Geïntegreerd werken: een eerste stap!

gethtegreerd werken een eerste stap wilfried de he rt de nederlandse didactiek staat niet meer stil dit was onze bevinding na een voor bereiding op een navorming over geintegreerd werken voor de karel de grote hogeschool we beseffen stilaan dat we naast het begeleiden van leerlingen door middel van vaardigheidsonderwijs ook aandacht zullen moeten schenken aan het leren omgaan en verwerken van kortom begeleiden van informatie dat dit gevol gen heeft voor het kennisgericht onderwijs en het een aangepaste didactische aan pak veronderstelt ligt voor de hand waar we naartoe evolueren weet vooralsnog niemand maar intussen zijn er al leraren samen met hun leerlingen aan een zoek tocht naar werkvormen begonnen waar kennis en vaardigheden verworven worden door zelfstandig werken n nederland zijn er al enkele scho gestuurd door de leraar en of de opdracht len volop aan het experimenteren bon formulering en zo zelfstandig mogelijk de set 1996 heeft een interview met clan taken uitvoert westhoff 1996 spreekt hier visser t hooft de geestelijke moeder van de handelende leerling een volgende van het concept studiehuis 2 dit is een fase is een van zelfstandig leren hier voe multifunctioneel bedrijf waar in aller ren leerlingen niet enkel taken uit maar stu y lei verschillende soorten ruimtes ren ze ook hun eigen leergedrag een leer leerlingen en leraren aan de slag zijn een ling die dat doet is voor westhoff de school heeft naast de klaslokalen een leerbekwame leerling ten slotte is er de mediatheek met een behoorlijke studieruim fase van het zelfverantwoordelijk leren te en studienissen waarin leerlingen alleen waarbij de leraar het te bereiken doel aan of in twee drie of viertallen kunnen wer geeft maar de leerling zelf moet bepalen ken het is de bedoeling dat leerlingen naar hoe hij dit bereikt en invult dit is de auto zelfstandigheid groeien in een stimulerend nome leerling proces met gevarieerde activiteiten de didactiek om tot zelfverantwoordelijk dankzij van parreren 1989 herinneren we leren te komen is nog volop toekomstmu ons nog dat de beste vorm van leren is het ziek bonset rijlaarsdam 1996 beperken leren door zelf iets te doen de groei stopt zich tot een reflectie op zelfstandig werken echter niet bij de fase van het zelfstandig en leren ze ontwikkelden de volgende vra werken waarbij de leerling nog wordt gen als leidraad voor de leerlingen sept okt 1997 nummer 1 27e jaargang 1 wat willen ze dat ik leer 2 hoe willen ze dat ik dit leer 3 welke routes moet ik hiervoor volgen 4 hoe merk ik dat ik het ken 5 kom ik dit nog vaker tegen kan ik het geleerde ergens anders gebruiken geintegreerd werken geen taalbeleid hee ft dit betekent dat voor een theoretische af geen enkele attitude of motivatie waarde of norm kennis of vaardigheid veronder beschouwing steld mag worden zo kunnen we onder meer de leerlingen of onszelf niet verwijten in alle bescheidenheid mogen we stellen dat ze niet gemotiveerd zijn we moeten ze dat we aan een didactiek van zelfstandig juist door een aanbod van gevarieerde werken in vlaanderen nog niet toe zijn werkvormen gemotiveerd maken hoewel geintegreerd werken sommige lera ren al de daver op het lijf brengt is het een het is wel zo dat we kennis of vaardigheden eerste stap om de leerlingen zelfstandiger mogen veronderstellen als een vakgroep taken te laten oplossen en tegelijkertijd inte nederlands in de school bijvoorbeeld al een gratie van vaardigheden te stimuleren wie leerlijn hee ft opgesteld voor taalvaardighe vonk goed leest stelt zonder meer de toe den waar je als leraar kunt op terugvallen name van het woord geintegreerd vast de school zou eveneens een taalbeleid kun artikels als geintegreerd literatuuronderwijs nen voeren op het gebied van geintegreerd of geintegreerde taalbeschouwing getui werken lokalen mediatheek vakoverschrij gen hiervan geintegreerd werken is boven dende initiatieven voor het opstellen van dien gegroeid uit de praktijk en sluit door leerlijnen taalvaardigheden argumenteren gaans goed aan bij de visie over basis taalbeschouwing literatuur uitstappen the deel en totaalvaardigheden zie het artikel ma s of voor een leerlingvolgsysteem van van stan gobien in dit nummer taalzwakkere leerlingen signaleren analyse ren opvolgen evalueren met welke factoren moeten we nu rekening houden bij geintegreerd werken we moe bij wijze van voorbeeld presenteren we een ten allereerst vertrekken van het standpunt mogelijke leerlijn argumenteren en rapporte dat niets vanzelfsprekend is als een school ren voor het secundair onderwijs graad leerlijn argumenteren eerste graad leerlingen onderscheiden subjectief en objectief taalgebruik tweede graad ze leren het verschil aantonen tussen waarheid en geldigheid ze onderscheiden feiten en meningen ze werken met gepaste vergelijkingen oorzaken en gevolgen statistische gegevens 27e jaargang nummer 1 sept 0kt 1997 derde graad ze beoordelen een betoog ze schrijven een betoog of een lezersbrief voorbereiden uitvoeren controleren corrigeren evalueren we oefenen in alle graden enkele deelvaar tot een totaalvaardigheid namelijk het digheden en in de derde graad komen we schrijven van een betoog of een lezersbrief graad leerlijn rapporteren eerste graad leerlingen beschrijven een gebeurtenis uit hun leven tweede graad ze schrijven een dagboek derde graad ze maken een logboek al of niet in verband met een taak een taak kan een rapport zijn waarin ze moeten vermelden hoe het tot stand is gekomen ze maken een presentatierapport bij een presentatie of een vergaderrapport bij een vergadering of een sollicitatie rapport op basis van een sollicitatiegesprek de totaalvaardigheid kan in het tso de gein troleren corrigeren en evalueren het is tegreerde proef zijn waar leerlingen een trouwens zo dat transfer en systematische afgewerkt rapport voorstellen en hun opbouw voor alle vaardigheden van belang opdracht voor een publiek presenteren zijn een eenvoudige set van criteria waar mee leerlingen communicatie kunnen om geintegreerd werken mogelijk te beoordelen moet de verschillende lees maken moeten we motivatie creeren en schrijf spreek en luistertaken kunnen ver streven naar attitude of gedragsvorming binden spreekbeurten en discussies moe daarom is het allereerst noodzakelijk om ten op basis van dezelfde principes kunnen functioneel en communicatief te werken dit worden besproken als geschreven teksten betekent onder meer dat we taalvaardighe zie rijlaarsdam 1997 den en kennis aanleren in situaties en con texten terwijl er voldoende interactie en ten slotte vragen we ons af in welk tijdbe reflectie mogelijk is zie verhallen 1997 ver stek het geintegreerd werken werkelijk ren volgens stimuleren we leerlingen door ze te dement oplevert voor de leerling moet laten inzien dat de aangeleerde vaardighe deze werkvorm meer profijt en nut opbren den ook kunnen worden toegepast in ande gen terwijl het voor de leerkracht mense re situaties op voorwaarde dat ze strate lijk moet blijven en de tijdwinst centraal gisch te werk gaan staat taakbelasting is de beste vriend van het doemdenken en de vijand van efficient we spreken van transfer wanneer de onderwijs of zoals oostdam 1996 het geleerde kennis of vaardigheden worden zegt gezien het examenprogramma en de toegepast in nieuwe leer en werksituaties beperkte hoeveelheid studielasturen in het door middel van strategieen waarbij leerlin bovenbouwprogramma is elk middel tot gen het leerproces plannen uitvoeren con tijdwinst welkom en is het gebruik maken sept okt 1997 nummer 1 27e jaargang mit van dwarsverbanden een noodzakelijke uitvoering ook klassikaal geevalueerd tege voorwaarde het gaat dan bijvoorbeeld om lijkertijd is er integratie van vaardigheden het ten nutte maken van leerinhouden voor daarom is geintegreerd werken niet zo de schriftelijke vaardigheden bij de monde nieuw als soms wel wordt gedacht wan linge vaardigheden en vice versa of om het neer we onze leerstof opbouwen rond the behandelen van theorie op een zodanige ma s vertoont deze vorm van werken gelij manier dat toepassing kan plaatsvinden bij kenis met thematisch werken of zowel de schriftelijke als de mondelinge projectwerken zo kan een thema als de vaardigheden huidige generatie jongeren aandacht schenken aan diverse vaardigheden die we mogen geintegreerd werken zeker niet voorkomen in een discussie over verwarren met bezigheidstherapie integen kinder rechten een panel over diverse deel het moet meer inzicht bezorgen in het standpunten het lezen van lezersbrieven en leerproces de leerlingen meer vaardig en het schrijven ervan het lezen van genera meer weerbaar maken in alledaagse situaties tieliteratuur taalbeschouwing over jonge rentaal werken met registers het weerge ven van de evolutie van muziekgeneraties geintegreerd werken nieuw is wanneer geintegreerd werken als kern zelf taalvaardigheden heeft dit creeert in de praktijk de mogelijkheid om een leerlijn op te stellen voor mondelinge en schriftelijke taalvaardig het koppelen van een documentatiemap heden en zo aandacht te schenken aan een betoog en notulen aan een discussie lijkt totaalvaardigheid die we bijvoorbeeld in het me een verstandige keuze die navolging derde trimester situeren aangeleerde deel verdient hoe meer je de mondelinge en vaardigheden tijdens het jaar worden her schriftelijke vaardigheden in je lessen inte haald in de totaaalvaardigheid de totaal greert hoe duidelijker leerlingen de over vaardigheden van een vierde en een vijfde eenkomsten zoals de opbouw van argu jaar kunnen ook ondersteuning bieden aan mentatie en verschillen bijvoorbeeld de de totaalvaardigheid van een zesde jaar in toegevoegde waarde van lichaamstaal en het de hert 1994 verwijs ik zo naar totaal intonatie ontdekken t hart 1996 vaardigheden als interviewen gesitueerd in het derde trimester van het tweede jaar van uit een enquete die laatstejaarsleerlingen de tweede graad videoreportages maken op onze school moeten invullen over het tijdens het derde trimester van het eerste vak nederlands blijkt dat creatieve en gein jaar van de derde graad en solliciteren tij tegreerde oefeningen het best onthouden dens het derde trimister van het tweede jaar worden dat wil zeggen als leerlingen de van de derde graad zo kunnen we komen oefeningen graag doen en er actief mee tot een leerlijn totaalvaardigheden waarbij bezig zijn dan herinneren ze zich achteraf we in een bepaald jaar aandacht kunnen gemakkelijker opdrachten en taken zoals schenken aan deelvaardigheden interviewen klasgesprekken discussies videoreportages vergaderingen presenta bij wijze van illustratie werken we twee ties en sollicitaties hoe komt het dat die praktische voorbeelden voor de hoogste oefeningen zo n indruk maken jaren van het secundair onderwijs uit voor beelden voor de eerste en de tweede graad het valt op dat al deze thema s en of taken so vindt u in het artikel van luc wyns in dit niet louter worden opgegeven en gecorri nummer geerd maar worden voorbereid en na de 27e jaargang nummer 1 sept 0kt 1997 interviewen scheiden we enkele deelvaardigheden daarna formuleren we de opdracht en de in het eerste voorbeeld staan we stil bij de uitwerking en ten slotte presenteren we totaalvaardigheid van het interviewen gesi een beoordelingslijst die leerlingen tijdens tueerd in het derde trimester van het twee het bekijken of beluisteren van het interview de jaar van de tweede graad eerst onder kunnen invullen deelvaardigheden van de totaalvaardigheid interviewen deelvaardigheden sociale vaardigheden contacteren zich vragen rapporteren presenteren stellen luisteren x x x lezen x x spreken x x x x schrijven x x taalbeschouwing x x x x opdracht 1 zoek iemand van wie het beroep je interesseert 2 stel in groepjes een vragenlijst op 3 maak een interview op cassette of video ca 15 minuten 4 geef een mapje af met leden groepje taken vragenlijst en beknopte antwoorden rapportage bijlage extra info uitwerking 1 in de klas theorie over vragen stellen volgorde vragenlijst observeren en beluisteren video s cassettes 2 buiten de klas plannen contacten leggen afspraken maken vragenlijst opstellen vragen selecteren 3 op video zich presenteren zich voorstellen bedanken inleiden vragen stellen afsluiten sept okt 1997 nummer 1 27 e jaargang beoordelingslijst beantwoord de volgende vragen en geef aan welke informatie ze doorgeven beweegt hij zijn voeten speelt hij met een pen ontdek je bepaalde gezichtsuitdrukkingen zit hij met gekruiste armen vallen er bepaalde tics op streelt hij over zijn haar of kleding schuift hij over zijn stoel aarzelt hij voor hij iets zegt vind je nog andere non verbale communicatiekenmerken vul vervolgens het volgende evaluatieschema in ja neen vorm groet de interviewer de geinterviewde correct bedankt de interviewer eventueel met een geschenkje stelt de interviewer iedereen voor volgt hij een lijn doorheen het interview is er genoeg afwisseling tussen de soo rt en vragen zijn alle vragen duidelijk sluit de interviewer af met een korte samenvatting en een dankwoord inhoud krijgt de interviewer alle nuttige informatie krijgt hij volledige informatie krijgt hij interessante boeiende informatie techniek is het interview presenteerbaar dat wil zeggen beluisterbaar bekijkbaar spreekt de interviewer correct an werd het uitgewerkt volgens de opgegeven tijd is er aandacht voor inleidende sfeerbeelden of een begingeneriek is er aandacht voor afsluitende sfeerbeelden of een eindgeneriek uit baert e a 1997 a 27e jaargang nummer 1 sept okt 1997 geintegreerd werken wordt dan samengebracht in een totaal rond teksten vaardigheid de presentatie van een pro bleem een tweede voorbeeld van geintegreerd werken voor het eerste jaar van de derde woordenschat in context graad is gebaseerd op twee teksten uit verhallen 1997 stelt dat leren woorden reflector een zakelijke tekst bloedcellen leren niet een kwestie is van het leren toe op hol en een literair fragment uit het boek passen van vaste regels of een aantal trucs eric van d lund 3 in de volgende lessen maar dat kinderen een strategisch plan van verwerken we vaardigheden literatuur en aanpak moeten hebben een systemati taalbeschouwing en deze integratie zorgt sche strategie zou de volgende fasen kun voor betere concentratie en verwerking van nen omvatten het geleerde 1 voorbewerken het creeren van een geintegreerd werken gunstige beginsituatie en activeren van deze tekst biedt de mogelijkheid om ver woordkennis schillende deelvaardigheden in te oefenen 2 semantiseren het uitleggen van de woordenschat in context taalbeschouwing woordbetekenis te verwerken en probleem iiteratuur te 3 consolideren het inoefenen van het lezen in de volgende reflectornummers woord en de behandelde betekenisas van jaargang 1997 98 worden we in de pecten reeks leven en lezen telkens met een psy 4 controleren het nagaan of de woorden chisch fysiek of sociaal probleem gecon en betekenissen onthouden zijn fronteerd we zouden na een aantal oefe ningen met die teksten als vertrekpunt tot de niel 1996 geeft voorbeelden bij boven een presentatie van een probleem voor de staande strategie in onderstaande op klas kunnen komen de leerlingen lezen drachten bij de teksten uit reflector vinden hiervoor zowel een literaire als een zakelijke we de vier fasen eveneens terug fase 1 1 tekst en volgen de probleemstructuur het 4 fase 2 5 fase 3 6 8 en fase 4 9 11 herhalen of inoefenen van deelvaardigheden opdrachten 1 ken je mensen uit je nabije omgeving die met kanker in aanraking zijn geko men 2 welke begrippen verbind je met leukemie 3 welke woorden ken je die nog eindigen op ie en die iets te maken hebben met medische taal 4 ken je synoniemen voor leukemie en de andere gevonden woorden 5 zoek op en verklaar de volgende woorden uit de tekst zeg eveneens of ze betrekking hebben op medische taal als dat zo is raadpleeg dan een medisch woordenboek en geef de medische verklaring sept okt 1997 nummer 1 27 e jaargang associaties leukemie beenmergtransplantatie ioniserende stralen ben zeen genetisch chromosoom cytostatica quarantaine gamma radiothe rapie kinderoncologie 6 wat is het doel van deze tekst 7 voor wie is hij geschreven 8 gebruik nu zoveel mogelijk woorden in een gesprek over de financiering voor de bestrijding van kanker ook een uitgewerkt taalspel kan aantonen of de leerlingen de nieuwe woordenschat kunnen gebruiken 9 presentatie van een probleem mondelinge opdracht en totaalvaardigheid je leest het fragment uit het boek eric je zoekt nu een boek dat een probleem behandelt op psychisch psychiatrie depressie fysiek blindheid hoor stoornissen bepaalde ziekten of sociaal vlak racisme verslaving zelf moord seriemoorden meer informatie vind je ook in de rubriek sociaal in de standaard van 12 13 juli waar een kankerpatiente haar verhaal doet je kan een video van zes minuten aanvragen waarin ze haar levensverhaal echt naspeelt inlichtingen bij ann kees sengers tel 02 520 07 89 vervol gens lees je het boek en pas je er de probleemstructuur op toe wat is het probleem precies waarom is het een probleem wat zijn de oorzaken wat is ertegen te doen de antwoorden van de vragen die je niet of onvoldoende kunt beantwoorden mag je ergens anders opzoeken zie ook schriftelijke opdracht 10 je gebruikt wel een zakelijke tekst met informatie zoals in reflector bijvoor beeld er komt geen veilige kernenergie of zoals in de rubriek sociaal in de standaard vervolgens presenteer je het probleem via de probleemstructuur met verwijzingen en illustraties uit je boek om zo efficient mogelijk het thema voor te stellen gebruik je minstens een audiovisueel hulpmiddel een fragmentje uit een videofilm een transparant met illustraties of je s tructuur een hand out enkele dia s didactisch materiaal naargelang het aantal leerlingen en lesuren geeft u uw leerlingen een afgesproken tijdsspanne waaraan ze zich moeten houden u kunt ook leerlingen in groepjes iets laten uitwerken en presenteren 10 schriftelijke opdracht brief voor informatie leerlingen moeten informatie aanvragen bij verenigingen of instituten die zich met die problematiek bezighouden bijvoorbeeld de vereniging voor kankerbestrijding die het tijdschrift kankerinfo uitgeeft of de vlaamse kankerliga in profiel vlaanderen 1997 vind je heel duidelijke cijfers over gezondheid in vlaanderen onder meer over doods 27e jaargang nummer 1 sept okt 1997 oorzaken zelfdoding en ster fte door verkeersongevallen het boekje is te verkrijgen op de administratie planning en statistiek departement algemene zaken en finan cien ministerie van de vlaamse gemeenschap boudewijnlaan 30 1000 brussel de leerlingen schrijven een brief voor informatie en overlopen de volgende vragen waarom schrijf je een brief naar de ontvanger wat is je eigenlijke boodschap welke bijkomende gegevens moetje aan de ontvanger meedelen hoe sluit je positief af voor handelsrichtingen bestaat hier de mogelijkheid om de vier evaluatiecriteria uit de zakelijke communicatie te toetsen namelijk duidelijkheid correctheid aantrekke lijkheid en gepastheid ten slotte voegen ze de brief samen met de antwoorden op de vragen van de pro bleemstructuur de opgezochte zakelijke tekst een leesverslag van het boek en hun eigen beoordeling van het boek in een rapportje dat ze afgeven 11 evaluatie van de presentatie we stellen een evaluatieformulier voor 1 de boodschap of doelgerichtheid voldoende informatie noodzakelijke informatie duidelijke en correcte informatie vragen correct beantwoord 2 de structuur of publiekgerichtheid algemeen voorstellen van zichzelf elkaar inleiden van het thema gebruiken van een logische vaste structuur correct gebruiken spreekschema gepast afsluiten respecteren van de tijd 3 de presentatie of publiekgerichtheid specifiek an spreken gevarieerde taal gebruiken moeilijke woorden verklaren aan publiek aangepaste stijl gebruiken aandacht schenken aan non verbale middelen efficient gebruiken audiovisuele middelen de juiste audiovisuele middelen gebruiken sept okt nummer 1 27 6 jaargang de leerkracht kan nu kiezen welke waarden hij aan elk onderdeel geeft ofwel werkt hij met goed voldoende onvoldoende ofwel met een schaal van 1 tot 5 bovendien kunnen alle waarden omgezet worden in cijfers als er naast elke waarde plaats genoeg is voor opmerkingen dan kan de leerling zijn evaluatieformulier later inzien zichzelf verbeteren en er iets uit bijleren wilfried de hert louis janssenslaan 40 2100 deurne noten 1 de navorming was georganiseerd door het centrum permanente vorming van de karel de grote hogeschool te wijnegem de eerste graad werd begeleid door rita daelmans 27 1 1997 de tweede graad door luc wyns en wilfried de hert 29 1 1997 de titel van de navorming was geintegreerd werken met schrijf en spreekvaardigheden in dit artikel willen we enkele recente visies met elkaar combi neren en aantonen hoe ze in de praktijk kunnen worden uitgewerkt 2 verschillende visies worden besproken in moer 1996 6 een themanummer over de tweede fase hier baseren we ons op bonset 1996 3 dit lesvoorstel is gebaseerd op teksten uit reflector keesing nr 1 augustus 1997 met bijbehorende praktische wenken van wilfried de hert bibliografie baert m a e a efficient communiceren voor kantoor deurne antwerpen plantyn 1997 bonset h nederlands is een basaal vak moer 1996 6 bonset h g rijlaarsdam leren leren bij nederlands in de tweede fase moer 1996 6 de hert w twee handen op een buik taalvaardigheid en motivatie in het tso vonk 23 5 mei juni 1994 p 3 11 de niel h de zin van het woord woordenschat in een taakgerichte aanpak in von werkgroep nt2 taakgericht onderwijs een onmogelijke taak antwerpen deurne plantyn 1996 oostdam r voorstellen van de vog filosofie niet zomaar overnemen moer 1996 6 rijlaarsdam g aanzetten tot een schrijfdidactiek vonk 26 3 jan feb 1997 p 3 18 t hart f spreken en luisteren in de tweede fase moer 1996 6 27 jaargang nummer 1 sept okt 1997 van parreren c leren door handelen apeldoorn van walraven 1989 verhallen m woorden leren in het onderwijs hoofdpunten en handreikingen vonk 26 5 mei juni 1997 p 3 21 westhoff g zelfstandig leren en zelfstandig leren is vier levende talen nr 510 mei 1996 p 253 257 a d v e r t e n t i e de stichting werd opgericht in 1990 op initiatief van de generale bank ze steunt programma s voor zelfontplooiing en primaire preventie van verslaving en afwijkend gedrag bestemd voor jongeren van 12 tot 18 jaar de programma s leefsleutels voor jongeren en leefsleutels in actie werden in belgie ontwikkeld door de vzw leefsleutels ze worden tijdens de normale lesuren gegeven door speciaal daartoe opgeleide leerkrachten voor alle inlichtingen over de programma s kunt u terecht bij leefsleutels vzw leopold ii laan 63 bus 3 1080 brussel tel 02 421 67 20 stichting g vzw claire timmermans warandeberg 3 1000 brussel tel 02 565 21 39 tichting g sept okt 1997 nummer 1 27e jaargang wit