erop enige mappen en een perforator de tafel de mavo in een ander schoolgebouw moest van conrector andre op de achtergrond een laag eigenlijk was marijke dus de hoofdpersoon maar tafeltje met een plant en een telefoon erop een er waren twee redenen om haar niet ten tonele te gemakkelijke stoel en een schemerlamp het do voeren het levert allerlei problemen op als vol mein van mevrouw peters moeder van marijke wassenen kinderen spelen en het komt wel vaker hoofdpersoon was susanne een jonge lerares voor dat problemen van leerlingen behandeld 35 worden door ieder behalve de betrokken leerling vangt ze ook alleen maar in vriendelijkheden ver zelf pakte bot tijdens het gesprek gaat de telefoon susanne een typisch leerlinggerichte lerares pro mevrouw peters die gehoord heeft dat marijke beert marijke te helpen jacques heeft een reken een brief geschreven heeft nou mevrouw dat fout gemaakt wil die wel verbeteren maar hand treft de mentor is hier die kan de zaak meteen haaft zijn mavo advies reden hij is al s afge met u afhandelen hij d r vanaf gaan tegenover de rector en is bang zijn vaste mevrouw peters blijkt erop tegen te zijn dat ma aanstelling te missen als hij nu weer blijkt te rijke havo doet dat is toch niks voor dat kind blunderen dus dat cijfer is een verslag van wat na wat gebekvecht met een steeds radelozer wor marijke gedaan heeft maar het advies heeft prog dende susanne roept mevrouw ik zal u d r zelf nostische waarde een smoesje natuurlijk want even geven dan kan u het haar uitleggen marij jacques z n advies berustte op het fout bereken ke tableau einde van het forumstuk wat moe de cijfer ten we met marijke peters bij herbert twintig jaar in het onderwijs mij het stuk duurde ongeveer twintig minuten zo hoeven ze niks te vertellen vangt susanne ook dra het was afgelopen begon het opnieuw maar bot hij heeft een 4 8 afgerond op een 4 omdat nu mocht iedere toeschouwer die vond dat su dat toch niks wordt met dat meisje hij ziet niks sanne een fout maakte stop roepen en moest in het nauwkeurig middelen van proefwerkcijfers dan invallen voor susanne om te tonen hoe het want dan kan je net zo goed meteen de hele ook anders kon boel in de computer mieteren k let tenminste zo werkt forumtheater maar nu eerst wat an op het kind achter het cijfer als susanne boos ders wordt verliest ze helemaal het pleit voorzover ze dat ooit gehad heeft conrector andre wil geen soesah dus bij he m in vriendelijkheid verpakte bot 36 d e toes chouwer s p ee lt m e e maakt maar boal moest erom lachen de politie en hun tegenstanders spelen een soo rt spel zei voor de achtergrond van boal z n werk verwijs ik hij als de ene groep naar voren gaat gaat de an naar de artikelen die ik in noot 1 vermeld heb dere naar achteren op den duur en omgekeerd in fundamenteel voor zijn theater zijn de volgende zuid amerika loopt de politie door en schiet bo beginselen vendien 1 de toeschouwer verandert van passieve kijker boal erv oer in zuid amerika onderdrukking als in actieve medespeler zo kan hij zij het dra een sociaal verschijnsel toen hij naar europa matisch gebeuren mede veranderen kwam en aanvankelijk werkte in po rtugal en sici 2 het is niet de bedoeling over het verleden na lie herkende hij de onderdrukking daar te denken maar de toekomst voor te be rei maar in west europa bestaat dat soort onder den drukking niet of nauwelijks onze onderdrukking voor het forumtheater betekent dit dat de spe is psychologisch bij ons hoeft de politie minder lers met de zaal een actiemodel maken voor die te schieten omdat we die diender in ons hebben toekomst een generale repetitie voor een veran zitten of zoals boal het uitdrukt in de taal van dering in de werkelijkheid er wordt een stukje het land waar hij nu woont e flic dans la teie theater gespeeld geent op die werkelijkheid de diender in ons eigen hoofd ve rtelt ons dat we waarin de hoofdrol door de situatie en de andere geen gedonder willen hebben en dat het nou een personages onderdrukt wordt de reactie van de maal zo hoort en daarom leggen we onszelf be hoofdrol op die onderdrukking is aanvechtbaar lemmeringen op het is aan het publiek om door inspringen de si die verschillen in onderdrukking betekenen ook tuatie ten gunste van de onderdrukte te verande verschillen in aanpak zo zal je het begrip actie ren tot er een aanvaardbare situatie een actie model niet altijd hoeven te interpreteren als een model is ontstaan 3 model voor grote acties naar buiten het kan ook boal zoekt niet naar loutering katharsis van zijn betekenen dat je een nieuwe kijk verwo rv en hebt publiek zijn kritiek op het traditionele aristote op je gedrag en mogelijkheden ziet om dat zo te lische theater is dat het gericht is op handhaving veranderen dat je jezelf minder laat onderdruk van de bestaande orde daar is niets op tegen ken door die diender in je hoofd zegt hij als er niets aan te merken is op die be staande orde als je vindt dat die bestaande orde een voorbeeld uit parijs en een uit antwerpe n veranderd moet worden dan heb je een ander soort theater nodig als regisseur heeft hij met de tijdens een staking bij een parijse bank speelde middelen van het brechtiaanse theater gepro boa met een groep een forumstuk8 over een ac beerd het publiek mee te laten denken over de tieve vakbondsvrouw die thuis vastzat aan het voorstelling maar ook dat werkte niet bij het traditionele rolpatroon weinig elitaire publiek dat hij zich tenslotte scene 1 druk werk op de bank te druk voor het koos de onderdrukte boeren en arbeiders in personeel na sluitingstijd probeert de vakbonds zuid amerika hij wilde zijn publiek zelf laten vrouw haar collega s warm te krijgen voor een spelen omdat ze als spelers het beste nieuwe in staking ze telefoneert links en rechts maakt af zichten zouden verwerven 5 spraken organiseert bijeenkomsten en krijgt ve nu eerst iets over de term onderdrukking die je len geestdriftig steeds hoo rt in verband met boal boal noemt scene 2 haar man komt haar met de auto opha zijn werk theater van de onderdrukten die len hij toetert ze spartelt wat tegen omdat ze naam is ontstaan in zuid amerika waar ook hij nog zoveel te doen heeft maar laat uiteindelijk zelf in zijn geboorteland brazilie en in andere het werk aan haar collega s over en gaat mee naar zuidamerikaanse landen die onderdrukking aan huis den lijve ervaren heeft als gevangene en als bal scene 3 thuis ze zorgt voor haar man die met ling die onderdrukking is anders dan de onder zijn hobby s bezig is en daarom niet in het huis drukking in west europa boal gaf een workshop houden kan helpen ze baadt haar dochtertje dat in amsterdam ten tijde van de inhuldiging van is lastig en vraagt steeds aandacht koningin beatrix de rellen tijdens die inhuldi meteen na afloop begint het stuk opnieuw veel ging hebben op veel mensen diepe indruk ge vrouwen springen in voor de hoofdrolspeelster e n 37 proberen de onderdrukking te doorbreken maar de inspringers voor zichzelf en voor het overige ze merken dat hun collega bankbedienden in het publiek manieren te ontwikkelen om je sterk te spel nu ook onderdrukkers worden en vinden dat maken tegen onderdrukkers het kan dan heel ze moet doen wat haar man wil en zelfs als ze verwarrend zijn om de onderdrukkers te vervan ondanks haar man en ondanks haar collega s gen in de werkelijkheid kan je immers ook de haar vakbondswerk doorzet komt haar chef en onderdrukkers niet vervangen dus veranderen bedreigt haar met ontslag tot een inspringster de die blijven zichzelf en versterken hoogstens hun beste vorm van verzet vindt laat de man niet bin onderdrukking nen als hij haar komt ophalen maar dan verlaat er zijn redeneringen onder andere bij brecht de acteur die de man speelt het speelvlak en dat het goed is om in de huid van een onderdruk wordt vervangen door andere toeschouwers die ker te kruipen daardoor leer je zijn innerlijke andere drukmiddelen toepassen telefoneren overwegingen en impulsen beter kennen ook morele chantage leugens enz boal past die methode wel toe bijvoorbeeld in tijdens de scene thuis gebeurde er iets opmerke bepaalde vormen van beeldenspel maar je moet lijks de inspringster die de vrouw speelde werd dan wel steeds de afspraak maken dat je in het zo in beslag genomen door haar werk dat ze geen spel de onderdrukkers niet aardiger gaat maken aandacht besteedde aan man en dochter toen dan ben je eigenlijk sprookjes aan het maken on haar dochtertje in het bad een paar keermama der het motto als de mensen wat aardiger wa mama geroepen had riep het papa papa en ren zou ik het ook beter hebben toen nam de man het huishoudelijke werk over in het parijse voorbeeld van boal gaat het goed dit stuk lijkt bijna een model voor de forumvoor degenen die inspringen voor de onderdrukkende steil ing een dag uit het leven van martha koenen rollen gaan nog meer onderdrukken maar dat door het trojaanse paard daar werkt de vrouw gebeurt niet altijd in zijn workshops het resul als verpleegster in een ziekenhuis en weigert een taat kan dan wel vaak amusant zijn maar niet intraveneuze injectie te geven als een arts haar verhelderend dat mondeling opdraagt ze haalt er een vak bondsfunctionaris bij ook in dat stuk komt haar de spe l regels man haar ophalen maar als extraatje is ook nog haar schoonmoeder op bezoek die lekker wil eten d at brengt me o p de s pelregels die ik graag ge en kletsen met haar zoon het kind is onzicht bruik en die we het publiek op de von confe baar maar speelt mee doordat het op de ongele rentie ook zwart op wit gegeven hadden genste momenten bijvoorbeeld als de vrouw het eten wil opdienen gaat huilen goh dat je dat een forumvoorstelling is een wedstrijd tussen spelers en kind zo kan laten huilen publiek we tonen een voor het publiek herkenbare maar er is ook veel verschil tussen de parijse voor sympathieke hoofdpersoon die verandering wil brengen stelling en die van de vlamingen in een verkeerde situatie die hoofdpersoon doet dat niet zo slecht maar maakt toch fouten we hopen dat om te beginnen zal boal zijn parijse voorstelling het publiek de fouten van de hoofdpersoon wil verbete wel met amateurs misschien wel personeel van ren maar en dat is het wedstrijdelement we geven ons de stakende bank en in ieder geval met een ad niet snel gewonnen wel hopen we dat het publiek wint hocgroep gespeeld hebben het antwerpse gezel en dat de voors telling voor het grote publiek een even schap bestaat uit beroepsacteurs die hun stuk leerzame e rvaring zal zijn als het maken van het stuk voor ons geweest is niet voor een incidenteel geval hebben gemaakt de voorstelling verloopt als volgt maar het gedurende anderhalf jaar gespeeld heb we spelen het stuk zodra het afgelopen is spelen we ben in belgie en nederland vaak voor vrouwen het opnieuw maar nu krijgt het publiek gelegenheid in groepen en in ieder geval met het algemene doel te grijpen de regels daa rv oor zijn wie vindt dat de hoofdpersoon een fout maakt om vrouwen te helpen strategieen te zoeken te r oept stop we stoppen dan met spelen en de inspring gen hun onderdrukking st er neemt de rol van de hoofdpersoon over dan spe de vlamingen lieten ook alleen hun hoofdrol len we verder speelster vervangen boal in parijs in het begin de inspring st er kan het spel voortzetten op het mo ook maar later konden ook andere rollen vervan ment van stoproepen maar kan ook een eerder moment kiezen gen worden het verschil is belangrijk wie inspringt krijgt de gelegenheid het spel te bein als je alleen de hoofdrol laat vervangen help je vloeden maar de tegenspelers zullen proberen de oud e 38 stand van zaken te handhaven zijn mavo advies niet in een havo advies toen zijn wil de inspring st er het spel verlaten dan kan dat 5 een 6 bleek te moeten zijn dat stond toch in we spelen dan verder met behoud van het nieuw inge brachte en met onze oorspronkelijke hoofdpersoon het reglement nee zei jacques daar waren wel wil iemand anders de inspring st er ve rv angen dan afspraken over maar meer niet veel dingen op roept die stop en neemt het over school liggen immers niet echt vast maar berus er mogen geen nieuwe personages worden ingevoerd ten op afspraken traditie of interpretatie van re het verloop van het verhaal zoals het was tot het mo gels ment van inspringen mag niet veranderen lijfelijk geweld is niet toegestaan de volgende inspringer kwam bij herbe rt deze ingeval van onduidelijkheid beslist de spelleider slimmerik bewerkte herbe rt met opmerkingen als de voo rs telling is afgelopen als niemand meer i n op zichzelf kan ik jouw opva tt ing best begrij springt of de klok ons noopt pen en het zal ook wel aan marijke liggen legde uit wat de taak van een mentor is en stelde zijn de toeschouwers in vught hadden we een situa eigen moeilijkheden met deze kwestie aan de or tiebeschrijving een overzicht van het rapport van de maar herbe rt was t niet eens met de opvat marijke en een typering van de rollen gegeven ting die de inspringer over het mentoraat had en als je dat allemaal in het spe duidelijk moet ma had geen enkel probleem met de situatie van de ken verlies je tijd en zit je al gauw in een soort mentor of die van marijke ik weeg en over psychologiserend theater waar forumtheater niet weeg en dat was dat in terecht moet komen het gaat niet om inner een volgende inspringer wou weten hoe het cijfer lijke roerselen maar om strategieen en het verwer van herbert precies tot stand was gekomen waar ven van inzicht op herbe rt meteen kon reageren met wantrouw verder hadden we de toeschouwers een kopie ge jij soms mijn cijfers we hadden ons er trouwens geven van de brief van marijke aan het maken op voorbereid dat iemand herbert z n cijferboek van die brief hadden de brugklasleerlingen van de je zou pakken en herbe rt had er dan ook alle lerares die de rol van susanne speelde met veel proefwerkcijfers van marijke instaan plus een on animo meegewerkt zodat we een ruime keus duidelijke reeks plusjes en minnetjes maar het is hadden uit originele brugklasbrieven niet gelukt om herbert ook maar iets te laten zeggen over zijn cijfers 0 nee dat is niet de foto van 1 b daarna kwam iemand die herbert eerst leidde in een gesprekje over het persoonlijk kennen van hoe ging het nu verder aan het eind van de eer leerlingen wat herbe rt belangrijk zei te vinden ste paragraaf heb ik geschreven dat het stuk na toen zei ze dat ze het over marijke wou hebben dat het een keer gespeeld was meteen opnieuw weet je wel uit 1 b ik heb hier toevallig de klas begon maar dat nu het publiek kon inspringen sefoto bij me ja dat is ze geloof ik herbe rt ja de spelregels zijn nu ook bekend wat gebeurde dat zie ik ook wel het gesprek kabbelde even er in vught door en toen zei de inspringster 0 wat stom het spannendste is als er in het begin niks ge dat is niet de foto van 1 b en liep terug naar de beurt het spel wordt eenvoudig herhaald ik had zaal dat was jammer omdat degeen die herbert de spelers daarop voorbereid als er helemaal nie speelde later zei dat hij echt even van zijn stuk mand zou inspringen zouden we zeggen dat het gebracht was overigens lijkt deze techniek mij gegeven van ons stuk blijkbaar geen probleem eventueel wel geschikt om een figuur als herbe rt was voor het publiek onze spullen inpakken en te laten merken dat er niet met je te spo tten valt naar huis gaan je moet dat wel zo eerlijk moge maar dat je er weinig mee wint op school overi lijk menen en vooral niet kwaad worden gens was deze ingreep op het randje als je geen maar er is natuurlijk meer aan de hand als toe nieuwe figuren mag introduceren zie de spelre schouwer moet je wel wat moed verzamelen om gels mag je dat ook niet op deze manier maar stop te roepen en in het spel te stappen boven als spelleider moet je niet te gauw iets aftikken dien zit zo n stuk meestal zo in elkaar dat de ng kwam er na afloop tenminste een discussie of eerste minuten vooral een inleiding zijn naast de zo n middel nu wel of niet geoorloofd is in de schriftelijke gegevens die we al verschaft hadden werkelijkheid toch kreeg aardrijkskundeleraar jacques al een de conrector kreeg ook twee inspringste rs de inspringster te verwerken waarom veranderde hij eerste ging op zijn bureau zi tten schoof zijn 39 plant opzij en trad heel assertief op toch drong kwalificaties varieerden van heel behoorlijk tot ze niet door andre z n gladde pantser en zette nog nul en van lang tot kort geleden voordat ze het speelvlak verliet nog netjes de we hebben ongeveer tien avonden en een halve plant terug op z n plaats dag aan het stuk gewerkt afgezien van een gene de tweede en laatste inspringster wimpelde het rale repetitie vlak voor de voorstelling telefoontje van mevrouw peters af en zei u de eerste avond heeft ieder ervaringen verteld die kunt me beter thuis bellen maar door een knip ofwel te maken hadden met het thema beoorde ogend samenspel tussen degeen die mevrouw pe ling ofwel met de school in het algemeen die ters speelde en de spelleider werd ze aardig in ver eerste avond hebben we ook een gesprek op een legenheid gebracht doordat mevrouw peters als ouderavond geimproviseerd waaruit bleek wat maar bleef terugbellen een machtig instrument of wapen een cijfer toen was het tijd om op te houden toevallig on boekje is in handen van een leraar een gesprek geveer op het moment dat het stuk zelf ook afge dat via zo n cijferboekje gevoerd wordt over een lopen was leerling is een heel raar gesprek eigenlijk duidelijk was geworden dat het schoolse systeem die eerste avond al bracht iemand het geval van niet makkelijk te veranderen is en zeker niet als marijke in dat was dan wel goed afgelopen maar je het via individuen probeert in het spel was omdat we wisten dat maar heel weinig scholen duidelijk geworden hoe heilig een cijferboekje is een commissie van beroep voor brugklassers heb hoe subtiele middelen als een blikrichting een ben leek het ons goed het verhaal te verplaatsen klap op een perforator het plotseling moeten naar een school zonder zo n commissie en de in invullen van een agenda je van je stuk kunnen spanningen van de mentor dus te laten mis brengen en hoe er gesjoemeld kan worden met lukken regels afspraken normen als daar inderdaad geen de meeste van de volgende avonden zijn we be spijkerharde afspraken over zijn gonnen met oefeningen voor concentratie wer bij de nabespreking konden we nog zeggen dat ken met macht en onmacht duidelijkheid van ons stuk op werkelijkheid berustte en dat in wer stem houding en gebaar ik zal die oefeningen kelijkheid de mentor marijke wel had kunnen hier niet beschrijven er zijn er genoeg te vinden helpen zij het met erg veel boksen dat kon in boal z n jeux pour acteurs etnon acteursti en doordat er op zijn school een commissie van be stop c est magiques trouwens ook in genoeg roep was voor brugklasadviezen uit ons stuk zou nederlandstalige boeken want de oefeningen van je dus kunnen leren dat zo n structurele aanpak boal zijn heus niet zo origineel het knappe van de voorkeur verdient maar die structurele oplos boal is dat hij ze allemaal in een emancipatorisch sing zat niet voorgebakken in ons stuk wij waren kader zet wat niet ieder oefeningenboek doet al erg tevreden als ons publiek ging nadenken we speelden eerst improvisaties die met het on over het cijfersysteem over de misstanden die derwijs te maken hadden en met macht en on dat kan opleveren en de moeilijkheden die je ont macht bijvoorbeeld een moeder met macht in moet als je daar wat tegen wilt doen gesprek met een leraar de moeder oefent macht het meisje dat model stond voor marijke is overi uit door steeds aan het woord te zijn schoollei gens dit jaar bevorderd naar havo 5 der met macht in gesprek met een leraar de schoolleider onderbreekt en ondermijnt de le een forumstuk voorbereide n raar door herhaaldelijk jaja door zijn betoog heen te mompelen en weet zwierig geen enkele concrete de conferentiecommissie had als onderwerp voor afspraak met de leraar vast te leggen hoogstens een forumstuk de problematiek van de beoorde ja daar moeten we natuurlijk nog s op terug ling c q het becijferen voorgesteld toen ik wat komen collega s van de havo vwoschool waar ik vroeger we speelden ook macht onmachtsituaties die gewerkt heb vroeg of ze zin hadden om te wer helemaal niets met onderwijs te maken hebben ken aan zo n stuk waarbij de themakeus nog niet vaak vind je op die manier mogelijkheden om meteen vast hoefde te liggen had ik er meteen een frisse blik te ontwikkelen op je oorspronke genoeg bij elkaar vier leerkrachten en een psy lijke problematiek het waren situaties van men chologe die schoolcounselor is en een kind op de sen in contact met de politie en een gesprek tus zelfde school heeft hun toneelervaringen en sen een sollicitatiecommissie en een op grond va n 40 zijn brief al bijna aangenomen sollicitant die nu voorwaarde is dat je je houdt aan een paar spel echter blind blijkt te zijn regels die voor de opvoering heb ik al genoemd al die oefeningen hielpen ons om ons te verdie ik haal nu nog iets van boal aan over de voorbe pen in de officieuze machtsstructuren in een reiding school en de manier waarop mensen daarmee om geef de deelnemers oefeningen om hun lijf te le gaan ren kennen bijvoorbeeld een wedstrijd in ver een derde ronde improvisaties was gewijd aan de traagd lopen lopen als een marionet ademha personages die we inmiddels voor ons stuk be lingsoefeningen dacht hadden en diende om meer materiaal voor geef hun vervolgens oefeningen om dat lijf ex het stuk en voor de persoonlijke achtergronden pressief te maken aardige oefeningen daarvoor van de personages te vinden tenslotte schreef ik zijn vergrotingen van dagelijkse handelingen zo een plot voor het stuk en korte biografieen voor als schrijven lopen douchen waarbij je speelt de personages die biografieen heb je nodig om vanuit het gevoel kijk mij nou toch s geweldig niet al te platte personages te krijgen hoe lang schrijven lopen douchen enz zit iemand op school hoe komt het dat ze die en gebruik dan het theater als een levende taal die die kijk op het onderwijs heeft is hij lid van een je bij de hand hebt niet als een afgewerkt pro vakbond enz samen hebben we toen weer ge dukt dat beelden uit het verleden toont dat sleuteld aan die biografieen en toen konden we klinkt misschien geheimzinnig maar het gaat er het stuk in grote lijnen in elkaar zetten om dat je de spanning tussen personages beleeft de rollen werden definitief verdeeld en we spron en duidelijk maakt op het moment dat die span gen bij elkaar in om te onderzoeken welke tactie ning gebeurt ook al ben je op grond van een af ken inspringers wel zouden kunnen gebruiken spraak de verhaallijn van het stuk in die span we hebben ook nog een avond gewerkt vanuit ning terechtgekomen een bepaalde emotie in ons geval woede boal er is geen voorgeschreven stijl voor forumtheater doet dat vaak als de personages elkaar allemaal je moet wel bedenken dat een operavorm het woedend of sentimenteel of verliefd enz bena misschien voor sommige mensen moeilijk zal ma deren levert dat vaak weer nieuwe spelmogelijk ken om in te springen een echte absurdistische heden op aanpak kan natuurlijk niet omdat die per defini gedurende al deze voorbereidingen leerden de tie niet met de werkelijkheid te maken heeft deelnemers zelf over de manier waarop zij func de tekst moet ieder personage duidelijk kenmer tioneren binnen een school juist doordat ze in ken zodat de toeschouwers makkelijk de ideolo de laatste fase inspringend steeds andere rollen gie visie kijk op de wereld van elk personage speelden kregen ze kijk op wat er aan de hand herkennen kan zijn de oplossingen die de hoofdpersoon voorstelt forumtheater is een emanciperende spelvorm je moeten tenminste een politieke of maatschappe moet er dus voor zorgen dat je het er zo vroeg lijke fout bevatten die het forum het publiek in mogelijk met elkaar over eens bent bij welk per het bijzonder de inspringers kan analyseren die sonage je sympathie ligt en waarom dat wordt je fouten moeten duidelijk en herhaaldelijk voorko hoofdpersoon als je dat niet doet loop je het men in goed gekarakteriseerde situaties risico dat je de tegenspelers te genuanceerd neer in hun spel moeten de personages lichamelijk zet dat kan prachtig toneel opleveren maar het aangeven wat hun ideologie hun werk hun maat helpt je niet aan ideeen om een situatie te ver schappelijke functie hun beroep enz is hoe anderen minder tekst hoe beter elke scene moet een passend beeld bieden voor forumtheater als leermiddel de erin vervatte boodschap denk aan de grotere ruimte van de conrector twee tafels vergeleken eigenlijk hadden de spelers zoals gezegd al heel met de leraren en de plant en de perforator die wat geleerd toen het tijdstip van opvoering na hij heeft derde dat klopte want dat had ik al eerder ge ieder personage moet je los van wat het zegt vi merkt in het werken met groepen die geen voor sueel kunnen herkennen stelling maakten maar waar de ene subgroep een als je je aan deze voorschriften houdt en de al ge forumstuk je maakte voor de andere subgroep noemde voor de voorstelling in de gaten houdt 41 rolt er als het ware vanzelf uit op welke voor het spel was exemplarisch voor de machtsverhou waarden je als spelers de wedstrijd met het pu dingen op de markt van welzijn en geluk bliek doelgroep of andere subgroep aangaat bij voordringen in een winkel en geen nee kunnen je voorbereiding ben je het er meestal al over eens zeggen tegen vrienden die jou willen gebruiken of geworden dat inspringers die een bepaalde inhou misbruiken allebei goede voorbeelden van e flic delijke kant opgaan een kans maken om te win dans la ie te bij zulke spelen ben je minder bezig nen maar leg je niet vast op bepaalde oplossin met het werken aan structuren maar meer op de gen want het aardige van zo n spel is nou juist assertiviteitstoer zonder dat het psychologisch ge dat en oplossingen uit kunnen rollen die je zelf peuter wordt niet voor mogelijk had gehouden leerkracht die een verhouding heeft met een doordat de spelers enige oefening hebben in im leerling je zou zo n stuk kunnen opzetten als provisatie zullen ze ook merken dat ze in het een onderzoek naar e flic dans la iete maar te spel ontwapend kunnen worden door inspringers recht hadden de makers dit spel opgezet als een niet zozeer met woorden maar met blikken hou onderzoek naar de sluiers die machthebbers als dingen en gebaren zo heeft in een ander soort schoolleidingen en besturen spreiden om de pro spel geen forumspel een kleine jonge speelster blemen die zij met zulke relaties kunnen hebben geleerd dat ze moest voorkomen dat haar baas zijn hand op haar schouder legde als hij haar iets tenslott e vroeg dan kon ze makkelijker weigeren iets te doe n inrat ze niet wilde hoeveel waardering augusto boal ook verdient groepen die zo werken kunnen in een half uur al als persoon en als dramaman het is nietjuist om een kort forumstukje in elkaar zetten dat in hem te eren als de uitvinder van de spelvormen springmogelijkheden biedt waarvan het forumtheater nu de derde is die in ik zal niet in detail beschrijven hoe dat met ver moer beschreven is boal heeft net als anderen schillende groepen gegaan is maar alleen een paar uit de rijke traditie van het theater werk en uit thema s noemen die aan de orde zijn gekomen voeringsvormen gecombineerd die een krachtig verborgen discriminatie van homoseksuelen het effect kunnen hebben stuk berustte op de persoonlijke ervaring van een in een artikel over de functies van drama10 heeft van de deelnemers zelf homoseksueel hij en zijn hans van dam aan de hand van een bepaald ge vriend dachten steeds volledig aanvaard te zijn structureerd rollenspel de functie uiteengezet van door hun buren totdat bij een ruzie om een fiets een confrontatierol en een leerrol een confron die in de weg stond bleek hoe de buurman werke tatierol is een theatrale weergave van een slechte lijk dacht over die vuile flikkers de personages situatie die veranderd dient te worden de onder in het stuk moesten staan voor verschillende vor drukkende rollen in een forumstuk dus de leer men van discriminatie van de brute potenram rol de sympathieke hoofdpersoon in een forum mer tot en met de o zo begrijpende figuur die stuk omschrijft van dam als de rol waarmee homofielen onder zijn beste vrienden had bij juist vanuit een zekere identificatie geoefend kan het spelen bleek dat de spelers toch moeilijk on worden in handelingsstrategieen tegen de over derscheid konden maken tussen de ideologie die macht van institutionele macht instanties en gro ze voorstelden en hun eigen emoties die soms wel te bekken van geinstitutionaliseerde personen elementen van discriminatie bevatten het effect de functies van drama die van dam onder was dat ze makkelijk onderuit gehaald konden scheidt zijn worden door inspringers en dat dat weer stof vorm geven aan de werkelijkheid bood voor verdere gesprekken ook bij een zo naturalistisch mogelijke weergave de ziekenhuispatient die afhankelijk is van het worden elementen weggelaten toegevoegd of ver ingewikkelde hierarchische medische apparaat anderd bewust aangebrachte ve rv ormingen ma aankleding als witte jassen pillenflesjes en injec ken de werkelijkheid speelbaar en dus ook han i tiespuit versterkten het spel we hebben dit spel teerbaar ontwikkeld in een parttime cursus cultureel werk de mensen die het forumstuk in elkaar ze tt en op een sociale academie bijna alle deelnemers zijn daarmee bezig werkten in de een of andere maatschappelijke in de werkelijkheid onderzoeken stelling bijna niemand in een ziekenhuis maar door de conflictsc e nes steeds weer andere vor 42 men te geven wordt het conflict op steeds weer t ie andere wijze geanalyseerd de definitieve vormge het concretiseren van handelingsperspectie ving waar iedereen ook de kijkers aan meegehol ven pen heeft geeft dan een duidelijk beeld van een met behulp van drama kunnen oefensituaties ge complexe situatie van dam maakt deze opmer creeerd worden waarin personen door henzelf king over het door hem beschreven rollenspel ontworpen oplossingen kunnen uitproberen maar het is duidelijk dat hier de activiteit be met deze aanhalingen uit het artikel van van schreven wordt die inspringers en ander publiek dam plaats ik het forumtheater in de emancipa verrichten tijdens een forumvoorstelling waarbij torische hoek waartoe ook het leerstuk van de gezamenlijke activiteit van allen spelers in brecht en de publieksgerichte activiteiten van het springers en publiek uitmondt in de derde func politieke en vormingstheater behoren noten zie ronald bos het krantentheater op school in 1982 1 ordelijk bezig zijn met drama p 45 50 moer 1981 2 p 30 38 en jose ruigrok klachten daarin haal ik gavin bolton aan die onderscheid theater standbeeldtheater op school in moer maakt tussen verheldering waarin spelers pratend 1981 5 p 3 11 een voorstelling voorbereiden en verandering waar in school nr 16 van 24 april 1982 p 13 beschrijft in en door het spel dingen gebeuren die je kan aan frits de winter een forumvoorstelling van het spe duiden als uitbreiding verlegging van accent door lerscollectief optater voor scholie ren van 15 tot 18 breken van stereotiepen uitdaging twijfel nieuwe jaar optater is te bereiken via nelleke reijs van implicaties zien alternatieven proberen ostadestraat 342 ii 1073 pz amsterdam 020 6 i n stop c esi magique les techniques actiees d ex 719115 p ression hachette paris 1980 de opmerkingen over boel z n beginselen heb ik gro 7 zie daarover het artikel van jose ruigrok dat ik in de tendeels ontleend aan een artikel van paulien mol ie eerste noot vermeld heb op p 5 dereen kan theater maken zelfs theatermakers in 8 te vinden in zijn jeux pour acteurs at non acteurs speltribune jrg 3 nr 7 zomer 1979 p 12 15 het maspero paris 1979 p 46 47 en in zijn theater der is een verslag van de indrukwekkende forumvoorstel unterdruckten suhrkamp frankfurt am main 1979 ling een dag uit het leven van martha koenen door p 87 88 het duitse boek is geen vertaling van het in het antwerpse gezelschap het trojaanse paard noot 4 genoemde amerikaanse boek het is een boel heeft zijn theorieen vooral beschreven in thea bloemlezing uit dat boek en het hier gen oemde fran ter of the oppressed urizen books new york 1979 se boek het is jammer dat plannen om boel in het in het aristotelische theater heeft de held een fout nederlands te vertalen nog niet het boekstadium die fout heeft hem in een benijdenswaardige positie hebben gehaald het franse boek is overigens in heel geplaatst maar diezelfde fout is strijdig met wat de eenvoudig frans geschreven gemeenschap nastrevenswaardig vindt de held moet 9 bijvoorbeeld de boeken van marcel van dijck sy b oe ten voor die fouten de straf is dan ook gruwelijk 10 hans van dam de functies van drama in resonans de truc van de toneelschrijver en van de acteurs is 13e jrg n r 9 m ei 1981 om het publiek zich te laten vereenzelvigen met die 11 hans van dam beschrijft in drama een handboek held de loutering aan het eind van het stuk betekent voor dramatische vorming duitse experimenten met dat het publiek vol afgrijzen voor het gruwelijk kooperatives theater een werkvorm waarbij publiek eind van de held zich zuivert van de maar al te her en spelers innig samenwerken jan reitsma en ande kenbare fout van de held boel geeft bij wijze van ren beschrijven in spel bij zijn positieven uitgegeven voorbeeld een beschrijving van een cowboyfilm die in boekvorm als nr 6 7 1979 van speltribune brech films zijn volgens hem allemaal volgens het aris tote tiaanse technieken als leerstuk en modelspel emanci lische model opgezet de held in zo n film is dan patorische spelvormen die leerzaam en leuk kunnen juist de schurk met hem kan het publ iek zich identi zijn beide boeken beva tten uitvoerige literatuurlijs ficeren aan hem kan het beleven dat misdaad niet ten loont de held in een forumstuk en in alle emancipatorisch kultureel front nieuws 4 bevat een lijst van alle eman drama zie de laatste paragraaf van dit artikel i s ook cipatorische theatergroepen voor het seizoen 1982 83 i n conflict met de gemeenschap maar daar is die ge het is te bestellen door f 3 50 over te maken op giro meenschap fout niet de held 4050943 van het kultureel front utrecht onder ver zie daa rvoor ook mijn boekbespreking in moer melding van kf nieuws 4 43