Freinetschool: schoolboeken de deur uit!

frans weebe r basis freinetschool onderwijs schoolboeken de deur uit de freinetscholen houden de schoolboeken buiten de school waarom wie is freinet en wat z ijn zijn uitgangspunten hoe werkt zijn methode in de praktijk frans weeber gaat in onderstaand artikel nader op deze vragen in hij is leraar op een freinet basisschool te delft waar sinds 1970 in totaal zes basisscholen in samenwerkingsverband volgens de ideeen van freinet zijn gaan werken celestin freinet revolutionair pedagoog het lijkt me goed dit artikel te beginnen met wat meer te vertellen over de pedagoog onderwijzer celestin freinet wellicht zijn nog niet alle moer lezers bekend met hem en zijn ideeen of u zegt freinet o ja dat is die man van de drukpers op school hopelijk weet u na het le zen van dit artikel wat meer over hem en misschien wordt u wel gein spireerd iets met zijn ideeen te doen in uw eigen praktijk freinet werd op 15 oktober 1896 in het franse dorpje gars geboren hij studeerde voor onderwijzer en in 1920 kreeg hij zijn eerste baan in bar sur coup een arm boerendorp in de franse alpen al snel ontdekte freinet dat zijn kinderen niet echt geinteresseerd wa ren in wat erop school gebeurde het overschrijven dicteren en van buiten leren sprak hun op geen enkele wijze aan ook ontdekte hij dat ze wel luisterden en wel geinteresseerd waren in dingen die van buiten de school binnen kwamen freinet durfde de consequenties van zijn 23 ontdekkingen te aanvaarden hij ging met de kinderen de school uit de natuur in om bloemen en dieren in hun natuurlijke omgeving te le ren kennen naar verschillende werkplaatsen in het dorp om mensen ambachtelijk bezig te zien groot enthousiasme bij de kinderen was het gevolg daarvan ze schreven hun ervaringen op in schriften om hun ervaringen beter te kunnen verwerken kregen de kinderen van freinet zelf instruerende en zelf corrigerende kaarten de kinderen konden daarmee individueel de daarvoor benodigde elementaire kennis en vaardigheden leren je zou het een soort geprogrammeerde instruc tie kunnen noemen van een passief leergedrag groeiden de kinderen op deze wijze naar een actief leergedrag op grond van zijn ervaringen in de klas en door de studie van een aan tal pedagogen onder meer montessori makarenko rousseau kwam freinet tot het inzicht dat frontaal klassikaal onderwijs niet kan dat soort onderwijs staat te ver af van de kinderlijke ervarings en interes sewereld tot een tweede essentieel inzicht kwam hij door de studie van werken van marx engels en lenin de school is geen eiland in de maatschappij ze is verbonden met het sociale milieu waarin ze staat de school in bar sur coup was van arme boeren en arbeiders en ze moest daarom hun belangen dienen freinet voerde ook dit inzicht uit in de praktijk hij vertelde de ouders van zijn kinderen wat hun rechten waren en hoe ze daar voor op kon den komen dit kiezen voor de onderdrukten bracht freinet vooral in de jaren dertig in hevige conflicten met de autoriteiten die blijkbaar andere belangen dienden in 1923 begon hij de eerste experimenten met de drukpers doel daar van was de ervaringen en belevingen duurzaam vast te leggen zodat ze gebruikt konden worden als leermateriaal steeds meer onderwijzers gingen de drukpers gebruiken freinet pro clameerde de stelling de schoolboeken de deur uit gemakkelijk gezegd maar als je dat ook doet wat dan freinet en zijn medewerkers zaten ook met dat probleem hun oplos sing was tweeerlei ze richtten een tijdschrift op l educateur waarin ze praktijkervaringen uitwisselden en theoretische achtergronden be spraken ze richtten een cooperatie op om zelf drukpersen en ander leermateriaal platen films boekjes voor het documentatiecentrum etc te produceren en te verspreiden in eigen beheer de cooperatie stond los van de commerciele uitgeverijen de cooperatie bestaat nog steeds na de tweede wereldoorlog schiep freinet nog twee organisatorische kaders waarin de freinetwerkers el kaar konden ontmoeten en van waaruit de freinetideeen nog steeds verspreid worden op 8 oktober 1966 stierf celestin freinet zijn werk wordt echte r 24 voortgezet onder meer in delft start in delft zes openbare lagere schole n onze gesch i edenis is nog vrij kort hij begint in 1970 ik wil hier kort onze ontwikkelingsgang beschrijven in 1970 bestond er bij een aantal delftse openbare scholen behoefte aan een cursus speelleven zo n cursus was niet voorhanden en we kon den ook geen instantie vinden die ons daarbij kon helpen daarom zijn we zelf een cursus speelleven gaan organ i seren twee hoofden van scholen hadden in hun eigen school al ervaring met speel leren een ervaring die ze door studie theoretisch onderbouwd hadden we kregen bij de gemeente gedaan dat de twee hoofden van lesgeven werden vr i jgesteld om de cursus voor te bereiden en uit te voeren in middels kwam er een schoolbegeleidingsd i enst in delft die een andere cursus speelleven vanuit andere uitgangspunten ging opzetten een scheiding der geesten voltrok zich een aanta l scholen v i el af zes scho len besloten op de e i gen weg door te gaan dat doorgaan op de e i gen weg is een belangrijke stap geweest in de ontwikkeling naar een freinetbeweging in delft een tweede belangrijke factor in die ontwikkeling was frans versluis hoofd van een van de zes scholen hij was al i n 1949 i n contact geko men met de ideeen van freinet en hij was mede oprichter van de cooperatie de drukpers op school 1950 de cooperat i e diende voor de produktie en verspreiding van leermiddelen door z i jn inbreng is in onze groep de discussie over de freinetpedagog i ek als mogelijke oplossing voor onze problemen in de praktijk op gang gekomen we besloten een maand te exper i menteren met de vrije tekst daar over verderop in d i t art i kel meer het taalboek ging voor een maand de kast in en het is sindsd i en daar gebleven al pratende ontdekten we de andere ideeen van freinet en wilden ermee gaan werken in onze eigen scholen daar i s nu een begin mee gemaakt ook de organisatie hebben we vorm gegeven de cooperatie bliezen we nieuw leven in en daarnaast richtten we een pedagog i sche vereniging op de freinet be weging neder l and inmiddels z i jn ook scholen en personen van buiten delft lid geworden van de vereniging u i t het bovenstaande blijkt wel dat we midden in een ontwikkeling zitten dat betekent dat u bij ons ongetwijfeld nog ve l e trekjes van het trad i tionele onderwijs zult vinden en dat we nog n i et voor alles een be vredigende oplossing hebben gevonden onze uitgangspunten het kiezen voor het kind maakt een radicale politieke sociale en peda 25 gogische stellingname noodzakelijk vinden wij wij willen geen verant woording nemen voor het in stand houden van onze kapitalistische maatschappij waarin de eerontmenselijking in de vorm van uitbuiting discriminatie geweld vervreemding vervuiling en technocratie om zich heen grijpt dit betekent niet dat we binnen onze schoolmuren de revolutie predi ken het betekent ook niet dat we onze leerlingen blauwdrukken van de een of andere toekomstige heilstaat voor ogen toveren het bete kent wel dat we het heden ter discussie stellen dat heden vinden we in onze scholen in de verhalen die de kinderen doen van hun ervarin gen dat is namelijk het heden dat we aan de orde stellen de bele vingswereld van de kinderen waar we kunnen trekken we zaken en personen van hun voetstukken om ze uit de sfeer van onaantastbaar heid te halen dat lijkt misschien eenvoudig maar dat is het niet in een onderwijs dat zich als vanzelfsprekend bezig houdt met het overdragen van zekerheden we willen dat kinderen leren onderzoeken dat ze niet onmiddellijk iets aannemen omdat een volwassene het zegt of omdat het in een boek staat de magie van het gedrukte woord dat is de in houd van het begrip kritisch dat we in onze uitgangspunten hanteren niet alleen naar kritische zin maar ook naar creatief gedrag streven we creatief in de zin van het in staat zijn en de wil hebben om oplos singen te vinden voor de problemen waarvoor we geplaatst worden actief in te grijpen in de dingen die om je heen gebeuren de belangrijkste zingeving die de mens volgens ons aan zijn bestaan kan geven is de scheppende arbeid ten behoeve van zichzelf en de ge meenschap waarin hij leeft de pedagogie van freinet is daarom een pedagogie van de arbeid een freinetschool is daarom een school waar in het begrip arbeid centraal staat want ook het kind arbeidt door zijn arbeid wordt het groot dat groot worden is niet uitsluitend een intellectueel proces in onze aanpak streven we er serieus naar de leer school abstraherend en vervreemdend te vervangen door de arbeids school met de werkelijkheid werkend al deze doelstellingen kunnen natuurlijk gerealiseerd worden als het kind leert verantwoordelijkheid te dragen de verantwoordelijkheid is de brug van het individu naar de groep en de groep neemt in onze scholen een belangrijke plaats in in een freinetklas moet alles be spreekbaar zijn het is de gewoonste zaak van de wereld dat de kinde ren taken op zich nemen waarvoor zij tegenover de groep verantwoor ding verschuldigd zijn freinet in onze praktijk het wordt nu tijd eens te kijken hoe we al die mooie woorden probe ren om te zetten in onze dagelijkse praktijk 26 even een opsomming van de technieken en hulpmiddelen die we ge bruiken bij ons onderwijs de klassevergadering en de vrije tekst om het kind kans te geven zijn ervaringen in te brengen de drukpers en een aantal illustratietechnieken om deze ervaringen vast te leggen en te vermenigvuldigen de schoolcorrespondentie luitwisseling van teksten en ander materiaal tussen scholen het vrije onderzoek het werken in de tuin en het verzorgen van dieren om het blikveld van de kinderen te verruimen en een actieve onderzoekende houding te stimuleren de natuurlijke leesmethode en het levend rekenen waarin lezen en re kenen eerder gezien worden als een ontdekkingstocht dan als het aan leren van foefjes de vrije expressie om een veelzijdige ontwikkeling van het kind te stimuleren betrokkenheid bij het werk en de organisa tie om het kind te confronteren met het dragen van verantwoordelijk heid in het kader van dit artikel kan ik niet alle technieken en hulpmidde len uitgebreid beschrijven ik zal wel aangeven wat er zoal op een dag in een freinetschool kan gebeuren we beginnen een dag met een vast punt de klassevergadering dat is het moment waarop nieuwe ervaringen de klas inkomen vaak brengen kinderen dingen mee waarover gepraat wordt of ze hebben iets be leefd dat ze willen vertellen de verhalen van de kinderen geven vaak aanleiding tot verder onderzoek bijvoorbeeld jantje heeft op een dag r ntgenfoto s bij zich van de ge broken arm van zijn broertje die foto wekt de nieuwsgierigheid van veel kinderen en de groep besluit een nader onderzoek in te stellen naar het maken van r ntgenfoto s er volgt een uitstapje naar de r nt genafdeling van het ziekenhuis dat in onze situatie praktisch naast de school ligt zo n onderzoekje is samen met de kinderen nog veel verder uit te breiden er zit een natuurkundig aspect aan fotografie rbntgen stralen een biologisch aspect het menselijk lichaam etc maar het is lang niet altijd zo gemakkelijk om door te gaan op de ver halen van de kinderen en soms lukt het helemaal niet op de dag zijn er ook momenten waarop de kinderen een vrije tekst kunnen schrijven de vrije tekst is een schriftelijke neerslag van de er varingen gedachten ideeen van de kinderen de kinderen schrijven als er aanleiding toe is de vrije tekst moet een spontane uiting zijn dus geen opstel met een vrij onderwerp daarom zullen we de tekst hoe gebrekkig de vorm soms ook is nooit met een rode pen benaderen van tijd tot tijd wordt er een tekst uitgekozen omdat deze zo aan spreekt dat de kinderen vinden dat de tekst gezet en gedrukt moet worden na het uitkiezen komt de tekst op het bord en worden de fouten er gezamenlijk uitgehaald allerlei spellingsregels en regels voor zuiver schrijven zinsbouw interpunctie passeren de revue dan wordt de tekst door een groepje kinderen gezet en gedrukt en ge 27 illustreerd de andere kinderen werken op dat moment aan andere din gen volgens hun eigen voor de week gemaakte werkplan als de tekst gedrukt is dient ze als leermateriaal voor de hele groep om er taal over te geven alle mogelijke taalactiviteiten kunnen aan bod komen ontleden verkleinwoorden meervoudsvormen etc de tekst kan aanleiding geven iets verder uit te diepen door bronnenstudie boeken tijdschriften kranten interviews of tot het maken van een excursie of tot het uitnodigen van iemand in de klas misschien moeten er metingen gedaan worden rekenen of is een natuurkundig experi mentje nodig om iets uit de tekst te kunnen begrijpen een probleem dat we tegenkomen bij het schrijven van vrije teksten is dat de kinderen met heel wat jaren klassikaal onderwijs achter de rug niet spontaan hun gedachten kunnen uiten ze schrijven vaak nog on natuurlijke verhalen niet zo verwonderlijk want kinderen en volwas senen leven onder een constante verdoving van films televisie strips woon en eetcultussen enzovoort er komt uit wat er in gestopt is onze ervaring is dat als de teksten functioneel worden wanneer we met de tekst gaan werken ze als uitgangspunt nemen voor het gebeu ren in de klas ze gelezen worden door anderen dat dan de kinderen gestimuleerd worden om te schrijven ze groeien dan langzaam naar spontaner uitingen toe tot slot misschien klinken in dit verhaal te weinig onze mislukkingen en teleur stellingen door en krijgt u ten onrechte de indruk dat als je maar de freinettechnieken gebruikt je onderwijs probleemloos verloopt dat is natuurlijk niet zo we proberen wel onze problemen bespreek baar te maken en op te lossen samen met de andere werkers in de frei netbeweging die met dezelfde soort problemen zitten we hopen in elk geval dat u geinteresseerd bent geraakt in de pedago giek van freinet als u meer informatie wilt of als u iets met de idee en van freinet in uw eigen praktijk wilt gaan doen dan kunt u altijd contact met ons zoeken 28