Gordimers ‘July’s People’ in de klas

anja bijlsma lindaan gordimers july s people in de klas in onze serie bekroonde boeken belichten we deze keer nadine gordimer die in 1991 de nobelprijs voor literatuur kreeg ze was daarmee de zevende vrou welijke en de eerste zuidafrikaanse winnaar in de geschiedenis van de nobel prijs 1 context nadine gordimer werd in 1923 geboren als dochter van een blanke juwe liersfamilie dichtbij johannesburg in haar 42 jarige schrijverscarriere heeft ze steeds de blanke overheersing ter discussie gesteld om enkele lovende woorden van de jury te citeren this year s is an author whose magnificent epic writing has been of very great benefit to humanity gordimer writes with intense immediacy about the extremely complicated personal and social relationships in her environment gordimer heeft haar lidmaatschap van het anc nooit verborgen ze is echter geen radicaal hervormer maar eerder een goed waarnemer van de sociale en politieke frustraties in haar land politieke kwesties heeft ze aan de orde gesteld in boeken alsthe late bour geois world 1966 a guest ofhonour 1970 en burger s daughter 1979 soms richt ze haar aandacht op de ervaringen emoties en houdingen van in dividuele characters zoals in a world of strangers 1958 occasion for lo ving 1963 en something out there 1984 vanwege de thematiek en de verkrijgbaarheid 1 is de keuze gevallen op july s people 1981 waarin gordimer beschrijft hoe een politieke situatie het leven van individuen beinvloedt in de bespreking hieronder volgt eerst een literaire analyse en vervolgens worden enige didactische suggesties gedaan 2 literaire analyse 2 1 de setting het verhaal speelt zich af tegen de achtergrond van een burgeroorlog in zuid afrika de zwarte bevolking is in opstand gekomen en heeft de macht over genomen de hoofdpersonen maureen en bam smales en hun drie kinderen zijn met de hulp van hun zwarte bediende july naar diens geboortedorp gevlucht 600 km van johannesburg de rollen zijn nu omgedraaid ze zijn volledig afhankelijk van hun bediende die zich steeds meer bewust wordt van zijn machtspositie de enige communicatie met hun oude wereld voltrekt zich via een transistorradiootje maar de berichten over de oorlog komen ge brekkig door en soms is lange tijd alle contact verbroken 2 2 titel in july s people ligt de dubbelzinnigheid besloten van de afhankelijkheid van july hun bediende en gastheer wie zijn july s people zijn dat de familie leden in het dorp of de mensen bij wie hij vijftien jaren gewoond heeft en die hij beter kent dan zijn eigen kinderen als july maureen voorstelt aan zijn vrouw zegt hij dat deze erg blij is mau reen eindelijk te zien en martha noemt de smales july s people aan het eind van het boek bedoelt gordimer met de zin july s people ran all around her alle mensen uit july s geboortedorp dit gebeurt op het moment dat maureen zich bewust is geworden van het feit dat ze haar identiteit als blanke niet kan ontlopen en dat july slechts de rol van bediende vervult omdat hij daar zelf voor gekozen heeft maureen beseft dat de dorpelingen july s people zijn en dat haar relatie tot de bediende grondig is veranderd 2 3 thema als hoofdthema kan de rolwisseling tussen meester en knecht genoemd wor den de smales zijn afhankelijk geworden van de welwillendheid van hun bediende july hij geeft hen onderdak in de hut van zijn moeder die het daar helemaal niet mee eens is en voorziet hen van voedsel hij doet voor hen inkopen in een naburig dorp en leert rijden in hun bakkie de bestelwagen waarmee ze gevlucht zijn deze auto is het symbool voor hun oude wereld en er ontstaat dan ook een conflict tussen july en maureen over het bezit van de sleutels maureen realiseert zich best dat zij niet met de auto kunnen rij den in deze omgeving maar zij wenst wel de sleutels in haar bezit te houden zodat july er steeds om moet vragen als hij weg wil zij roept july bij haar om de sleutels terug te brengen maar hij negeert haar zodat zij naar zijn hut toe moet komen om de sleutels te vragen de rolwisseling is enorm de welgestelde blanken bevinden zich plotseling in een primitief dorp en moeten hun hele dagelijks leven aanpassen en july wordt steeds meer iemand die niet langer gecommandeerd wenst te worden behalve het universele thema van meester knechtverhouding speelt in dit boek natuurlijk de relatie tussen blank en zwart een even belangrijke rol teruggeworpen op zichzelf is het met name maureen die haar positie over denkt de liberale houding die ze zich altijd toebedacht heeft de tolerantie ten opzichte van haar bediende de omgang met zwarten in haar jeugd alles komt opnieuw boven en niets lijkt meer zeker 2 4 de karakters de kinderen hebben het minst moeite met de veranderde levenssituatie ze vragen nog een paar dagen om cola en hun racebaan maar worden dan opge nomen door de jeugd van het dorp bam lijkt zich in eerste instantie ook goed aan te passen hij sleutelt met july samen aan de auto en dan lijkt het net als vroeger toen ze samen klusjes rond het huis verrichtten hij gaat op 41 jacht en verdeelt de buit tussen de dorpelingen en henzelf maar gaandeweg wordt hij minder zeker bij een verplicht bezoek aan july s chief ziet hij de verkeerde man voor het hoofd aan en als zijn geweer gestolen wordt aan het eind van het boek is hij een gebroken doelloze man maar uiteindelijk is dit een boek over maureen die door de veranderde levens omstandigheden een identiteitscrisis doormaakt haar uiterlijk belangstel ling bezigheden veranderen grondig als ze in het dorp aankomt is ze nog de welgestelde blanke moeder en echtgenote met een part time baan en een liberale houding ten opzichte van de negerbevolking in het algemeen en haar personeel in het bijzonder maar nu teruggeworpen op zichzelf onder slechte omstandigheden en met weinig om handen july staat haar niet toe met de vrouwen op het veld te werken en bovendien spreekt ze hun taal niet denkt ze vooral terug aan haar jeugd met name een foto ooit genomen van hun bediende lydia en haarzelf baart haar zorgen het leek zo onschuldig hun onwetendheid en genegenheid maar zagen anderen dat ook zo en hoe ging zij later zelf om met haar bediende het lijkt nu een onmoge lijke grap dat zij altijd beweerd heeft eens july s geboortedorp te gaan be zoeken ze heeft altijd gedacht dat zij en bam anders waren dan al die andere blanken maar geleidelijk aan leert ze met name door de confrontaties met july dat zij niet veel beter was bevrijd door haar inzichten neemt ze de uit daging aan een nieuw leven op te pakken op de laatste bladzijde van het boek staat she runs trusting herself with all the suppressed trust of a life time alert like a solitary animal at the season when animals neither seek a mate nor take care of young existing only for their own survival 2 5 structuur en taalgebruik het boek begint op de morgen dat maureen wakker wordt in haar nieuwe omgeving ze realiseert zich in eerste instantie dat ze veilig is voor het ge weld van de revolutie totdat het tot haar doordringt dat de problemen ook hier niet gering zijn july komt ontbijt brengen en dan dwalen haar gedach ten af als in een delirium oververmoeid van de lange reis de beschrijving van het leven van alledag wordt steeds onderbroken door ge dachten aan vroeger haar jeugd en july als bediende in hun huis het grootste deel van het het verhaal wordt gezien vanuit het perspectief van maureen echter wel in de derde persoon enkele gedeelten worden beschreven vanuit een andere gezichtshoek bijvoorbeeld de vrouw van july die het heeft over the white woman of bam die de veranderingen in zijn vrouw opmerkt hij denkt aan haar als her not maureen not his wife de naam van maureen wordt steeds minder genoemd aan het eind wordt ze alleen nog beschreven als she ten teken dat ze veranderd is en haar oude naam maureen hetherington haar minder goed aanduidt 3 didactische analyse 3 1 doelgroep uitgaande van het lezen van de engelse uitgave stel ik me voor dat 5 en 6 vwo de meest geschikte doelgroepen zijn door de niet chronologische op bouw en de diepgaande crisis van de hoofdpersoon veronderstelt bespreking van het werk toch enige kennis van het engels en literaire kennis in het al gemeen 2 3 2 introductie hoewel de politiek in dit boek slechts naar voren komt in een algemeen thema en grondige kennis van de zuidafrikaanse problematiek niet noodzakelijk is voor een goed begrip is de actualiteit natuurlijk wel een prima middel om het boek te introduceren door gebruik te maken van krante artikelen kan ingegaan worden op met name de grote kloof tussen blank en zwart de mogelijke hervormingen het referendum enzovoorts om de leerlingen persoonlijk te betrekken bij het verhaal kan men vervol gens een korte vragenlijst laten beantwoorden individueel waarna leerlingen hun antwoorden met elkaar vergelijken stel je leeft als blanke redelijk welgestelde burger in zuid afrika op een dag breekt er een revolutie uit en je leven loopt gevaar je vlucht met de hulp van je zwarte bediende wiens moedertaal je niet spreekt naar diens thuisland en duikt daar onder bedenk wat er allemaal voor jou verandert ten aanzien van je woonomstandigheden je bezigheden je voeding het contact met anderen en de rol tussen je bediende en jezelf 3 3 de bespreking van het boek door de gedachtendwalingen van maureen kunnen leerlingen het boek tame lijk moeilijk vinden het verdient daarom aanbeveling het leesproces goed te begeleiden en het boek stapsgewijs te bespreken hiertoe kan een zogenaamd sneeuwbal uittreksel 3 gemaakt worden tijdens het lezen van het boek noteren groepjes leerlingen de belangrijkste gebeurtenissen per hoofdstuk eventueel voorzien van commentaar de verdere verwerking van het boek kan zich dan concentreren op de belangrijkste elementen terwijl de leerlingen toch een totaal overzicht hebben 43 3 4 een aantal verwerkingsopdrachten opdracht a geef in dit schema aan welke veranderingen erop getreden zijn in het leven van respectievelijk maureen bam en july johannesburg jul s dorp beroep bezigheden wonen eten communicatie relaties vergelijk je antwoorden eens met je eigen verwachtingen zie ook 3 2 opdrachtb geef met een kruis op de lijn tussen laag hoog aan hoe je het karakter van maureen bam en july beoordeelt intelligentie laag hoog zelfvertrouwen laag hoog angst laag hoog eenzaamheid laag hoog gevoel laag hoog eerlijkheid laag hoog aanpassingsvermogen laag hoog vergelijk je antwoorden met die van andere leerlingen u zoudt hier natuur lijk ook de afstand tussen laag en hoog kunnen aangeven met een vijf puntsschaal maar mij zou dat iets te mathematisch worden en mogelijk schrikt dat leerlingen ook af opdracht c in het boek vindt er drie maal een confrontatie tussen maureen en july plaats beschrijf in het kort waar die elke keer over gaat kies vervolgens een van de drie conflicten en beschrijf dit conflict gezien vanuit maureen alsof het een pagina uit haar dagboek betreft wat vindt zij van de ruzie hoe voelt ze zich na afloop hoe denkt ze over july opdracht d maureen is degene die het meest verandert in het boek zij leert veel over zichzelf en de relatie blank zwart probeer samen te vatten wat voor een vrouw ze was en wat er verandert aan haar opvattingen opdracht e vergelijk de voorkanten van de penguin editie en de uitgave van longman welke vind je beter en waarom opdracht f zoek in de bibliotheek relevante informatie over nadine gordimer maak in kleine groepjes een collage over haar leven en werk maak gebruik van gekopieerde foto s en boekomslagen en probeer in trefwoorden te vangen welke boodschap de schrijfster uitdraagt opdracht g vraag aan je boekhandelaar welke boeken van gordimer op dit moment in vertaling verkrijgbaar zijn hij kan dat heel gemakkelijk nagaan op zijn computer let op het jaartal van verschijnen en zoek in de recensiemappen van de openbare bibliotheek naar de recensies die naar aanleiding van deze vertalingen zijn verschenen noteer het oordeel over de betekenis van gordi mers werk 4 ten slotte zoals ik al met opdracht g heb aangegeven is het uiteraard niet verboden om in de nederlandse les ook eens met deze nobelprijswinnares aan de slag te gaan of om de leerlingen zelf werken in vertaling te laten lezen er zijn in elke boekwinkel dit jaar diverse uitgaven te vinden vertalingen van de boeken die ik in 1 noemde en als een mixture van origineel en vertaald werk mijn leerlingen verder kan brengen in hun belangstelling voor een zo interessante schrijfster dan werk ik daar graag aan mee noten 1 penguin fl 25 95 isbn 0 14 006140 1 of longman studytext isbn 0 582 33186 2 2 tijdens een literatuurles engels zou ik de opdrachten ook in het engels geven en de leerlingen waar mogelijk in het engels laten reageren 3 de term snowball activities komt uit literature in the language classroom van collie en slater cambridge 1987 these are activities which continue and are added to progressively as students read through a long work they help to maintain an overview of the entire book provide a valuable aid to memory and reduce a lengthy text to manageable proportions p 51 45