Goed schrijfonderwijs. Een computer is noodzaak.

s c hrijfvaardigheid pierre satijn maar schrijven is herschrijven is herschrij v en is dit is trouwens de vierde versie van di t a rtikel schrijven op s chool dat i s pas vi rt ual reali ty goed schrijfonderwijs een karakteristie k een computer is noodzaa k goed sc hrijfond e rwijs i s ook zo g e organi seerd d at leerlingen c omme nta ar leveren op en disc us s i eren over elkaars halffab ri katen in een c omputerlokaal zo blijkt uit systemati d e kladuitdraai was wel ge makke lijk want nu sche obse rvatie zijn de leerlingen meer met konde n we hie rop verbe t ere n a ls o n ze teks t ni e t de sc hrijftaak z e lf bezig zijn d a n in e en vo ldeed a an de revisi e opdrachte n normaal als j e klassikal e p en m e t p a pier omgeving in de z e h e t geschreven had had je nu al ongevee r s teks ten laats t e setting is zelfs een duid e lijke wee rstand geschreven merkbaar om alv ast me t schrijven te b egin deze lee rlinge nevalu atie raakt de kern va n het nen dat vindt dan plaats voor een hat e lijk navo lge nde b etoog alleen me t de co mputer s te lt lee g blaadje een situatie die moet c oncurre pierre satijn is ee n schrijfonderwijs m ogel ijk dat ren m et een uitnodigend knipp e rende c ursor samenwerk e nd leren bevord e rt een lere n dat geken in de eenz a amhe id van de stude erkame r m e rkt wo rdt d oo r h e t voo rtdure nd aanbrengen van alwaar de stereotoren v aak het meest actief is ve rb e te ringe n aan ee n schri1fprodu ct s c hrijfonderwij s wordt zeke r in h e t s tudi e hui s volgen s mij door een vijftal punt e n g ekarakteri s e erd in geen enkel bureau of kantoor wordt nog s amenwe rkend leren een bri ef met de hand ge sc hrev en g e en een le ren dat g e stimul e erd wordt door een e nk e l e organi s ati e publiceert e e n fold er die op t imale intera ctie e n fe edba c k door leerlin nie t he t w erk i s van een t eam en het re s ultaat gen en do c ent en v an div er se voorlopige versi es maar op school een leren dat gekenmerkt wordt door het bepal e n vooral de p e n en h e t advies sc hrijf voo rt durend aanbrengen van v erbete rin gen vooral n etj e s de s peelruimte al s er al in de aan ee n produc t klas wordt gesc hr ev e n tekstrevi s ie bes taat een l e ren dat ged e elte lijk plaats vindt op vaak uit doorhalingen sterre tj es en boogpij tijdstippen b e paald door d e leerlin g l e n di e el em e nte n verplaatsen of met elkaar een proj ec tm a tige aanpak in e en informatie verbinden die van ee n artikel e en onover en leermiddelenrijke omgeving zic hte lijke ab strac te cre atie ma ke n en zo n sc hild erij l evert natuurlijk e e n onvoldoende h o ew el elk van de vijf punten duid elijk t e op onders cheid en zijn verton e n ze ook e en v eel leerlingen weten intussen wel b e t er grote onderlinge s amenhang en ver sterken ze di e schrijve n niet op school maar thui s elkaa r ik zal bij de e e rs te vier ko rt er of langer achter d e teks tve rwerk er als d e leraar dat stil staan maar het groot s te de el van mijn t enmins te a c c eptee rt w a nneer dan zo n kant betoog zal zijn gewijd aan het la ats te a an en klare versi e in de tas van de doc e nt dac htsstreepje daar kom en d e eer s te v ier v erdwijnt gaan v eel sc hrijfonderwijskan s en punten sam e n en worde n toegepast in de voorgoed verlor e n en e en klas sikale b espre achtere envolgende fasen v an het s chrijfpro king na vaak dri e of m eer wek en van ces roodomrande op s te ll en leve rt bijna nooit de taakanalyse stimulantia tot de broodnodige revisie zel informatie verzamelen den hoeft de le erli ng iets te doen met de lezen selecteren samenvatten re sultaten van urenlange corre c tie de leraar schrijven e n e valuatie w eet wel beter de teks t weer helemaal oversc hrijven i s t e veel gevraagd 1996 6 moer 323 s c hrijfvaardighei d samenwerkend leren e n in fa s en inclu s ief leerling en c omm e n t aar te la te n s chrijven de kwaliteit v a n het wat betre ft samenwe rke nd leren he eft onder ge geven comm e nt a ar kan me e b e oorde eld zo e k hee ft uitgew ezen dat w e z o pro c ent word e n leren van w a t w e le zen 20 pro ce nt van wat we ho re n e n 3 0 pro cent v an w a t we zi en leerlingenrespon s me er 50 pro c ent s te ken w e op van wat we zien e n hore n 70 pro c ent van waar we over optimale int e ra c tie en fee dba c k do o r leerlin h e bb e n g edisc u ssie erd en 8 o proc e nt van wat ge n e n do ce nt en het voortdurend aanbr en w e p e rsoonlijk h ebb e n ervaren m aar li efst 95 ge n van v er b e t eri nge n met de c omputer pro ce nt blijft hange n van wa t we uitleggen sluit e n n auw aan bij same nw e rke nd l e re n a an ande ren in d e praktijk van alled a g i s dit r eeds in 19 86 ve rscheen van g ert rijlaars ee n wa a rheid al s e e n ko e en ee rde r een op en d am effec t en van l eerling en re spons op asp ec deur dan een ve rrasse nd resultaat maa r op t e n va n s t e lvaa rdighe id in elk e fase v a n h e t sc ho o l duide lijk blijkt ook da t e r do or t e sc hrijfproc es i s h et van b e l a ng dat de l ee rling sc hrij ve n in e e n c ompute rlokaal meer op d e de jui ste fee dback krij gt en dat ho eft ze ker s c hrijftaak gerichte intera ctie pl aat svindt tus ni e t a ltijd v a n ee n b eoord e l ende doce nt t e se n de l ee rlin ge n ond erling en d e le erling en zijn re sponsgroep e n gro e p e n va n tw ee tot de l e r aa r vijf l ee rlinge n die op basis va n ee n of m ee r en hie rmee s tuit e n w e op ee n proble em in ch ec kli s ts r egelmati g over elkaars sc hrij ve n h et o nd e rwij s dat hop elijk door d e invo eri ng prate n blijke n e ffec ti ev e hulp op te l ever en va n d e v e rni e uwd e t weed e fase in die op ba si s v an lit era tuurond erzoek komt rij l ee rj are n en d aa rdo o r ook met t erug we r la a rs dam tot de conclu s i e dat we rk en met k ende kracht in de b as i s vorming aangepakt r espon sgro ep e n po s iti eve effec ten heeft op de wordt gro ep swe rk v ee l c ollega s he bb e n sc hrijfmotivatie do e l e n publiek geri chthe id h ier g rot e mo e it e mee h e t wordt ch aoti pl e zi er in sc hrijve n re flec ti e ove r sc hrijv e n sc h e r in d e kla s j e h ebt te w eini g controle c ri t eria die ge ld e n v oor go ed e t e k s te n fo r o ve r wa t ze do e n z e kl etsen m ee r over mul ee r e n presentati ev a ardighede n en inzi cht v rie ndj es e n uitga an gro e pswerk wordt o ok in de ei ge n sc hrijfva ardi g heid in 1 9 87 br acht g ezi e n al s ee n kwalijk r elict v an de vermale hij de resulta t e n van h et onderzo e k na ar de dijd e j are n z es ti g e n d e ni e uwe zak elijkhe id sc ho olpraktijk met zijn sc hrijfm e tho d e sc hrijf hee ft d e l e erlin gen wee r in busform a ti e b oek een curs us doel e n publi ekge richt schrijven gekregen d e e xperime nt e n tw ee de fase op bas is van info rm a ti e d e ze volge n s mij la t en ec ht er een b emo e dige nde on twikk eling v oortreffe lijke c urs u s i s momenteel allee n zi e n al is onges tru c turee rd in een groepj e no g v erkrijgba ar bij van dijk s bo ekhuis w erke n nog gee n gro e p s we rk t erwijl d e docente nhandl eidin g dat zelfs ni e t sam e nwe rke nd l ere n bij h et schrijfond er meer is wij s h ee ft n atuurlijk ook geen k a ns e n ge kr e aa n d e h and van schrijfbo ek mo est e n d e ge n doo r v orm en inhoud v a n h e t huidi ge leerlin gen e n to en ook thui s no g zond e r e ind exame n s c hrijv e n in de kilt e v an d e te k stve rw e rker m ee rd ere en ve rb et e rd e sportzaal mo et d e l eerling z ijn kunstj e all ee n ve rsies producer en en alweer ik m oe t d e en binne n drie uur vertonen eindexam en eer s te lee rling nog tegenkome n di e zegt e xam entraining e n de eenzaa mh eid v a n de p ri ma m e n ee r dan sc hrijf ik die t e ks t to c h stud ee rkame r voor het lege blaa dje sluit e n nog ev en o ve r nog ee n k ee r komt voor d e du s naadloos a an niks s am enw erke n j a mm er bakke r v eelz egg end zijn di scuss i es ov e r di e dat e r gee n muzi ek in de gy mzaal ma g alinea di e toc h go e d i s want mo et ik h e m klinken de vo c voors t ell e n v oor ee n sc hrijf dan h elemaal o versc hrijv en maar da n ma g ik dossi e r zonde r ce ntraa l eind ex ame n sc hrij d e goed e stukk en ze ke r we l uitknipp en en v e n i n zo n holle za al l eve r e n m ee r re ali s opplakke n pa s to e n ik in 198 8 bij sc hrij fop ti sc h e oefe nmog e lijkh e d e n e e n s chool k an dracht en en he t uitprobere n van on s bo e kj e er voor ki e z e n ee n b etoo g m e t de compu schrijven m e t de compute r hoge nbo sch t e r in een bepaald e ho e v ee lheid s tudi etijd s a tijn 1 9 8 9 in h e t c omput e rlokaal we rkte 324 moer 1996 6 schrijfvaardighei d kon ik tijdens de evaluatie veelvuldig enthou tie verzamelen een potje grammatica een siast commentaar horen en l e zen potje stijl en taal en taalverschijnselen een d eze opdrachten waren erg g emakkelijk en ik potje s pe lling een potje bronvermelding een h e b noo it ge we ten dat een teks t aan zovee l dinge n potje structureren een potje ar g umenteren m oest vo ldoe n daaro m is h e t wel makke lijk dat een potj e signaalwoorden en een potje ga zo h e t op s ten cil is gezet als j e de te ks t verb e terd maar door en in deze volgord e toc h w eten had m oc ht je h e in gaan ve rbet ere n op de co mput er we al heel lang dat het geheel meer i s dan de no rmaal als je h e t geschre ven had had je nu al som d e r del en hoe langer hoe me e r wordt o ngeveer 5 te ks ten geschreven dit gaat te n ee rs t e duide lijk dat leren a lle en dan e ffec t heeft als veel s n eller en t en twee de vee l n e tte r dat lere n bestaat uit het mee ster zijn worden van grote complexe samenhangende ele bij zelfv e rantwoordelijk leren behoo rt ook m ent e n van kennis inzi c ht en vaardigheden dat leren gedeeltelijk plaats vindt op tijds tip voor het schrijfonderwijs b et ek e nt dit dat er pen b epa ald door de le e rlin g me t de komst vooral gewerkt wordt a an e en tot a alta ak van h e t studi e huis en d e s tudi elasturen zal er d eelproblemen kunnen da n tijdens de inten ee n ontwikkeling in gan g ge zet worde n s i ev e re vi s iefase aan de ord e kom e n apart e waardoor de leerling 3 0 pro ce nt van zijn deelvaardigheid s oefe ning en zijn uits tapjes bij studi e tijd thuis doorbren g t 3 0 pro c ent indi hardne kkige s chrijfprobleme n zoal s bijvoor vidu ee l of in groepjes op sc hool en 40 b eeld h e t gebruik van ve rwijs e n vo egwoor proc ent van zijn s tudietijd in groepen op de n en de fouti eve same ntr ekking school ond e r begeleiding van e en le raar in de proj ec tmatige aanp ak vindt aller eer s t dit deel k an de leerling zijn werks tuk presen plaats in ee n s c hrijflaborato ri um waar mini te re n e n di sc us s ieren ov er he t proces het maal 15 mod e rne windo ws comput ers staan produkt e n de leerwins t van di e 6o procent z e zijn opges teld lan gs d e wande n van het strat egi sch sc hrijfonde rwij s wa a rbij de le e r lokaal wa arva n de groott e ve rge lijkba ar i s me t ling de c omputer gebruikt in alle fa sen van ee n huidig zaa kvakke n of sche ikunde lokaal het sc hrijfproce s en le erlingen reager en op va nuit ee n centra al punt kan d e do c ent alle elkaar werk is dus realise e rbaar ook in het opli c ht e nde beeldsc h e rme n ov e rzien in het s tudi e huis pleit ik er ec hter voor dat vanwe midden s taan groepjes van te lken s vier leer ge he t b elang van de intera c ti e e n motivatie li ngens etj e s all e comput ers bi e den toegang h e t sc hrij v en in de eers t e fa se n van het tot internet en hebbe n vanwege de aa nwe sc hrijfproces plaats vindt in de rijke le erom zig e s tijl c ontrole hierover v erderop me e r geving van een s chrijflaboratori um ve rv ol d e beschikking over wordp e rfec t 7 o ook ge n s k an l ee rlingenrespons op twee de en h ee ft d e l ee rling met tw ee korte klikke n van d e rde ve rs ies ook elde rs in h et s tudiehui s d e muis toegang tot de e lectronische van plaa t svind e n of thuis en op door de gro ep dale e n e e n electroni sc he e n cyclop e die in de ge pland e tijdstippen ka s t s taan schrijfwijzers als die v a n r e nkema 1 99 5 en het volkskrant stijlbo ek 1992 in een projectmatige aanpa k de ta s van elke leerling zit e e n goede methode centra al s taat een presentatiede sk een com nu kom ik bij de kern van goed schrijf puter met projectie mogelijkh ed en voor de ond e rwij s schrijven m e t d e computer is mon s trati es en bes prekin gen van gedeelten volgens mij een absolute rand voorwaarde van l eerlinge nprodukten omdat dit lokaal voor go e d sc hrijfonderwij s en blijkt op zi c h de el uitmaa kt van het int ern e le erlinge nnet al la nge re t e kstst en op te l ever en natuurlijk werk va n de s chool zijn de geno emde pro ben ik vooral geinte re sseerd in c ommuni c a gra mm a s ook in de hoeken van h et s tudie tief effe ctieve teksten en hie rtoe dient een hui s be schikbaar goede s chrijfdidactiek door de wet van de remmende voorsprong s chrijven i s een c omplexe vaardigheid he eft h e t voorgezet onderwij s voo rnamelijk daarom hebben we gestimuleerd door het nrs n o s computers en wn g i terwijl het b e haviourisme de complexe taak in hap basisonderwij s werkt in een windows omge klare brokken opgedeeld e e n potje informa ving met word overschakelen naar windows 1996 6 moer 325 s c h r ijfvaa rdighe i d 95 of 97 of nt vergt een gigantische een recensie reisverslag betoog brief nieuws investering in hardware maar dat moet het be ri cht rappo rtage bieden de leerling meer probleem zijn of eigenlijk nog worden van h o u vast zo gene ree rt bij voo rb eeld d e te k st onze plannenmakers en degenen die over de soort nieuwsbericht onmiddellijk een financien wikken en beslissen bedoeling inhoud en structuur in de eerste alinea ko rt antwoord op de vragen wie wat de schrijftaak waar wanneer en met welke afloop de tweede en derde alinea herhalen de eerste in nu gaan we het computerlaboratori um bin geuren en kleuren terwijl indien gewenst nen alwaar de leerlingen zich aan de hand in de volg e nde alinea s de achtergrondinfor van een goede studiewijzer aan hun schrijf matie is t e vinden ook voor het verzamelen taak zetten van de gewen s te informatie niet onbelang rijk de s c hrijver we e t op welke vragen d e d e taakanalyse de eers te fase van het lezer e en antwoord verwacht s c hrijfpro ces is d e taakanalyse dit houdt in dat d e s chrijftaak de organisere nd e en stimu informatie verzamelen ges tuurd door lerende kracht is acht e r all ereerst een analyse de antwoorden op bovens taande vragen ver van de taak zoals deze specifi eke zelfverant zamelt de leerli nge n ve rv olgens de gewenste woordelijke leerling die vorm en zin wil informatie op de meest passende wijze int e r geven door vers chill en in leerstijl begaafd viewen enqueteren via radio of tele visie heid s ekse en sociaaleconomische en etnisch door op werkbezoek te gaan of door de culturele achtergrond adaptee rt de leerling multimediale sc hool bibliotheek te raadple een redelijk open schrijftaak aan zijn situatie gen in deze laat s te staan hem sch ri ftelijke interesse kennis inzicht en vaardigheden bronnen videobanden cd xo m s en natuur n ie t de doce n t d iffe r en t i eert maar d e lee r lijk internet ter beschikking hier speelt de ling in overleg met de docent en in het computer ook een rol als handige multi afsluitende leerjaar na overleg hierbij s pelen medial e informatieversc haffer als groeiende de antwoorden op de volge nde vragen een informati e po s tbe st ell er via de telefoonlijn en rol straks vi a de kab e l door effectieve zoek welk onderwerp ki es ik en welk publiek opdra chten levert hij een groot aantal tek wat w e et ik van mijn publi e k en waarom sten ill u s tratie s en st e eds meer beeld en denk ik dat ik mijn lezers kan boeien geluidfragment en m e t ied e r hun eigen kijk wat i s mijn schrijfdoel en welke tekstsoort op het onde rwerp past hier het b este bij met een aantal klikken van de linker muis wat is mijn voorlopige hoofdgedachte of knop beschikt de leerli ng over een keur aan standpunt informatie i s er een relatie met andere teksten of een maken we ook nog gebruik van engels e actuele gebeu rt enis duits e en of franse teksten gevonden via wat weet ik er al v a n wat zijn mijn engelse duits e of fran se zoekwoorden dan voor oordelen en waarover en op welke is niet het proble e m of er wel voldoende wijzen wil ik aanvullende informatie verza informatie is maar de s elec tie van die infor melen matie en i s dit nu jui s t toevallig ook niet een op welk e wijze maak ik ge bruik v an mijn van de belan g rijks te vaardigheden in onz e eerdere pos itieve en n egatie ve schrijfe rv a inform a tiema atsc h appij ni e t all es zal uitblin ri ngen ke n in diepgang maar afhanke lijk van de is mijn planning haalbaar doel s tellingen kunnen s c hri ftelijke en of mon een expliciete keuze voor een bepaalde de li nge bronnen voor de gewe nste aanvu ll ing tekstsoort is van het grootste belang vaak zorgen een goede brains t o rm levert vol krijgen de leerli ngen de opdracht een opstel doend e zo ekworden op ook kunnen e nkele een tekst een verhaal of i e ts anders vaags te oppervlakkige internet bronnen dienen als schrijven tekstsoorten genres met min een eerste verkenning van het onderwerp of meer vaste kenmerken en conventies als electronische encyclopedieen op cd r o tvt al s 326 moer 1996 6 schrijfvaa rdig h eid ni e uw e sp e lling databan k gebruiksvriendelijke gegevensbank met meer dan zestienduizend woorden uitgebracht door inner space en computerparadise diverse links met spellingregels computerparadise com spelling galatea galatea is het eerste nederlandse interdisciplinaire e zine over kunst en cultuur van de middeleeuwen tot heden galatea zal zich vier keer per jaar vernieuwen en steeds een nieuw thema dragen het thema van het eerste nummer is geboorte en bevat onder andere artikelen over de geboorte van arthur en merlijn in de middeleeuwen geboren worden in de 17e eeuw de wederopstanding van het n ederlands theater in het fin de siecle let vu nile zinelgalatea anti raci s m information c e ntr e een documentatie en adviescentrum gericht op het strijden tegen racisme en discriminatie en het stimuleren van goede inter etnische relaties aric n l w f h er m ans 1921 199 5 door vriend en vijand beschouwd als een van de grootste zoniet de grootste naoorlogse nederlandstalige auteur ping bel ping1466 a5 htm i afbeelding 1 voorbeelde n van vindplaatse n op internet philip s me dia inte ra ctie ve en cyclop edi e encarta tis c he bezware n leerlingen hebbe n e en goe van microsoft e n in mindere mate de sp ec de didactiek en een gebru ikers v ri endelijke trum en cyc lop edi e kunnen dienen als een eerste tekstverwerker nodig dankzij e en goede o rie ntati e op h et onderw e rp schrijfdidactiek kennen of weten le erli ngen te vinden wat de kenmerken zijn va n tek st lezen selecteren samenvatten doelge soo rten bedoelingen e n rekening houde n ri cht leest de leerling nu de v e rworven m e t het publi ek ze w eten hoe e e n doeltref informatie vergelijkt de vers chill ende visies fende inleidin g is opgebouwd hoe ee n samen met elkaar sele c te ert en vat eventue e l samen hangende kern gestructureerd is volgens ook verzamelt hij overt uigende of verhelde herkenbare patronen en waar een goed slot rende c itaten voorbe eld e n vergelijkingen voor s taat go ede s tijladvi ezen ove r eenvoud feiten meningen drogrede nen en eventu e el nauwkeu ri gheid bondigh eid en levendi g illustratiemate riaal op basis van eigen voor heid taal spe llingkwesties en interpunctie kenni s en de verzamelde informatie zet de completeren de schrijfbenodigdheden met leerling zich aan het schrijven van zijn eerste ee n windows te ksverw erker tikt en klikt de versi e leerling zich bijna moeiteloos ee n weg naar een v erzorgd e presentati e van zijn tekst scxxij v e rr m e t de uitnodigend knipperen di e theo ri e moet vooral niet los van de de cursor in beeld nu echter in het informa schrijftaak worden onde rwe zen en ge oefend tierijke compute rlokaal met de s teun van zijn d i t sluit aan bij de eerder gedan e uitspraak responsgroep en de docent maar zonder da t l e r en allee n d a n effec t heeft als da t l e ren muziek komen we weer bij ons b eginpunt bestaat uit het meester zijn worden van gro terecht het b elang van schrijven met de te c omplexe same nhangende elementen van computer is een ieder inmiddels wel duide kenni s inzi c ht en vaardighed e n zoals we lijk maar de praktijk is minder ove rtuigend reeds gelezen hebben heeft s chrijven zowel er staan gewoontewetten in de weg en prak betrekking op inhoud als vorm en beid e 1996 6 moer 327 schrijfvaardigheid foto chris van houts mo et en in r elatie tot elkaar ontwikkeld wor w oo rdb ee lden e n sp e lling regels b e l emm e re n den apa rte stijl s truc tuur e n spellingoefe blz 59 ningen hebb e n sle chts ge ri nge wa a rd e zek e r in het studiehuis zijn apa rte d eelvaar d e the o ri e van d e syst ee msc heiding v a n di gh eids oefenin ge n dus nauw elijk s zinvol van parre ren 19 8 2 l ee rt ons dat ap a rte b elan grijker is dat d e l ee rling me t zijn e ig e n s p ellingoefeningen in het spor e n s y s teem of schrijfprobl e men gec onfrontee rd wordt dif zelfs subspore ns y s te e m sp elling g estopt wor ferentia ti e en g een s aai e klas sikale o efe nin den dat niet of nauwelijks communi ce ert gen en bespreking van proble me n krijgt m e t het spore nsy s teem van bijvoorb eeld voorgeschot eld w aar hij zich op dat moment op s te l stijl alin ea stru c tuur nog niet s bij kan v oors telle n doo r s ys teem sc heiding zal dus het b eschikke n ov e r k e nnis bemoe il ij kt wo rde n vaak lijkt h et sp ellingco ntrol e d e comput e r k an e en ni et erop of i e mand de kennis i n kwes tie h e lemaal niet onbelangrijke bijdra ge aa n de t e ks tverzorging bez it te rwijl in werkelijkheid een syst eem sc h e iding lev eren wanneer lee rlin gen tijdens he t sc hrij ve rhi n dert dat d e ve reis te sp ore n in ac tie k o m en ven r ege lma tig gebruik m aken van de spel blz s8 lingc ontrol e voor ee n e ffec ti e f gebruik mo et opvalle nd is dat z uive r schrijv en altijd h et best de lee rli ng wete n hoe de sp ellingcontrole voo r de dag ko mt in dic tees een z uiv e re uitspraak func tione ert bov enal moet hij inzicht heb van de ne derlandse taal het b es t in d e spreek les ben in de sterke en vooral zw a kk e ka nten van d ezelfd e lee rlinge n die in dic tees b epaalde fou te n he t sys t e em het accepteert bijvoorbeeld a ltijd noo i t maken schr ijve n di e nie t ze lden wel in ande r vert eld en vert e lt omdat he t niet naar we rk het dic tee is ee n voorbee ld van reprodukti e zinsverba nden kijkt ik bedoel dan dat d e binnen het s ys t eem in de and e re gevall en kan spell ingcontrole gedidacti s eerd moet wor s ys t eemsch e iding h e t func tio nere n van co rrec t e den deze controle roomt een aantal e vidente 328 moer 1996 6 schrijfvaardigheid spellings fouten uit de spellingsoep de echte test met 4 5 probleemzinnen spoorde gram problemen moeten tijden s de leerlingenres matik slechts 3o procent van de fouten op pons aan de orde komen regelmatig ge maar dat zijn wel evidente fouten die betr e k bruik van de spellingcontrole maakt de leer king hebb e n op de t e kst van die individuele lin g e rop attent dat ook o p de spelling gel e t leerling hierdoor worden ze zijn leerpro mo e t worden en a c tive e rt veelvuldig het bleem waarvoor hij s amen met zijn respons sporensyste em sp e lling de leerling zelf en groep en eventueel met de doc e nt g e richt nie t het domme maar o zo s nelle re kenappa een oplo s sing zoekt grammatik maakt bij raat wat de c omputer in feite is i s verant voorbeeld opmerkingen over aan elkaar woordelijk voor h e t eindr es ultaat schrijven of los aanhalingstek ens als of dan betrekk elijk v oornaamwoord c ont a minatie stij lco ntro le me t v ersi e wpwin 6 7 h e bb e n gebruik va n hoofdl e tt e rs h e n o f hun o ve r w e ook de b esc hikking ge kregen o ver e en eenkom s t in ge tal of geslacht s p elling v an s tijlc ontrole grammatik h e t i s jammer dat werkwoord s vormen vo egwoord d e uitle g vaak zo mo eilijk i s geformule e rd grammatik e n d e spellingc ontrole zijn vol onz e tweede fa s e l ee rling is niet altijd al s gen s mij jui s t door hun gebrek en ge plaatst in publi e k in be eld gewe es t maar door di s cuss ie het juiste didac tisc he kader a a rdig e hulpmid e n met e en b e hulpza me l e raar in de buurt delen bij h e t s c hrijfonderwij s ve e l opmer mo e t e r uit te komen zijn ditzelfd e g e ldt kingen len e n zic h tevens voor t a alb esc hou vo or d e uitleg bij de di git ale van dale wing s onde rwij s op h e t juis t e mom e nt en in d e juis t e samenh a ng laten we een s kijk en naa r e nkel e door het re ke nwond e r gem a akte opm e rkingen de nadat een aantal v e rsi es kriti sch volgens onde rs treepte woorden zijn hyp e rlinks door held e re c riteria in de groep zijn besproken e rop t e klikken krijgt d e gebruiker uitleg en kan de leerling zijn definitiev e v e rs ie betrek vo orb eeld e n kelijk e envoudig opmak e n in kolomm e n h e t pro g ramma gee ft vrijblijve nde s tili s voorzi e n v a n illu s tr a ties e n of grafiek e n tisch e adviezen een v oo rz e t se luitdrukkin g ook dit bel an g rijke e l e m e nt va n d e co mmu met behulp v a n kan s om s door e e n wo ord nicati e hoe ft ni e t verge ten t e worden e e n worde n vervangen zodat d e tekst bondig e r prima op gem aakt e tek s t verhoo gt de aantr ek wordt en dit taalge bruik kan verouderd kelijkh e id e n d e leesbaarheid ook kan de ov er komen prob eer ee n mode rner woord leerling g ebruik maken van ka nt e n klare te ge bruiken modell e n voor onder andere bri even c v s sommig e opmerkin ge n zijn s turend en zet affi c h es bro chure s en ve rhuisb e ri cht te n aan tot nad e nk e n over stijlproblem en als dit ee n b e p e rkend e bijvoeglijke bij zin is evaluatie d e l e raar pla at s t opm e rkin ge n hoort daar geen komma te s taan en als e n b e oordee lt d e definitieve opge maakte l awin e h e t ond erw e rp i s v a n d aa ld en tekst de le erlin g kan dan deze opmerking e n komen onderwerp e n pers oonsvorm ni et vervolgen s in zijn t e kst verwerk e n nu i s het ove re e n en binn e n de laat s te io zinne n tijd voor de evaluatie van deze sc hrijftaak op hebt u 4 keer de passieve vorm gebruikt dit moment maakt d e leerling de win s t en ove rwe eg deze zin in de ac tiev e vorm t e verlies re k e nin g op en not e ert hij punten h e rsc hrijven waaraan hij bij e e n volgend schrijfkarwe i ook hi e r ge ldt dat h e t progr a mm a ni e t extra aandac ht za l besteden hi e rmee b e oogt feilloo s i s n a ar a a nl eidin g van de woorden in hij te verbet e re n wat go e d e n te v ermijden sc hrijven in een tek s t gaf gr ammatik al s wat fout is g egaan fe edba c k een scheidb a ar s am engesteld werk woord moet in dez e c onte xt in een woord tot s l o t word e n geschreven dit is echter ee n foutie ve opm e rking want in s chrijven met de zoals we gezien h e bben is schrijv e n een w as b e do eld e n niet ins c hrijven c ompl exe vaardigheid waar in onderlinge natuurlijk pa s t de nodige s cepsi s en in e e n sam e nhang meer dan voldoend e gelegenhei d 1996 6 moer 329 schrijfvaardighei d tot interactieve leermomenten is daa rv oor malmberg 1989 nieuwe uitgave utre cht moet de leerling schrijven niet als een verve aps 1994 lende klus erv aren de kans hierop is kleiner paneren c f van leren op schoo l groningen als deze met de com p ut er e n in same n we r wolters noordhoff 1982 king me t de responsgroep zijn ideeen ove r rentrema jan schn1fwijz er den haag ant een door hem zelf gekozen onderwerp kan werpen sdu standaard uitgeverij 1 99 5 vormge ven de meeste tweede fase leerlin rijlaarsd a m g c w effecten v an leerlinge nres gen zijn daartoe al in st a at nu de docent nog pons op asp ec ten v an s te lvaardigh e id s c o rap voor d e docent is schrijve n met de compu po rt diss uva s c o am s terdam 1986 ter in e en computerlokaal geen s inecure het rijla arsdam ge rt schrijfb oe k ee n c ursus doe l en vraagt van hem vaardigheden die hij nog publiekgericht schrijv e n op ba si s van info rmatie moet l e r en terwijl het oude onderwijs meer groningen wolters noordhoff 1 98 7 dan zijn be s chikbare tijd opslorpt dat de docent ned erl a nds de mee st bela s te leraar is hoeft g ee n betoog wil hij ruimte geven a a n de noodzakelijk rol van de computer in h et sc hrijf onderwijs dan zal hij eerst zijn eigen rol in h e t onderwijsleerproces onder de loep moet e n n e men de invoe ring van de ver nieuwde tweede fase i s een duw por in de rug hop elijk krijgt hij en na tuurlijk ook zij hie rbij de evenee ns noodz akelijk e ond ers te u ning opd a t over vijf ja a r sc hrijven met de computer ook in het onderwijs een tautolo gi e zal zijn noot en literat u u r deze fase n vormen s am en m e t een introduc tie de modulen van e e n computerhulppro gramma dat ik samen met een vijftal schol en en o m o escape in opdra cht van de stuur groep tweede fase nu r mtvo aan het ont wikkele n b en oct opus het dient als onder steuning bij h e t gedocumenteerd s chrijven dit progra mma is tijde ns h e t werken met e en win dowst e kstve rwe rker opro e pbaar h e t be s taat uit proc edurele s teun informatie en gereedsc happen onder ande re om te plannen te brainstormen of id e e e n te ontwikkelen ook zulle n e r enkele lee rprogramma s ont wikkeld worden bijvoorb eeld over het g e bruik va n ve rwij s woorde n voegwoorden en het proble e m van de fouti eve samentrekking bij d e s tart v an de tweede fase in 199 8 zal oct opus b es chikbaar kom en ges el han van jan kees hulsbosch e a de volk s krant stijlb oek s gravenhage sdu 1992 hogenbo sc h lex pierre satijn schrijven m e t d e co mpu te r l e erlinge nboek den bosch 330 moer 1996 6