Gekust door de Muzen: de liefde gewekt? Ervaringen met de praktijk van kunsteducatie.

wam de moor gekust door de muzen de liefde gewekt ervaringen met de praktijk van kunsteducatie als t er in zit wil t er uit zo verzucht de kunstschilder bavink in gesprek met de verteller in nescio s prachtig weemoedige verhaal de uitvreter nescio laat de schilder bavink herhaaldelijk met zijn kunstenaarschap worstelen ba vinks ambach t valt hem zwaar want wat hij maakt beantwoordt maa r niet aan zijn innerlijk visioen van de werkelijkheid en toch als t er in zit wil t er uit waarschijnlijk hebben de staatssecretarissen van onderwijs cultuur wetenschap nuis en netelenbos niet aan nescio s uitspraak gedacht maar in de nota school en cultuur die zij aan de begroting voor 1997 hebben ge hecht i s sprak e va n een vergelijkbaa r streven leerlinge n moete n gekus t worden door de muze opdat zij tenminste kunnen nagaan of de genegenheid wederzijds is en die muze woont niet altijd in de school waa r de leerlingen hun dag doorbrengen zi j zullen haar ook s avonds in de schouwburg de concertzaal of het bioscoopzaaltje moeten opzoeken of in het weekend als ze naar jan steen gaan want men wil kwaliteit he t moet afgelopen zij n met kunstonderwijs op macrameniveau het educatief perspectief van dansen op de paasberg of lekker kleien met z n allen paars is een andere kleur dan rood voorbereidend wer k voor de nieuwe gedachten op o c w die alles te maken hebben met de ontwikkeling van culturele en kunstzinnige vorming lijkt mij zeker verricht door het platform kunsteducatie in de bijdrage over het etty hillesum college elders in dit nummer is daarvan de achtergrond gegeven hier zou ik vooral willen samenvatten wat de voornaamste ervarin gen zijn met het project goede praktijk en aan welke criteria een dergelijk e praktijk zo u moeten voldoen in dit nummer doe ik versla g va n een eerste reeks ervaringen in nummer 6 4 publiceert tsjip het vervolg portretten van tien scholen met goede praktijk als t er in zit wil t er uit het versla g va n he t project bestaa t voo r he t grootste deel zo n 110 bladzijden uit portretten van tien scholen waar men het nodige doet aan kunstonderwijs dat hadden ook andere scholen kunnen zijn want liefst 76 scholen waren ingegaan op de uitnodiging zich te melden voor een bezoek door de groep van deskundigen van goede praktijk maar deze tien leken representatief voor wat er in het voortgezet onderwijs word t gedaan aan kunstzinnige vorming in en buiten de school naar hun werk werd gekeken door mensen die doorgaans van buiten af naar het onderwijs kijken maar er wel wee t van hebben en ook verstand van kunst twee rectoren van scholen waa r veel gebeur t op kunstgebied een dirigent di e vee l me t jonge musici werkt een hoofd marketing kunstzaken de directeur van het postmu seum een provinciaal gedeputeerde voor culturele aangelegenheden een direc teur en een stafdocent van dansacademies twee mensen van de universiteit en de directeur van het lokv de ervaringen van de bezochte schole n waren 10 de moor gekust door de muzen de liefde gewekt voor hen het uitgangspunt en dus niet de boeken voor kunstbeleid of kunst didactiek de bevindingen van de uit zes personen bestaande maar telkens anders sa mengestelde teams werden vergelijkbaar door de portretten die de journaliste riny jans van al die scholen maakte je zag bijvoorbeeld dat het niels s ten sen college in utrecht nog altijd zijn faam waarmaakt va n een steengoed e theatertraditie te hebben en onder meer een hechte relatie heeft met de hoge school voo r de kunsten in utrecht maa r ook da t het naburige oosterlich t college in nieuwegein een veel groter e fusieschool i n die traditie is gaan delen en nu in de nieuwbouw die in 1997 klaar moet zijn een eigen theater zaal met 280 stoelen heeft gepland daar zijn zelfs klaslokalen voor geofferd wij zagen er bovendien hoe elk schooltyp e van vbo tot vw o zijn eige n soort kunstwerken genereert van strak voorgeschreven tot zeer vrij zichtbaar resultaat van gedifferentieerd onderwijs gegeven door een vaksectie waarin de collega s elkaar hebben gevonden het roling colleg e in groningen heeft leerlinge n die van thuis uit weini g met cultuur in aanraking komen des te meer reden om aandacht te besteden aan kunstzinnige vorming en alle docenten dragen daaraan hun steentje bij eigenlijk worstelen de docenten van de openbare s g koning willem ii col lege in tilburg met dezelfde problematiek maar het onderwijs in de kunsten staat er zo centraal dat elke leerling eraan moet geloven en er in begint te ge loven de s g gerrit van der veen in amsterdam heeft veel allochton e leer lingen 35 maar ook jongens en meisjes uit het deftige amsterdam zuid en allemaal maken ze kennis met een breed pakket aan kunstvakken in de ba sisvorming op het meander college in zwolle vinden ze baat bij een stich ting culturele activiteiten net als de mensen van de christelijke scholenge meenschap reggesteyn zijn de docenten overtuigd van het emanciperend ka rakter van kunstonderwijs leerlingen van de nijmeegse scholengemeenschap groenewoud hebben een streepje voor terwijl het leerlingenaantal va n de meeste scholen terugloopt heeft het ns g aanmeldingen door moeten schuiven naar het montessori college eenvoudi g omda t men het aantal nie t kon verwerken kunst is er heel gewoon overal zijn de creatieve produkten van de leerlingen aanwezig en op het jaarlijkse voordrachtfestival i n het cultureel centrum de lindenberg speelt het nsg altijd een prominente rol in nog sterkere mate dan het stede lijk college den hulster in venlo dat sollicitanten mede beoordeelt op hun kennis van en belangstelling voor kunst en cultuur en het meander college heeft het nsg een taakbelastingbeleid dat een begeleiding van de culturele ac tiviteiten door de docenten waarborgt de portretten van riny jans in het boek geven natuurlijk vee l meer zicht op deze scholen maar weergave daarvan is hier niet op zijn plaats een onder zoeker peter va n waart maakt e te r ondersteunin g va n de portrette n ee n sterkte zwakte analyse van elke school aan de hand van de portretten en alle documentatie die de bezochte scholen vooraf ter beschikking hadden gesteld bij het vaststellen van criteria waaraan een goede praktijk van kunsteducatie zou moeten voldoen hebben we veel gehad aan van waarts onderzoek hi j zag op grond van zijn studie twee belangrijke aspekten van kunsteducatie ten 11 de moor gekust door de muzen de liefde gewekt eerste de dimensies van de kunstzinnige vorming ten tweede de niveaus van de school die bij de activiteiten betrokken zijn wat bedoelen we daarmee drie dimensies en drie niveaus met dimensies worden in dit geval drie dingen bedoeld ten eerste dat kunst zinnige vorming meer diepte krijgt als de reikwijdte van de activiteiten groter is we noemen dat groter bereik ten tweede in welke mate de activiteiten zijn opgenomen in de totaliteit van het schoolprogramma en er sprake is van samenwerking tusse n bijvoorbeeld secties met andere scholen van samen hang tussen activiteiten binnen en buiten de les of van verschillende vakken en leerlingen verplicht of vrijwilli g deelnemen we noemen dat de mate van integratie en ten derde in hoeverre er sprake is van continuiteit van de acti viteiten of z e structureel zij n ingepast of meer projektmatig of er sprake is van stevige condities van een visie of beleid en of de kwaliteit wordt bewaakt door een interne evaluatie van de kunstzinnige vorming we noemen dat de mate van stabiliteit als je gaat kijken naar het niveau waaro p de dingen gebeuren geldt voo r kunstzinnige vorming op school dat er drie niveaus zijn de mate waarin het beleid van de school mogelijkheden condities en initiatieven ontwikkelt het beleidsniveau de wijze waarop de activiteiten worden georganiseerd en uitge voerd het organisatie en uitvoeringsniveau en de vorm en inhoud van de kunstzinnige activiteiten in de praktijk het praktijkniveau in het eerste geval hebben we te maken met de aard van het beleid initierend of reagerend en to lererend de motieven en intenties zoals het gaat ons om de profilering van de school belangrijk voor de werving van leerlingen of we willen leerlin gen de kans geven zich te kwalificeren voor een vervolgstudie in de kunsten of we willen dat alle leerlingen een goede algemeen culturele vorming krij gen maar het gaat ook om de vraag of de kunstvakken in urentabellen exa menmogelijkheden en bij de overgang serieus meetellen of niet en of er spe ciale staffuncties voor kunstzinnige vorming zijn gecreeerd of niet schrijven w e over de organisatie en de uitvoering het tweede niveau dan hebben we het over de samenwerking tussen de vakken de secties en andere scholen de contacten met externe kunstinstellingen de deelname van docen ten ook niet kunstvakdocenten in organisatie en uitvoering of de rol van leerlingen in een en ander op het derde niveau dat van de praktijk reflecteren we op de lessen de didac tiek en werkvormen in de klas de vraag of leerlingen verplicht deelnemen of dat vrijwillig doen en of de activiteiten voor de leerlingen zich beperken tot receptie reflectie en consumptie of dat er ook sprake is van actieve en pro duktieve kunstzinnige vorming moeilijk beschrijvin g van de praktijk het onderzoek van van waart laat zien dat de beschrijving van activiteiten op het praktijkniveau het moeilijkste is als er in de documentatie al informatie was over didactiek en werkvormen en de rol en activiteit van leerlingen dan betrof dit vaak de situatie in een les of va n maar enkele vakken of uitspra 12 de moor gekust door de muzen de liefde gewekt ken van enkele leerlingen etc op basis hiervan was het moeilijk een beeld te schetsen van het praktijkniveau in het algemeen en voor een aantal schole n is dit maar matig gelukt in dit artikel ordenen we de kennis omtrent goede praktijk die ons bezoek aan de tien scholen heeft opgeleverd aan de hand van de zes criteria die in het on derzoek zij n gehanteerd achtereenvolgen s geve n w e z o aan hoe w e in de scholen bereik integratie stabiliteit beleid organisatie en uitvoering en praktijk hebbe n aangetroffen i n deze bijdrage richtenwe ons op bereik en integratie in een tweede artikel doen we verslag van de overige aspecten en geven we weer wat de projectgroep aan richtlijnen voor een goede praktijk van kunsteducatie heeft geformuleerd algemene opmerkingen elke school presenteert zich aan ouders en potentiele leerlingen met een pro fiel drie scholen noemen zich openbaar vier protestants christelijk een noemt zich interconfessioneel een algemeen bijzonder en een katholiek interessante vraag zou zijn of je die verschillen kunt merken maar in zijn al gemeenheid zijn wij daar niet op ingegaan ik zal dat hier ook niet doen maar ik ben er haast zeker van datje bij nadere beschouwing van het beschikbaar gekomen materiaal elke scholengemeenschap aa n zijn nestgeur zou kunnen herkennen dat geldt zeker voor de katholieke en de protestants christelijke scholen waarvan de laatste onderling een breed spectrum laten zien van open tot meer gesloten van de tien scholen hebben er zeven de kunstzinnige vorming opgenomen in het profiel d e helft va n de scholen erkent dat men de vorming ziet als een goed pr instrument een school wi l dat uitdrukkelijk niet het aantal kunst vakken varieert van zes op een school to t drie op twee scholen terwij l d e overige schole n vie r of vij f vakke n aanbieden op zeven schole n telle n d e kunstvakken me e als vakken boven de streep en op zeven overigens niet steeds dezelfd e schole n is hu n positie i n het algemeen ster k t e noemen weinig schole n hechte n aa n een beleidspla n voo r kunstzinnig e vorming slechts twee hebben er een terwijl toc h acht scholen ee n beleidsinstrumen t hanteren om de extra taken en activiteiten van docenten te reguleren e n te waarderen meest voorkomende motieven om dat te doen zijn de werving vijf maal en de kwalificatie voor een hogere kunstopleiding driemaal soms ge combineerd het klimaat op school wordt eenmaal genoemd de invloed van de basisvorming op de kunstvakken laat zich vooral zien in de toegenomen aandacht voor drama in de onderbouw op vier scholen is het vak ingevoerd helaas soms ten koste van handvaardigheid of muziek dat op een enkele uitzondering na nogal in de verdrukking is geraakt van gideonsbende naar beleid van de tien scholen bogen er vijf op een lange traditie inzake kunstzinnig e vorming maar onduidelijk is gebleven wie precies daarvoor verantwoordelijk is of zijn geweest ook nu nog wordt doorgaans het initiatief voo r een cultu rele activiteit genomen en de kunstzinnige vorming als zodanig gedragen door 13 de moor gekust door de muzen de liefde gewekt een enthousiaste enkeling een groepje docenten of ee n actieve kunstsectie de bekende gideonsbende maar meer en meer wordt het initiatief ingepast in schoolbeleid helaas wordt die inpassing nogal eens belemmerd door de beperkte financien en de geringe formatie dit betekent dat er een dringend beroep moet worden gedaan op do centen om vrijwillig mee te werken wat juist op fusiescholen en dat zijn er anno 1995 199 6 vele voorlopig niet te verwachten is een fusie brengt op zichzelf al veel aanpassingsproblemen met zich mee en we zijn maar een en kel geval tegengekomen waarin een docent meldde dat zijn persoonlijke situa tie er dankzij de fusie op was vooruit gegaan en dat hij nu een betere context had voor zijn kunstzinnige activiteiten op drie scholen wordt bij sollicitaties uitdrukkelijk gevraagd naar de bereid heid van de kandidaat om mee te werken aan buitenles activiteiten op het ge bied van de kunstzinnige vorming gegevens over de formatie voor kunstzin nige vorming zeer onvolledig slechts de helft is ons bekend laten zien dat deze varieert van 2 op een school die een budget van f 10 per leerling re serveert voor kunstzinnige vorming tot 7 5 voor een school met een budget van f 85 per leerling het hoogste budget van een andere school komt neer op f 135 en de inschatting is dat de formatie voor de kunstvakken niet of ficieel bekend daarmee gelijke tred houdt sommige scholen hebben er evenwel iets op gevonden zij ontwikkelden een zogenaamd taakbelastingbeleid wat inhoudt dat docenten verplicht zijn in te tekenen op culturele activiteiten als onderdeel van hun weektaak en dus voor dat werk betaald worden ook blijken er scholen te zijn die zo zij niet over een eigen kapitaal beschikken er werk van maken om sponsors en subsidie gevers aan te trekken onderwijskundige bezware n en dan zijn er scholen waar binnen het docentenkorps kennisoverdrach t o f cognitie haak s lijkt t e staan op kunstzinnige vorming alsof culturel e vor ming niets met kennisoverdracht te maken zou hebben de tegenstelling heeft veel te maken met gebrek aan inzicht in wat kunstzinnige vorming nu eigen lijk inhoudt men kan haar moeilijk negeren en ze werkt remmend op de ver dere ontwikkeling van de kunstzinnige vorming op school door het kleinere draagvlak en het gebrek aan waardering voor de inzet die voorstanders va n kunstzinnige vorming leveren problematisch is toch al om de culturele acti viteiten in het onderwijs te integreren en lang niet iedereen heeft daarvoor al een oplossing gevonden maar men kan nu zien hoe het anderen wel is ge lukt tenslotte signaleerde n we het probleem dat juist tengevolge va n de fusie s scholen geen raad weten met de verschillende typen leerlingen die duidelijk om een verschillende aanpak vragen de ideeen voor kunstzinnige vormin g zijn doorgaans afkomstig uit de havo vwo poot terwijl de nieuw gevormde scholengemeenschap zich ook heeft te ontfermen over kinderen uit kansarme milieus waari n men bezuinigt op uitgaven aan kunst en cultuur leerlinge n van vbo mavo die daarom moeilijker te bereiken zijn en lastiger op te por 14 de moor gekust door de muzen de liefde gewekt ren voor kunstzinnige activiteiten voo r die gedifferentieerde aanpa k moe t nog het nodige werk verzet worden onze ervaring heeft geleerd dat in geen van de tien scholen die wij bezochten goede praktijk volledig en onverkort aanwezig was dat hadden we eigenlijk ook niet verwacht in een school hebben veel verschillende mensen veel ver schillende belangen en men heeft te maken met randvoorwaarden die de bui tenwereld schept de solist moet gaan samenwerken we merkten bijvoorbeeld in het algemeen dat de gemiddelde docent opziet te gen het werken in teamverband niet alleen is het geen gewoonte om met een collega samen bepaalde lessen te verzorgen maar ook gebeurt het zelden dat inhoudelijke problemen worden geanalyseerd en opgelost in teamverband zo iets vermoedden we uit de publikaties die we gelezen hadden maar we hoor den het nu ook uit de mond van soms niet weinig gefrustreerde teken of mu ziekdocenten of een conrector die vergeefs aan de touwtjes trok lerarenver gaderingen gaan over globale structurering van het onderwijs lesroosters in dividuele leerlingen het karakter van een klas vakgroepvergaderingen zijn er nauwelijks in de sector van de kunsteducatie al hebben we wel een paar voorbeelden daarvan gevonden praten kunstdocen ten over de didactische keuzes waar ze voor staan of ze typisch kunstgeiicht of vormwigsgericht typisch leerstqfgencht of leerlinggendat of ergens tussen beide in willen werken maakt zo zij dit al doen hun visie deel uit van een overall visie van de school waartoe zij behoren of vormen zij een eigenzinnig eiland van affectief pragmatische vormin g in een zee van cognitiviteit onze constatering dat het schoolmanagement met impliciet beleid volstaat als het om de kunstvakken gaat behalve wanneer deze kunnen bijdragen aan de public relations van de school vergt een bezinning op hoe het zinvoller zou kunnen en de kunstvakken meer geintegreerd zouden worden in het didacusch pedagogisch concept van de school door kunstonderwijs leren hoe te leven mensen in ontwikkeling kunne n van kunst leren hoe te leven en ze kunnen de kunst zelf to t een vorm van leven maken die twee kanten van kunstzin nige vormin g verdiene n naar onze mening aandacht i n het ene geval doo r goed naar kunst te kijken literatuu r t e lezen muziek t e beluisteren dans theater en film te zien en te horen en daarop te reflecteren in het andere geval door zich bezig te houden met het ambacht van de kunst kennis va n en in zicht in materialen en vormen de creatieve ervaring op te doen die aan de ba sis ligt van het kunstwerk dat dit denken nog maar weinig is vertaald in een didactisch kader blijkt ook uit het feit we nergens iets van een doorlopend plan voor de hele basisvor ming tegenkwamen bovendien speelde kunstzinnige vorming op de scholen geen rol van betekenis in de voorbereidingen voor de tweede fase tenminste niet in de periode dat wij de scholen bezochten 15 de moor gekust door de muzen de liefde gewekt we constateerden met de betrokken docenten en schoolleiders dat de oude ver schillen russen de gefuseerde scholen nog voelbaar waren en hoe kan het ook anders een vbo school wordt geen vwo school ook niet als beide zich onder een bestuur en een fris logo presenteren zi j verhouden zich nog eve n ver schillend tot het kunstwerk en de kunstzinnige vorming als zij deden toen zij nog geen partners waren het bereik van de kunstzinnige vorming in het verslagboek kan men over elke school apart het nodige lezen zie daar p 128 132 samengevat kan over het bereik van de kunstvakken gezegd wor den dat de diversiteit op alle bezochte scholen aanzienlijk is dat ruw geformu leerd theater floreerten muziek emgszins kwijnt dat ook handvaardigheid en textiele werkvormen wel eens wegvallen tegen nieuwe vakken als dans drama en film in hun externe contacten is een meerderheid van deze tien scholen heel actief en het allerbelangrijkste de leerlingen die met de kunstvakken bereikt worden vinden we in alle leerjaren en schooltypen in de fusiescholen is dit duidelijk minder opvallend bij dit alles dat hoewel in de doelstellingen van bijvoorbeeld het lokv d e literair e vormin g a l enig e jaren i n ontwikkelin g is slechts ee n school desgevraagd het literatuuronderwijs zag als een bijdrage aan de kunst zinnige vorming da t noch de scholen noc h de bezoekers d e literatuur als kunstvorm aan de orde stelden zegt tevens iets over het verschil i n onder wijsopvattingen tusse n de talendocenten en de docenten kunstzinnig e vor ming ik denk dat we wat dit betreft nog een lange weg hebben te gaan dat daarbij ckv1 een stimulerende rol kan spelen lijkt mij zeker de integratie van de kunstvakken we onderscheiden drie vormen van integratie die tussen de kunstvakken on derling di e va n d e kunstvakken met het overige onderwij s e n di e va n d e kunstvakken met instellingen buiten de school dat het moeilijk i s om de schotten tussen de vakken zelfs d e kunstvakken weg te halen bewijst onder meer de ervaring op de s g gerrit van der veen waar het ondanks de sterke kunstprofilering va n de school niet lukte om van tekenen handvaardigheid en maatschappijleer een vak te maken meestal zo moeten we constateren zijn er aanzetten tot samenwerking maar die hebben een incidenteel karakter zo werken de kunstsecties van reggesteyn samen in verband met de jaarlijkse culturele week en ze doen dat ook wel met een an dere sectie het ontstaan van een dichtbundel tijdens die week is het resultaat van de samenwerking met nederlands docenten kunstzinnige vorming onderscheiden zich niet van de overige docen ten in hun verlangen naar eenzame opsluiting in hun klaslokaal weliswaar en met hun leerlingen heel wat docenten vinden dat toch jammer zoals we hebben gemerkt maar ze doen er niet veel aan we berijden te veel onze ei gen stokpaardjes merkte een van hen op zelfs een zo kunstminnende school als de s g gerrit van der veen profiteert in de kwaliteit van het eigen onder 16 de moor gekust door de muzen de liefde gewekt wijs te weinig van het feit dat aan de school ook een balletafdeling is verbon den waar uitstekend ja bijna professioneel gedanst wordt soms lukt het wel de secties tekenen en handvaardigheid van het oosterlicht college en het roling college vormden een nieuwe brede sectie waarbinnen veel overeenstemming is over inhoud en aanpak van de kunstzinnige vorming op school de brede sectie in het oosterlicht colleg e vorm t een duidelijk e gesprekspartner voor de schoolleiding en dat levert voordelen op en op het roling colleg e leid t d e samenwerkin g to t gemeenschappelijk e steunure n voor de beeldende vakken waarin zwakke en zeer getalenteerde leerlingen ex tra ondersteuning buiten de les krijgen in de muzische afdeling va n het koning willem ii college i s d e integratie van kunstzinnige vormin g in de lessen hoog evenals de samenhan g tusse n activiteiten binnen en buiten de les de docenten zijn goed op de hoogte van eikaars praktijken overleggen veel en hebben duidelijk de wil tot samenwer ken voorbeelden van integratie in het overige onderwijs op de nijmeegse scholengemeenschap groenewoud leeft de kunst als een be langrijke sfeerbepaler handvaardighei d e n muziek zij n eindexamenvak e n door de samenwerking met het plaatselijke montessoricollege kunnen leerlin gen ook in tekenen eindexamen doen de integratie berust niet op een strakke beleidsmatige aanpak maar op het samenspel tusse n de schoolleiding en de docenten kunstzinnige vorming zij weten collegae leerlingen en ouders te overtuigen van de betekenis van de kunst voor een open cultuurklimaat o p school een aanzet tot integratie in het overige onderwijs is er in de s g gerri t van der veen daar liet men het steunpun t kunstzinnige vormin g amsterda m een studiedag organiseren voor alle docenten van de school om na te gaan in hoeverre kunstzinnige vorming in de andere vakken een rol kan spelen na tuurlijk wordt op zo n initiatief verdeeld gereageerd de tegenstellingen die al tijd bestaan tussen vakken met een sterk cognitieve aanpak en vakken waarin sprake is van een gemengd cognitieve affectieve benadering vindt men ook terug in degenen die deze vakken uitdragen dat de dramadocent leerlingen aanspoort naar toneel t e gaan zoals op deze school en het niels stensen college gebeurt en de literatuurdocenten bereid zijn dit als theater voor de lijst te laten gelden is een vorm van integratie die inmiddels op veel scholen dagelijkse praktijk is een goede zaak belangrijker is evenwel dat in een school de kunst structureel onderwerp is van durende ac tiviteiten en dat er over kunst gepraat wordt voorbeelden van integratie met instellingen buiten de school voor wie als eenzaam opererende enthousiasteling een aanmoediging behoeft kan gezegd worden dat de individuele docent soms een flinke bijdrage levert aan de integratie van kunst in de school dankzij instellingen buiten de school zo is er het voorbeeld van de docent klassieken van het etty hillesum col lege om leerlingen met vwo die latijn in hun pakket hebben t e voorzie n 17 de moor gekust door de muzen de liefde gewekt van een uitgebreid programma met excursies elk jaar van hun studie naar theater musea en voora l d e grote reizen naar de klassieke plaatsen va n de kunst zie voor nadere toelichting elders in dit nummer hetzelfde geldt voor de stimulans die de drama film of dramadocent kan zijn voor het bezoek van leerlingen aan theater of film we noemen hier nog zulk een aanbod met een integrerend karakter het theateraanbod van de stichting culturele activiteiten aan de docenten van het meander college zij kunnen uit dat aanbod kiezen op voorwaarde dat ze in de lessen het een en ander met die voorstellingen doen in de voorbereiding of de nabespreking bijna alle scholen die de team s van het platform kunsteducati e bezochte n verwijzen leerlingen in principe naar de cultuur en kunst die buitenshuis t e halen valt slechts op enkele scholen is iets te zien van integratie van deze voorgestelde activiteiten in de school het enthousiasme van de docent duits die op het niels stense n college drama een structurele plaats heeft gegeve n in het curriculum van alle leerlingen heeft erto e geleid da t veel leerlingen zo n 15 van de 900 regelmatig de schouwburg bezoeken zij hebben een scholierenabonnement bij de utrechtse schouwburg en daarmee wordt meteen zichtbaar wat er voor andere scholen nog aan mogelijkheden ligt di e 15 leerlingen va n het niels stense n colleg e koop t de helft va n de utrechts e scholierenabonnementen hoeveel dat is blijkt als je hoort dat van de andere scholen in de regio gemiddeld 3 naar de voorstellingen komt hoe het etty hillesum college het contact met de culturele instellingen tracht aan te halen is elders in deze tsjip beschreven in de grootste school die wij bezochten een school met een totaal andere cul tuur dan de grotestadsscholen moet men het weer anders benaderen dwingend en sturend om tot resultaat te komen zo schrijft iedere vaksectie van regge steyn voor elk leerjaar een vakwerkplan waarin ook de buitenlesactiviteite n zijn opgenomen excursie s zij n voo r d e leerlingen verplich t e n kome n i n schoolonderzoeken weer aan de orde activiteiten zijn sterk gekoppeld aan het onderwijs om te bevorderen dat de school niet alleen de leerlingen kennis en inzichten bijbrengt maar ook begeleidt in hun vorming en ontwikkeling en om te voorkomen dat de activiteiten alleen gezelligheid en amusement ople veren niet voo r niets heeft andree van es enige jaren geleden in de nota het ge droomde koninkrijk gepleit voor uitwisseling van docenten wie het voorrecht heeft op een reeks scholen rond te kijken begrijpt beter wat zij en haar com missieleden daarmee voorhadden door deel te nemen aan het werk van colle ga s verruim je de eigen horizon en leer je van elkaar voor professionals kan daar geen nascholing tegen op dit artike l i s ee n bewerkin g va n he t doo r d e auteu r verzorgd e hoofdstu k kenmerken van een goede praktijk p 122 135 in het boek als t er in zit wil t er uit kunsteducatie in het voortgezet onderwijs platfor m kunsteducatie voort gezet onderwijs kopseweg 5 6522 kb nijmegen tel 024 3221629 18