Ha! Iemand uit het LBO!

loes te boekkors t bo ha iemand uit het lbo in een maatschappij waar vooral intellectuele prestaties gewaardeerd worden is het vanzelfsprekend dat een schoolsoort als het lager beroepsonderwijs weinig aandacht krijgt gelukkig is daar de laatste ja ren verandering in gekomen vanuit het groeiend besef dat iedereen recht heeft op goed onderwijs dus ook de ongeveer 200 000 leerlingen van het lbo loes te boekkorst heeft als lerares moedertaal op intensieve wijze een veranderingsproces doorgemaakt op het lbo op basis hiervan geeft zij aan wat onder goed moedertaalonderwijs voor het lbo zou kunnen wor den verstaan en de voorwaarden om goed moedertaalonderwijs te kun nen geven ze gaat ook in op de voor het lbo belangrijke vraagstelling kritisch onderwijs en of aanpassing ze vindt het uitsluitend volgen van de kritische lijn niet in het belang van de lbo leerlingen dom of gek je kunt de laatste tijd geen moer meer openslaan of je komt het lbo te gen werk en vakgroepen landelijke pedagogische centra lpc von bestuur ik noem maar wat op buigen zich over of werken aan projec ten raamplan exameneisen voor het lbo dat is erg goed niet omdat in het lbo meer moet veranderen dan in andere vormen van voortgezet onderwijs maar vooral omdat de waarde ring van ouders leerlingen en buitenstaanders voor het lbo omgekeerd evenredig is aan het aantal kinderen dat deze vorm van onderwijs be 21 zoekt je moet daarom wel dom of gek zijn als je je voor dit soort onderwijs inspant het is wel duidelijk dat werken aan scholen voor het grootste deel gevuld met leerlingen die daar zitten op grond van negatieve selec tie niet gemakkelijk is je moet opboksen tegen het minderwaardig heidsgevoel dat deze kinderen hebben de ongeinteresseerdheid van de ouders en in het contact met leraren en directies van andere vormen van voortgezet onderwijs word je ofwel genegeerd of niet helemaal voor vol aangezien want wie les wil geven aan domme kinderen is ofwel gek of zelf ook dom en in het gunstigste geval verslijten ze je voor een idea list maar ja dat blijft ook al hetzelfde een idealist leert het nooit eigenlijk dom of wil niet dus gek geen voorstellingen meer je kiest na een aantal jaren werken in het basisonderwijs voor het voort gezet onderwijs omdat je graag met opgroeiende jeugd werkt wat korte ervaringen bij diverse vormen van voortgezet onderwijs brengen je tot de conclusie dat je de leerlingen bij het lbo evenwichtiger en daarom plezieriger vindt je komt tot de ontdekking dat het juist de praktijk vakken zijn die je de indruk geven dat er meer harmonie is in het leven van die kinderen jouw vak is theoretisch en dat nemen ze als je het tenminste leuk weet te brengen je doet je best want kijk een goed leraar is iemand die spannend kan vertellen of bijna voorstellingen geeft voor de klas omdat de leerlingen dan geboeid zitten te luisteren wie goed luistert leert best want leren is luisteren geleidelijk aan verandert er echter wat er komen meer uren voor theo rievakken er verschijnen examens het harmonische wat de leerlingen aanvankelijk zo aantrekkelijk maakt verdwijnt je merkt dat je met al leen je leergesprek wel kunt inpakken maar je bent wel bang voor ver anderingen want hoe pak je die nu aan de zogenaamde vrije orde ge rommel en gepraat in de klas was altijd uit den boze je probeert eens wat met klassegesprekken maar je voelt je niet lekker van collega s hoor je dat er bij de praktische vakken eigenlijk nauwelijks problemen zijn en de strenge leraren van de theorievakken vinden dat je steeds strenger moet worden langzamerhand groeit het besef van onmacht je gaat aan alles twijfe len aan jezelf de aanpak de leerlingen ze worden steeds dommer en de vakinhoud heeft het wel zin gelukkig heb je een vooruitstrevende directeur je gaat wat cursussen volgen werken met groepen discussieren in de klas door de opdracht de opgedane ervaringen door te geven aan je collega s komen de ge sprekken over aanpak doel van je onderwijs lekker los en daar gaan w e 22 dan we komen tot de conclusie dat we vergroting van verantwoordelijk heidsgevoel zelfstandigheid en het nemen van initiatieven door de leer lingen alleen kunnen bevorderen als we onze manier van lesgeven veran deren op de hele school gelukkig is het een kleine schaffen we het frontaal lesgeven af opdrachten worden zoveel mogelijk schriftelijk ge geven om langdurig gepraat van de docenten te voorkomen klassikale instructie alleen voor zover nodig en de volgende regel wordt ingevoerd een week instructie werkverdeling en dergelijke drie weken werken de leerlingen aan opdrachten individueel of in groepen kijken zelf na be studeren het gecorrigeerde de vijfde week wordt het bestudeerde ge toetst tijdens de drie werkweken is er tijd voor individuele begelei ding gelegenheid tot vragen stellen en het laten aftekenen van het ge maakte en gecorrigeerde werk er is nu meer tijd voor dramatische expressie discussie samen nakijken van opstellen boekbesprekingen en dergelijke want de iedere les weer tijdrovende bezigheid van overhoren en langdurige instructie is nu ver dwenen af en toe maken we een project waarin we zoveel mogelijk vakken pro beren te betrekken wat mij betreft de bijscholingscursus nederlands verschaft me erg veel plezier ik leer er ontzettend veel van en krijg meer zelfvertrouwen steeds meer ga ik zelf lessen maken ik gebruik wel een schoolboek waarom ik dat handhaaf om heel eerlijk te zijn ben ik altijd bang dat ik op de een of andere ma nier te kort schiet er zijn ook goede schoolboeken door werkgroepen in elkaar gezet daar is veel tijd studie en creativiteit in gestoken stom als je daar geen gebruik van maakt slaafs volgen hoeft en kan ook niet want als een tekst of thema de leerlingen geen snars interesseert of veel te hoog grijpt moet je toch wat anders zoeken er is nog iets geks kinderen lijken graag uit een boek te werken vooral lesjes maken een lesje af geeft zo n voldaan gevoel als er leuk ge werkt is of plezier gemaakt hebben ze blijkbaar niet zo het gevoel hard gewerkt te hebben alsof leren niet spelenderwijze mag gaan toch heb ik gemerkt dat bij steeds meer leerlingen een ander inzicht groeit hier omtrent dat dit ook afhangt van de manier waarop ik evalueer ik moet ook nog zoveel leren de examenklas blijf ik een probleem vinden de exameneisen liggen zwaar op de maag ook bij mij je wilt eigenlijk de uitslag van het ge profileerde examen zo gunstig mogelijk voor de leerling laten uitvallen de harde werkers en flink gemotiveerden gaan gelijk met je op maar juist de groep die het straks in de maatschappij het moeilijkst heeft blijft onderaan hangen en wordt nu de dupe ik ben er nog steeds niet uit hoe ik dat op moet lossen 23 doelbewust als je je doelen bepaalt betreffende je moedertaalonderwijs in het lbo dan hou je niet alleen in de gaten waar die leerling terecht kan komen maar ook waar ie staat eigenlijk wil je zoveel en zover mogelijk ontwikkelen wat er in die leer ling aan talenten zit ondanks het feit dat je zo objectief mogelijk te werk wilt gaan zal geen moedertaalleraar eraan ontkomen de doelen die hij zelf het belangrijk ste vindt de meeste nadruk te geven daarom zijn ook deze leerlingen zo kwetsbaar juist omdat ze door afkomst en aanleg al zo weinig weer baar zijn is het een klein kunstje ze totaal niets te leren door een nega tieve selectie zijn ze nou eenmaal in het lbo terechtgekomen en wie daar zit is dom ongemotiveerd en ongemanierd er kraait geen haan naar als ze er precies zo uitkomen als ze erin geko men zijn dat laatste klinkt cynisch maar ik heb me dikwijls opgewon den over de motieven die sommige leraren aanvoeren uit verzet tegen nieuwe maatregelen wetten of exameneisen waar zou je die kinderen mee vermoeien ze willen toch zo gauw mogelijk trouwen straks wor den het aardige moeders met een paar kinderen als ze een beetje kun nen koken en naaien zijn ze klaar sta je je daar druk te maken het wordt straks toch alleen maar dozen inpakken bij de arbeidsvitaminen of echt discussieren leren ze toch nooit ze willen alleen maar over jongens en sex praten ze kletsen maar wat zonde van de tijd je hebt een hoop herrie en wat leren ze ho maar wie zo praat heeft geen zin om zich te verdiepen in zijn onderwijsdoel laat staan de middelen om dat te bereiken in je moedertaalonderwijs kun je aan de doelen precies zien welke mens en maatschappij je voor ogen staat de volgende zijn voor mij de belangrijkste jonge mensen 1 leren zich zoveel mogelijk communicatieve vaardigheden eigen te ma ken 2 ieren hoe en waar ze moeten zoeken om aan kennis te komen 3 bewust maken waar ze staan inde maatschappij om van die plaats zichzelf en wat op hen afkomt kritisch te bekijken 4 helpen hun fantasie te ontwikkelen 5 leren inleven in gedachten en gevoelsleven van anderen als in het algemene onderwijsdoel het weerbaar maken genoemd wordt kan ik dit niet alleen zien door middel van de onder 1 tot en met 3 genoemde doelen maar ook door 4 en 5 met name vind ik dit een specifieke taak van de moedertaalleraar spelen met taal lezen schrij ven en uitbeelden van fantasieteksten bieden gelegenheid om dit doel te bereiken 24 de ontwikkeling van de fantasie is niet alleen belangrijk in de omgang met eigen kinderen maar ook in verband met de steeds toenemende vrije tijd en werkeloosheid wat de inhoud van je lessen betreft geeft het raamplan nederlands voor de onderbouw van het lbo mooie voorbeelden hoe je door middel van thematisch moedertaalonderwijs aan kunt sluiten bij de interesse en be hoeften van de lbo leerling dat je bij je werkwijze steeds voor afwisse ling en activiteiten door de leerlingen moet zorgen spreekt vanzelf het bos in als je in een leersituatie terechtkomt waarin je zelf de leerling bent valt je eerder een aantal dingen op die vanzelfsprekend zijn geworden in de traditie van het onderwijs een van die vanzelfsprekendheden is bij voorbeeld dat de docent of cursusleiding bepaalt wat er geleerd zal wor den en hoe die vanzelfsprekendheid heeft zo n macht gekregen dat men wanneer het getij verandert erg onzeker wordt zeg ons alstublieft precies wat we moeten doen liefst de vragen erbij en niets buiten het boekje dat een dergelijke manier van iets leren en studeren niet alleen mensen klein houdt en onzelfstandig hun horizon beperkt creativiteit en lust tot initiatief in de kiem smoort en weinig motiveert bemerk je al gauw als je resultaten van verschillende onderwijsmethoden in de klas krijgt exameneisen kunnen zo n dwingende vanzelfsprekendheid lang in stand houden en een prachtig excuus vormen om niet te hoeven veranderen als we in onze onderwijsdoelstellingen over zelfstandige en bewust le vende en kiezende mensen spreken moet je ze wel de kans geven zich daartoe te ontwikkelen moet je leerlingen dan niet mee laten bepalen wat er geleerd zal worden en hoe zelf vragen maken en proefwerken samenstellen motiveert meer om in de stof te duiken waarom niet met leraren vreemde talen en leerlingen overleg gepleegd of en hoeveel grammatica onderdeel zal worden bij het moedertaalonderwijs waar om niet samen vastgesteld of en wanneer maatregelen moeten worden geevalueerd om ze te continueren herzien of af te schaffen in het begin hebben de leerlingen het gevoel dat ze het bos in worden gestuurd maar langzamerhand leren ze meedenken beslissen en daar consequent naar handelen kiezen met steven ten brink e wil je het kiessysteem van steven ten brinke hanteren dan moet je de moeite nemen in het boek te duiken over moedertaalonderwijs the complete mother tongue curriculum waarin ten brinke zijn kiessys teem aanbiedt zeer de moeite waard al lees je het dan niet hup even 25 uit ten brinke biedt ons een bruikbare methode aan om hete hangijzers aan te pakken hoewel dat hete voor het lbo wel mee zal vallen ik kan me nauwelijks voorstellen dat er een lbo leraar is die twijfelt of het onderwijs niet schools moet zijn moeilijke discussies met je colle ga s over persoonlijke expressie en emotionaliteit zul je niet gauw krij gen want juist een goede open verstandhouding aandacht voor de per soonlijke uitingen van de leerlingen vormen de basis voor het maken van vorderingen in het leerproces een afstandelijke manier van lesgeven en het vermijden van het persoonlijke element groeit gemakkelijk uit tot vijandigheid daarom bieden lessen schrijven lezen dramatische expres sie en luisteren genoeg gelegenheid om doelstellingen binnen dit kader te verwezenlijken je kunt er bijvoorbeeld toe bijdragen leerlingen te le ren het persoonlijke en het zakelijke te onderscheiden de dimensie sa menwerking geeft gelegenheid met je collega s van gedachten te wisse len over het hoe en waarom van het groepswerk het is trouwens voor veel leraren bijna onmogelijk om deze didactische werkvorm te gebrui ken als hierover niet een aantal collega s positief denkt je loopt gauw de kans dat leerlingen veel langer moeite hebben om groepswerk als een zinvolle manier van werken te zien wanneer je van andere leraren geen ondersteuning krijgt dat geldt ook voor de dimen sie wel of geen vrijheid met betrekking tot morele en of politieke nor men en waarden deze dimensie kan naar mijn mening nauwelijks een goede invulling krijgen als er ook niet een aantal collega s tenminste eni ge tot veel vrijheid op deze schaal laat zien het gaat namelijk niet al leen om elkaar het recht te gunnen to have or not tot have a taboo waar het wel om gaat is en niet omdat men de schijn van indoctrinatie wil vermijden dat meer leraren ook andere dan moedertaalleraren in formatie moeten kunnen verstrekken aan de leerlingen dit is gunstiger voor een goede oordeelsvorming bovendien kan een leraar moedertaal niet alle terreinen beheersen creativiteit is misschien wel de moeilijkst te hanteren dimensie ik denk dat deze term andere associaties oproept dan ten brinke in zijn boek aangeeft de creativiteit waar ten brinke op doelt heeft meer te maken met divergerend denken aanvoelen wat er aan ontbreekt of waar storende elementen zitten zoiets als het uit vinden van iets on verwachts een relevante oplossing dat is wel iets anders dan lekker al ternatief doen of gekke ideetjes produceren het lijkt me toe dat be doelde creativiteit alleen gestimuleerd kan worden als men onderscheid kan maken tussen bovengenoemde opvattingen over creativiteit de dimensie het lezen van oude literaire teksten levert de vraag laten we de leerlingen kennismaken met het cultuurgoed van de nederlandse taal ik vind dat een lbo leerling hier recht op heeft het is natuurlijk een koud kunstje het zo aan te bieden dat elke leerling zit te balen e n 26 dan later zeggen dat ze niet gemotiveerd zijn waarna het onderdeel af gevoerd kan worden als niet functioneel maar er zijn toch rozen voor karina en schoolidyllen en als de dolle mina s wat hebben uitgehaald haal je gauw het lied van heer halewijn uit de kast steeds moet je je afvragen kunnen ze dit aan heeft het voor hen zin past het bij de situatie wat weten ze er al van disciplinariteit als dimensie kan aangeven in hoeverre de leerling ratio neel systematisch te werk moet gaan de leerling zal bij een systema tische benadering meer greep op de stof krijgen voor gedichten kan dan een niet disciplinaire aanpak plezierig zijn als we een reclametekst kritisch gaan bekijken of wanneer er een onderwerp bediscussieerd moet worden geeft het de leerlingen toch veel meer houvast wanneer de aanpak volgens een bepaalde methode geschiedt hoewel ten brinke helemaal niet over vakkenintegratie praat kun je zijn systeem daarbij wel gebruiken juist omdat hij indelingen maakt welke gebieden alleen ook of in grote mate aandacht kunnen krijgen bij de moedertaalleraar zowel als bij andere vakken kun je bij pogingen tot integratie zien wat je als moedertaalleraar moet opgeven of delen en wat niet en op grond daarvan besluiten tot volledige of gedeeltelijke integratie mag pietje ook leren wat jantje kan zonder lbo leerlingen te willen opschepen met schoolse kennis waar ze niets aan hebben wil ik graag pleiten voor de opvatting die schuilgaat achter de omkering van de zin wat pietje niet kan mag jantje niet le ren er zijn wel leraren die in hun ijver en bewogenheid voor het arbeiders kind naar mijn smaak soms te ver gaan wat zij niet als zinvol zien mo gen arbeiderskinderen niet leren alles wat naar aanpassing riekt wordt ver weggegooid de lbo leerling moet kritisch gemaakt worden dat we interesse en maatschappij situatie van de leerlingen als uitgangs punten moeten nemen behoeft geen betoog op maatschappij kritisch maken heb ik niets tegen alleen als dat het enige doel is gaan er bij mij wat stekeltjes rechtop staan je moet namelijk wel van zeer goeden huize komen bijvoorbeeld wat betreft verstandelijke ontwikkeling en of milieu om je maatschappij kritische houding te kunnen waarmaken en er wordt altijd nog onderscheid gemaakt tussen mensen uit de zoge naamde hogere en lagere milieus wanneer iemand met een hoge functie een kleine interessesfeer of ge ringe algemene ontwikkeling laat zien wordt dat als typisch voor de persoon aanvaard wanneer echter een arbeider dergelijke kenmerken vertoont laat men hem als oninteressant liggen 27 in de omgang met mensen het toetreden tot clubs het vormen van een kennissenkring bij sollicitaties spelen uiterlijk omgangsvormen alge mene ontwikkeling en schoolopleiding altijd nog een grote rol daarom zou ik bij het moedertaalonderwijs juist ook die aspecten aan bod wil len laten komen die vanuit dat gezichtspunt belangrijk zijn of dat nu ligt op het gebied van het taalgebruik kennis van het cultuurgoed of stof die nodig is om verder te kunnen studeren dan zit je wel op de aanpassingslijn maar ik dacht dat de kinderen dan ook meer weerbaar werden en dat wi l len we toch noo t 1 er moet bij toepassing wel een goed onderscheid gemaakt worden in doelen ik ben het met de schrijvers van s pel is goed zei de gek moer 1 976 4 eens dat vluchten in een schijnwereld niet het resultaat mag zijn als men als doel heeft het bewust maken of oplossen van p roblemen van uit eigen maatschappelijke situa tie 28