Gezamenlijk Toneelschrijven

gezamenlijk toneelschrijve n ee n vorm v an c r eatief t on ee l j s ten brink e in dit stuk wor dt ee n m anie r be sc hr e v en om sam e n m et een k l a s v i a voort gezette improv isatie ee n geschr even ton eel stuk te produc er en met die m e tho de zij n z ee r g u nstige e rvar ing e n opge da an met leerl i ng en en stude nte n v an 1 3 25 jaar maar waarschijnlijk zal ze ook voor de groep 10 tot 13 jarigen geschi kt zi jn de m ethode i s dus waars c hij n l ijk toepasbaar in de hoogste klassen va n het ba s ison der wij s en i n ie der geval i n alle v or m en van voortge zet on de rw ijs dus l avo m avo hav o vw o e n in het ber oepsonde rwijs wat h e t laatste betr eft w ie pessim isti sch is ove r wat je op h et ge bi e d v an de m oe dertaal met lee r l ingen van b v ee n technische school kunt do en m o e t beslist het vo or tref fe lij ke boek va n p ost l e zen n atuur l ijk werk en leerl ing en va n 11 op ee n lage r abstr act i eniveau dan l eer linge n van 1 6 ook h et schoo ltype ka n invloe d heb ben het aan het eind van dit stuk afgedrukte cel ibaat geeft aan wat een vierde klas hbs kon ber ei ken er zijn m eer vorme n van cr eatie f tonee l dan di e welke hier behan de l d wor dt de beschreven vor m is echt er voor ee n l eraar n e der l ands daarmee wordt ook de onde rwijzer bedoeld zonder veel special e tr a i n in g uitvoerbaar v oor b v het vrije tonee l dat p eter van lint op de v on confere ntie met ee n groep beoefende heeft de leider op zijn minst een grondige appl i cat iecursus nodig over igens kunnen a s le raren n ederl a n ds aan de utrechtse univ ersi tei t als zi j dat willen een speciaal pract i cum creatief tonee l krijge n and ere moer le zers ook niet studenten die vo or iets der ge l ij k s v oe le n doe n er g oe d aan dit aan m ij te mel den pe dag did akt isch instituut bu dapestlaan de uithof utrecht wie weet kunn e n we iets doen al behoeft de l eraar n ederlan ds voor wat nu v olgt n iet ge mo cht getraind te zijn hij m oet wel op een bepa al de manier me t de kl as kun nen w erke n n l volgens ee n systeem dat een projectsyst eem ge noem d zou kunn e n wor den de leerlingen w erke n daarbij dikw ijls in klein e groepjes min of meer ze lfstandig al dus ee n soort wor k shopsfeer creer en d da a r het mm toneel g aat is een ze k e re luidruchtigheid vaak niet te vermijden zoals onlangs een collega zei als je er niet aan kunt we nne n dat er achter je rug v an alles gebeu rt kun je er bete r nie t aan begi nnen voor dit ar tike l i s gebru ik g emaakt v an opm erkinge n v a n mej heleen wientjes en mevr d c constandse docente didactiek d e m etho de ze lf w er d t ij de ns ee n co nfer enti e in eng e land v oor l er a ren eng el s ontwikk e ld in een g roep w aarv an i k d eel uitmaakte publi ca ties ov er pr ecies deze vorm zijn mij ni et b ek e nd nog een algemene aanwijzing creatief toneel moet net a ls creatief schr ijven e nz n iet g e bra cht wor den als i e ts leuks ee n so ort toegift maar als ee n se rieus st uk gr oeps werk dat is het tensl otte ook ii waarom dit ik za l g een grote woorde n ge bruike n p ersoonlijk he ids vorming e d a als h et juist i dat l eerlinge n of stude nte n be st w at ervaring m et t onee l mogen o p doen lig t h et vo or de h an d ze o ok ze lf ee n s toneel te l ate n maken in de eerste plaats begrijp je een ku nstvorm beter als je er zelf mee gewerkt hebt dit g eldt n ie t all een vo or cre atief t oneel maa r o ok voo r c re atief sc hrij v en zie v oor ne der land o a b oender en d ij kstra cr e at ie v e muziek e tc wat ceatief ton eel betreft m et e en t wee de klas vwo heb ik een paa r jaar g e leden ee n stuk ron dom ol denbar neve lt ge m aa kt ee n j a ar l at er l a s en speel de dez e k l as h et leven v an gali lei va n br ech t in v ergelij king m e t w at een eerde r e derde kl as m et dat stuk had kunnen do en toonde deze kl as een heel groot inzi cht i n waarom ton ee l is wat he t is de l eraar i n de kl a s d ie o 1 v ee n sta g i air e c eli baat maakt e z ie onder merkte iets soortg elij ks in de twee de pla ats is het v oor veel l eer l ingen ee n goe de erv ar i ng op bas i s v an een ge g eve n improv ise r en d te spe l en int eress an t is he t uit kringe n van vormings werk voor jong ere n te ve rne m en da t he t recepti e v e el ement l ezen v an li terat u ur k ij ke n n aa r tonee l steeds m eer plaats gaat maken voor zelf doen we llicht zullen w e de ei nd exame ns m avo hav o vwo els daar a l li te ratuur i n m oet spoe dig m oete n aa np asse n in de de r de pla ats i s cr eatief tonee l een g e we l dig goe de moge li jkh e i d voor een kl a s om i e ts aan de w eet t e ko m en over allerle i zake lij k e en m ense lij k e pro ble m en soms zeer aangrijpe n de de kl as m oet imm er s zel f de nk e n terw ij l bo v endien alles te n sl otte i n een spel geconcr e tisee rd wordt b dit is groepsw e rk op veel van o n ze sch olen oper er en l ee rl i ngen ui tsluite n d al s a tome n he t is m i beslist nodi g di t hechte systee m af en toe te do orbr e ken iii hoe hi eronder v olgt ee n r ecept da t n atu u rlijk o p alle rl ei mani er en gevarieerd kan worden de fasen kunne n bov endi en door elkaar gaan lope n fase 1 leraar en groep s te llen een th e ma vast h et hangt va n de situati e e n de instelling va n de leraar af of di t na vijf m inuten gebeurd is om dat de l e ra ar al een g oe d th ema be dac ht had of dat e r b v een heel l es uur voor nodi g i s omdat ee n g ro ot aantal personen erov er meepraat de celibaat kla s wi lde bovendi en eer st e en ander thema da n u iteinde lij k ge kozen we rd nl woning nood 66 volgens mijn eigen erva ring die niet algemeen gel d ig behoeft te zijn is voor jongere leerlingen een beke nd persoon een apollo ruimtevaarder olden b arnevelt napoleon tw ig gy n ixon bar nard g eschikte r om van u i t te ga an dan een abstracte r thema als won ingnood f ase 2 de kl a s br eng t e v entuee l gehol pen door de l eraar informati e o ver het thema bijeen du s t a v olde n b arnevel t z i e b oven uit he t ge schi ede n i sboek de di recte oorzaken van het conflict maurits oldenbarnevelt de achtergronden erva n hollands p articul ar isme tegen ce ntr ali sm e remo nstrant tegen co ntr are m o nstrant re g enten tege n de m ocr at en e n t a v het celiba at alle krac hte n die in dat probl ee m meespel en en de ambtel ij ke e n psychologi sch e gev olgen d a arvan voor scene 3 van c el iba at m oes t na fase 3 dus toen het s tuk al globa al i n elk aar za t nog een o nde r zoek worden geda an naar de g a ng van zak en bij kerke lij k e rechtsp leging i emand vond hie rvoor ee n deskundig fam ilieli d f ase 3 gl ob ale opbouw uit de gegeve n s uitmonde nd i n een a an duiding van scenes het gro te mom ent gep aar d gaa nd e me t spann i ng e n deining enige opmerkin gen a meestal kan niet alle infor matie w or den gebruikt b de deel nemers de leraar inbegr epen hebb en niet alle maa l dezelfde verlan ge ns t a v het g enr e of de sfeer nr 1 w il een ernstig nr 2 een gek stuk nr 3 een soort musical nr 4 wil het v olk omen geschift maken enz h h leraren bl ijft de discussie zo g oed mogelijk lei de n bindt tou wtjes aa n elkaar waa r het k an e n blijft bij de zg im passe die altijd wel ergens in fase 3 optree dt l anger geinspir eerd dan de kl as r oep af e n toe n ie t zo m oede l oos al s we volhou den komen we er best uit of woor de n v an gelij ke strekking c het is ni e t zo erg al s een stu k n iet hel emaal goed wordt gepland dat laatste blijkt dan we l b ij fase 6 en da n kan er ve randerd wor den nogmaals de besp rek inge n in deze fase moeten uitm on den i n een ve rdeling in sce n es oldenbarnevel t had er drie s ce n e 1 marktscene met p u bl iek dat de pol i tieke men ingen zi e fase 2 ov er ol de n barn evelt v ertegenwoor digde hie r wer d door de bode de ter echtstelling van ol denbarneve lt aangeko n di gd in een groep v an 25 of m eer zijn mark t scenes of in het a l gemee n menigten uiteraard aa ntrekk elijk scene 2 g esprek oldenbarnevelt maurits in de gev angenis poging v an maurits oldenba rnevelt tot gratie vra gen te krijge n bron van dra m aturgisch inzicht geschiedv ervalsing ten behoeve van het effect derg elijke onderh ande li nge n heb b e n slechts plaatsgevo nden tussen de mauri ts e n oldenbarnev elt cliques s cen e 3 de t er echtstell ing m et o a de beroemde t oespr aak van olde nbarnevelt 67 fase 4 vorming van groepen leerlingen per scene resultaten van eigen keus van de leerli ngen en zachtjes manipuleren van de leraar fase s elke groep geeft voorlopig vorm aan zijn scene al s e r i n de gr oep evenveel m en sen zitte n al s er rol le n nodig zij n altij d ee n prettige omstan dighei d neemt i eder een rol op zich du s b v jij bent die ari stocratische dam e ui t holland die maurit s ee n schofte rige pl ebe j er vindt pr aat ma ar ee n beetje fra ns of wie wil nou de kapelaan zijn met da t pro bl eem doe jij het guus jij p raat zo g oed l i m burgs etc excuses a an de lim burgse l ezers als nie t i ede ree n in de groep ee n r ol k an kr ijgen i n sce n e 2 van o ldenb arn e vel t was slechts p laats voor drie i n celibaat tra d dit personenover sch ot nog veel vak er op wor den de andere meedenkers ze kunn en soms ook met de spel ende n ru ilen naarma t e het creatieproces vordert kunn en er rollen wegv allen of pl otsel ing nieuwe roll en no dig zij n dat hangt dikw ij ls af van de ideeen die me n tot uitdrukking wi l brengen b v we hebben iemand nodig die he t gezi ch tspunt van de br ave k atholiek naar vore n brengt zie celibaat het bloed dorstige element moet i n de menig te bij oldenbarnevelts terech tst elli ng wor den gebracht n b als in ve r schill e n de scenes dezelfde pe rsoon rol voo rkom t wordt die nu dus door v erschillende mensen gespeel d d it is gee n bezwaar het gaat ui tei nde lijk om de tekst die ze produceren de l eraar gaat van gr oepje tot groepje praat waar nodig wat mee vooral be la ngr ij k is de v raag wat wi l le n j ullie nu precies en giet wat olie op de golven indie n de emoties te hoog oplopen hij zorgt er zelf voo r rustig te blijve n fase 6 d e groepen draaien u iteraard i mp rovisere nd p r oef krijge n kritiek va n de andere groepen proberen het nog ee n s fase 7 voortzetting van fase 6 me t dien verstande dat de dee ln emers nu de opdracht krijgen goed bevonden teksten en ha n delingen zoveel mogelijk te la ten teru gkeren repetities kunnen eve ntu eel thuis plaatsvinden elk e groep krijgt bovendien nu een rapporteer die notities maakt hij legt o a goede teksten en handelingen vast elke groep heeft wel ieman d die niet veel te doe n heeft ook de meedenkers zie fase 5 komen in aanme r kin g fase 8 opvoeri ng in de klas met min i m um r ekwisieten en zo nodig el emen ta ire kostum ering een element van improvisering is nog steeds aanwezig d e rap porteurs sch rij ven als razendere fase 9 een schrijfcommissie schri jft het s tuk u iteraar d laten st encillen d eze com muni catieve handeling brach t bij cel ibaat ook ee n aantal ouders in co n tact met het voortbrengsel hunner spruiten wat voor sommigen aanleiding was tot pr otest zie onder 68 iv celibaat klasse 4 hbs lei dster mej heleen wientjes stagiaire leraar n n laat ons de school onbekend laten doce nte didactiek mevr d c constandse duur exc lusief fase 9 plm 6 lessen a n og enkel e didact ische opmerk ing en 1 mej wi ertjes deel de mee bij zonder pre tti g m et de klas te heb b e n gew erkt 2 de klas bestond geheel u it jongen s d esondanks was h et opn e m en va n een vrouwenrol in he t stuk geen bezwaar 3 indruk van m ev r co n standse b ij een b ezoek tijdens de l aatste bijeenk oms t de workshop sfeer u itge zonder d twee kleintjes di e zich van het begi n af aan apart a chteraan ha dde n ge nestel d v oe l de de he l e klas zich erb ij betrokke n er we rde n nauwe l ij ks a anwijzingen gege ve n de lee rlingen voelde n zich ve r antw oor delij k e n re gelde n het meeste zel f o ok toe n een e nk ele sce ne enige malen he rha ald werd op v erzoek v an een leerli ng zel f bleef de a andacht a ls er op toneel o nbedoeld iets grappigs gebeur d e werd het gel a ch niet ger ekt de prestaties de spe lers zetten zich volledig in zonder gebbetjes zeer serieus spelpeil lag hoog ve rmoedelijk ook omdat de tekst va n he nze lf hun groepje was en ze er dus achter sto nde n h et is gewenst dat de doce nt n a afloop de leerresultaten met de groep be spreekt volgen s mij heeft ee n klas daar behoefte aan b h et eth ische probleem zoa l s gezegd protesteerde n enige ouders en de stagiaire we r d b ij na v e r w ij derdn n u kan m en e rover twiste n of men op een k a tholi ek e school een ree ds be staand stuk m et een dergel ij ke stre kk i ng mag behan delen ik l aat dat probleem hier bui t en beschouwing ma ar al s de leerli ngen sponta an zel f zoiets maken m oet e r dan gecens ur eerd worden dit zou toch te mal zijn mij ns inzie ns m oet de le ra ar desgewenst v olstaan met he t bie den van ee n al te rnatief waar over dan met de leerli nge n gepraa t wordt ze kunnen d a t alternatief dan ac cepteren o f verwerpe n c de tekst d eze wor dt hi e r p recies zo weergegev e n als hij op stencil stond lezer s laa t het niet bij leze n doch speelt dit stu k ee ns met de tekst i n de ha nd m et collega s of huisgenoten al l een dan zult u de kwaliteiten van het stuk goe d in het eisier kr ijge n te weten de doeltre ffe ndhei d van de te ks t en en de sce neopbouw en de efficie ncy waarm ee ee n mo de rn k at hol i ek e p roble mati ek wor dt getek end 69 schetsma t ig ontwe rp v oor ee n to neelstuk celibaa t sc ene 1 vader v dochter d kapelaan k vade r e n doc h ter z itte n aan taf e l i n huiskam er de be l gaat v ader doet open v dag eerw aarde u kom t op h u isbezoek neem ik aan k ja ik kom eens kijken hoe het met mijn parochianen staat v komt u b inn en k graag v e n k lopen de huiskamer in v mag ik u e v e n voorste ll e n aan mij n dochter ma aike d staa t op e n geeft k een hand d aangenaam v wil j e ev e n ko ffi e zetten d gaat weg v ik he b een pro b lee m aan u voo r te l e g gen eerw aarde mijn vrouw en ik hebbe n altij d getracht onze doc hter katholiek op te voeden maar nu komt ze va ak s av on ds om twaa lf uur van haar vri en d th u is k kni kke n d ja j a v z ie t u daar geen be zwaar in k nadenkend z o is de jeugd nu eenmaa l in de ni e uwe ka techismu s staat zelfs dat t hee l goed is v ctriftig ach dat boek is niet eens door rome goedgekeurd alleen wat de paus zegt is waar d k omt binne n m et de ko ffie d be nt u t nie t he le ma al m et el kaar eens tel efo on g aat e n v gaat weg d hadde n julli e t ov er mij go flce k j e vader h a d nogal klachte n over je dat je te laa t thuis k wam we zull en t de volge nde k ee r wat vroeger moeten maken v komt binnen v t spijt m e zee r da t i k u alleen moe t l a ten ik w or d n et weggeroepen v o or een bevalling v v e rtr e kt k ga at naast d zitten k ik ben blij d at ik bij jou kon kom e n ik ha d zo genoeg va n d ie ch agr ij ni ge p astoor d ik ben ook blij da t je hier be nt mij n v a der i s t och ook wel zo n zedepre ker ik heb nog n ooit z o n co n servatief ou de r we ts pe rsoon gezi en als hij t ee ns wist v an on s k nog di chter bij d j a als hij ee ns wist hoe progess i ef wik zij n 70 v komt weer binnen k verschrikt 0 dag dokter v ik w as nog wat spulletj es ve rgeten ik stoo r h et gesprek toch niet k 0 nee dok ter i nte g en deel zet zoge n aam d zij n gesp re k voort paulu s zei immers al in zijn brief aan de rom ei n en hoofdstuk 11 vers 7 b roeders de k i n deren zij n on derdanigheid aan hun oude rs versc hul dig d kij kt na ar d nietwaar v g a at de d e ur weer u i t d late n we ons gesprek m aar i n d e pastor i e voortzetten gofke daar kunnen we tenminste rustig pr aten k staat op goe d m aaike tot va n avond dan kom m aar wat vroeger dan ben je eer der thuis d laat k ui t s cene 2 vertell er v kapelaan k do c hter d in een k erk centr aal sta a t een biechtstoel v bi echtganger in de biechtstoel d e k oster loopt de kerk door te sl enteren op zoek naar ou de halfopgebrande ka arsen die blij kbaar toch nog erge ns goed voor zijn er zij n vr ij veel zondenpeinzertj es i n de k erk eindel ij k is de eerst e biechtganger kl aar met zij n afrate ling het meisje maai ke is aan de beurt zachtjes gaat de biechtstoeldeur dicht da n komt ee n gespre k op gang k begint z ijn zegen te geven d dag gofke k wat zoek jij hier d ilc k om ni e t o m t e biechten als je dat soms dacht k zo wat wil je dan d we ha dden je g i ste ren nog ver wacht bij ons thu is k j a je moeder was jarig he het was wel m n bedoel i ng om te komen maar ik had he t de hele dag zo druk e n d oh stilte d gofke m n l ieve gofke ik moet je iets v ertellen k w at is er k i ndje zeg het maar stilte d gofke i i i k b ben i in v v verw wacht t ting k waaat 71 1 wat vertel je me nou in verwachting ojee hand voor het hoofd stilte k weet je vader het al 7 1 d nee die weet nog van niets k oh m n lieve god hoe kon ons dat nou overkomen ik vind het verschrik kelijk voor je maaike d nog erger is het voor jou k heb je enig idee hoe we het aan je vader moeten uitleggen d aan hem hij snapt er toch niets van hij is helemaal niets gewend je weet hoe ouderwets hij is k oh mijn god v de mensen zitten ongeduldig te wachten er valt een stoel ontzettend wat duurt dat lang wat is dat voor een meisje dat zolang bij de kapelaan blijft wat gebeurt daa r k ik zal nou wel een hele hoop gedonder met rome krijgen en jij hoe moet het met jou hoe kunnen we dit allemaal oplossen tegenover je vader de omgeving de kerk alles ik zal met je trouwen maaike ik wil per se met je trouwen maar zal ik die toestemming krijgen ik hou van je we lossen dit samen op v maaike verlaat zonder een woord te zeggen de biechtstoel tot overmaat van ramp verlaat ook de kapelaan de biechtstoel laat die mensen maar zitten ze kunnen voor zijn part barsten en ach die arme kapelaan hij kan het allemaal niet de baas ook zijn weg naar de hel zit vol voetangels en klemmen over welke hij nu ge struikeld is scene 3 kapelaan k kardinaal kl bisschop b pastoor p vertegenwoordiger uit rome r een spaarzaam gemeubileerde vergaderruimte tegenover elkaar twee tafels een grote een kleine in de hoek achter de grote tafel een crucifix k zit binnen achter de kleine tafel k1 b p r komen op k staat op men knielt voor de crucifix en slaat een kruis k1 laat ons bidden tot de heer onze god pater noster etc etc allen amen kl ik heet de hier aanwezigen bij de gratie gods welkom ik geef het woord aan de bisschop b kapelaan u heeft een aanvrage ingediend om ontheven te worden uit het celibaat wij zijn hier bijeen om dit te bespreken wilt u dan in de eerste plaats uw motieven naar voren brengen en toelichten die u er toe gebracht hebben dit verzoek in te dienen 72 k eerwaarde vaders naar mijn mening is het mogelijk om naast een ambtsvervulling als kapelaan tevens getrouwd te zijn in de bijbel staat immers dat zelfs petrus en andere apostelen getrouwd waren r t zal erg moeilijk zijn u uit uw celibaat te ontheffen de paus k hoe kan zo n oude man in rome nu toch weten wat er hier in neder land gebeurt t is gewoon te gek dat zo n stelletje conventionele lieden k1 orde orde wilt u niet een dergelijke krachtige taal gebruiken p dat dit door mijn kapelaan gezegd wordt wat een schande voor mijn parochie r ik vat deze woorden op als een belediging k ja maar kan ik het helpen dat mijn moeder me op mijn twaalfde jaar naar het seminarie gestuurd heeft toen ik nog niet wist wat ik deed bovendien in rome weten ze niets van de moderne ontwikkelingen dat zie je nu maar weer aan die encycliek over het celibaat r mama mia dit is weer een belediging u moet bezeten zijn van de dui vel om dit te kunnen zeggen k1 ik geloof dat de kapelaan beter het zwijgen opgelegd kan worden wij rollen ons beraden allen behalve de kapelaan gaan weg k kon ik die oude heren maar duidelijk maken waarom ik dit wil ze begrijpen niets de raad komt terug r ik zal verslag uitbrengen van uw motieven aan de paus maar rekent u er niet op dat uw verzoek om ontheffing uit het celibaat ingewilligd zal worden k1 geeft de zegen en sluit de vergadering scene 4 p as to or p vader v ober 0 op straat pastoor loopt te brevieren komt de vader tegen vader is kenne lijk dronken p dag dokter hoe maakt u het zo te zien heeft u vandaag al heel wa t geze ll ige gesprekjes en drankjes gehad v ja inderdaad en daar heb ik g oe de redenen voor maar gaat u dat iets aan ik leef verdomme toch mijn eigen leven p ja zeker als ik u gekwetst heb dan bied ik u hierbij mijn verontschul digingen aan en om te bewijzen dat ik dit meen nodig ik u uit om o p de hoek iets te gaan drinken v hee l aardig van u maar ik heb geen geld meer op zak tenzij jij met j e collectekliek de ve rt eringen wil vergoeden dan ga ik mee en trouwens ik heb nog een hartig woordje met u te spreken het komt dus goed uit 73 p en v gaan caf e binnen 0 wat wensen de her en te gebruiken v correct ie er is maar een heer hier en dat ben ik die andere hoort bij een zwen delaarstroep voor mij een goeie stevige koele jonge jenever en voor hem een lau w flesje chocomel nog iets aan toe te voegen pastoor t p nee helemaal niets mijnheer v nu wilde ik het even over die schoft van een kapelaan hebben die vuile smeerlap die slijmerige vrouwenlonker bah ik kan er nog niet over uit p ach dokter de kerk heeft gedaan wat er geda an kon worden religieus valt er niets mee r aan te tornen de kapelaan is uit zijn ambt ontheven maar niet uit het celibaat hij kan dus niet met uw dochter trouwen v dat is het nu juist stommeling je denkt zeker dat ik dronken be n en dat je mij blij kunt maken met ee n dooie mus wat moet ik met mijn dochter beginnen als zij die baby heeft mo et ie soms van de str aat eten of moet ze naar de kerk komen om bijstand te krijgen en dan met een schijtbeetje geld naar huis gestuurd te worden ja hier heb je niet van terug he p ik stel voor om dit met de kapelaan zelf te bespreken laat o ns naar de pastorie gaan v wat jij probeert je hier uit te kletsen he maar dat zal zo gemakkelijk niet gaan kereltje geef nog maar eens een goeie borrel weg oberrrr 0 meneer u wenst v hetzelfde recept graag alleen iets vlotter geserveerd j a pastoortje ik zit nu aardig in de knoei samen met mij n dochter mij n vrouw ziek i n bed over een paar maanden mijn dochter ziek in bed en als all es voorbij is dan lig ik ziek in bed met een zenuwinzinking en dat allemaal door die hooggeboorde slij mvr wat kun je daar nu nog op zeggen alleen onzedelijk onhygienisch en onkuis p ik zeg nogmaals dat we dit beter met de kapelaan zelf kunnen bespreken laten we nu afrekenen en gaan ober de rekening graag 0 12 50 alstublieft inclusief da nk u goe de mid dag p en v af gaan naar de pastorie vinden daar de kapelaan op de grond liggen v veronderstelt dat de kapelaan ook dronke n is en scharrelt wat onzeker om het lichaam heen p maar kijk toch eens dokter deze man is dood p zegent het lichaam van de kapelaan v dood zel fmoord gepleegd p schiet u toch op doe iets 74 v rustig rust ig aan zo n kere l v alt toc h ni et s te verliez e n be l maar een zie kenwagen op en vraa g of dok te r v a n campen o ok mee komt die is nogal thuis in dit soort zaakjes p gaat bellen p ze komen di r ekt tenminste dat hoop ik v da t hoop ik ook hoe ee rder hij onder de grond li g t ho e bete r sl appe v ent om zo uit de moeilijkhe de n te s ta ppe n ik he b t veel moeil ijker dan hij e n pleeg i k soms zelfmo o rd ik doe ook gee n touw om m ijn n ek om daarna van een kruk af t e sp ringe n er wordt aangebeld 2 verple g er s k o men b inne n het l i jk wordt w egge drag en de vader valt in slaap genoem de li teratu ur boender a b m fabels moer 69 70 1 12 1 8 dij kstra p aul a g s pelen m et de pen eerst e artik el i n seri e i n l eve nde talen maart 1 970 post p taalo nderwijs via social e e n cultu rele v erke nningen v oor tec hnische scholen groningen 1 965 lezen in de speelleer kla s p p w m de boe r in overl eg me t de redac ti e v an mo er geef ik gaarne en ige info rmatie over de manier w aar op i n onze speelleerklas aa n de thomas more school t e t il burg het leze n gel eerd wordt 1 s i tua t ieverken n i n g 1 1 mili eu afgez ien van enk el e uitzonderinge n k ome n o nze leer li nge n uit de milieugroep waarin hoogstens een der ouders ulo gevolgd heeft 1 2 voorop l eiding de ki ndere n die in on ze speelleerkla s komen hebbe n meestal een of twee jaar kl euterschool gevolg d enkel en kwam en v an kinder tehu izen voor kleute rs u it m i nder soci ale mil i eus ze zij n dan tu ssen 5 10 en 6 12 jaar oud 1 3 begaafdheid d e intelli genti e van onze leerl i ngen is zeer verschi llen d het gemiddel de i s 94 de ui t ers t en zijn 70 e n 123 gemeten v olge n s de terma nn merri l 75