Publicatie datum: 1987-01-01
Auteurs: Paula Bosch, Alijn van Hoorn
Collectie: 18
Volume: 18
Nummer: 3
Pagina’s: 31-36
Documenten
verdiende voorkeur de schoolleiding gaf haar paula bosch goedkeuring zonder duidelijk voor ogen te heb ben wat de consequenties ervan waren at misschien zou ergens anders in een andere alijn van hoor n volgende periode weer eens zoiets als een taaltuin kunnen opbloeien als daar op een be paald moment weer zo n groepje van tien en thousiastelingen bij elkaar komt haalt de taaltuin de jaren negentig onderstaand verslag is de weergave van een lezing zoals die in september 1 986 gehouden werd tijdens een conferentie over het school vak n ederlands eerder werd deze lezing ge publiceerd in he t conferentieverslag uitgege ven door de va lo m wij a lijn van hoorn en i k zijn v a n d aa g g e vraa gd hier aanwezi g te zijn omdat w ij het kennelijk nog anders doen hoewel ik w eet van een en kele andere school en het vermoe den heb dat veel meer scholen vergelijkbare onderwijsveranderingen hebben ingepast in hun bestaan d e systee m b ehoren w ij nog steed s tot de uit zon d ering en vandaar r eali serend dat ik voor een keur van mensen uit de w etenschap c q het onderw ijs spreek wil ik wat terughoudend zijn ten aanzien van theo errata rieen die achter de taaltuingedachten liggen deze voordracht zit als volgt in el kaar in het in memori am co van ca l car ge a llereerst zal ik de taaltuingeschiedenis opra schreven door s soutendijk en afge kelen dan zal a lijn van hoorn een programma drukt i n moer 1987 1 stonden drie zoa ls dat momenteel in de onderbou w d r aait fouten uiteenzetten vervolgens vertel ik iets over pag 5 ie kolom laatste regel g l ansbobbels i p v knobbels een belangrijk programma in de bovenbouw tenslotte zal ik het zeer van de d eetman pag 6 ie kolom tussenkopje distel de no nonsense gevoelens van velen en p l eiten stellen p le i ten i p v 3x ple i ten het effect hiervan op het onderwijs in de taal pag 6 2e kolom regel 4 boven kopje tuin bespreken in co s ogen een concrete i p v geen 31 geschiedenis ling informatie omzetten in tekens de teke ni ng en taal het uitleggen h ij l ee rt als hij b egin jaren zeventi g w as d e sec tie neder merkt da t h ij moet veran de ren o f b ijsture n o m lan d s w aar w ij toen nog g een d eel van uit beg rijpelij k over t e k omen kortom d e lee r lin maa kt en ervan overtui gd d at on d erwijs niet g e n leren vooral van el k aar de o p zet is d at meer uitsluitend o p in for ma t ie overd rac ht en w ij het k li maa t sch eppe n o m te kunnen leren instructie gericht moest zijn leerling en m oest en voor a l van z ic h z elf en e l kaar leren toe n er bou wp lannen waren voor e e n nie u we door bezi g te zijn m et t a al d e kern la g b ij d e school is de taal tuin als b ou wte kenin g inge informatie taal is een communicatiemi dd el en d ien d een grot e ruimt e waa rin t w ee a drie de manier om informatie over te brengen d aar k lassen tegeli jk ertijd konden samen w erken de draaien de lessen ons inziens nog altij d om n adru k i k z ei het al kwam t e li ggen o p sa d us ik ben een leerlin g en i k w i l iet s wet en me n we r k i ng w ant daarin zit zovee l ta li gs het over als je dat als uitgangs p un t ne e mt d an overle g de af sprake n en h et uitw erke n lijkt het also f je een s t ap te rug doet wa nt vanaf 19 74 is de taaltuin in bed rijf een paar leerlingen w illen vaa k die dingen w aarvan w ij jaar later moest men constateren dat veel niet leraren dachten dat die goed voor ze w aren li ep zoa ls v er wacht o f ge hoopt lee rlingen wa niet weten of leren versc h il tusse n belang en ren niet de ide al e leerli ngen ui t de m odellen belangstelling via een om we g h un be aa nvan kelijk bepaal d en zij h et o n derwijs ook langstelling komen we dan toch vaa k op iets of ze eraan deelnamen spoedig ontst ond er uit dat volgens ons oo k in hun belan g is een soort model voor een blokuur elke klas b ijvoorbeeld een leerling in de brugklas w il begin t in een zithoe k waar de les voorbesp ro w eten hoe an dere kl as gen oten s och tend s ken en uitg el eg d wo r dt da arna we rk en de naar school k omen en o f d ie d a a r net zovee l k lassen aan hun opd racht en inmid dels d uide moeite mee hebben d a t is omgezet in een op lijk omlijnd en oo k wel meer in gevul d doo r de dracht bestaande uit al visualiseren van je docent in de taaltuin om d e laatste tien mi fietsroute en b1 het vertellen aan de klas aan nuten w eer in de zithoek terug te komen om de hand van je getekende route w at leert de de opdracht en het werk te bespre k en ze leer terrastijde ila s gl as schuifdeur g l as glas loka a l c dl o i tl cd t rae ga b 4 3 gla s glas gla s lokaal ii t oil e t d b e glas straatz t jde deze indeling dateert van 1977 1 en 11 zijn inmiddels werkgroepen b en d instructieruimten 32 in een e nke l g eval w er ke n de v e rschill e nde gen aangeboden het beslaat vijf weken ik zal klass e n d aa dwerkelij k s am en m aar d oo r de de in h o ud van het prog ram ma kort p ro be ren roosterin g is dat nie t altijd m o g elijk leerlin g en w eer te ge ven e n g aandew e g iets verte ll en kunnen dan kiezen met w ie z e wer ken d oor over de manier waarop gewerkt wordt w ie ze begelei d wor d en en accepteren vanzelf a an het begin van de meeste l e ssen ontvan d e andere docent als hun docent ge n de l ee rlin ge n ee n st e ncil met d a a ro p de opd r a cht vaak d aarbij nog illu s tr at ie f mat e riaal een verhaal een ged icht of e e n zak elijke programma in de onderbou w tekst d i e s te nci ls z ijn ge ma akt op k lein e mul t o bl a a d jes e n moe ten in d e multo ma p v an ik wil proberen in mijn deel van ons praatje de lee rling w orden bew aar d samen met d e met veel praktische voorbeelden een zo duide uit w er k in g d e ma p pen controle die a f en toe lijk mogelijk beeld te geven van wat er nou pla ats vin dt t elt mee bij de beo ord elin g van precies in de taaltuin gebeurt ik geef dit jaar he t we r k over een b e p aalde p eriode 1986 les in tweede en derde klassen en heb het eerste blo k uur dat w e na de kennisma er daarom voor gekozen gewoon een stukje uit k ing met he t thema dieren a an de g ang gin het programma voor de tweede klas te nemen gen v e r za m e lden we zoals geb rui k elij k in een te weten de eerste vijf weken van dit school van de kleine lo k aaltjes naast de taaltuin i k jaar aan de hand daarvan ga ik vertellen hoe gaf een k orte inleiding op het thema w e hiel ik in die klas werk daarnaast wil ik wat din den ee n k ort k ringges p re k w i e heeft er d ieren gen zeggen over onze manier van werken in w at voor d ieren hoeveel etc i k las een k ort de onderbouw in het algemeen verhaal voor over een h uis d ier m ikkie van maarten b i e sheuvel h e t lezen van een verhaal in de brugklas hebben leerlingen op het snel aan het begin va n een b lo k uur doen we vaa k lius vier uur nederlands per week vanaf de in de onderbou w het geeft een zekere rust tweede klas zijn dat er drie in de tweede klas a a n het begin va n d e les br e n g t d e k in d er e n betekent dat dat er twee uur per week aan bij het thema van d e les en gee ft ideeen voor eengesloten wordt gewerkt in de taaltuin en de te ma k en opd racht een uur om roostertechnische redenen elders t e ru g n a ar het eerste b lo k uur dieren n a het in het gebouw het zogenaamde losse uur lezen van het verha al kre g en de kinderen de het blokuur in de taaltuin is het belangrijkste opdracht en w erd deze bes p roken er moest zo zien ook de leerlingen dat het losse uur geschreven w orden de keu z e w as uit vijf wordt vaak gebruikt om werk van het blokuur mogelij k he d en af te maken om te lezen en zogenaamd los 1 wat doe je met je huisdier tijdens je vakan vaardigheden als spelling en grammatica te oe tie d it zou een vrij za k elijke tekst kunnen fenen in het blokuur wordt dus gewerkt in de w orden taaltuin en op de taaltuin manier ook in de 2 m aak een verhaal over je lievelingsdier onderbouw is een van onze uitgangspunten 3 b eschrijf het gedrag van je huisdier dat we op een zo natuurlijk mogelijke manier 4 b eschrijf vanuit j e huisdier de grote vakan met taal bezig willen zijn taal moet er logisch tie aan te pas komen dat doen we nog niet zo 5 b eschrijf jezelf door de ogen van je huis als in de bovenbouw vanaf klas vier in de dier vorm van het werken in een groep aan een d e laatste twee boden de mogelijkheid om map over een zelfgekozen onderwerp maar vanuit een ongew oon perspectief te schrijven we doen wel dingen die daar langzaam op iets wat in de brug k las al g eoe fend is a l g e voorbereiden zo wordt er vanaf de brugklas mene eisen het verhaal moet twee mult o gewerkt aan de samenwerkingszin en worden kantjes lang zijn over de lengte is altijd veel er langzaamaan meer keuzemogelijkheden discussie het moet er verzorgd uitzien denk aangeboden aan de kantlijn hoofdletters en spelling na het bespre k en van d e op d racht verliet de het openingsprogramma in de tweede klas is klas het instructie lok aal en zocht iedereen een al enkele jaren het programma dieren dat the plaatsje in de taaltuin in de onderbou w zijn er ma spreekt bi j na alle kinderen e rg aan het is meestal parallel klassen in de taaltuin samen het eerste langlopende programma dat ze krij geroosterd die dan ook dezelfde opdracht ma 33 ken vroeger waren dat er meestal drie zodat een foutje aan te wijzen de leerling verbetert er drie docenten beschikbaar waren voor 60 a het en gaat snel weer verder met zijn of haar 70 leerlingen nu de klassen meer dan 30 leer verhaal lingen tellen passen er niet meer dan twee ik hoop dat ik nu een beetje een duidelijk klassen in de ruimte wat dus betekent dat er beeld heb gegeven van hoe een blokuur in de nu twee docenten zijn voor ongeveer hetzelfde taaltuin er uitziet andere blokuren lijken er in aantal leerlingen in de onderbouw kan zo n veel opzichten op taaltuin blokuur wel eens behoorlijk onrustig in het tweede blokuur lazen we een ver zijn wat vooral jammer is omdat het soort op haal uit de aaibaarheidsfactor van rudy kous drachten zo veel beter gemaakt zou kunnen broek een nogal humoristisch verhaal over de worden in een rustige sfeer uitvinding en de geschiedenis van de zelfge terug naar de voorbeeldles de inleiding daar bouwde kat compleet met lijst van benodigd van duurde zo n 20 minuten er waren dus heden en elektrisch aansluitschema de op van de 100 minuten nog 80 minuten over dracht was zelf bij een dier de geschiedenis daarvan werden er ongeveer 60 gewerkt in de de bouwbeschrijving en de bouwtekening te taaltuin het duurt meestal even voordat ieder bedenken weer een opdracht waar de fanta een een plaatsje gevonden heeft en aan het sie de vrije loop gelaten kon worden maar werk is de docenten lopen dan rond probe daarnaast moest de leerling zijn tijd en ren rust te creeren en helpen leerlingen die werkstuk goed indelen moest hij zij beschrij niet op gang kunnen komen na een minuut of ven hoe technische handelingen plaatsvinden 40 50 begonnen sommige leerlingen het werk en moest hij zij dit ook in beeld brengen het af te krijgen en kwamen naar de docent om was een nieuwe opdracht en het verbaasde het te laten lezen de docent beoordeelde liet me weer met hoeveel creativiteit de opblaas soms dingen veranderen of overdoen na 60 walvissen en de zelfgebreide beren werden minuten toen iedereen zo ongeveer klaar was bedacht riep ik mijn klas weer naar het instructie het derde blokuur begon met een meer za lokaaltje terug waar werd nabesproken en kelijke tekst een krapte artikel over bevers waar werk van de leerlingen werd voorgelezen waarin werd gepleit voor de herinvoering van tot de bel ging deze dieren in ons land na het gezamenlijk le zo ziet dus een blokuur eruit en al verschillen zen van deze tekst moest er een vrij pittige de opdrachten deze opzet komt meestal te tekstverklaring worden gemaakt het werken rug het verhaal afschrijven is meestal huis met zakelijke teksten is overigens iets wat in werk voor het volgende blokuur waarna het de onderbouw de laatste jaren een grotere wordt ingenomen en er een schriftelijk com plaats inneemt de leerlingen leren vroeger mentaar en heel soms een cijfer onder komt hiermee om te gaan maar we verlaten onze nog een opmerking over het werk in het blok beginselen niet en daarom werd er in de twee uur dat ik beschreef bijna alle kinderen kozen de helft van dit blokuur een paspoort voor de een opdracht waarbij ze gewoon lekker kon bever ontworpen een manier om alle zakelijke den vertellen in dit geval was dit meestal het gegevens over bevers uit de tekst op een rijtje beschrijven van een lievelingsdier of het ge te zetten en daar creatief mee aan de gang te drag van een eigen huisdier of deze twee ge gaan combineerd leerlingen in de onderbouw heb daarmee kom ik aan het vierde en laatste ben in onze ervaring een grote fantasie en on werk blokuur in het programma dieren hierin geremde verhalen schrijfdrang dat willen we werd een aantal moderne fabels gelezen en de met het onderwijs zoveel mogelijk de kans ge leerlingen moesten twee fabels schrijven en ven en zo weinig mogelijk afremmen hetgeen grafisch mooi verzorgen ze maakten kennis je doet door bijvoorbeeld teveel hameren op met een literair genre leerden werken met het grammatica of spelling niet dat die elementen verschijnsel moraal en waren bezig met het bij zo n verhaal schrijven niet aan de orde ko schrijven en verzorgen van teksten aan het men leerlingen die een verhaal aan het schrij eind van dit blokuur werd natuurlijk veel aan ven zijn vragen je voortdurend hoe je dit of elkaar voorgelezen dat woord ook al weer schrijft en het is niet het vijfde en laatste blokuur dieren is snel moeilijk om nadat je iets van een geschreven verteld daarin keken we naar een film over verhaal hebt gezegd ook nog terloops even dieren dit jaar was dat 101 dalmatiers va n 34 wal t d isne g werkwijze h iermee he b i k een p ro g r amm a uit het twee de jaar b es p rok en er is no g e en a a ntal l a ng ere leerling en moe ten t w ee a d rie mede leerling en prog ramma s m et thema s als familie vanda k iezen om m ee te gaan w er ken in d e t aaltuin lisme en in het voorjaar verliefd d aarnaast zijn ze gaa n bij e l kaa r zitte n om te b ra ins tor me n er oo k blo k uren d ie apart staan zoals het blo e n komen h o pe lijk met ee n on de rwe r p a anz et k uur spook verh aal schrijve n ten voorbee l de n van onder we rpe n d ie d it jaar gek oz e n z ijn inc e st o l ympisc h e spelen met dat spookverhaal kom ik op een thema vechtsport zuid afrika dromen n adat het on dat in de derde klas thuishoort en waar ik tot d erwe r p gekoz en is dat ka n w el ee ns la ng du slot kort iets over wil zeggen omdat het een ren beg in t het e i ge nlij ke we r k wa nt h et gaa t lijn te zien geeft die door de taaltuin lessen o m de vraagste llin g d ie ze f ormuleren o ver hun loopt van onder naar bovenbouw in de derde o n d erw erp klas begonnen we namelijk dit jaar met het bijvoorbeeld bij het onderwerp dromen de programma moorddossier daarin moeten leer vr aags te l l in g wel ke b eteke nis h ebbe n d romen lingen in zelf samen te stellen groepjes een voor mij het plan dat wordt opgesteld moord bedenken en hiervan een uitgebreid b es taa t uit inventa rise re n welke litera tuur er dossier samenstellen dit is een typische o v e r ge sch r even is e n brui kba ar is wel ke arti derde klas opdracht hij bereidt voor op de kel en in de sc h ool a an wez i g zijn in het mappen die leerlingen in de bovenbouw sa sc h oolarchief en d e taak verde lin g t e rloops menstellen over zelfgekozen thema s maar er stel i k h e n voor e l k b lokuur te beg innen met wordt nog uitgegaan van een zelfbedacht een rondje d romen n a een w ee k b lij k en ze verhaal de leerlingen leren beter samenwer meer te dromen ken en leren hoe je een documentatiemap in d e l ee rlin gen stimuleren enthousiasmeren el elkaar kunt zetten kaar en lezen literatuur literatuur d ie je nor daarmee ben ik aangeland bij de programma s maal gesproken niet aan leerlingen zou aanbie in de bovenbouw en daar gaat paula nu nog de n van wege een zek ere moeilij kheidsg r a a d iets meer over vertellen maar door hun motivatie lezen ze en be g rijpen ze n a een paar weken lezen en ver w erken za kt het enthousiasme w el een b eetje d e bovenbouw programma vra ag st ellin g komt teru g d itmaal uit ei gen be hoefte w at wil i k er eigenlij k mee p as dan a ls voorbeeld zal ik het informatie programma realiseren zij zich het nut van d ie vraags telling nemen omdat dat ons kroonprogramma is ge d i e eerst w erd g eformuleerd om d at het worden w e w erken er al jaren mee de me moest daarmee b en i k meteen op een p unt thodes zijn verfijn d en de resultaten zijn zeer gekomen van verschuiving van belangstelling bevredigend te noemen a ls uitgangs p unt naar b elang of liever gezegd een samenvloei neem ik maar weer taal in dit programma wil en veel meer dan voorheen zetten we pro len we berei k en dat de taalvaardigheid van gramma s op die de uiterlijke vorm hebben leerlingen zich verder ont wik kelt d oor ze te van belan g stelling bijvoorbeeld dieren in de confronteren met taal van derden door ze t w eede laag ma a r d ie in h ou d elijk meer g e daarmee te laten w erken dit k ritisch te ver richt zijn op nuttige maatschappelijk nuttige werken vast te stellen of het waar logisch is en taal nuttige zaken een ander uitgangspunt is samen w erking je ik keer terug naar het informatie programma kan meer doen met elkaar elkaars deskundig h alverwege stel ik de vraag w at heb je ge heid benutten maar obk re kenin g ho ud en met leerd tot nu t oe een vra ag overi gens die ze elkaar j e w ordt direct geconfronteerd met de zelf zeer vaak s tellen hetg een je telkens op vraag of jouw taligheid doelmatig is en je nieuw dw ingt uit te leggen w aarom je iets moet je eigen ver w achtingen afstellen op an doet dan is ook het moment gekomen om de deren etc school uit te gaan ter wille van het onderzoek ze gaan contacten leggen met instanties des k undigen of z e gaan z elf iets be k ijken o f erva ren in elk geval moeten ze een persoon die b ij het ond er werp betro k ken is intervie w en 35 het int erv ie w is v aak hee l verh el de r e n d en geval zelfs meer 5 vwo met 101 leerlingen g ee ft een aa nze t to t de l aat ste im pu ls di e no h oe ideaa l deze l ee rlingen ook z ou den mo ge n dig is om het programma a f te ronden z e de z ijn een fe i t b lijft dat h e t ef fect op een zwem len d e informatie log isch in ma k en een in bad lijkt en geen stilte tuin waar het goed toe houd sopgave schrijven een bronnenlijst en ven is d oor de massaliteit word je als docent tenslotte hun eindconclusie tot zover de sa verplicht je lessen nog beter te structureren en me n we rki n g de schr i fte lijke ver we rki ng van mer k je dat je de n kbeel d i ge m ur e n opt r ekt in het materiaal de taa l t uin m u r en d i e we ov er i ge ns niet in d an vol gt een mon d el i ng e p resenta tie het st een zou d en w illen z ien overigens zijn e r w el geen betekent d at een groep g edurende een loka len lee g op onz e school ma ar d aar wor d t uur aan een andere groep leerlingen en aan mij d e sch oonma ak niet meer voor betaald over moet presenteren d at houdt in een inleiding b od ig lij kt het me om t e me l den d at andere g even ov er je on d erwe rp in beg rij p elij ke taal za k e n d ie ooit ho og in ons v aa ndel stonden geen va kjarg on d at d e a n d eren niet kennen nu niet m eer volled ig uit ge voe rd w or d en d at aan d e an d ere leerlingen n a d e inleiding betreft bijvoor beeld het uit voeri g becommenta wordt er over het onder w er p gepraat aan de rieren van al het w er k v a n l ee rlin g en b ijvoor hand van stellingen en o f d iscussiepunten n a beeld een klas van 36 leerlin g en levert een afloop krijgen ze van mij een ui tgebreide be verhaal in dat ongeveer 10 tot 15 minuten na oordeling over hun wer kzaamheden de map k ijken in beslag n e emt per ver h aal da t bete en de presentatie d it programma duurt acht a k ent een d a g w erk voor een oe f enin g in een tien weken klas m aar ook inhoudelijk hebben w ij inmid w ij pretenderen nog steeds taalvaardigheid dels gewijzigde aangepaste i deeen we eisen het denk en voorstellingsvermogen van leer me e r de leerlin g en hebb en minder invloed o p lingen uit te b reiden met behulp van dez e en d e prog ramma s er zijn helaas meer regels no andere programma s in het eindexamenjaar is dig omdat er in de ta altuin goed g e w erkt dit een deel van het schoolonderzoek in het moet worden leerlingen ik zei het al voorlaatste jaar dient het als leer en willen vaa k functioneel bezig zijn d e omweg oefenprogramma die leidt tot leren wordt steeds meer een r e chte lijn voor ouders g el d t hetzelfde m aar oo k st udenten van de universiteit staan niet de huidige situati e meer te dringen om bij ons te mogen h ospi teren bezuinigingen van de laatste jaren hebben ook w e zijn geen t w intig meer we zijn dertig ge bij ons een tol geeist niet alleen is de last w orden en we proberen de idealen van weleer voor docenten zwaarder vanwege extra taken in het pra ktische kad er van het heden te plaat waarbij ik het financiele aspect buiten be sen door het open karakter van d e taaltuin schouwing wil laten maar ook is de klasse doordat je telkens geconfronteerd w ordt met grootte in alle hevigheid op ons neergekomen andere collega s en de medeverantwoordelijk en dat betekent op het oorspronkelijke plan heid van hen aanvaardt en die ook voor hen stonden hooguit 70 stoelen en tafels bestemd en hun klassen neemt wordt het nooit sta voor drie klassen nu zijn we voor wat de bo tisch je b lij ft alert en ontvan kelijk voor aan venbouw betreft nog steeds met drie klassen en opmerkingen h et is vaak moeilijk maar tegelijkertijd in de taaltuin maar die tellen nu nog wel steeds leuk tussen de 90 en 100 leerlingen in een enkel 36