Groepswerk op de middelbare school

toine hoven s groepswerk mavo op de middelbare school toine hovens schrijft over zijn ervaringen met groepsonderwijs op de mavo afdeling van het jeroen bosch college te den bosch zijn arti kel bestaat uit twee gedeeltes het eerste deel bevat enige algemene opmerkingen over groepswerk tijdens de les nederlands op de mid delbare school met name op het mavo het tweede bestaat uit een verslag van een groepsproject in een 4 mavo klas waarom terwijl miljoenen mensen trachten deze wereld nog van de onder gang te redden zoeken wij in deze zin de lijdende voorwerpen ik herinner me dat ik bovenstaande zin eens gebruikt heb in een proefwerk ontleden en dat ik in mijn ha rt best verheugd was toen bleek dat mijn leerlingen met de beste wil van de wereld nauwelijks iets hadden begrepen van de schoolgrammatica het bevestigde name lijk nogmaals mijn vermoeden dat op school vaak zinloze zaken ge beuren die voor een leerling bovendien niet interessant zijn en dat de veranderingen op onze aardkorst nauwelijks invloed hebben gehad op het onderwijs in nederland langzaamaan heb ik geprobeerd mijn lessen zo te geven dat ze pas sen in deze maatschappij in deze tijd wat natuurlijk niet hetzelfde is als deze maatschappij accepteren zoals die is en dat ze voor leerlin gen in ieder geval zo boeiend mogelijk zijn 17 ik denk dat het veelvuldig werken in groepsverband bijna onontbeer lijk is om dit doel te bereiken in het buitenschoolse leven is samen werking van mensen bijna altijd veel belangrijker dan een individuele prestatie hoe gemakkelijker iemand sociaal vaardig is hoe prettiger hij zich in het leven beweegt en in groepen werken betekent meestal dat de leden van een groep nogal vrij zijn bij het bepalen van wat tot hun werkterrein gaat behoren waardoor ze min of meer vanzelf hun eigen interesse kunnen volgen sinds enige jaren werk ik dus in mijn klassen geregeld in groepsver band op mijn school is het cursusjaar in vier parten verdeeld en tij dens elke periode is er een soms twee keer sprake van groepswerk ge durende ongeveer acht meestal aaneengeschakelde lessen hoe en wat dit groepswerk kan bestaan uit een uitgebreide schrijfopdracht zoals het vervaardigen van een boekje tijdschrift enquete liedjesbundel of uit een mondelinge taalopdracht bijvoorbeeld het spelen van een toneelstuk hoorspel forum cabaretstukje bij dit laatste gaat meestal wel enig schrijfwerk vooraf het lijkt me verstandig dat schrijf en mondeling taalonderwijs elkaar afwisselen evenals creatieve fantasie opdrachten en meer zakelijk ge richte oefeningen ook het vakonderdeel tekstinterpretatie kan vrij gemakkelijk bij groepsopdrachten aan de orde komen in het in het tweede deel van dit artikel voorkomende voorbeeld zal deze variatie duidelijk zijn de rol van de docent is bij deze vorm van werken natuurlijk anders dan bij het frontale lesgeven hij is nu niet meer alleen de vakdeskun dige die instructies geeft misschien zelfs wel liefdevolle uitleg en die de informatieverwerking in cijfers weet uit te drukken hij heeft een andere taak gekregen op de eerste plaats is hij degene die een opdracht bekend maakt ik doe dat altijd op de volgende manier na een inleidend praatje en als dat mogelijk is het laten zien van resultaten van groepen uit vorige jaren stel ik met de klas een werkplan op daarin staat precies wat de opdracht inhoudt zodat de leerlingen hun beperkingen en hun vrijhe den kennen dan delen we deze inhoudsopgave in hoeveel lessen zijn er beschikbaar en hoeveel moet de groep ongeveer per les doen en af hebben leerlingen kunnen dan niet zo gauw de vergissing maken dat ze op het laatst ineens merken dat ze thuis nog een heleboel werk moeten verrichten ze zijn min of meer verplicht zich aan het werk schema te houden als het werkplan voldoende bekend is en als alle leerlingen het oo k 18 hebben opgeschreven stellen we de groepen samen volgens een wille keurig systeem niet iedere keer zitten vriendjes en vriendinnetjes dus automatisch bij elkaar zo gauw de groepjes meestal bestaande uit vier of vijf leerlingen be kend zijn gaan ze een voorlopige taakverdeling maken een groeps opdracht lukt beter is mijn ervaring als die uit een aantal onderdelen bestaat zodat ieder groepslid een stukje voor zijn rekening kan ne men moeilijker is het als de hele groep samen tegelijkertijd iets moet produceren tenminste als het om een schrijfopdracht gaat na de taakverdeling begint het eigenlijke werk snuffelen in encyclo pedieen en tijdschriften schrijven bij elkaar lezen en corrigeren te kenen knippen en plakken de docent heeft in deze fase duidelijk een begeleidende taak hij zorgt zo mogelijk en zo nodig voor de juiste informatie hij bemid delt bij geschillen verbetert een foutieve opzet kortom hij wandelt van groep naar groep om als het even kan goede raad te verschaffen tegen het einde van elk lesuur laat ik de groep stoppen met het werk en ze de balans opmaken van die les hoever zijn ze opgeschoten wat moet er thuis gedaan worden is er iemand in de groep die zijn taak heeft verwaarloosd enzovoort tijdens de laatste les bepaalt de groep de uiteindelijke vorm waarin het werkstuk wordt gegoten het is een soort lay out les thuis ma ken de leerlingen gedurende ongeveer een week na deze laatste les het netwerk op een vastgesteld ogenblik zetten ze de diverse onderde len in elkaar en het werkstuk is klaar natuurlijk heeft dit betrekking op schrijfopdrachten bij mondelinge taalopdrachten verloopt de laatste fase anders na het schrijfwerk dat ze eerst verzorgen oefenen de leerlingen gedurende de laatste les sen hun rol of nemen ze een hoorspel of iets dergelijks op problemen en oplossinge n wat hierboven als ideaal geschetst is is in de praktijk natuurlijk min der fraai er zijn problemen van allerlei soort wat te doen bijvoor beeld als duidelijk blijkt dat een leerling niet voldoende mee heeft gewerkt aan een opdracht en wat te doen als dat niet duidelijk blijkt als een leerling de anderen uit een groep het werk heeft laten klaren in de wetenschap dat zijn collega s hem toch niet uit een soort van leerlingen onder elkaar fatsoen zullen verraden ik heb dit probleem proberen op te lossen door van iedere leerling een opgave te verlangen van zijn werkzaamheden maar waterdicht ook didactisch is dit natuurlijk niet een ander probleem is de cijfergevang de traditie wil dat een leerling een cijfer krijgt voor een door hem geleverde prestatie bij groeps 19 werk is echter nauwelijks sprake van individuele prestaties ikzelf heb er geen moeite mee een hele groep eenzelfde honorering te geven ze ker omdat ik weet dat goede leerlingen minder goede meetrekken en meestal niet omgekeerd in mijn lessen bepalen de leerlingen vaak met mij samen het cijfer voor een vervaardigde of uitgevoerde opdracht dit gebeurt op de vol gende manier een aantal leerlingen beoordeelt volgens het werkplan plus nog wat andere richtlijnen bijvoorbeeld over taalgebruik het werkstuk van een groep en geeft een van argumenten voorziene waar dering ik zorg er zelf voor het werkstuk ook bekeken te hebben en geef mijn oordeel na vergelijking en bespreking volgt het definitieve cijfer voor alle leden van de groep een voordeel bij zo n jurering is dat een werkstuk wanneer het af is niet slechts door een docent bekeken de kast in gaat maar dat er meer mensen kennis van nemen daarom probeer ik altijd werkstuk ken te bewaren voor volgende jaren de makers zijn in het algemeen best bereid hun produkt als toekomstig voorbeeld aan mij te geven een verplichting is dit overigens niet het is per slot hun werkstuk verder waren er tenminste bij mij zeker in de beginfase moeilijkhe den met zoiets vaags als orde mijn leerlingen lopen vaak door en ook uit de klas en dat wekte nogal eens de wrevel van leidinggevende functionarissen en andere docenten wat hiervoor staat lijkt me in zijn algemeenheid van toepassing op alle vormen van voortgezet onderwijs wat bij het mavo waar ik evenwel slechts een korte ervaring heb vooral belangrijk is lijkt me het volgende als leraar moet je zorgen voor een constant heldere zeer duidelijke doelstelling de leerlingen moeten zeer precies van les tot les weten wat de bedoeling is ze glijden nu eenmaal eerder uit dan havo en vwo leerlingen er moet veel afwisseling in de opdracht zelf zijn dus niet met zijn allen twee weken lang alleen maar zakelijke beschrijvingen geven van bijvoorbeeld sociale voorzieningen in een stad de lol is er dan gauw af in de opdracht moet het om concrete tot de leefwereld van de leer ling behorende kwesties gaan bovendien moet een project niet te lang duren een stuk of tien les sen voor een opdracht is het absolute maximum anders verdwijnt het plezier ook gauw een voorbeeld van groepswerk wat hieronder volgt is een beschrijving van een groepsopdracht die i k 20 gegeven heb in een hoogste klas van het mavo omdat het slechts als voorbeeld dient bij het eerste deel van dit artikel kan ik volstaan met het vermelden van het enigszins aangepaste werkplan a inleiding vaak zie je tegenwoordig op de televisie uitzendingen die gewijd zijn aan een onderwerp dat dan op diverse manieren bena derd wordt zo n onderwerp kan zijn gezin of commune het ge vaar van een atoomoorlog de voortschrijdende vervuiling enzo voort de benaderingen zijn bijvoorbeeld een toneelstukje een inter view een forum b zoek met je groepje een dergelijk onderwerp het moet actueel zijn c stel je voor dat je met jullie groep de samenstellers en deelnemers van zo n tv programma bent jullie maken nu een draaiboek daarvoor en spelen daarna voor publiek is de klas alle onderdelen d jullie programma bestaat uit de volgende onderdelen 1 een inleidend gedeelte de presentatie 2 een toneelstukje dat min of meer ernstig dient te zijn 3 een liedje of cabaretsketch 4 een interview met een deskundige 5 een forum met verschillende deskundigen en een gespreksleider nadat de leden met elkaar gediscussieerd hebben beantwoorden ze vragen van het publiek 6 een afsluitend samenvattend deel de volgorde 2 t m 5 kun je zelf bepalen voor de onderdelen 4 en 5 moet je beschikken over de nodige inlichtingen zorg er dus voor dat je je behoorlijk hebt georienteerd e de volgorde van de lessen is eerste en tweede les taakverdeling maken en het materiaal bestude ren derde t m vijfde of zesde les noteren van de verschillende onderdelen door middel van korte inhouden plus de volledige tekst van het liedje laatste twee lessen het spel voorbereiden en oefenen iedereen moet ongeveer even vaak aan de beurt komen f de duur van het optreden moet ongeveer een halve les zijn zonder de klassediscussie daarna volgt tijdens de les de beoordeling g de beoordeling is als volgt een jury bestaande uit leerlingen en docent bekijkt de diverse onderdelen en geeft daarvoor een aparte beoordeling zowel op de inhoud als het acteren let de jury het draaiboek is tevoren door de docent al beoordeeld er wordt daarna een gemiddeld cijfer aan de groep gegeven in zijn geheel lukte dit project wel negatieve punten waren de uit voering nam nogal wat lessen in beslag als de groepen groter en dus ook kleiner in aantal zijn kunnen de voorstellingen minder lessen 21 kosten dan verdwijnt ook de grote hoeveelheid schrijfwerk die aan dit project verbonden bleek verder was het beter geweest de aankondiging en het eerste deel t m het bestuderen van het materiaal apart te houden dan een week rust in te lassen en vervolgens de draad weer op te pakken nogal wat leerlingen maakten namelijk afspraken met enige instanties voor informatie en dat vlotte niet altijd even snel tenslotte de onderwerpen die bij mij gekozen waren zijn bejaarden en hun levenswijzen vivisectie bio industrie gastarbeiders in neder land de jeugd van tegenwoordig en voedsel in de twintigste eeuw naar aanleiding van de eetshow van de vpro 22