Gezondheidsvoorlichting en opvoeding

gezondheidsvoorlichting en opvoeding een nieuwe t r e n d o f e i n d e l i j k de c e n t r a l i s e r i n g van reeds jarenlange versnipperde initiatieven vanaf september 1981 wordt voor de derde k l e u t e r k l a s en het e e r s t e l e e r j a a r van de b a s i s s c h o o l een gezondheidsvoor l i c h t i n g en opvoedingsprogramma uitgegeven gezondheid j e kan e r z e l f i e t s aan doen b e d o e l i n g i s dat i n de volgende 2 s c h o o l j a r e n de andere l e e r j a r e n van de b a s i s s c h o o l volgen het opzet van d i t leerprogramma de d o e l s t e l l i n g e n en de o n d e r s i j s v i s i e wor den i n onderstaand artikel besproken emancipatorische vorming s t a a t i n het ganse p r o j e k t cent traal de eigen l e e f w e r e l d en de d i r e c t e e r v a r i n g e n van de k i n d e r e n vormen steeds het uitgangspunt en het onder werp van e l k thema h i e r b i j i s het de b e d o e l i n g een bewust z i j n s p r o c e s op gang t e brengen waarbij de k i n d e r e n zich weerbaar l e r e n o p s t e l l e n t o v medische en andere i n s t a n t t i e s i n onze maatschappij de k i n d e r e n l e r e n zelfstandige keuzen maken en v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d opnemen voor d i e z e l f gemaakte keuzen h i e r v o o r i s een bepaalde aanpak v e r e i s t waarin de k i n d e r e n de kans k r i j g e n hun ideeen t e u i t e n en gevoelens mee t e d e l e n communicatie s t a a t i n deze aanpak centraal communicatie tussen de l e e r l i n g e n o n d e r l i n g tussen de l e e r l i n g e n en de l e e r k r a c h t e n maar ook commu n i c a t i e met de d i r e c t i e met ouders het p e r s o n e e l op de s c h o o l de s c h o o l a r t s en de v e r p l e e g s t e r enz d i t p r o j e c t bevat geen s p e c i f i e k t a a l a s p e c t maar de visie op onderwijs d i e e r i n verwerkt zit i s r e p r e s e n t a t i e f voor onderwijs i n a l z i j n d e e l a s p e c t e n het b e g r i p gezondheid h e e f t i n de loop van de l a a t s t e decen n i a een fundamentele e v o l u t i e doorgemaakt van afwezig 1 h e i d van ziekte wordt gezondheid nu g e z i e n a l s een zo op 15 t i m a a l m o g e l i j k evenwicht van h e t i n d i v i d u met z i j n m i l i e u en d a t zowel op f y s i s c h p s y c h i s c h en s o c i a a l v l a k d i t houdt d e r h a l v e i n d a t h e t i n d i v i d u z e l f v e r a n t w o o r d e l i j k i s voor z i j n e i g e n evenwichtige gezondheidstoestand deze v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d kan s l e c h t s opgenomen worden a l s een a a n t a l voorwaarden vervuld zijn 1 men moet beschikken over de nodige i n f o r m a t i e i v m z i e k t e en gezondheid 2 de betrokkene moet de g e s c h i k t e houding opbrengen 3 h e t m i l i e u moet p o s i t i e f meewerken naar h e t gezond ge drag t o e v o o r l i c h t i n g op z i c h z e l f a l s enige s t i m u l a n s i s d e r h a l v e onvoldoende naast en met v o o r l i c h t i n g i s een gezondheids opvoeding v e r e i s t met a l s d o e l met voldoende en c o r r e c t e kennis l e r e n voor z i c h z e l f en z i j n omgeving een verantwoor de b e s l i s s i n g nemen i v m gezondheid en z i e k t e g e z o n d h e i d s v o o r l i c h t i n g en opvoeding kortweg g v o i s voornamelijk een opvoedingsproces d a t op lange t e r m i j n pro g r e s s i e f moet worden opgebouwd het i s dus b e l a n g r i j k d a t men hiermee zo vroeg m o g e l i j k aanvangt naast de gezond heidsopvoeding d i e k i n d e r e n van t h u i s meekrijgen h e e f t ook de s c h o o l een taak t e v e r v u l l e n omdat men h i e r op een s y s tematische manier naar een a a n t a l d o e l e i n d e n kan toewerken samenwerking met de ouders en o u d e r p a r t i c i p a t i e nemen h i e r u i t e r a a r d een zeer b e l a n g r i j k e p l a a t s i n g v o op s c h o o l kunnen we i n 2 groepen i n d e l e n n l wat we noemen de i n f o r m e l e g v o en de formele g v o met de i n f o r m e l e g v o bedoelen we a l l e s wat met gezondheid te maken h e e f t t i j d e n s h e t a l l e d a a g s e leven op s c h o o l zonder d a t men op de s c h o l e n een g e s t r u c t u r e e r d g v o pro gramma i n v o e r t hebben h e e l wat aspecten van h e t s c h o o l l e ven t e maken met gezondheid denken we aan de hygiene op s c h o o l voeding op s c h o o l v e i l i g h e i d op de s p e e l p l a a t s e n en i n de werkplaatsen de verhoudingen tussen de l e e r l i n g e n o n d e r l i n g en met de l e e r k r a c h t e n h e t s o c i a l e l e v e n op s c h o o l de medische schoolbezoeken enz u i t deze opsom ming b l i j k t d a t v e r s c h i l l e n d e personen t e maken hebben met 16 gezondheid op s c h o o l n l l e e r k r a c h t e n de d i r e c t i e de s c h o o l a r t s de s t u d i e m e e s t e r e s h e t keukenpersoneel h e t onderhoudspersoneel de l e e r l i n g e n en de ouders deze i n formele g v o i s een b e l a n g r i j k aspect i n de g v o en vormt een voorwaarde voor de formele g v o wanneer h e t algemene k l i m a a t op de s c h o o l n i e t gezondheidsminded i s zal d i t h e t e f f e c t van een g e s t r u c t u r e e r d g v o programma afzwakken vandaar d a t d i t aspect van de g v o n i e t u i t het oog mag v e r l o r e n worden met formele g v o bedoelen we een g e s t r u c t u r e e r d program ma waarin op een s y s t e m a t i s c h e r manier rond een a a n t a l voor opgezette d o e l s t e l l i n g e n wordt gewerkt reeds j a r e n worden op v e r s c h i l l e n d e niveaus f a c e t t e n van gezondheid op s c h o o l binnengebracht f o l d e r s van h e t b e l g i s c h e rode k r u i s brochures van v e r s c h i l l e n d e m i n i s t e r i e s lesideeen van a l l e r l e i o r g a n i s a t i e s rond o a tabak alco hol gehandicapten deze v e r s c h i l l e n d e impulsen zijn n i e t waardeloos maar brengen een v e r s n i p p e r d b e e l d van ge zondheidsopvoeding v a n u i t de dringende noodzaak aan een meer g e s t r u c t u r e e r d programma i s h e t i n f o r m a t i e p a k k e t gezondheid j e kan e r z e l f i e t s aan doen ontstaan 1 het i s geenszins de b e d o e l i n g de inhoud van d i t g e s t r u c t u r e e r d programma i n een bepaald vak t e i n t e g r e r e n vb bio l o g i e moraal o f godsdienst noch om een nieuw vak gezond heidsopvoeding t e creeren g v o kan i n h e t bestaande basisschoolprogramma inallerlei onderwijsleeractiviteiten worden i n g e s c h a k e l d het programma omvat 8 thema s 2 waarbinnen de v e r s c h i l l e n de gezondheidsaspecten i n hun o n d e r l i n g verband naar de c o n c r e t e l e e f w e r e l d van de l e e r l i n g e n wordt v e r t a a l d uitgangspunt i s steeds d a t de l e e r l i n g e n de p r o b l e e m s t e l l i n g a l s hun probleem kunnen herkennen ook a l wordt b i j v o o r b e e l d een onderwerp a l s roken behandeld waarvan men aanneemt d a t l a g e r e s c h o o l k i n d e r e n z i c h deze gewoonte nog n i e t e i g e n hebben gemaakt toch ondergaan ook k i n d e r e n de i n v l o e d van roken n e g a t i e f a l s p a s s i e v e r o k e r s en ander z i j d s p o s i t i e f g e s t i m u l e e r d door reclame f i l m televisie 17 en omgeving het i s b e l a n g r i j k de l e e r l i n g e n op d i t voor hen herkenbare niveau te pakken en hen weerbaar te maken tegen deze i n v l o e d e n s l e c h t e gewoontes i v m gezondheid komen b i j k i n d e r e n en volwassenen vaak op een onbewuste ma n i e r t o t stand jongeren en wolwassenen weten vaak n i e t hoe ze e r t o e gekomen z i j n om b i j v o o r b e e l d te gaan roken a l l e m o g e l i j k e i n v l o e d e n duwden hen gewoon i n d i e r i c h t i n g het l i g t i n de b e d o e l i n g van het programma om de leerlingen p r e v e n t i e f tegen deze i n v l o e d e n t e wapenen door ze te l a t e n nadenken over d i v e r s e gezondheidsproblemen zodat ze e r ge l e i d e l i j k aan toe komen z i c h een standpunt t e r z a k e te vor men het programma b i e d t hen elementen aan om hen te h e l pen b i j het maken van een keuze er worden geen p a s k l a r e antwoorden gegeven omdat i n v e r s c h i l l e n d e s i t u a t i e s en voor v e r s c h i l l e n d e personen andere antwoorden moeten worden ge zocht de d o e l s t e l l i n g e n op k o r t e t e r m i j n beogen s l e c h t s k l e i n e ge dragsveranderingen inzake gezondheid b i j v o o r b e e l d voor r o ken hoe bepaal i k m i j n houding t o v r o k e r s i n m i j n om geving hoe reageer i k tegen de v e r s c h i l l e n d e i n v l o e d e n d i e ongezond gdrag s t i m u l e r e n maar ze b e r e i d e n op lange t e r m i j n de k i n d e r e n voor op keuzen d i e ze z u l l e n moeten ma ken i v m hun gezondheid vb hoe bepaal i k m i j n houding tegenover roken a l s toekomstige r o k e r of n i e t r o k e r het i s n i e t de b e d o e l i n g om l o u t e r i n f o r m a t i e door te geven maar de d o e l s t e l l i n g e n l i g g e n v o o r a l op het t e r r e i n van a t t i t u d e s en gedragsverandering waarbij het u i t e i n d e l i j k e d o e l i s dat de l e e r l i n g e n hun v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d opnemen voor hun gezondheid en bewust k i e z e n voor o f tegen gezond heidsbedreigende factoren vanuit correcte informatie z i c h t op de r i s i c o s de houding van de omgeving en de maatschappij de druk van de reclame enz methodisch h e e f t d i t voor gevolg dat v o o r a l gewerkt wordt met k r i n g g e s p r e k r o l l e n s p e l groepswerk d i s c u s s i e s methodes w a a r b i j de inbreng van de l e e r l i n g e n c e n t r a a l staat deze inbreng i s n o o d z a k e l i j k w i l men t o t gedrags v e r a n d e r i n g komen het g v o i s geen kant en k l a a r l e s 18 senpakket maar een werkinstrument voor de l e e r k r a c h t e n waar i n de v e r s c h i l l e n d e thema s i n de gezondheidsproblematiek g e s i t u e e r d worden met een 3 t a l uitgewerkte l e s s e n per the ma s u g g e s t i e s voor verdere u i t w e r k i n g en a c h t e r g r o n d i n f o r matie over e l k behandeld onderwerp de uitgewerkte lessen z i j n enkel bedoeld a l s voorbeeld van een mogelijke benade r i n g om de vooropgestelde d o e l s t e l l i n g e n te bereiken elke l e s moet hoe dan ook aangepast worden aan de concrete klas situatie de uitgewerkte l e s s e n geven eveneens een duide l i j k e r i c h t i n g aan de b a s i s o p t i e van h e t programma n l k i n d e r e n z e l f s t a n d i g e keuzen l e r e n maken inzake gezondheid en z i e k t e en proberen een moraliserende benadering van de a a n g e r e i k t e onderwerpen t e voorkomen de uitgewerkte les sen vormen tevens een g a r a n t i e voor de continuiteit door heen a l l e l e e r j a r e n van de b a s i s s c h o o l dit impliceert trouwens d a t g v o n i e t kan ophouden na de b a s i s s c h o o l ook i n h e t v o o r t g e z e t onderwijs i s h e t nodig h i e r a a n de no dige aandacht t e besteden h i e r r i j z e n dan wel problemen als i n welk vak hoort g v o t h u i s en door welke v a k l e r a a r moet g v o gegeven worden m i s s c h i e n kan de i n t e g r a t i e van g v o i n h e t secundair onderwijs een stimulans zijn voor de samenwerking tussen v e r s c h i l l e n d e v a k l e r a a r s en kan gewerkt worden aan de opbouw van een schoolwerkplan waarin g v o i n de v e r s c h i l l e n d e vakken geintegreerd wordt h i e r v o o r maar ook voor wat h e t samengaan van formele en i n f o r m e l e g v o op s c h o o l b e t r e f t i s een g e s t r u c t u r e e r d g v o programma n i e t voldoende leerkrachten z i j n n i e t o p g e l e i d i n g v o en ervaren h e t v e e l a l a l s een e x t r a b e l a s t i n g daarom wordt vanaf volgend s c h o o l j a a r eveneens g e s t a r t met een i n s e r v i c e training voor l e e r k r a c h t e n d i e met h e t i n f o r m a t i e p a k k e t gezondheid je kan e r z e l f i e t s aan doen w i l l e n werken hierin zal v o o r a l de nadruk gelegd worden op h e t s y s t e m a t i s c h uitwer ken van g v o onderwerpen d i e nu reeds op een i n f o r m e l e manier op s c h o o l aan bod komen en op de samenwerking t u s sen de v e r s c h i l l e n d e personen op school d i e met g v o t e maken hebben het accent z a l v o o r a l gelegd worden op de 19 o u d e r p a r t i c i p a t i e en de samenwerking met pms mst i n de ge z o n d h e i d s v o o r l i c h t i n g en opvoeding daarnaast worden eveneens kontakten gelegd met de normaal s c h o l e n om g v o i n de l e r a r e n o p l e i d i n g t e i n t e g r e r e n zo dat de i n s e r v i c e t r a i n i n g op z i c h z e l f op lange t e r m i j n o v e r b o d i g kan maken marijs geirnaert 1 het programma i s o n t s t a a n u i t een onderzoeksprojekt d a t door de d i e n s t e n voor programmatie van het wetenschapsbeleid werd opgezet met a l s tweevoudige opdracht 1 h e t r e a l i s e r e n van een uitgewerkt g v o leerprogramma voor de b a s i s s c h o o l 2 een doenbaarheidsstudie met d i t leerprogramma i n een aan t a l r e p r e s e n t a t i e v e s c h o l e n i n h e t gentse het programma d a t vanaf september i n de scholen wordt v e r s p r e i d i s h e t r e s u l t a a t van d i t onderzoeksprojekt 2 naast de voor de hand liggende thema s z o a l s voeding f i t h e i d v e i l i g h e i d en i n f e c t i e z i e k t e n d i e gezondheid vooral v a n u i t de f y s i s c h e hoek benaderen z i j n i n h e t pro gramma thema s opgenomen a l s r e l a t i o n e l e opvoeding en moge l i j k h e d e n en beperktheden d i e eerder h e t psychische en so c i a l e aspect van gezondheid belichten deze v e r s c h i l l e n d e aspecten van gezondheid komen e c h t e r n o o i t z u i v e r g e s c h e i den aan bod omdat e r een voortdurende w i s s e l w e r k i n g b e s t a a t tussen h e t f y s i s c h p s y c h i s c h en s o c i a l e aspect van gezond heid d i t wordt o a d u i d e l i j k i n thema s z o a l s gezond h e i d s r i s i c o s roken a l k o h o l s n o e p e n s t r e s s en gezond h e i d s z o r g v o o r z i e n i n g e n waar i n gewerkt wordt aan een k r i t i sche en weerbare houding t o v de medische macht 20