Grenzeloos. Intercultureel taalonderwijs met fictionele teksten van hier en elders.

liesbeth hooijberg heid dat tco gehalte is te meten aan de hand van de volgende vragen waar gaan de teksten over wie heeft ze ge schreven blijkt uit tekst thema en voorbeeldkeuze dat nederland een grenzeloo s multiculturele samenleving is in de m eest e nieuwe methodes is dat te weinig het geval de intercultureel taalonderwijs meeste te ksten gaan over a lledaagse neder landse gebeurteni ssen als er al eens meertalige met fictionele teksten van hie r personen in voorkomen dan is het vaak in een problematische situatie voor wat betreft litera en elders tuur zijn er wel fr agmenten van bijvoorbeeld niet westerse boeken opgenome n maar er wordt vaak geen aanzet gegeven om te praten over culturele verschillen en overeenkomsten en dat is jammer te meer daar je fictie zo go ed interculturee l onderwijs ico heeft als doe l lee rlin kunt gebruiken voor int e rcultureel taal on gen te le ren omgaan m et ove ree nkomst en en v e rschil derwijs het tco gehalte moet dus door do l e n die samenhangen met etnische en culture le centen zelf wat verhoogd worden in dit artikel achterg rondk enmerken interc ulturee l onderwijs zal ik hier een aantal voorzetten voor geven is zoals ee rder geste ld gee n afz onderlijk vak maar die voorzetten worden gedaan vanuit h et ee n prin cip e dat h e t h ele o nde rwis d o ordringt perspectief van het taalonderwijs op de eerst e no titie inte rculturee l onderwis 19 84 kam erstuk plaats kan dat moedertaalonderwijs in het 18 yo9 n r i voortgezet onderwijs zijn zowel aan eentalige als aan meertalige klassen maar het kunn en ook an de re vo r me n van m oe dertaal o nd e rwijs ondanks de wettelijke basis is het maar matig zijn zoal s in he t basiso nde rwij s en de volwas gesteld met intercultureel onderwijs in neder s enen eductie land in dit artikel schetst liesbeth hooijberg op de tweede plaats kan het taalonderwij s in grove lijnen de stand van zaken op dit mo ook specifiek het onderwijs in nederlands als ment voor het onderwijs vervolgens zet zij de tweede taal zijn zowel in de eerste opvangklas doelen van intercultureel onderwijs op een rij sen in het voortgezet onderwijs als in de inter tje en legt uit waarom zij kiest voor fictionele nationale schakelklassen in het volwassenen teksten om het tco gehalte te verhogen ten onderwijs ook daar kan het van tijd tot tijd slotte geeft zij een aantal concrete en direct plezierig zijn om te werken met of naar aanlei bruikbare lessuggesties voor intercultureel taal ding van een gedicht of een verhaal zeker als onderwijs aan een en meertalige leer lingen de leerlingen in het genre of het verhaal verloop het een en ander herkennen bijvoor zelf opgevoed met de wereldbibliotheek heb beeld omdat d e personages uit een verwante ik lerarenopleider en docente nederlands als cultuur komen tweede taal aan hoger opgeleiden van jongs af aan ervaren hoe verrijkend en vormend het le doele n zen van romans verhalen en gedichten uit de hele wereld kan zijn het verlegt je gr e nzen en wat kunnen de doelen zijn van het kiezen van geeft je een kijkje in andere culturen dat dit li teraire teksten uit andere culturen zowel in onze multi etnische samenleving geen voor een als voor meertalige leerlingen geldt overbodige luxe is wordt door de wetgever al dat het belangrijk is om grenzen te verleggen enige tijd onderkend sinds mei 1989 wordt om verder te kijken dan je neus lang is om als van docenten verwacht dat ze intercultureel het ware mondiaal gevormd te worden al onderwijs ico geven maar als je bijvoor klinkt dat laatste wel een beetje pretentieus beeld kijkt naar het ico gehalte van de nieu voor de meertaligen komt er nog een doel we methodes voor de basisvorming dan blijkt bij sommige teksten zull en ze herkennen bij dat toch wat mager te zijn voor de duidelijk voorbeeld wat betreft het genre zo kunnen 248 moer 1994 6 verhalen uit een verteltraditie een meertalige die teksten te werken dat ik een pleidooi houd leerling interesseren omdat ze dat type verha voor het werken met literaire teksten betekent len of de waarden en normen die er uit spre niet dat de rest i n de prull enbak moet ken kennen dit kan overigens voor meertali een van de voordelen van gedichten en ver ge kinderen die hier zijn opgegroeid in min halen is dat het doorgaans korte teksten zijn dere mate gelden door die herkenning kan de dat is prettig in het onderwijs het groepsge motivatie tot lezen toenemen wat voor meer wijs lezen met hoofd en hart van deze teksten taligen zo mogelijk nog belangrijker is dan past precies in de uurtj es die we hebben aan voor eentaligen wie veel leest verwerft een dacht besteden aan mooie aangrijpende boei taal tenslotte sneller die motivatie aangewak ende teksten kan bewerkstelligen dat de lezers kerd door het klassikaal behandelen van literai buiten de les ook op zoek gaan naar dergelijke re teksten kan dan na verloop van tijd worden teksten als je als tweede taalverwerver bij omgebogen naar het stimuleren van het lezen voorbeeld moeite moet doen om teksten te voor jezelf buiten de lessen decoderen en te doorgronden dan is het pret aansluitend op het vorige punt als een an tig dat ze ook de moeite waard zijn derstalige leerling een tekst herkent en er iets daarnaast kunnen fictionele teksten goed ge over kan vertellen in de klas dan is zijn voor bruikt worden voor het vergroten van de taal kennis groter dan die van de eentalige klasge vaardigheid grammatica woordenschat tekst noten de meertalige leerling is dan even de begrip enzovo o rt kunnen net zo goed geoe deskundige dit kan de status en de eigen fend worden met teksten met interessant e in waarde van de leerling in kwestie vergroten houden bovendien is de kans groot dat met alle positieve gevolgen vandien zie ook leerlinge n zich aangesproken voelen door fi c het artikel van batelaan elkerbout in dit tie in dat geval kunnen de teksten ook aan themanummer knopingspunte n bieden om te spreke n over al een tegenargument voor al te veel nadruk op lerlei onderwerpen en het oefenen van intercultureel onderwijs kan zijn dat men de spreekvaardigheid is in het onderwijs nog tijd die ingeruimd wordt voor de eigen cul steeds een ondergeschoven kind tuur beter kan gebruiken voor de nederlandse ten slotte maken teksten uit allerlei landen cultuur de laatste moet de meertalige leerling ons duidelijk dat bepaalde zaken overal ter we zich per slot van rekening in meerdere of min reld van belang zijn warmte ve il igheid dere mate nog eigen moet maken vriendschap liefde voldoende middelen van daartegenover staat dat intercultureel onder bestaan hebben enzovoort natuurlijk ver wijs dat proces kan versnellen een nieuw schill en zijn er ook maar laten we het accent concept met de woorden en de kennis van de leggen op de overeenkomsten wij wereldbur cultuur die daarbij horen wordt sneller ge gers lijken kennelijk ook op elkaar leerd wanneer het gekoppeld kan worden aan in het tweede deel van het artikel geef ik een bekend concept leerlingen kunnen bij voorbeelden van mogelijkheden tot intercul voorbeeld naar aanleiding van een tekst praten tureel taalonderwijs met literaire teksten over betekenissen van spreekwoorden in het nederlands en het bestaan van spreekwoorden achtergronden met een gelijksoortige betekenis in de moe dertaal van de leerling door de koppeling tus natuurlijk ben ik niet de eerste die nagedacht sen doeltaal en eigen taal wordt de doeltaal en heeft over de doelen en de mogelijkheden van de erbij horende cultuur sneller geleerd intercultureel taal onderwijs de eerste hee l concrete publikatie waar ik naar verwijs is die proza en poezi e van bartie thij s 1988 eenjaar of zes geleden heeft zij in het handboek voor intercultureel waarom moet men intercultureel onderwijs onderwijs een buitengewoon boeiend artikel nu met literaire teksten geven is de krant niet geschreven over het werken met niet westerse goed genoeg of allerlei brochures en folders gedichten in een meertalige klas van het uit het dagelijkse huis aan huis aanbod na voortgezet onderwijs daaruit citeer ik het tuurlijk is het ook nuttig en belangrijk om met volgende 1994 6 mo er 249 doel is dat de leerlingen vertrouwd raken met niet kingen om met literaire teksten te werken als westerse gedichten en dat z e die begrijp e n dat hun middel niet als doel in het taalonderwijs kennis van de wereld wordt vergroot dat ze zich in the twin aim s of the a ctivities propos ed in this book leven in de situatie van men sen uit niet wes terse are to entourage the students to give close and repea landen en dat ze gemotiveerd worden tot creatief ted attention to the text and at th e same time to taalg ebruik thijs p 2 8o 5 20 int eract with others about it duff maley p to het boek bevat geen cursus maar bijna veer over tekstbegrip zegt bartie thijs het volgen tig uitgewerkte lessuggesties om met literatuur de taal te leren die de nederlandse gebruiker natuurlijk van nederlandstalige teksten moet een gedicht is een korte tekst het is goed mogelijk er voorzien van opzet is het boek niet intercultu een of twee woorden uit te hale n om dieper op de reel in directe zin maar de lessuggesties kun bete kenis ervan in te gaan bijvoorbeeld op de c ultu nen heel goed worden uitgevoerd met teksten reel verschillende referentiekaders die aan een woord uit andere taalgebieden en culturen opdat de beteken is ve rbo nden zijn werkwijze wel degelijk intercultureel wordt anders dan nederlandse tek s ten bevatt e n de neder landse vertalingen of bewerkingen van niet w es terse voorbeelden ge dic hten relatief weinig woorden met eenzijdige westerse connotaties dat maakt de teks ten toeganke duff en maley hebben hun lessuggesties in l ijker voor leerlingen uit etni sch culturele minder tien categorieen geordend hieronder volgt heidsgroepen een aantal van die categorieen bij het kiezen er staat niet alt ij d wat er staat poezie be vat beeld van nederlandstalige teksten moet natuurlijk spraak ee n uitnodiging tot puzzelen rekening gehouden worden met de interessen een gedicht is in zijn g eheel e en uitnodiging tot en het taalniveau van de leerlingen als bron inte rpretatie woorden in e en ge di c ht zijn vaak ont nen voor nederlandstalige teksten verwijs ik daan van hun alledaag se bijbetekenissen en gevo e ls naar de literatuuropgave waarde n de lezende lee rling moet de ontstane lege met een selectie uit de categorieen zal ik een plekken zelf met betekenis elementen vullen leerlin voorzet geven tot intercultureel onderwijs met gen met een andere lh etnisch culturele a c hter fictionele teksten bij de oefeningen zal ik grond kunnen op di e lege plekken associaties invul steeds aangeven hoe de taal geoefend wordt en len die voortkomen uit hun eigen con cepten thijs daarnaast hoe naar aanleiding van de teksten p z8o5 s interculturele uitwisseling plaats kan vinden simpeler gezegd elke lezer heeft een eigen in reconstructie de eerste werkwijze die terpretatie van het gedicht en die is uiteraard duff en maley geven is de reconstructie van cultuurgebonden uitwisseling van die diverse teksten de gekozen tekst wordt incompleet of interpretaties kan leiden tot levendige zinvo ll e defect aangeboden de leerlingen moeten de interculturele lessen tekst of aanvu ll en of herste ll en dat kan op thijs propageert dus een wijze van werken verschi ll ende manieren en verschi llende aspec met gedichten die interactief is waarbij een ten van taalonderwijs kunnen ermee geoefend beroep gedaan wordt op de fantasie de inter worden ik geef een selectie van de werkvor pretatie en de beleving van de leer lingen en men waarbij niet slechts een interpretatie de juiste is de nadruk ligt hierbij op interculturele uit gooi de versregels in een strofe door elkaar en wisse li ng en daardoor algemene vorming laat de leerli ngen de strofe herste ll en bij deze kennis van de wereld oefening wordt een beroep gedaan op de ken nis van de zinsbouw van leer lingen bijvoor de tweede publikatie waarin ik een deel van be eld mijn ideeen verwoord zag is het in i99o ver schenen boek literature samengesteld door naar die zeven sprieijes gras alan duff en al an maley in de reeks resource die er helemaal niet was booksfor teachers het boek geeft vele handrei en daar zag opa dan een koe 250 moer 1994 6 opa keek vaak in onze tui n op straat kijkt niemand iemand aan fr agment van opa will emwilmink noch spreekt elkaar de rest van het gedicht luidt als volgt en kan thuis na bovenstaande oefening aan de leerlingen gegeven worden juan heinsohn huala uit alleen de herinne ring is niet voldoende chileense poezie en later in herziekenhuis kon hij ve rwonderd vrage n bij deze oefening moeten de leerlingen de taal waarom ze toc h de buitenmuur produktief gebruiken het is een veilige oefe uit zijn kam e r hadden geslag en ning het slot hoeft maar een of twee regels te zijn en de zinnen mogen net zo kort zijn als in voor opa was h e t doodgaan het gedicht zelf voordat het slot bedacht kan dus nie t zoiets als nacht worden moet het gedicht begrepen zijn het het was de s teeds grotere ruimte vo ordeel is dat het gedicht erg doorzichtig is die hij voor zich zelf had beda cht en dus ook gebruikt kan worden voor tweede taalverwe rvers die nog aan het begin van hun naar aanleiding van dit gedicht kan gesproken taalverwe rving staan worden over waar gaat dit gedicht over denk het interculturele bestaat er hi e r uit dat de je dat opa bang is voor de dood wat zou zou lezer op het verkeerde been gezet word t dit er met opa aan de hand kunnen zijn lijkt een westerse tekst maar is het niet ook in ik heb dit gedicht vaak gebruikt in het twee zogenaamde ontwikkelingslanden bevinden de taalonderwijs aan volwassenen en menig zi c h grote steden met een jachtige levensstijl maal ontstond er naar aanleiding van de in bij de bespreking van het gedicht zull en di houd een gesprek over de concepten van d e verse mogelijkheden worden geopperd over dood in verschillende culturen en levensb e waar het gedicht vandaan komt in de meeste s chouwingen hierbij ondervond ik altijd e en groep e n zal het een verrassing zijn dat h et ge grote mate van nieuw s gierigheid en a c ceptatie dicht uit chili komt enkelen zullen wel de van de verschi ll ende concepten bij de cursis oorspronkelijke titel samenleving bedacht ten hebben en het is mij ook al een keer voorge komen dat iemand het originele slot bedacht g e ef all een een deel van de tekst en laat de had namelijk thuis kijken we all emaal tv tekst aanvu llen bijvoorbeeld geef een onaf g e dicht de titel ontbree kt het slot ontbreekt verwijder de interpunctie structurering ali en informatie omtrent de herkomst van het nea indeling en of de indeling in versregels en gedi cht ontbreekt ook iedereen moet d e ont laat de leerlingen de tekst herstellen bij deze brekende gegevens aanvullen slot titel en he r oefening wordt vooral de grammaticale kennis ko ms t geoefend bijvoorbeeld in de metro begrijp je wanneer ik lach is dat een te ken va n g eluk kijkt niemand iemand aait e n wannee r ik huil i s dat een t eke n van bitt erh e id noch spreekt elkaar du s wanneer ik huil la ch m e dan niet uit in de bu s lucas sigel uit 0 nag kom go u blij weg zuid kijkt ni emand iemand aan afrikaanse poez ie noch spreekt elkaar als de leerlingen de tekst hersteld hebben kan op het we rk men bijvoorbeeld praten over in welke situatie gaat geen tijd verloren h et bovenstaande voor kan komen niemand kijkt i emand aan noch spree kt elkaar schuif twee of meer teksten in elkaar da t 1994 6 moer 25 1 kunnen gedichten artikelen of verhaaltjes zijn het houden van huisdieren kan bij mensen uit laat de leerlingen ze weer uit elkaar halen af andere culturen veel verbazing opwekken hankelijk van het taalniveau van de leerlingen kunnen de teksten al eerder behandeld zijn in haal bepaalde onderdelen uit de tekst bij de les of nieuw zijn bij deze oefening wordt voorbeeld inhoudswoorden functiewoorden onder ande re een beroep gedaan op kennis van of bijvoeglijke naamwoorden en maak er een interpunc tieregels bijvoorbeeld het gedicht gatentekst van laat de leerlingen de tekst her opa van will em wilmink wordt aangeboden stellen al naar gelang de woorden die wegge verm engd met het gedicht in memoriam mijn laten zijn kan deze oefening een beroep doen hond van wim de vries op bijvoorbeeld grammaticale kennis spelvaar digheid en of woordenschat aan de hand van in me m o riam mijn hond opa onderstaande tekst kan gesproken worden over bijvoorbeeld huwelijksrituelen ik noe mde h e m opa omdat hij op hem leek he t meisje dat niet wilde trouwen opa k eek va ak in o nz e tuin naar die ze v en sprieijes gras er ee ns ee n man di e drie do chters twee van dezelfde rimpels in zijn kop h e n al maar de derd e te en i e ts ond e ugen ds in zijn oge n op een dag een aanbidde r haar het hof en daar zag opa dan ee n koe hij haar vade r om haar hand haar vade r die er helemaal niet was ik hie rove r ge en besliss ing ook z ijn manie r van lopen een m aar naar haa r toe en wat z e e r zelf over b eetje ho uterig m e t t och n og die aanbidd er ha a r kam e rmeisje en haar veel ie ts ha u tain s geschen ken daarna hij met h e t m e isje zelf ze versc hrikt ik uitgehuwe lijkt en later in h et zi e kenhuis en weg van huis om zic h i n het b os te kou h ij verwonderd vragen waarom ze toc h de buite nmuur fragment uit swahilispro okjes uit zijn kam e r hadden g eslage n reductie d e twe ede categori e we rkvor net vo or hij doo dgi ng keek hij men die duffen mal ey in hun app e ndi x noe m ij n og even aan e n trok zoals men is die van de reductie de leerlingen moe alt ij d zijn lippen op ten met dit type oefeningen de tekst inkorten voo r opa was h e t d o odgaan door e r bepaalde elementen uit te halen dus nie t zoie ts als n ac ht dan zei ik opa lacht uit een verhaal moeten de leerlingen bepaalde ik legd e mijn hand zacht op z ijn kop grammaticale categorieen verwijderen bij e n s treelde h em n og even voeglijke naamwoorden bijwoorden bijzin nen enzovoort het was de steeds grotere ruimte die hij voor zidizelf had bedacht de aangeboden tekst moet in een aantal stap het was alsof hij daarop had p e n tot nul geredu c eerd worden door steeds gewacht een woord of zin per k e er weg te laten elke dag opa zei ik nog tuss e ntijdse ve rsie mo et zowel grammaticaal als hij sloot zijn ogen en was betekeni svol zijn de ingekort e versie s kun overleden nen worden g ebruikt als uitgangspunt vo or de categorie uitbreidingsactivite iten zie o nder naar aanleiding van het gedicht van wim de uitbreiding bij de onderstaande oefening vries kunnen de leerlingen stil staan bij de moeten de leerlingen een tekst goed begrijpen vraag wat er ty pisch nederlands of engels e n bovendien een goede tekst kunnen maken aan dit gedicht is de nederlandse houding bijvoorbeeld ten opzichte van huisdier e n i s heel bijzonder 252 m oe r 1994 6 de man die steeds door zijn vrouw gedragen werd kon zich gemakkelijker dan de andere jagers verber gen en dichter op het wild aansluipen er was eens een man die s teeds op de rug van zijn vrouw werd gedragen omdat h ij zo klein was wan stap c vertel het verhaal ir een zin neer zij bij kleine rivier jes kwamen klauterde hij bij zijn vrouw steeds op de rug en liet zi ch erover dra ui t br e idin g deze categorie is als het ge n het was ee n heel gewone klein e man die van ware tegenovergesteld aan die van de reductie nature klein was en daar hij zo klein was moest hij de leerlingen moeten bij deze oefeningen bij zich door zijn vrouw bij het urineren laten h e lpen voorbeeld woorden aan een tekst toevoegen doo rda t zij h e m a ls een k le i n kin d zijn beh oefte liet er wordt bij deze oefeningen vooral een be do en geen wonder dat mingrootvader vertelde hoe roep gedaan op produktief taalgebruik hij urineerde hij had h e m namelijk daarbij g a dege bijvoorbeeld slagen en ge zien hoe zijn vrouw hem vas thield stel laat de leerlingen bepaalde grammaticale lig heb ik h eel wat vergeten van wat h ij nog gewoon items toevoegen aan een tekst bijvoorbeeld was erover te ve rtellen pijlen en kok er van de man bijvoeglijke naamwoorden of bijwoorden de werde n st eeds voor hem gedragen als hij doo r het wa leerlingen oefenen zodoende met hun woor t er mo es t daar de kle ine man zo onaanzienlijk denschat en zinsbouw was zou he t wate r hem stee ds ver over de kanten van zijn laarze n zijn gegaan dus m oes t hij altijd vervanging bij deze categorie oefenin door het water wo rd en gedragen oo k wann ee r dit erg gen moeten de leerlingen bepaalde elementen ondiep was gee n wonder want hij was werke lijk weghalen en vervangen door andere dit kan h eel klein bijvoorbeeld leiden tot een grammaticale oefe wanneer hij doo r h e t wate r was gek o m e n nam hij ning weer d e pijl en aan om t e jage n als hij wild had gedood moes t zijn vrouw het dragen want daar hij leerlingen veranderen de bedrijvende vorm zo klein was begaf h ij zic h nooit uit haar nab ijheid door de lijdende vorm of vice versa hij was ge woon over rivie re n e n strom e n op haar leerlingen zetten de tekst in een andere werk rug te wo rden gedrag en en ho ewel h ij zo klein was woordstijd doodde hij gewoonlijk h e t m eeste wild want hij kon zich gemakk e lijk er da n de andere jag e rs verbergen of de werkvorm kan gebruikt worden als een en als zij in de zom e r op de rendi e racht waren woordenschatoefening kon h ij veel dichte r op h e t wild aans luipen dan alle anderen leerlingen vervangen zo veel mogelijk in houdswoorden door synoniemen of door an uit volkssprookjes e n legenden van de eskimo s toniemen het tegengestelde de opdrachten kunnen zijn deze werkvorm kan ook gebruikt worden om a haal de herhalingen eruit s chrijf of spreekvaardigheid te oefenen b haal de verteller eruit leerlingen veranderen het point of view in het verhaal na stap b luidt het verhaal ongeveer als volgt leerlingen veranderen een gedicht of een kleurrijk verhaal door belangrijke beelden of er wa s eens ee n man di e s tee ds op de rug van zijn uitdrukkingen door andere te ve rvangen bij vrouw werd gedrag en omdat h ij zo klein was wan voorbeeld neer z ij bij klein e rivier jes kwam en klauterde hij bij zijn vrouw steeds op de rug en liet zich erover dra aan mijn moeder ge n zijn vrouw liet hem als een klein kind zijn beh o efte doen pijl en en koker van de man werden ik heb heimwee naar het brood van mijn moeder voor hem gedrag en als hij door het water moest als haar koffie hij wild had gedo od moes t zijn vrouw he t dragen haar aanraking hij doodd e g ewoonlijk het mees te wild want hij mijn kinderjaren groeien in m e 1994 6 moer 253 dag na dag tot besluit en ik hecht aan het leven want als ik s ti erf zou ik m e schamen op deze manier geven duffen maley nog vele voor de tran e n van mijn m oe de r catergorieen en lessuggesties het voert te ver om van alle lessuggesties voorbeelden te ge leg m ij als ik op e en dag terugkeer ven als een sluier voor j e wimpers de oefeningen heb ik meestal uitgevo erd in b edek mijn botten m et gras klassen met volwassen anderstaligen in ver gezegend doo r de zuiverheid van je hielen schill ende stadia van taalverwe rving en met en ve rs tevig mijn banden een en meertalige studenten aan de leraren met ee n lo k van je haa r opleiding in amsterdam b e ide groepen leer met een draadje dat hang t aan d e s leep lingen waren steevast enthousiast de oefenin van je jurk gen bieden mogelijkheden om met elkaar er misschien zou ik een god worden varingen uit te wisselen zonder dat een groep een god zou ik worde n leerlingen altijd meer weet en meer heeft te als ik het di epste van je hart zo u aanrak e n verte ll en dan de ander ik ben ervan overtuigd dat ook in andere vormen van onderwijs zeer maak van mij als ik te rugkee r go ed met fictionele teksten gewerkt kan wor brandstof voor je oven d en ten behoeve van intercultureel taal een was l ijn op het dak van je huis onderwijs mijn weers ta n d is gebroken zonder je dagelijk s gebed literatuu r ik ben afgel eefd geef m e de sterre n va n mijn je ug d terug bariiske h einz volkssprookjes en legenden van de zodat ik me t de vogel jes eskimo s rijswijk elmar 1988 de t erugtocht kan maken b erwou ts kris swahilisprookjes rijswijk elmar naar het n es t waar jij wach t 1993 duff a a maley literature oxford oxford mahmud darwish uit hi er zulle n we bl ij ven university press i99o als de stekel van een cactus palestijnse po ezie vnvo projekt xsjjw alleen de herinnering is niet voldoende chileense poezie uit de serie poezie de eerste opdracht bij dit gedicht luidt onder uit de derde wereld breda de geus 1987 streep de versregel s die het meest aanspreken vnno projekt hsjjw hier zullen we blijven als de en vertel waarom dat zo is bij nabespreking stekel van een cactus palestijnse poezie uit de se blijkt steevast dat mensen zeer divers kiezen rie poezie uit de derde wereld breda de de volgende vraag is waar zou het gedicht geus 1989 vandaan kunnen komen en waarom dit le thijs b niet westerse poezie in handboek in vert interessante gezichtspunten en redenaties tercultureelonderwijs februari 1988 p 2 0 5 3 op vervolgens wordt prijsgegeven dat dit een 28os 26 palestijns gedicht is en dat moeder staat voor moederland waarom zou dat zo zijn en in no t en welke situaties komen dat soort verschijnselen voor stof genoeg voor een interessant klasse all e gedichten in de bundel zijn tweeta li g afge gesprek drukt waardoor in een meertalige klas een ex hierna kan de laatste opdracht uitgevoerd tra eindopdracht kan zijn wie kan en wil het worden als we niet geheimzinnig hoeven gedicht in de oorspronkelijke taal voorlezen doen in verband met de moeilijke verhouding ook in deze bundel zijn de meeste gedichten tussen palestijnen en israeli s welke beelden in twee talen afgedrukt zowel het nederlands zou je dan kunnen veranderen als het arabisch dit artikel is tot stand gekomen dankzij de me dewerkingvan elsbeth van der laan van wees 2 moer 1994 6