Documenten
dolly janse n basi s groepsonderwijs tijdens een woonproject onderwij s op de basisschool op de nijmeegse karmelschool voor basisonderwijs heeft dolly jansen in een gecombineerde tweede en derde klas aan groepsonder wijs gedaan middels een project rond wonen dolly jansen schrijft de lezer zij gewaarschuwd het project is als groepswerk didactisch en ook inhoudelijk ideologisch mislukt haar artikel gaat onder andere nader in op knelpunten bij groeps onderwijs op de basisschool groepswerk daar zeg je me wat met het jochie dat altijd maar in z n eentje loopt te knikkeren touw tje springt waarom jongens niet per slot van rekening of andere solitaire s pelletjes speelt is iets niet in orde zo n constatering voor komt misschien een hoop didactisch en ideologisch verbalisme als je wilt aangeven waarom groepswerk een normale werkvorm is in het huidige basisonderwijs is goed zou moeten zijn dan kinde ren spelen namelijk doorgaans samen zo leren ze zo doen ze de nodige sociale vaardigheden op dat laatste kan overigens best ge paard gaan met builen en schrammen zoals mij destijds overkwam als ik mijn buurjongen niet langer met woorden of ander gesar duide l i jk kon maken dat ik de pest aan hem had als mens en als meisje samen in de klas groepswerk dus heeft volgens mij minstens twee aspecten een functioneel je moet er wat aan hebben mee kunne n 8 doen en een sociaal m i ssch i en is sociaal alte e n wel genoeg samen werking kan eventueel de prestatie concurrentie moraal wat indam men waarmee naar mijn waarneming al menig eersteklasse rtje is be hept sociaal gez i en prima dus dat groepswerk toch beginnen hier voor mij de moeilijkheden zelfwerkzaamhe i d ook een duidel ijk onderwijsdoel kan grotere onafhankelijkheid van autoriteiten dus van sommigen van ons leerkrachten betekenen en nu is een zekere mate van zelfstandighe i d een van de belangrijk ste eigenschappen die de ma r ktwaarde van de mode rne employee ik gebruik dat woord met opzet bepalen iemand die het zonder al te veel trubbels en babbels in onze maatschappij weet te rooien groepswerk wordt ik schreef het hierboven vooral gezien als een middel om zowel onderwijsre sultaatsverbetering sorry al s attitude verbetering idem te bereiken dan vind ik dat je alleen al vanwege dat laatste goed moet nadenken over onze maatschappij voor je aan groepswerk begint heeft die maatschappij wel zo n behoefte aan de attitudes die je met groeps werk nastreeft daar hebben we tenslotte dan toch nog de bekende roep om een maatschapp ijv i sie die ik i n het begin nog probeerde te omzeilen een open deur natuurlijk feit is dat ik met de vraag uit de vorige alinea ben blijven z i tten na een proje ct over wonen dat ik met een mede studente heb uitgevoerd op een nijmeegse basisschool in het kader van onze derdejaarsstage van de pedagogische academie laat ik maar meteen verklaren dat dat project als groepswerk didac tisch en ook inhoudelijk ideologisch volgens ons voor 90 procent mislukt is de lezer es zij gewaarschuwd we hoopten namelijk onderwijs rond een aansprekend onderwerp te begeleiden maar het kwam er op neer dat we onderwijs gaven ook al werd bij tijd en wijle door de kinderen in groepjes gewerkt min of meer theoretisch gezien zie bijvoorbeeld t humalda overleg onderweg groepswerk in het onderwijs agon elsevier amsterdam 1972 deden we nooit aan groepswerk soms aan groepsonderwijs zonder dat we ons zelfs van dat onderscheid bewust waren ik kan me alleen maar daarvoor verontschuldigen met onervarenheid en ook wel de angst juist op deze school moeilijke school achter standsituatie zoals dat zo mooi heet te mislukken maar intussen probleemstelling taakstelling en groepsindeling hielden we helemaal in eigen hand uitvoering en evaluatie ten dele functionele detail delegatie van macht zou je het kunnen noemen maar ja koppel je groepswerk los van de vraag naar maatschappelijke functie ik heb daar nog geen goed antwoord op dan is groeps 9 onderwijs misschien zo gek nog niet in een tweede derde klas basis school je kunt het bekijken als een noodzakelijk voorstad i um oefenfase van groepswerk dat geldt ook voor de aankomende onder wijzer es die zo lee rt een beetje te delegeren de touwtjes uit han den te geven zonder onmiddellijk in pan i ek te hoeven raken de kin deren op hun beu rt krijgen bij groepsonderwijs minder snel proble men met hun onderlinge intolerantie zonder dat je d i e bespreekbaar maakt kun je volgens mij we l fluiten naar groepswerk op de basis school in het navolgende verslagje heb ik geprobeer d een overzicht te geven van wat we gedaan hebbe n en een paar knelpunten van groepsonderwijs te signaleren in de hoop dat daarmee de mijns inziens noodzakelijke discussie over voorwaarden van groepswerk een beetje gediend is i k heb getracht het allemaal zo simpel mogelijk te beschrijven de karmelschool de kinderen van de karmelschool komen bijna allemaal uit de bene denstad van ni j megen de meeste huizen zijn daar erg slecht na jaren van onzekerheid is men nu eindelijk met de renovatie begon nen maar ondertussen zijn er wel veel mensen verhuis d het leerl i n genaantal van de karmelschool is de laatste jaren dan ook sterk terug gelopen en de karmelschool is met ingang van 1 augustus 1977 zelfs opgeheven het project dat ik ga beschrijven werd uitgevoerd in de tweede derde combinatieklas bevolkt door slechts twaalf kinderen begeleid door een onderwijzer en twee hospitanten waarom wonen in de benedenstad staat wonen in het middelpunt van de belangstel ling er wordt veel over gepraat sommige mensen gaan verhuizen an dere knappen zelf hun huis op en bij een grote groep wordt binnen kort begonnen met renovatie ook de kinderen hebben daarmee te maken de bedoeling van ons project was de school wat meer te laten aanslui ten bij het milieu van de kinderen en dus ook dat van hun ouders daarom leek wonen ons een zinnig onderwerp voorbereiding bij de voorbereiding van het project hebben we vooral op twee d i n 10 gen gelet het wonen in de buurt dus de algemene situatie van de beneden sta d het wonen in het eigen huis dus de woonsituatie van ieder kind we hebben toen het project voorlop i g in twee fasen ingedeeld de eerste fase introductie en peilen van de belangstelling voor en kennis van de buurt het eigen huis het huis van de buurvrouw etc aan het eind van de eerste fase zou duidelijk moeten zijn waar de be langstelling meer naar uitging de buu rt of het eigen huis de resultaten van de eerste fase zouden moeten bepalen hoe de tweede er uit ging zien in ieder geval zou het erom gaan de woon ervaringen van de kinderen te verduidelijken door ze te structureren en eventueel u i t te bre i den gedurende twee weken zouden we per dag ongeveer een dagdeel aan het project besteden gang van het projec t eerste fase s maandags werd het project geopend door samen met de hele klas het onderwerp dat op het bord getekend stond te onthullen daar na werd het woonlied gezongen de tekst daarvan was door ons gemaakt op de wijze van de carnavalshit leo dus iedereen kon meteen meezingen voor de middag was een speurtocht gepland die in drie verschillende groepen gelopen moest worden die groepen hebben we zelf inge deeld niet alle tweedeklassers en derdeklassers bij elkaar maar een beetje gemengd tijdens het hele project zouden de tweede en derde klas samen moeten werken s morgens werden de speurboekjes uitgedeeld groepen gingen vast bij elkaar zitten om de route een beetje te bekijken een aanwijzing van ons was dat ze de vragen die bij de verschillende huisbezoeken gesteld moesten worden het best konden verdelen de vragen en op drachten in de speurboekjes waren door ons gemaakt de speurtocht was een soort introductie van het thema en tevens een poging de be langstelling te peilen zouden ze meer bezig zijn met de opdrachten op straat of meer bij de mensen thuis de volgende dag praatten we na over de speurtocht de groepjes mochten om de beurt over hun ervaringen vertellen al snel bleek dat vooral de huisbezoeken in de smaak waren gevallen er werd bijna nergens anders over gepraat toen we inventariseerden welke vragen er behalve de voorgestructureerde gesteld waren bleek dat tegen te vallen dat was een van de vrije opdrachten er waren vragen gesteld als hoeveel kasten heeft u hoeveel gordijnen hoeveel 11 latjes zitten er tegen het plafond en dergelijke probleem hierbij was onze rol ieder van ons was met een groep mee gegaan wat moet je doen bij zo n huisbezoek nieuwe vragen voor suggereren of juist niet doe je het niet dan blijken de vragen ongericht te zijn zie bovenstaande voorbeelden t beste was mis schien nog stimuleren om goed rond te kijken of geen speciale din gen opvielen en of ze dat al gevraagd hadden een volgende activiteit was het schrijven van een verhaaltje over of de buurt of de straat of het eigen huis en over diezelfde onderwerpen mochten ze ook een tekening maken later zijn deze verhaaltjes en tekeningen gestencild en gebundeld in een leesboekje voor alle kinde ren iedereen heeft zijn eigen verhaaltje voorgelezen heel officieel zittend achter de tafel van de onderwijzer daarna mochten de ande ren vragen aan de lezer stellen er ontstond een echt gesprek tussen de kinderen er werd veel gevraagd en uitgelegd bijvoorbeeld alexander vertelt waarom ze met z n allen op een slaapkamer slapen sofia legt uit wat een franse slaapkamer is marcel snapt niet dat een oud huis ook mooi kan zijn hij woont zelf in een nieuw huis etc een andere dag zijn er in groepjes pantomimestukjes voorbereid iedere groep trok een kaart waarop een bepaalde kamer van een huis staat keuken badkamer huiskamer slaapkamer nu moest iedere groep een situatie in hun kamer spelen zodat de anderen kunnen ra den waar het zich afspeelt opvallend is dat er bij dit groepswerk geen problemen ontstaan waarschijnlijk omdat het een soort spel is dat ze gewend zijn samen te doen heel wat anders ging het bij het volgende onderdeel iedere groep kreeg een groot vel papier rond het woord wonen mochten allerlei woorden geschreven en tekeningetjes gemaakt worden die met wo nen te maken hadden doel van deze activiteit de kinderen stimule ren over wonen te denken en voor ons weer het peilen van de belang stelling de bedoeling was dat kinderen in de groep samen allerlei woorden zouden bedenken maar wat gebeurde er in twee van de drie groepen gingen alle kinderen voor zichzelf zoveel mogelijk woor den verzinnen en er ontstond een paar keer een fikse ruzie toen ze elkaar van afkijken gingen betichten hoe moet je dit probleem nou oplossen een secretaris functioneert niet goed want dan doet de rest niks differentieer je de opdracht bijvoorbeeld onderverdelen in verschillende aspecten van wonen dan is ook ieder voor zichzelf bezig achteraf bekeken hadden we de zaak stop moeten zetten om de gebleken concurrentiezucht te bespreken we hebben nu enkel wat noodmaatregeltjes getroffen als een paar kinderen van groep la ten wisselen en binnen de groep nog een keer zo goed mogelijk uitleg gen wat de bedoeling was toen was de ergste brand wel weer ge blust maar van echt groepswerk kon geen sprake zijn 12 na nog een aantal klassikale activiteiten hebben we de eerste fase af gesloten de meeste interesse lag duidelijk op het gebied van de bin nenkant van de huizen bijna alle verhaaltjes en tekeningen bijvoor beeld gingen over hun eigen huis er was nauwelijks iets over de buurt bij conc l usie de tweede fase moest gaan over huizen niet over buurt zaken tweede fase in de klas waren drie verschillende woonsituaties naar voren geko men huizen die binnenkort gerenoveerd gaan worden huizen die door de bewoners zelf opgeknapt zij n een nieuwbouwhuis overigens niet in de benedenstad gelegen als startpunt voor de tweede fase zijn we met de kinderen bij een stel ouders in deze situaties op bezoek gegaan we hebben goed met de ouders kunnen samenwerken toch verliep de voorbereiding niet altijd even gemakkelijk bijvoorbeeld het bezoek aan een te renove ren huis ging op het laatste moment niet door omdat de moeder er bij nader inzien tegenop zag lees zich schaamde de kinderen in zo n slecht huis te ontvangen ook kostte het ons allemadl veel tijd iedere ouder die meewerkte moest van tevoren een paar maal langs gegaan worden na een korte inleiding van ons over de te bezoeken huizen gingen de groepjes aan het werk om een vragenlijst op te stellen elke groep kreeg drie blaadjes voor ieder huis e e n vragenlijstje en weer liep het verkeerd drie van de vier groepsleden pakten zo snel mogelijk een blaadje en begonnen voor zichzelf een vragenlijst te maken zo gauw we dit zagen hebben we natuurlijk gezegd dat dat niet de bedoeling was maar uit de vanzelfsprekendheid waarmee ze ook nu weer indi vidueel in de groep aan de slag gingen blijkt maar weer eens hoe moeilijk en vooral hoe ongewoon de kinderen het vinden om school se zaken samen aan te pakken daar kan een project waarin niet eens de nadruk op groepswerk ligt nauwelijks wat aan veranderen toen ze eindelijk samen begonnen waren bleek dat de inleiding eigenlijk te kort was geweest ze wisten niet goed wat ze nu over die huizen moesten vragen degene die het huis een beetje kende meest al omdat ie er zelf woonde wist de meeste vragen te verzinnen daar door had iedere groep toch nog aardige lijstjes weten te verzamelen die zijn door ons op het bord verzameld en samen met de hele klas beoordeeld welke hoef je niet te stellen welke kunnen beter wel ke kunnen er nog bij de animo was vrij groot inderdaad bleken sommige vragen niet goed bijvoorbeeld wat voor nummer heeft u 13 een paar vragen werden verbeterd en een paar vragen kwamen er nog bij de vragen zijn op stencil gezet ieder kind kreeg een exemplaar en voor we op stap gingen werden de vragen in de groepjes verdeeld elke groep zou om de beurt bij de verschillende huizen op bezoek gaan bij de mensen thuis hoefde niks opgeschreven te worden om dat het hele interview op een bandje werd opgenomen ook nu deden de ouders weer hun best om het voor de kinderen interessant en leer zaam te maken een vader legde bijvoorbeeld pecies uit hoe je een balkenplafond moet aanleggen en hoe duur dat wel niet is de kinderen hingen aan zijn lippen behalve dan degene die de volgende vraag moest stellen die was al zenuwachtig op z n stencil aan het zoeken terug op school hebben de verschillende groepen allemaal een affiche gemaakt over de bezochte huizen titel voor zo n affiche was bijvoor beeld het huis van de familie sanders dat ze zelf verbouwd hebben taken werden door de kinderen zelf verdeeld natuurlijk weer niet zonder strubbelingen de een maakte tekeningen over het huis de an der maakte mooie letters voor de titel en een derde schreef een ver slagje over het interview met behulp van het bandje wel werd er nogal eens gewisseld van taak toen iedereen klaar was werden ze in de klas opgehangen de meeste zagen er erg goed uit tussendoor was er door een van ons van alle huizen en van de kinde ren een foto gemaakt rond deze foto s zijn er verschillende activitei ten uitgevoerd herkennen van de huize n iets vertellen bij het eigen hui s benoemen van de verschillende onderdelen van een huis gevel re genpijp en dergelijke aanwijzen van eigen huis op plattegrond met behulp van draad en spelden werd dan de foto van het huis verbonden met de juiste plaats op de plattegrond al deze activiteiten waren klassikaal we hebben ook nog een poging ondernomen om een klassegesprekje op gang te brengen over het begrip huur hier was helemaal geen interesse voor afsluiting van het projec t als afsluiting hebben de kinderen in groepjes van twee zelf een paar coupletten bij het woonlied gemaakt dat overigens iedere dag enthousiast gezongen werd in de vorm van een songfestival moch ten ze daarna allemaal hun eigen liedje laten horen 14 evaluatie we hebben een schriftelijke evaluatie gehouden met twee soorten vrage n vragen om te kijken of ze dingen onthouden hadde n vragen om te kijken wat ze van het project en de verschillende acti viteiten gevonden hadden bij de vragen die gingen over het weten van bepaalde dingen zijn nau welijks verkeerde antwoorden gegeven uit de andere vragen bleek dat de kinderen het over t algemeen een leuk project gevonden hebben er waren wel activiteiten die eruit sprongen bijvoorbeeld de speurtocht en de huisbezoeken die von den de meesten het leukst maar bij de vraag wat vond je van het praten over de huren werd door de meesten niks aan aangekruist belangrijk in het kader van dit artikel is dat de meeste kinderen het liefst met de hele klas ergens aan werkten andere mogelijkheden wa ren in groepjes of alleen dat is niet zo verwonderlijk het groeps werk ging meestal belabberd maar daarover meer in mijn eigen eva luatie bovendien is het een klas van maar twaalf kinderen en dan is het ook niet onplezierig om met de hele klas ergens aan bezig te zijn eigen evaluatie onze inhoudelijke doelstelling de school wat dichter bij ouders en milieu te brengen geeft eigenlijk al aan hoe defensief we moesten opereren het is natuurlijk nooit weg dat die doelstelling tenminste voor een deel bereikt is dat maatschappelijke resultaat is inmiddels te niet gedaan door de sluiting van de karmelschool eveneens een maatschappelijk resultaat nu iets meer over groepswerk en groepsonderwijs vanzelfsprekend leverde ons dat voldoende technische problemen als de lezer es constateert dat we onze doelstelling aan de kinderen hebben opge legd dat het hele project nogal uit de losse pols was opgezet en geor ganiseerd en dat we deze kinderen hooguit op een wat prettiger ma nier dan het uitsluitend klassikale catch as catch can onderwijs aan het didactische lijntje hebben gehouden dan heeft hij zij gelijk onze inbreng blijkt met name uit de groepssamenstelling die ligt be hoorlijk ingewikkeld zeker in zo n tweede derde dubbel klas wij hebben de groepsindeling bepaald om blokvorming van tweede en derdeklassertjes te voorkomen ook om de haantje de voorsten enigs zins over de groepjes te verdelen gevolg noch de kinderen noch wij waren echt tevreden met de samenstelling van de groep ikzelf kies ook liever uit met wie ik samenwerk ruzie voorspelbaar eigenlijk het kwam uit zo n praktijkervaring toont tussen haakjes aan dat het 15 formele onderscheid in homogene en heterogene groepen goeddeels een theoretische wassen neus is waar komt die ruzie vandaan kinderen hebben op school en daarvoor al onderling leren concurre ren een diepgewortelde menselijke drang wie zal het zeggen feit is dat het onderwijs of het nu wil of niet aan de individuele prestatie de drang tot onderscheid tegemoet moet komen grotere aandacht voor het creatieve element en ook voor werken in groepen een typerend verschijnsel voor het huidige onderwijs in nederland van kleuterschool tot vwo is natuurlijk prima ze verandert evenwel maar weinig aan de noodzakelijke kwalificatie en selectiefunctie van datzelfde onderwijs ouders en leerkrachten zijn zich daar doorgaans heel goed van bewust de beste aanbeveling voor een basisschool is nog steeds een hoge havo vwo output secundair de vraag met welke middelen die bereikt wordt ik denk dat de kinderen zoiets donders goed aanvoelen daarom be gint gerrie te steigeren als sophia van hetzelfde groepje tijdens het brainstormen bij haar afkijkt daarom moeten we van groepswerk geen nieuwe mens laat staan een nieuwe maatschappij verwachten want wie dat doet is gek oela 16