Functioneel taalonderwijs

moor w a m de j thissen w ie leest lees t rob godfried zichzelf in moer 19 8615 p 20 2 9 moor w a m d e was haml et n o u goed bij zijn hoofd of nie t in g es prek m e t alan c purves in leve nde ta le n 4 2 4 1 987 p 536 5 40 functioneel taalonderwij s paneren c f van ontwikkelend onderwijs leu ven amersfoort 19 88 peer w van he t literat uuron derw ij s prob leem an alyse en fundering in fo rum der letteren 28 1 98713 r p i6 i 174 het begrip fun ctionaliteit wordt e rg veel geb ru ik t als purves a c e valuatio n of learning i n li t era h et gaat om taalo nderwijs niet allee n o nde rzoeke rs t ur e in b s bloo m e a handbonk o n formative zijn met dit begrip bezig geweest de vox h eeft zich a n d s umm ative evaluation of student learn ing new i n het verlede n uitgesproken voo r normaal functio york 1971 p 697 767 neel taalonderwijs taalm ethoden han tere n het begrip ven p h va n de het nut va n h et nu tteloze een in functioneel en in de on derwijsprak tijk zal m e nigeen terpretatie van visies op literatuuronde rwijs sinds het wel eens te h oren h ebben gekregen dat ee n bepaalde einde van de negentiende eeuw nij meg en i99o aanpak niet fu nctioneel is rob go dfried lee rkrach t wrr wetenschappelijke raad voor het rege en directeur van een basisschool heeft zich naar aan rings b elei d basisvorming in h et on derwijs s leiding van een vie rtal recen te pu blikaties nog eens g ravenhage 1986 over het begrip gebogen en getracht een analyseschema te ontwerpe n voor verschillen de soor ten functionaliteit misverstanden over functionalitei t het is bij mij op school gebruik dat kinderen d ie hun ha ndschrift ree ds b eh oorlijk g oed ont w ikkeld hebb en geen ap arte sc hrij fschriftjes van een me tho d e meer krijgen met zinnen al s ch ocolad e daar hou d ik wel van het kind dat hel emaa l niet van ch ocola h oudt en d eze zin moet sc hrijven m oet m aar niet o p d e inh o ud er van lett en het kind dat heel er g van c h ocola houdt maar er allergisch voor is en het niet mag hebben kan zich weer op een andere manier vreemd gaan voe l e n d oor zo n zi nnetj e en wie spreek ee r nu van choco l ade ik ga hier geen uitg e breid e krit iek leveren op de inhoud van schrijfmethoden maar boven st aand voo rbeel d geeft wel aa n waaro m w ij zelf d e zinnen voor sc hrij ven die de k inderen sp e ci a al in een schrij fsc hriftje moeten oefenen wij kunnen ze dan zowel inhoudelijk a ls qua tec hnisc he b agage op elk kind a fzonde rlijk af s temme n vaak ontstaa t er zo via het schrijf schri ft een sp eci al e com munica tie m et een kin d maar w ij zijn nie t in st aat d e zinn en d ie we voorschrij ve n goe d genoeg op elk k ind in dividueel af te ste mmen dan verliest deze we rkwijze dus h e la as haar s pec i fieke fun c tie er zijn k i nderen die je d at feilloos duidelijk kun nen maken en een van onze leerlingen deed dat 1 4 0 moer 1990 4 b b 44j d ri a qo uit het oefenschrift van deck h ij had moeite met de koofdletterd en moest die dus oefenen even eerder had h ij een aanvaring met de leerkrachtgehad 1990 4 moer 14 1 onlangs ook hij zorgde er zelf wel voor dat den die consequenties vervangen door het al de oefening functioneel werd voor hem zie dan niet halen van een voldoende p 26o 26i p 14i en maakte zo op fraaie wijze duidelijk dat voor hem iets heel anders functioneel was op juist en daar zit m no u net de kneep welk be dat moment dan de oefening hoe adequaat van lang voe lt een ki nd bij d a tgene wa t hij of zij aan inhoud dan ook dit voorbeeld laat zien hoe on ta aloefening m oet d oen ligt daa r ni et d e es toepasselijk het begrip functioneel kan zijn sentie van elke functionaliteit het is helemaal vooral bezien vanuit het kind zelfs wanneer de niet waar dat het echte leven niet bestaat in de leerkracht bewust heeft nagedacht over een klassesit ua tie d e sch ool is het ech te leven of functionele opdracht gelooft iema nd d at een kind d enkt van niet z olan g wij zo n o nderscheid blijven m aken tus d e laat st e tij d lijkt h et b egri p functioneel in sen nu en later tussen school en sam enleving diver se ged aante n weer meer op g ang te ma tussen leren en beleven blijven we kinderen ken voorstanders van functioneel taalonder vervreemden van hun eigen werkelijkheid b o w ij s roeren z i ch h oewe l ook ik een voorstan vend ie n is he t helemaal n ie t wa ar wat l ammers der b en va n functio nee l t aal onderwijs zi e ik beweert er zijn talloze situaties op sc hool d ie in die opgang ee n hoo p onduid el ijkheden en onmi dde llijke en door kinde ren als eigen be mogelijk ook ongewenste effecten ik baseer lan g gevoel de fu nction ele taaloefeningen op mijn betoog op een viertal publikaties van de l everen al s je d aar maar op ges pits t bent en het laatste tijd onderwijs erop inricht aan het ein d van d it ar tikel zal ik daar voorb eelden van geven de sc hool is geen eiland overigens is het onderscheid dat lammers aangeeft tussen op enbare en prive com munica lammers heeft een artik el ge publiceerd ove r tie in dit verband heel nuttig elk kind kan le functi o nele taalvaardigh eden 19 89 waar ik ren zien dat dat verschil er is en het is van be het niet helemaal mee eens ben hij geeft daarin lang dat je ook als kind weet d at je kan kiezen aa n hoe het b egri p functionele t aal vaardigheid voor een b e paald soort communicatie als j e in ne d erland g eintrodu ceer d en verd er o nt van een volwassene iets gedaan wilt krijgen k an wi kke ld is vooral doo r onderzoekers van de je d ie meestal maa r bete r an ders aans pre ken d a n sc o stichting centrum voo r o nd er wijson je v r iendje ook g aat lamme rs in o p de keuze d e r zoek van de uni versiteit van am ste rd am van taalgeb r ui kssituati es hoe selec teer je re l e voor een nad ere ana lyse van he t be gri p maakt vante communicatieve sit uaties d it l ij kt voo ral lam mers vervolgens gebruik van werk van voor toetser s een rel eva nte v r aag waa rop i k b onnet die een uitgebreide studie naar de be inga in een volgen d g edeelte van dit arti kel gripsomschrijving heeft gedaan uit di e a nalyse aan h e t ei nd van zijn artikel waar hij aanbe blij kt dat het eigenlijk draait om alledaagse velingen doet voor de praktijk sp reekt l am vaardigheded en dat de filosofie achter de func mers zichzelf gel ukk ig flink tegen waar hij t io nali teitsopvat t i ng is d at voo rb erei d ing o p eerst steld e d at het nooit mogelij k is h et ech deelname aan communicatieve situaties in het te leven in de klassesituatie te reproduceren echte leven bet er ge d iend is met oefening i n stelt hij nu realis tische take n d an met taaltechnisch e oefe ningen he t j uiste gebruik van voorzetsels cor b reng h e t echte leven in de klas di t is een rectesp elling verd e ro p stelt l ammers afgezwak te fo rmu lering va n he t ideaal creee r au t hentieke commun icati eve s i t uaties in de tegelijkertij d moeten we echter accepteren dat kl as d a t i d eaal is onbe reikbaar maar er kan het nooit mo gelijk is het echte leve n in de we l o p gevarieerd wor d en moe t e r corresp on klassesituatie te rep ro duceren in de klas kan in dentie g evoerd worde n om een werkweek te het gun s t i gste g eval ee n afsp iege l ing van l e organ iseren laat leerlingen de brieven sch rijven vensechte taalgebr uikssituaties gecreeerd wor het aantal mogelijkhed e n i s hier bep erkt om den te n ee rste zijn in d e klas gerecon stru eerde da t d e l eerli ngen zich wel moeten kunnen in le communicatieve situaties altijd belangeloos ven in de situatie d ergel ij ke o pdrachten verwor in sch oolse communicatieve sit uaties wor den al snel tot school se oefeningen als er geen 142 moer 1990 4 b el ang i s dat ook d e l eerli nge n be tre ft p 263 we stellen in de didactische aanwijzingen dan cursiveringen van mij ook steeds voor de opdrachten te vertalen naar de eigen situatie opdat ze levensechter zo du s school s is niet goed l eer lingen voelen men wil communicatieeer worden omdat dat belang natuurlijk als ze zelf ook mede ver het in onze suggesties voor aanpassingen steeds antwoordelijk zijn voor die werkweek dan hoeft gaat om schrijfprodukten die echt door ande niemand de leerl ing en t e lated sch rijve n als ze ren gelezen zullen worden de is schrijfta n iet schrijven gaa t d e wer kweek g ewoo n niet ken in de hoofdlessen hebben als u ze zonder door er wordt in dit geval dus ten onrechte een meer laat uitvoeren een doe alsof karakter tegenstelling geschetst tussen schools en het kinderen verplaatsen zich in de situatie van belan g va n leerlingen leeftijdsgenoten die situatie is denkbeeldig repro duktie of reconstru e re n is hel emaal niet maar voorstelbaar dat is niet bijzonder veel no di g d e werkel ijkheid is er en vraag t o m pr o lessen in alle leergebieden doen een beroep op duktie ik realiseer me heel goed dat lammers doen alsof bij deze lessen geven we sug vooral he t voo rtgeze t ond erwij s voor ogen had gesties die u mogelijkheden bieden de onder en ik me in het basisonde rwij s beweeg toch werpen zo aan te passen aan uw situatie dat er lijkt me da t ee n pri ncipiele stellingn a me voor minder of helemaal geen sprake is van een beide onderwijsniveaus van toepassing is denkbeeldige situatie maar van een omstandig heid waarin schrijven echt functioneert waarin doen alsof of e c ht kinderen zich werkelijk richten tot lezers die ze willen informeren overtuigen iets willen vra h et volgende p robleem bespree k i k aa n d e gen kortom waarin schrijven communiceren han d van functioneel stellen b eernink 1989 de auteu r werkzaam b ij het instit u ut voor lee r p lanon twi kk elin g de sto heeft zo blijkt ui t er z ijn nog zeker vijf ci t aten te vind e n waa rin de deze uitgave geworsteld met het dilemma van leerkrach t word t op geroep en de opd rachten een ie der die zich met onderwij sve ra ndering echt te ma ken in plaa t s van te d oen al so f van b ove n af bezighoud t h oe te sch ipperen daarnaast echter t usse n ideaal en huidige p raktijk het beg rip fu nctio neel wor dt o p diverse plaa t sen gede fi de mees t e basissch ol en geven hun ta alo nd er nieerd wijs met een taal methode die met hode geeft naas t oefenin gen voor andere ond erdelen va n m et fu nctioneel bedoelen we situaties waarin het gehele t aal o nd erwijs lessen voor schrijve n k inderen k e nnis en vaardigh eden kun nen toe o f stelle n i nvoer i ng van deze leergang zo u p assen waarom hi er h et woord kunn en wordt kunnen b etekenen dat leerkrac hten mee r tijd gebruikt zal later blijken we definieren aan schrijfonderwijs gaan besteden dan ze nu fun ctionele schriftelijke taalva ard i gheid als al doen en er is al zoveel te doe n en de t ij d is d e ma te waar in iemand zij n kennis en vaardig beperkt p zs he den in het sch rijve n effectief kan toe passen in alledaa gse situaties functioneel schrijven i s hierna volgen sugg es ties over h et verdelen van dus ge richt op de l essen over drie leerjaren h e t analysere n van toep assen van sc hoolse kenn is en vaardigheden de gehanteerde me tho d e en de sug gestie alle in situaties buiten en in de school nu e n late r p s schrij fopdr ac hten uit de m ethod e aan te l ate n io sluiten b ij de werkwij ze in de mo delleergang of te la ten vervallen om zo efficienter gebruik van d e ond erti tel van d e ui tgave een m odelleergang de beschikbare tij d te maken h ieruit blijkt dus voor het stelon de rwijs doe t ve rmoeden dat h et het dil e mma waarvoor de auteur zich kennelijk hier gaat om een werkelij k mo d el voor functio gesteld zag eigenl ijk wil hij alle schoolse com nee l s t ellen zo zou het m oeten dat is ec hter municatieve taaloefeningen ook echte commu niet zo op verschillende plaatsen roept de ni catie laten zijn maar veel lee rkrac hten heb auteu r de leerkracht op h et materiaal slechts als ben geen idee hoe dat kan dus geeft hij ze voo r een idee te hanteren b eelde n die zo dicht mog elijk bij een mog elijke 1990 4 moer 143 werkelijkheid liggen in de hoop dat ze die her sommige schrijftaken hebben we gecombi kennen en toepa sse n ma ar daar is hij niet gerust neerd twee hebben we niet opgenomen het op dus zegt hij vaak dat ze dat moeten doen verhaal en de informele notitie verhalen zijn bovendien laat hij andere d ingen die ze volgens menen wij van een andere orde dan de zakelijke de methode moeten doen met rust zodat hij opdrachten ze doen een beroep op subjectief g een te groot be roep o p z e doet taalgebruik dat een sfeer oproept verder zoal s reeds ges teld dat i s het eeuwi ge dilem menen we dat verhalen minder functioneel zijn ma van iedereen die van bovenaf het onder in de betekenis die wij aan dat begrip toeken wijs wil veranderen hoe schipper ik tussen nen ze zijn niet alledaags zeker niet buiten mijn eigen verande rings d oe len ee n gewenst school p 1 3 id eaal en de d agelijkse praktijk van he t on d er wijs b eernink heeft geprobeerd materiaal te zo wordt e r een schot geze t tu ssen fic t ie en make n met een voorb eeldfunct ie ik v raag me non fictie een schot waarvan ik de functie in dit af of dat helpt verband n iet zie d at verh alen nie t alle daags zij n ee n l eerkracht die e r niet vanuit zichzel f van en zeker n ie t buiten de schoo l waag ik te be doordrongen is dat co mmun ic atie slech ts in de twijfelen i s dan alleen funct io neel wat de sa werkelijkheid functioneert en dat de rest fictie menlevi ng vraagt i s alleen functio neel wat is doen a l sof zal met dit materiaal net zo ver naar b uiten is gericht i k vind van nie t en zal in vreem dend o mg aan al s met elk an der e n mi s het laatste deel van dit artikel duid elij k maken schi e n we rkt he t zelf contraprodu ktief op twee waar o m niet ma nieren het materiaal is zoal s het er ligt pri ma br uikbaar en van een hoge r werkelijkhei d s p r o x taalonderwij s gehalte dan wat in de methodes voorkomt wie zal werkelijk de moeite nemen het aan te pas onlangs is het t weede r apport versch enen in sen e en kind da t gel eerd heeft hoe je een br ief h et k ader va n de period ie ke peilinge n van het moet schrijve n ka n geen p en meer op p apier nede rlan d se onderwijsniveau zwarts i99o krij ge n al s h et zich we rkelij k er gens b oos over na een eerste rapp ort over rekenen in h et b asis maakt of als e r i ets uitgelegd m oet word en onderwijs nu een rapport ove r het on d erwijs in weet het ineens niet meer hoe dat moet want het nederland s op d e basissch ool hier wil ik dat doet het altijd mondeling ingaan o p een i n h e t rapp ort gepresenteerde ook al zij n vee l van d e lessen erg herke nbaar nieuwe term communicatief effectief en praktijkg eri cht en lokk en ze uit tot directe ke nnelijk vonden de ond erzoekers de in he t toepassing wat ik erg goed vind en wat het vooronderzoek gebruikte term functionele materiaal voor mij ook in teressant maak t ze taalvaardi gheid ongeschikt an ders hadden ze leid e n ook b ij aanpassi ng tot een soo rt in ci geen nie uwe te rm ge han t eerd d e toetsing i n dentaanpak als ze n iet voortkomen uit een on h et pei li ngson derzoek heeft alleen betrekking derwijsopvatting een totale schoolcultuur die geha d op zakelij ke taalvaardighei d zoals r a p zowel organi sa torisch als inhoud elij k waar p orteren b eschouwen beinvloeden argu men maakt dat kinderen hier en nu communiceren teren zowel in r ecept ieve zin lezen en luis t eren dat de werkelijkheid niet alleen bu iten school als in pro duktieve zin s preken en sch rijven li g t en d at k inderen verantwoordelij ke wezen s d at is logisch bij toetsin g moet iets goed of zijn zo k a n dit mat e riaal to t een situ atie leid en niet goed bevonden kunnen worden naar de waarin van kinderen zeer tege nstr ij dige di ngen maats tave n van de toetser de t oetser beoor word en ver wacht als we fun c tio neel stellen deelt dat is anders dan i n werkelijkheid ma g het echt zij n verd er m oet j e maar doen alsof een voorbeeld uit het onderzoek er is een een een tweede bezwaar d at ik tegen die leergang vo udig bak rece pt al s voo rbeel d gegeven d e heb is dat verhalen als zijnde niet zakelijk bui leerlinge n moeten daar een aantal sc hriftel ijke ten de functional iteit g eze t wor den en oo k n iet vragen over beantwoorden p 23 25 voorbeel als communicatief worden gezien denboek of die antwoorden goed zijn be paalt d e toetser in werkelij kheid echter is het baksel b ep alend voor de omga ng met het rece pt 144 moer 1990 4 het kind dat de vragen goed beantwoord heeft gelijk om geleidelijk en bij voorbeeld beperkt is nog geen goede bakker en het kind dat een tot een vakgebied of een schooltijd over te stap goed baksel maakt hoeft de vragen helemaal pen naar functioneler onderwijs functionali niet goed te beantwoorden in het peilingson seren is evenmin een zaak van of het een of het derzoek is niet gebakken wel geschreven toch ander in de praktijk blijken leraren heel goed is de communicatieve effectiviteit van het recept compromissen tot stand te brengen tussen de evenmin getoetst en ook niet hoe communica droge oefeningen uit het boek en de eigen tief effectief het kind ermee is omgegaan ge vondsten op het gebied van funcrionalisered toetst is slechts de leesvaardigheid van het kind p het rapport geeft echter aan dat de toets be functionaliseren is niet onderwijs trend doeld was om de vaardigheid schriftelijke aan nr 4z7 functionaliseren is een levend onder wijzingen uit te voeren remeten uitvoeren is in wijsprincipe van all e tijden het levert veel op dit geval bakken niet schrijven wat is er nu dat moet wat mogen kosten p io s eigenlijk getoetst niet de functie van het recept in ieder geval zou d aarom de terminologie van ja maar wie betaalt dat de leerkracht het peilingsonderzoek aangepast zijn ik ben het ermee eens dat het geen modever schijnsel moet zijn maar dat voorkom je niet zoals ik in het begin van dit stuk al stelde selec door van tijd tot tijd te roepen dat het geen tie van taalgebruikssituaties isvooral van belang trend moet zijn het is belangrijk duidelijk te voor toetsers hun gaat het erom dat de situaties maken hoe het totale onderwijs zo zou moeten toetsbaar zijn niet aan de praktijk in de werke worden inge richt dat het ook werkelijk te rea lijkheid maar aan de van tevoren zorgvuldig liseren is daarvoor heb je onder andere een wetenschappelijk verantwoorde criteria hoe analyse instrument nodig wanneer is iets func weinig toetsing met werkelijkheid te maken tioneel wanneer niet hoeveel procent van het heeft weten alle langdurig werklozen met een onderwijs zou minimaal functioneel moeten diploma op zak van laag tot hoog mijn toets zijn in de ogen van de kinderen peso was goed wat nu mijn toets was slecht nou studen ten zouden met zo n analyse instrument op en zegt de geslaagde zakenman stap moeten gaan leerkrachten zouden er ver p licht in bijgeschoold moeten worden metho funcrionaliseren des zouden pure handleidingen in het functio naliseren moeten zijn met talloze werkkaarten onlangs is onder de titel functionaliseren van en materi alen die direct naar de werkelijkheid taalonderwijs een boek verschenen van bok en leiden of het leven in de klas school als uit kusters iggo een leuk boek met veel ideeen gangspunt nemen scholen zouden moeten en gedachten die tot denken aanzetten een wat vaststellen op welke gebieden kinderen vanaf rommelig boek ook waar voor elk wat wils in welke leeftijd mede zeggenschap hebben over staat en dat geen echte strategie tot verandering inhoud en organisatie van het onderwijs en geeft of het moest de oproep aan individuele met welke voorwaarden ze dan rekening te leerkrachten zijn om het onderwijs zo in te houden hebben vanuit de samenleving de richten dat de kinderen het gevoel krijgen dat samenleving zou zich eindelijk wat meer om het in hun eigen belang is om te leren en de het onderwijs moeten bekommeren en de leraren bewaken professioneel de kwaliteit van werkdruk moeten verkleinen door de klassede de progressie afgewogen tegen de belangen lerdrastisch leverlagen vanuit de samenleving p 13 draaf ik een beetje door misschien wel maar ik denk dat zolang de methodeschrijvers die functionelere methodes strategie van het beetje bij beetje veranderen willen schrijven zijn natuurlijk van harte wel zonder een duidelijk concept van waaruit die kom maar meer nog is ons oog gericht op de beetjes zijn ingegeven opgeld doet er eigenlijk leraren die zelf weer werk willen maken van te weinig verandert en de zoveelste trend moet hun onderwijs dat blijft nieuw p 14 worden opgevolgd door de zoveelste volgende functionaliseren van onderwijs is niet een trend kwestie van alles of niets het is heel goed mo 1990 4 moer 145 begripsbepalin g het groots te d ee l van de tij d op slorp t kan dit i n h et ka d er van eisen die de samenl evi ng stel t h et is natuurlijk steeds de vraag vanuit welk zinvolle oefening zijn a ls de kinderen maar p erspectief b ek e ken wordt of een onderwijsac langzamerhand ook tot het inzicht kunnen t iviteit functioneel is of niet ik probeer dat in ko men d a t die eisen ni et universeel en eeuw i g d e eer ste p laats te bekij ken vanu it he t ki nder zal ig makend z ij n p er sp ectief in de j aren zeven ti g en tach tig i s er in kri ngen disfunctio n eel iets d oen m e t een d oel dat je van d e v o rt s t eed s uitgega a n van normaal niet hebt aanvaard de motivatie is extern je functioneel t ege nover sc hools functioneel werk heeft geen enkele consequentie voor de het taa l o nderwij s zo u vooral norm aal functio we rk e lijk heid en ook nie t voo r je eigen ken nis neel moe ten zijn ik vi nd die b eg ripp en voor of vaardigheid een analyse van datgene waarmee je met het een brief schrijven over een verzonnen kwes onderwijs bezig bent te onduidelijk en heb tie bij voorbeeld dit vi nd ik vooral zonde van geprob eerd na der te di ffe renti ere n vooral de de tij d en ve r spilling van ene rgie d e mees te schoolse fun ctionali t ei t verdien t d ie verfijni ng kinderen leren er niets van omd at er van een omda t j uis t h et o nfu nctione l e karakte r er van sc hij nbetr okkenheid sp rake i s zelfs als de leer op ver schillende niveau s duid elijk moe t wor k rac ht de leerlingen erg e n thou sias t heeft we ten den je kunt niet zomaar zeggen dat schools te maken b ovendien had de leerkracht met func tio neel fout is no rmaal fu nctioneel is dezelfde hoeveelheid ener gie een werkelijke voor mij gewoon fu nctioneel ik heb gepro kwestie kunne n opp a kken d e ene rgie voor het beerd aan te geven we lke p raktisch herkenb are enthousiasmeren had hij zij dan kunnen ste e leme nten funct i on a l iteit inslui t die elemen ken in het op meer individueel niveau begelei te n zijn doel en inho udsbepaling m otivatie en den van kinderen ik heb e r geen onder zoek consequ en t ies voor de we rkelijkheid naar ged aan maar heb d e i ndr uk d at he t meeste da t sch ole n d oen aan functioneel taalonder functioneel iets d oen waarvan je zel f doel h ebt wijs neer ko mt o p wat ik disfu nctioneel h eb bep aald en inhoud kan bep alen zo danig dat j e genoemd het gestelde doel bereikt motivatie is intern je werk heeft consequenties voor de werkelijk an tifunctioneel i ets doen m et een doel waar je heid ni et achter s taat m otivatie is exter n h et k an het gaat hierb ij ook ove r taalactivi teiten wel con se quen t ies hebb en voor de werkelijk waarbij h et nu j ui s t gaat om h et vorm geven aan heid fantasie aan i nlevingsvermogen aan he t op je bent boos over en je schrijft een brief roepen van b eelde n bij a nderen di e zij n og h ele aan terwijl het kind daar helemaal n iet boos maal niet h adden maar dan hebben we het over over is en het jui s t een probleem voor he t kin d een h ele ande re func t io naliteit n amelijk d ie van is o m uberh aupt ergens b oos over te wo r den de liter aire in tegenstellin g tot die van de zake o f nu sc hrijven we alle maal een boze brief lijke b eide functies kunnen elkaar positief aa n piet te rwijl een p aar kinde ren j uist een beinvloeden omgekeerde mening hebben en het juist heel erg eens zij n met piet nu l eert een kind dus afunctioneel iets doen met een doel dat je hebt juis t he t tegenovergesteld e van wat nodig is aanvaard en met een gedeeltelijk van b uiten vorm geven aan wat ande ren wille n de func af opgelegd e inhou d je wer k hee ft geen co n tionaliteit is omgedraaid fun c tionee l is sl echts sequenties voor d e werkelijkh ei d wel voor je wat voor ee n and er acceptabel is h et is al erg eige n kennis of vaardigh eid motivat ie is extern genoeg dat de werkelijkheid vaak zo is het zou of gemengd i ntern en ex tern function ee l zijn de kinderen d aarmee te leren erg vee l van het s pelli ngonderwijs is afunctio omgaan d a t te door zien neel bij voorbeeld meervoudsvormen oefenen of woo rdbetekenisse n opzoeken omdat dat in een lesje moe t du s niet omd at j e h et teg e nkwa m en wil weten wat het betekent zolang dit niet 146 moer 1990 4 voorbeelden van fun ctioneel taalonderwij s angsten die niets met de oorlog te maken heb ben angsten die gewoon de ko p op steken alsje de schrijfopdracht aan derk aan het begin van in bed ligt bij voorbeeld zie p 148 we praten dit artikel is een voorbeeld waarin geprobeerd daarover zodat de kinderen niet denken d at al is een schoolse functie te koppelen aan de wer leen zij zoiets voelen d aarna willen bijna alle k elij k heid va n een kind w aard oor d ie fu nctie ki nderen d ie angsten a a n het papi er toevertrou b eteken is krij gt en doo r het kind oo k als eig en wen sommig en zij n werk elijk o pgelucht an b el a ng g ezien kan worde n daarmee gee f ik te deren nog niet d e eigen werkelijkheid gaat vens aan dat ook in mijn visie de school garant verder dan wat zichtbaar is functionaliteit ook staat voor schoolse doelstellingen het gaat er zoals reeds eerder gesteld is het begri p func om die doelstellingen in de praktijk zo te verta tioneel mij veel te veel teruggebracht tot de len dat de k inderen er oo k een we rk elijk eigen commun icatieve comp o nent is iets loute r en belang bij voelen dat lu kt natuurlijk niet altijd alleen voor jezelf opschrijven niet functioneel maar alle situaties waarin kinderen direct belang en dan doel ik niet allee n op h et maken van een hebb en b ij co mm unicatie zoude n moeten wor b ood schappe nlijstje maar ook o p he t schrij ven den uitgebuit in een geh eimschrift dat allee n voo r jezelf en veel ki nd eren sch rijven g raag met an dere kin nie mand and er s is e n waar j e misschien nooit d er en c orresp ondentie met een and ere klas m eer in kijkt als je h et he b t o pgeschreven niet met ee n kind op reis met een k ind da t is ver functio neel waaro m sc hrij ven z oveel kind eren huis d enzovoor t die in het leerp roces is inge e r b ij m ij d an in als ze e rvan op aan kunnen d at bouwd is ge baseer d op h et bel ang dat een kind er verder niemand in kijkt hoe functioneel zijn of de kinder en ervaren d e lijsten die d e kinderen aanleggen met liefs te een k in d wi l alles weten over s la ngen hij jo ngen van d e klas en s t o mste jongen van d e maakt er een stu di e over een wer kstuk hij kl as schr ijft een b r ief aan diverse me nsen om infor de ki nd ere n willen een ke rstb oom in de klas matie s chriftelij ke co m mun icatie met een dui wie van de kind ere n org aniseert dat e n vraagt delij k d oor d e l eerling gevoeld b elang wereld een ouder om te helpen als de kerstboom er orie ntat ie is zo terug gebrach t t ot z n essentie komt is commu nicatie kennelijk e ffectief ge de orientatie die het kind wenst op de wereld weest natuurlij k h eb je a ls leer kracht de taa k hor izon het programmaboekje voor de kerstvoorstel nen te verleggen enzovoort maar wie orienteert ling is doo r de ki nde ren gemaakt z ij h ebb en zich h e t k ind of de sc hool bedacht het aan de ouders voor de voorstelling een kind heeft de emotionele b eelden van de te verkopen ten behoeve van de nieuwbouw revo l ut i e in roemenie gezien hij h eeft samen va n de school er is dus s pr ake van een func ti o met zijn moeder ee n voedselp akk e t samenge nel e verkoop situatie op sch ool e n een doo r de s t eld en opgestuurd uit r oemenie kr ijgt hij kinderen gevoel d bel a ng een beda nkbrief terug van een jongetje van zijn d e kin der en van groep 4 5 willen een klasse leeftijd met foto s van het gezin d aar mee kom t feestavond net zoals dat gebruik is geworden hij op school het is een b rief in h et frans na b ij groep 7 8 en gr oep 5 6 zij moe ten dit in een tuurlijk wil het k in d ee n brief t e ru gsc hrijven en communicatieve sfeer bewerkstelligen elkaar heeft hij allerlei vragen maar ook d ingen die hij ove rt uigen d e leerkracht en ove rtuigen o ud er s over zic hzelf wil schrij ven op sch ool natuur b ewerk en finan ciele voorwaa rden verkrijg en lij k h e t onder wijs da t d ergelij ke uit het leven de hel e zaak organ i se re n uitn odigin g en sc hrij gegr ep en func tionalitei t niet integ ree rt vervalt ven of ze er belang bij hebben het feest inderdaad in de fake wereld van stel je eens kwam e r voo r d a t h oe zou jouw brief e ru it zien ik ga zo ook de kinderen van groep 8 met hun brief ervan uit d at ook fa ntasie functioneel moe t aan he t team e n bestuur ove r t oelatin g tot het wo rd en gebruikt en du s niet o m je iets voor t e grote mensenafschei d s fees t argumenteren en stelled dat gewoon je eigen werkelij kheid is ove r tui gen in opt i ma fo rma en fun ction eel de tweede were ldoo rlog s taat een tij dlang groep 8 mocht uiteindelijk kome n centraal in de klas het b lij kt da t dit onderwerp heel wat angste n bij kindere n losmaakt oo k 1990 4 moer 147 u q 1 r j gt4nl un9 gltt n t l t7g d 2 c 4 w p g 4 l i lr c lm u 4 c t244444 v w r w2 h 7 e t gtie r c c ijl v r kladtekst van een kind naaraanleiding van gesprek over angsten die bovenkomen als je naar bed gaat 1 48 moer 1990 4 wanneer is een b riefje met een mededeling functioneel in de schoolsituatie als de kinde literatuur ren in hun werkboekje moeten opschrijven waarom ze een bepaalde taak niet hebben kun beernink r functioneel stellen een modelleergang nen doen waarom ze laat zijn met inleveren voor het stelonderwijs in legroepen 6 7 en 8 van de ba waarom ze liever aan hun werkstuk dan aan re sisschool enschede slo 1989 kenen hebben gewerkt als een kind iets kwijt bok ad tru kusters functionaliseren van taal is en in de schoolkrant een oproep wil plaatsen ondenvlfs beschouwen bedacht zijn beginnen til de kinderen moeten d an natuurlijk wel het ge burg zwijsen 1989 voel hebben dat de schoolkrant ook hun com lammers henk functionele taalvaardigheded municatiekanaal is het stikt van de situaties op in moer 1989i6 p 258 264 school waarin de kinderen dergelijke en veel zwarts m red balans van het taalonderwijs aan het ingewikkelder functionele mededelingen en einde van de basisschool uitkomsten van de eerste b rieven moeten of kunnen schrijven als de taalpeiling einde basisonderwijs arnhem cito school die situaties tenminste als een van de iggo dwingende uitg angspunten van haar onder wijssysteem ziet dan zal zij ze ook exp liciet organiseren disfunctionaliteit ontstaat dan pas op het mo ment dat we gaan toetsen en wel voor iedereen gelijk dan toetsen we geen functionele taal vaardigheid maar inlevingsvermogen in de onderzoeker in de imaginaire situatie kennis van conventies der overheersende cultuur en inschattingsvermogen wat zouden ze hier nu van mij verwachten waar zou ik goed mee scoren zaken die stuk voor stuk van belang zijn voor het slagen in het leven maar waar de toetsen niet op geoperationaliseerd zijn voorwaarde voor functioneel taal onderwijs is dat er een schoolsfeer is liever nog een school doelstelling waarin de kinderen ook wezenlijk iets in te brengen hebben en waarin de leer krachten de educatieve en opvoedende waarde van dergelijke activiteiten h erkennen waarin de werkelijke situaties die kinderen dagelijks juist ook op school meemaken niet gezien worden als hindernissen voor een ongestoorde voortgang van het onderwijsleerproces maar als te expliciteren en te exploiteren leersituaties sterker nog het grootste deel van de door kin deren te verwerven kennis en vaardigheid in functionele zin is juist in dergelijke situaties op te doen de rest is afunctioneel oefenen 1990 4 moer 149