Het BRT ochtendnieuws. Er komen buien afgewisseld met opklaringen… Werken rond het radiojournaal.

het brt ochtendnieuws er komen buien afgewisseld met opklaringen werken rond het radiojournaal inleiding over de doelstellingen die bij het gebruik van de media kun nen moeten worden nagestreefd heeft henk dekker het al uitvoeriger gehad in het eerste artikel van deze vonk toch dachten we dat het nuttig zou kunnen zijn een korte ver ant woording mee te geven voor het werken met het radiojournaal in het bijzonder daarna zullen we uitpakken met enkele con crete lesideeen de von pleit voor emancipatorisch moedertaalonderwijs we willen dat de leerlingen zicht krijgen op inzicht verwerven in en hun greep verstevigen op de hen omringende werkelijk heid de massamedia krant tijdschrift radio en tv zijn de belangrijkste informatiebronnen en opiniemakers wanneer het gaat om de actuele werkelijkheid en dat op verschillen de niveaus regionaal nationaal en mundiaal het is dus nodig voor het bereiken van onze onderwijsdoel stellingen aandacht te besteden aan de massamedia hun produkten het tot stand komen ervan de achterliggende be langen de invloed die ervan uitgaat hierbij denken we dan vooral aan de informatieve en duidende programma s jour naal en actualiteitenrubrieken in dit artikel hebben we bewust gekozen voor radiojournaal brt actueel en brt 2 fo cus omdat ze tot op zekere hoogte voor objectief kunnen doorgaan bovendien zijn het produkten ven dezelfde nieuws dienst putten uit dezelfde bronnen hebben dezelfde mensen achter de schermen enkel de nagestreefde doelstellingen en de zenderintentie verschillen wat zich o a uit in het taalgebruik het bezig zijn met massamedia moet een plaats krijgen in het moedertaalonderwijs de media vormen een van de belangrijk ste domeinen waar we met taal als communicatiemiddel gecon fronteerd worden immers zowel de receptieve als de produk tieve functie van taal zijn vertegenwoordigd enerzijds ko men de media in geschreven en gesproken vorm op ons passie ve taalgebruikers af anderzijds hanteren de mediamakers taal en beeld als actieve en invloedrijke taalgebruikers om meer kritische mediagebruikers te worden leren we dan ook best het taalgebruik van de media kennen de vraag waarmee veel leerkrachten nu nog blijven zitten is hoe pak ik dat aan wat moet ik ermee in mijn klas 31 in dit schrijfstukje proberen we daar een antwoord op te geven in de vorm van enkele lesideeen het ligt geenszins in onze bedoeling de lezer een aantal concreet uitgewerkte lessen voor te schotelen maar wel een voorproefje dat hij zij zal moeten herkauwen tot een les senreeks aange past aan het niveau de tijd waarover men beschikt de in teresse van de leerlingen enz het maken van een radiojournaal analyse van radiojournaals een eerste mogelijkheid om met het radiojournaal te werken is het observeren en bespreken van een of meer brt journaals daarbij denken we aan de volgende fasen a in een voorbereidende fase laten we de leerlingen naden ken over de normen die zij aan een journaal zouden stel len als leerkracht kan je hen op weg helpen met vraag jes als voor welke publiek is het nieuws bestemd zou je enkel slecht nieuws meedelen of ook goed nieuws b na observatie van een of enkele brt radiojournaals 8 13 of 19 u thuis met begeleidende vragen of in de klas proberen de leerlingen te achterhalen met welke normen de nieuwslezers rekening gehouden hebben dat komt dan hierop neer dat ze hun eigen lijstje aanvullen herzien een korte nabespreking over zaken waaraan zij niet ge dacht hadden en normen die blijkbaar niet gehanteerd worden is hier ook op z n plaats dachten we c in een derde fase achterhalen de leerlingen de normen van de journalisten hulpmiddelen daarbij zijn het observatievermogen van leerlingen en leerkracht cf b een programma van de brt schooltelevisie over het tot stand komen van radiojournaal en actueel gratis te verkrijgen bij het ministerie van nationale opvoeding en nederlandse cultuur dienst audio visuele media handelskaai 7 1000 brussel je leerlingen een mondeling of schriftelijk interview laten afnemen eventueel per telefoon van een radio journalist rond de tafel van 18 1 81 waarin de wijzigingen in het brt radiojournaal met o a danny huez besproken worden verkrijgbaar bij von werkgroep media 32 een frament uit dit programma deze nieuwe aanpak van het ochtendnieuws is een beschei den poging om s morgens nieuws te maken dat voor zoveel mogelijk mensen verstaanbaar is waar komt dat op neer in de eerste plaats proberen we meer dan vroeger die mensen die alleen naar het journaal luisteren en geen kranten lezen of tv kijken toch mee te geven wat er in de wereld gaande is de vorm nu heeft ter maken met wordt er echt naar de radio geluisterd of staat die gewoon aan wij zijn er maar van uitgegaan dat hij gewoon aan staat en dat de mensen s morgens met veel andere dingen bezig zijn dus moeten we een aantal middeltjes vinden om op bepaalde tijdstippen de aandacht te trekken en daarvoor dienen die jingles bij het begin en ook tussendoor in dezelfde zin hebben we ook de langere hoofdpunten bij het begin zodat de mensen weten wat ze kunnen verwach ten in het nieuws en naar bepaalde onderdelen die hen interesseren kunnen luisteren en ook voor die mensen die weinig tijd hebben die kunnen dan toch die hoofdpunten meepikken andere middelen zijn herhalingen in de berichten zelf vaak in andere woorden de stemafwisseling is ook zo n middel de eerste stem geeft kort aan waar het om gaat en als je daar dan wat van gemist hebt als luisteraar wordt het toch nog eens opgenomen en verder uitgediept door de tweede stem heel essentieel is natuurlijk het taalgebruik we probe ren zo eenvoudig mogelijke taal te gebruiken d het is goed al die normen nu eens op een rijtje te zet ten dus die van de leerlingen a en die van de journa listen b en c de eisen waaraan een radiojournaal moet voldoen zijn op de eerste plaats taaleisen hier volgt een lijst van de eisen normen die zeker moeten worden vermeld woordgebruik woordbetekenis zinsbouw zinslengte samenvattingen en herhalingen intonatie en stemafwisseling taalregister taalvariant standaardtaal dialect tekstdoel informatief commentarierend publiekgerichtheid vooral bepaald door bovenstaande elementen er kan natuurlijk ook altijd getoetst worden of de radio makers echt rekening houden met hun eigen normen het voordeel van deze manier van werken is dat de eisen gedoseerd worden aangebracht zo zullen de leerlingen denkelijk wel van bij het begin zinsbouw en intonatie vernoemen taalregister en herhalingen daarentegen worden misschien slechts in de derde fase achterhaald 33 samenstellen van een radiojournaal na deze observatie inventarisatie en bespreking van de eisen waaraan een goed radiojournaal voldoet proberen de leerlingen zelf een radiojournaal te maken de stap naar het zelf maken van een journaal willen we op de volgende manier verantwoorden op de eerste plaats houdt het een functioneel oefenen van de taalvaardigheid in neerschrijven van het nieuws in items begrijpend lezen van de tekst voorlezen van de tekst spreken luisteren naar het nieuws bovendien worden de leerlingen geconfronteerd met de taal eisen ze moeten nu zelf letten op woordgebruik zinsbouw enz en door zelf de taal van de media makers te hanteren verwerven de leerlingen inzicht in dat taalgebruik dus zelf een radiojournaal maken maar dan wel een journaal over het nieuws dat hen direct aanbelangt wat er op school thuis of in hun dorp of stad gebeurt of gebeurd is dat spreekt hen sterker aan dan het wereldnieuws e n biedt meer spreekmogelijkheden bv interview voor de hogere cyclus zien we het echter wel zitten dat ook het wereldnieuws aan de orde komt om de leerlingen een radiojournaal te laten maken ze worden hier wel meer beperkt doordat ze dat nieuws overwegend uit de media moeten halen waar het al voor geselecteerd werd in ieder geval moeten de leerlingen in beide gevallen de zelfde stadia doorlopen als de echte nieuwsmakers het zoeken van informatiebronnen en informanten het selecteren van de belangrijkste nieuwsfeiten uit een heel aanbod op basis van welke criteria ieder geselecteerd onderdeel tot een tekst verwerken die aan de geobserveerde taaleisen voldoet gericht schrijven de volgorde en de samenhang van de nieuwsonderdelen bepa len het inspreken van de teksten en de omkadering weerbericht en samenvatting op een cassetterecorder hierbij moet ook weer op een aantal geobserveerde spreek eisen gelet worden eventuele montage van het geheel met bijhorende tune s we willen hier nog even kwijt dat bij de evaluatie van deze les senreeks zowel aan het proces als aan het produkt aan dacht moet worden besteed de procesevaluatie komt dan voor al neer op het bespreken van de moeilijkheden waarmee de leerlingen te kampen hadden tijdens het maken van het jour naal selecteren van het nieuws opstellen van de tekst enz bij de produktevaluatie de evaluatie van de uitzen ding op cassette wordt voornamelijk teruggekoppeld naar de normen die vooropgesteld worden 314 tenslotte vermelden we nog dat de leerlingen bij het hele proces de verschillende niveaus en doelstellingen i v m massamedia hebben doorlopen begrijpen en inzicht verwerven in de mediaprodukten ra diojournaal inzicht verwerven in het tot stand komen ervan en in de achterliggende belangen motivatie om van de massamedia kritisch gebruikt te maken het maken van een brt actueel uitzending dit is een oefening die je best met oudere leerlingen doet er moet immers gezocht worden naar achtergronden van ge beurtenissen en naar de samenhang van feiten maar ook hier kan je wellicht best beginnen met het lokale nieuws school thuis dorp stad streek om dan later misschien een echt brt actueel te maken over bepaalde onderdelen van het we reldnieuws die de leerlingen aanspreken onnodig de stadia te vermelden die je ook hier weer doorloopt op het vlak van informatie zoeken kiezen verwerken doorgeven enz een andere mogelijkheid is een soort persconferentie die de leerlingen houden over een project dat op school loopt we denken daarbij aan een 11 11 11 actie een vrij podium de werking van de leerlingenraad op die manier wordt hun be trokkenheid nog groter en moeten ze grotendeels met dezelf de eisen rekening houden wat gaan we vertellen voor welk publiek is dit bestemd opstellen van een basis tekstje voorlezen van de tekst beantwoorden van vragen die door het publiek gesteld worden enz een vergelijking van brt journaal brt actueel brt 2 focus een zeer interessante oefening is dit zowel om het obser veren van drie concrete programma s en het achterhalen van de resp doelstellingen en publiekgerichtheid als om het zelf samenstellen van deze programma s rond dezelfde nieuws feiten bij deze oefening is het moeilijker het didactisch hulpma teriaal te verzamelen je moet immers drie programma s op nemen rond hetzelfde thema het probleem daarbij is dat je nooit vooraf weet wat in zo n nieuwsuitzending of actua liteitenrubriek aan bod zal komen zodat je als leerkracht voortdurend op de loer moet liggen met de bandopnemer of cassetterecorder in aanslag zo was ergens in het voorjaar 82 in elk van deze drie in formatieve programma s de actie van brusselse schoolkinde ren te beluisteren om meer en betere fietspaden de kinde ren waren met hun fiets naar het kabinet van onderwijsmini ster coens getrokken en hadden bij hem begrip en steun ge 35 vonden voor hun eisen in het brt journaal werd deze school kinderenactie kort vermeld waar waarom resultaten wie enz in het avondactueel ging men dieper op deze gebeurtenis in en dit o a door minister coens en de initiatiefnemers van de actie de nationale confederatie van ouderverenigingen te interviewen ook werd er gewezen op het feit dat mini ster coens alleen maar zijn goodwill kon laten blijken om dat hij immers niet bevoegd is voor verkeer en openbare wer ken was het dan maar een symbolische actie of een promotie stunt voor de kersverse katholieke minister van onderwijs in brt 2 focus werd ook uitvoerig aandacht besteed aan deze actie maar dan op een heel andere manier men liet vooral liveopnamen horen van de rinkelende fietsbellen in het brus selse verkeer een sfeerscheppende opname van de ontvangst met limonade bij de minister en korte vraaggesprekjes met enkele deelnemende leerlingen aan jouw leerlingen om daaruit conclusies te trekken i v m doelstelling van de informatieve programma s en de manier waarop de makers die proberen te bereiken en dan zelf aan de slag rond zelf gekozen items lieve van der taelen andre swillens bibliografie levende talen maart 1982 p 194 203 b tans heeft het over de relativiteit van bepaalde kritische vooroor delen t a v media bv hun bindingen met politieke of sociale groepen en het daarmee samenhangend partijdig informeren optiek 1982 1 hierin doet gerard kruger verslag van een lessenreeks rond de nederland se actualiteitenrubrieken tros aktua brandpunt en achter het nieuws hierin wordt erg veel aandacht besteed aan de manier waarop de verschil lende programmamakers hun boodschap op het scherm brengen en het effect van deze vorm van beeldtaal op de kijkers en de informatiewaarde van het programma 36