Het failliet van het grammaticaonderwijs

55 o g e s c h u d het failliet van het grammaticaonderwijs daphne de wit tijdens de voorbije decennia is er al heel wat geschreven over de daling van de gram maticakennis bij de nederlandstalige jongeren zo een vaststelling roept logischerwijs vragen op met betrekking tot de onderwijspraktijk in deze bijdrage1 vragen we ons via enkele prikkelende vragen af wat de oorzaken zijn van het dalende grammaticaonder wijs wat de gevolgen of net verrijkingen hiervan zijn en wat we mogelijk in de toe komst kunnen verwachten het primaat van de gesproken inhoud van het lessenpakket de belangrijk taal ste verandering was dat het pure grammati caonderwijs steeds meer naar de achter tijdens de jaren 60 kwamen de heersende grond verdween ten voordele van het onderwijsmethoden steeds meer onder vuur spontane taalgebruik deze evolutie zet zich te liggen het traditioneel secundair onder tot op heden gestaag voort binnen de taaldi wijs kreeg vaak te horen een levensvreemde dactiek de trend dat de gesproken taal sinds overladen en passieve onderwijsvorm te zijn de jaren 70 steeds meer de schrijftaal ver als reactie hierop stelde het vso vernieuwd dringt in het onderwijs kent verschillende secundair onderwijs een eigentijdse gericht oorzaken heid een grotere individualisering en actieve methodes centraal deze aanpak die zijn ten eerste bleek het grammaticaonderwijs intrede vond in de jaren 70 zorgde voor na 1970 vooral onder invloed van het com heel wat veranderingen in zowel de vorm als municatietijdperk aan belang in te boeten oktober 2009 nummer 1 39e jaargang 56 enerzijds daalde het aantal uren grammati taalvariatie en taalverandering werden niet caonderwijs anderzijds kwamen de taalvaar langer geschuwd digheden in de plaats het communicatief taalonderwijs viert ook vandaag nog steeds ten slotte bereikte in de jaren 70 ook de hoogtij en de zinsontleding komt steeds gesproken standaardtaal een steeds groter meer in de vergetelheid terecht hulshof publiek de verspreiding van het abn werd 1999 omschrijft deze teloorgang van het in de loop van de 20ste eeuw versterkt door grammaticaonderwijs behoorlijk drastisch de media en moderne communicatiemidde het grammaticaonderwijs is sinds het eind len bijgevolg werd niet alleen de spreektaal van de jaren zeventig onder invloed van de dichter bij de schrijftaal gebracht maar werd communicatieve wending nog slechts her het ook omgekeerd makkelijker om de kenbaar in persoonsvorm onderwerp en schrijftaal aan de beschaafde spreektaal aan gezegde taalbeschouwing is primair een te passen deelvaardigheid in het taalvaardigheidson derwijs geworden p 256 drievoudige ten tweede kan de accentverschuiving van grammaticale kennis naar taalvaardighe paradigmawisseling in de den naast de communicatieve wending taaldidactiek ook verklaard worden door een nieuwe kijk op taal in het algemeen die verschui hulshof 1999 spreekt over drie paradigma ving heeft te maken met wat van der horst wisselingen binnen de taaldidactiek tijdens 2008 het einde van de renaissancevisie de 20ste eeuw in de periode van de tweede noemt in de 16de eeuwse renaissance wereldoorlog tot circa 1970 heerste er bin visie werd het geschreven woord gezien als nen het taalonderwijs een literair grammati de taal par excellence de renaissance caal paradigma hierin werd taal primair mens genoot ervan het geschreven woord beschouwd als schrijftaal gebonden aan nor te beregelen en zo een exclusieve vorm men vanaf 1970 daarentegen heerst er van taalspel te ontwikkelen deze visie zoals eerder vermeld het communicatieve werd echter problematisch toen in de loop paradigma taal wordt gezien als communi der eeuwen niet alleen geleerden maar catie gericht op een ander het onderwijs ook gewone mensen gingen lezen en berustte op de democratische gedachte dat schrijven leerlingen die intussen uit alle sociale klas sen afkomstig waren gevormd moesten ten derde had deze democratisering van de worden in hun menselijke relaties voor het schrijftaal onder meer tot gevolg dat er her scheppen van relaties kreeg de taal een uit nieuwde aandacht kwam voor de neogram zonderlijke functie in de tweede helft van de matici deze grammatici hadden aan het jaren 80 kende echter ook dit paradigma op einde van de 19de eeuw al aanzetten zijn beurt een wending wanneer er een ver gemaakt tot een schrijftaalvernieuwing schuiving plaatsvond naar een meer com waarbij de invloed van gesproken taal niet municatief utilitaire opvatting taalonderwijs langer geschuwd werd deze duitse taalkun richtte zich vanaf dan op taalvaardigheden digen waren geinteresseerd in levende con die van belang zijn na en naast de school temporaine gesproken taal en alle verande ook hier staat de communicatie nog steeds ringen die hierin konden plaatsvinden centraal al zullen de vaardigheden die in de 39e jaargang nummer 1 oktober 2009 57 klas ontwikkeld worden vaak expliciet refere en stijlinzicht al was het als er steeds ren aan de toekomst van de leerlingen de maar omdat de studie van meer variatie orientatie op studie en beroep wordt steeds het latijn en het grieks toegelaten wordt belangrijker bijdroeg tot een grondi in de schrijftaal gere kennis van de woor hoe kunnen uit deze didactische evolutie kunnen we denschat in andere talen jonge kinderen afleiden dat vanaf de jaren 70 het renais amper 20 jaar later met of anderstaligen sancistische centralisme van de grammatica de invoering van het vso dan nog grip in vraag gesteld werd daaruit volgde onver luidde het echter al heel krijgen op een mijdelijk dat ook normativiteit vanaf dan anders de overtuiging bepaalde taal minder belangrijk werd geacht zoals eerder van het vso was immers vermeld was deze tendens overigens al vele de totale persoonlijk decennia eerder ingezet aan het einde van heidsvorming van iedere de 19de eeuw met de neogrammatici die leerling tot zijn recht te taalvariatie niet langer schuwden in tegen laten komen en daartoe droegen die klas stelling tot de rennaissancevisie die tot aan sieke talen kennelijk niet bij ook in het tra de jaren 70 doorleefde in ons onderwijs ditionele onderwijs verloren de klassieke systeem ontstond er door het primaat van talen vanaf de jaren 70 steeds meer aan de gesproken taal geleidelijk ook een tole belang rantere houding ten aanzien van taalvariatie in de schrijftaal we kunnen ons hierbij in de marge afvragen of dit failliet van het gram slotbeschouwing maticaonderwijs op lange termijn niet nefast zou kunnen voor taalverwerving als er steeds meer variatie toegelaten wordt in de vanaf de jaren 70 heerste er duidelijk een schrijftaal hoe kunnen jonge kinderen of functionele taaldidactiek binnen het taalon anderstaligen dan nog grip krijgen op een derwijs van het vso was sociale interactie bepaalde taal de basispeiler taalvaardigheden werden veel belangrijker geacht dan taalkennis de vso leerplannen voor taaldidactiek vermeldden als enige grammatica klassieke talenstudie doelstelling het verwerven van inzicht in de bouw is de kennis van aangezien mondelinge vaardigheden van de zin wat amper de syntaxis niet belangrijker werden namen de klassieke een ambitieuze doelstel noodzakelijk talen in belang af deze vormden immers ling genoemd kan worden voor de geen meerwaarde voor de dagelijkse com binnen grammaticaonder ontplooiing van municatie van de leerling maar is de kennis wijs misschien is hulshof taalvaardigheden van de syntaxis niet noodzakelijk voor de zijn stelling omtrent de ontplooiing van taalvaardigheden teloorgang van het gram maticaonderwijs dan toch de meeste leraren waren het er in de jaren niet eens zo gek grammaticaonderwijs lijkt 50 nog over eens dat de klassieke talen van vanaf de jaren 70 inderdaad nog slechts onschatbaar belang waren met het oog op herkenbaar te zijn in persoonsvorm onder de ontwikkeling en de verdieping van taal werp en gezegde oktober 2009 nummer 1 39e jaargang 58 uit de hedendaagse leerplannen komt overi leding wordt in beperkte mate immers nog gens diezelfde tendens naar boven taalvaar steeds onderwezen digheid wordt veel belang een kind leert rijker geacht dan taal de keerzijde van het taalvaardigheidson uit zijn fouten beschouwing taal vaar dig derwijs namelijk het optreden van variatie in maar waar ligt heid is noodzakelijk gewor spreek en schrijftaal zal zich echter steeds heden ten dage den in onze 21ste eeuwse meer gaan manifesteren een kind leert uit de grens tussen maatschappij waarin com zijn fouten maar waar ligt heden ten dage juist en fout municatie nog steeds het de grens tussen juist en fout zou het niet code en modewoord is kunnen dat onderwijzers uiteindelijk zelf aan de andere kant is tot opnieuw op zoek zullen gaan naar het vast op heden het grammaticaonderwijs nog stellen van een norm steeds niet geheel failliet verklaard zinsont daphne de wit daphne dewit student kuleuven be noten 1 deze bijdrage is gebaseerd op mijn bachelorpaper over het vernieuwd secundair onderwijs in vlaanderen moedertaalonderwijs van 1970 1989 begeleider prof dr j van der horst k u leuven faculteit letteren opleiding taal en letterkunde 2009 bibliografie hulshof h 1999 de nederlandse taalkunde in kaart leuven acco van der horst j 2008 het einde van de standaardtaal een wisseling van europese taalcultuur amsterdam meulenhoff zie ook van der horst j 2008 een wisseling van taalcultuur vonk 38 1 oktober 2008 p 61 63 rubriek grof geschud nvdr rr 39e jaargang nummer 1 oktober 2009