Heeft een goede lezer ook maar een half woord nodig? Van leesonderzoek naar leesonderwijs.

heeft een goede lezer ook maar een half woord nodig van leesonde rz oek naar leesonderwijs dominiek sandra over het onderwerp lezen zijn bibliotheekkasten volgeschreven elk jaar verschij nen er nieuwe boeken over en publiceren vaktijdschri ft en de resultaten van recent onderzoek enerzijds wordt lezen vanuit fundamenteel wetenschappelijk standpunt bestudeerd in dit onderzoek tracht men inzicht te verwerven in de mentale proces sen die lezen mogelijk maken en die ervoor zorgen dat geschreven taalvormen aan betekenis gekoppeld worden hoe verlopen deze processen van schri ft elijke infor matieverwerking anderzijds wordt het leesproces ook vanuit onderwijskundig standpunt benaderd voor welke aspecten van het leesproces moet men in het onderwijs aandacht opbrengen op welke tijdstippen en op welke manier vooral met betrekking tot de eerste fasen van het leren lezen hebben deze laatste vragen voor sterke meningsverschillen gezorgd met een ware methodestrijd als gevolg in deze bijdrage zal ik de huidige wetenschappelijke inzichten in de aard van het lees proces voorstellen met de bedoeling hieraan onderwijskundige implicaties te ver binden de klemtoon daarbij ligt op de initiele verwerving van het leesproces maar ik ga in het laatste deel ook nader in op de meer gevorderde vormen van lezen het leesproces bij de aanzien dat de verdere expansie van de infor ervaren lezer matietechnologie bijvoorbeeld inte rnet het belang van goed en efficient lezen nog zal doen toenemen de kans is groot dat daar door het aantal functioneel analfabeten nog en van de meest centrale doelstellin zal stijgen daarom is het noodzakelijk dat gen van het onderwijs is jonge mensen leerl ingen in het onderwijs de vaardigheden de vaardigheden aanleren die zij later ontwikkelen waar goede lezers gebruik van 0 voor hun maatschappelijk functione maken gegeven deze modelfunctie van ren nodig zullen hebben het hoe ft geen goede lezers voortaan ervaren lezers is het betoog dat goed kunnen lezen een van die van belang goed geinformeerd te zijn over de vaardigheden is in de hedendaagse informa resultaten van wetenschappelijk onderzoek tiemaatschappij is de capac iteit om vlot met naar hun leesgedrag die inzichten kunnen geschreven informatie om te springen immers dan als u itgangspunt dienen bij de reflectie van kap itaal belang het laat zich trouwens over onderwijsinhouden nov dec 1997 nummer 2 27 e jaargang ltt hoe lezen ervaren lezers wat wij met zeker ten eerste zou er een grote aandacht moe heid weten is dat zij een hoofddoel voor ten uitgaan naar het lezen van betekenisvol ogen houden de inhoud van de geschreven le teksten ten tweede zou men in het lees boodschap achterhalen met andere woor onderwijs weinig aandacht moeten be den zij zijn permanent actief op zoek naar steden aan letters en klanken want dat betekenis om dat doel te bereiken moeten doen ervaren lezers blijkbaar ook niet de zij uiteraard uitgaan van het geschreven belangrijke vraag is uiteraard in hoeverre woord maar de aandacht die zij voor het deze adviezen die afgeleid zijn uit vrij ele schriftbeeld zelf opbrengen lijkt op het eerste mentaire en voor iedereen toegankelijke gezicht wel minimaal te zijn ervaren lezers waarnemingen van het leesproces centrali hebben bijvoorbeeld meestal geen moeite teit van betekenis hoge leessnelheid met tikfouten lezen er zelfs vaak overheen houdbaar zijn in het licht van wetenschap zij lezen ook doorgaans zeer snel gemiddeld pelijke evidentie in wat volgt ga ik daar die een vijftal woorden per seconde dat wil zeg per op in gen een woord om de 200 milliseconden dat is een verbijsterend hoge verwerkings snelheid als men bedenkt dat een ervaren snelle woordherkenning lezer ten minste 50 000 woorden in zijn men en de rol van woordcontouren taal woordenboek het zogenaamde mentaal lexicon heeft opgeslagen hij zij slaagt er dus in om binnen een kwartseconde de juis slaan ervaren lezers inderdaad het niveau te vorm representatie uit dit massief woord van letterperceptie over zoals gesuggereerd bestand op te halen aitchison 1987 wordt door de hoge snelheid waarmee zij woorden herkennen indien dat het geval de hoge herkenningssnelheid van woorden is moeten zij kunnen vertrouwen op infor lijkt te suggereren dat ervaren lezers onmo matie die zich boven het letterniveau gelijk aandacht kunnen besteden aan de bevindt hoe moet men zich die globalere individuele letters in woorden dit besluit is perceptie van een geschreven woord dan overigens volledig verenigbaar met de vast voorstellen stelling dat lezers zich volledig op betekenis richten als hun volle aandacht naar de een eerste mogelijkheid die zich aandient is inhoud van een tekst uitgaat hoe zouden zij dat de woorden in een tekst herkend wor dan nog oog kunnen hebben voor alle let den op basis van wat men in de vaklitera ters in het schriftbeeld kortom het lijkt tuur hun contour genoemd heeft een erop dat ervaren lezers de geschreven woordcontour kan men best beschrijven als woordvormen slechts snel en oppervlakkig de omtrek van een woord de figuur die analyseren men verkrijgt door rond het woord een lijn te trekken hieronder volgt een voorbeeld van als deze redenering klopt dan zou dit voor een woord met zijn contour het leesonderwijs twee implicaties hebben pels l r 17 at v 27e jaargang nummer 2 nov dec 1997 misschien lezen ervaren lezers zo snel den dan pseudowoorden bv kniep die op omdat zij woorden herkennen aan de hand hun beurt sneller herkend worden dan van hun contouren in plaats van de le tt ers onuitspreekbare letterreeksen bv kpnie waaruit zij zijn opgebouwd als deze hypo als de hogere herkenningssnelheid bij these klopt dan moet het proces van woorden het gevolg is van de vertrouwd woordherkenning verstoord worden wan heid met hun contour dan moet het vernie neer de lezer die contourinformatie wordt tigen van die contour via experimentele onthouden dat proces zou meer bepaald manipulatie dat voordeel wegnemen merk trager moeten verlopen omdat dan geen op dat een contour uiteraard ook bij de gebruik meer kan worden gemaakt van de andere twee stimulustypes aanwezig was informatie waarop snelle woordherkenning maar uiteraard niet bekend was bij de gebaseerd is bij normaal gedrukte woor proefpersonen om de contourinformatie te den zijn de woordcontouren uiteraard auto vernietigen gebruikte adams een eenvoudi matisch aanwezig zodat experimentele ge techniek zij zorgde ervoor dat in elke sti manipulaties nodig zijn om deze voorspel mulus van de drie types verschillende let ling te toetsen dat is precies wat adams tertypes en groo ttes voorkwamen hier 1979 zie ook 1990 deed haar uitgangs onder volgt een voorbeeld van een neder punt was het reeds bekende gegeven dat lands woord dat door een dergelijke mani woorden bv knoop sneller herkend wor pulatie zijn vertrouwde contour kwijt is kraflt de resultaten van adams experimenten lie woordherkenning was bij nader inzien ook ten weinig twijfel over ervaren lezers maken niet erg plausibel de enige periode waarin helemaal geen gebruik van contourinforma contouren een rol zouden kunnen spelen is tie de verhouding tussen de herkennings de vroegste fase van het leren lezen wan snelheden van de drie types letterreeksen neer kinderen slechts een zeer beperkte veranderde immers niet wanneer de con visuele woordenschat bezi tten op dat tourinformatie door de experimentele mani ogenblik kunnen woordcontouren immers pulatie werd vernietigd de drie types stimuli een discriminatieve functie vervullen bij werden uiteraard allemaal trager herkend voorbeeld wanneer een kind enkel de dan in hun normale typografie maar dit woordjes bos roos huis en beek heeft leren effect was niet sterker bij woorden dan bij lezen kan het in principe al deze woordjes pseudowoorden en onuitspreekbare le tt er van elkaar onderscheiden door enkel aan reeksen de snellere herkenning van woor dacht te besteden aan hun contouren met den ten opzichte van de andere twee types de toename van de woordenschatomvang letterreeksen is dus niet te danken aan de zal echter snel blijken dat veel woorden bruikbaarheid van hun contourinformatie dezelfde contour hebben bv mat nat rat waardoor het concept niet langer betrouw de hypothese dat woordcontouren functio baar is nele eenheden zijn tijdens het proces van r nov dec 1997 nummer 2 27e jaargang x a nov dec 1997 nummer 2 27 jaargang