Het Fries en het Kerkraads op school

theun meestrings hans van tuij l het fries en het kerkraads op school inleiding tien jaar daarvoor in 1973 was het zoge naamde kerkrade project van start gegaan dat zo n twintig jaar geleden was het niet onge een tweeledig doel had onderzoeken welke bruikelijk dat studenten op de kweekschool problemen zich voordoen bij het spreken van spraakles kregen van een logopedist wanneer dialect op de basisschool en nagaan welke hun spraakgebruik opvallende dialectkenmer oplossingen geschikt zijn om ongewenste be ken vertoonde er werd dan flink gewerkt aan lemmeringen in het onderwijs voor dialectspre de verbetering van de oa goan die een keu kers op te heffen het is een van de grootste rige aa moest worden of aan het nadrukkelijk praktijkgerichte sociolinguistische onderzoe uitspreken van de slot t in zinnen als ik ben ken geweest die we in nederland maar ook naar de stad gewees t wie nu regelmatig tv daarbuiten gekend hebben de schooltaal kijkt of naar de radio luistert hoort de mensen thuistaal problematiek beleefde in de jaren ze daar praten zoals ze dat ook thuis en op straat ventig overigens gouden tijden een van de gewend zijn en het dus gewoon over goan en eerste wapenfeiten was wel dat de hele twee bewees hebben geen enkele presentator of de kamer in 1974 instemde met de invoering interviewer die zich eraan lijkt te storen er zijn van de friese taal op het lesrooster van alle la zelfs quizmasters die graag overschakelen van gere scholen in friesland wijnstra 1976 de standaardtaal op het plat haags of rotter vond in die dagen dat het gebruik van het dams als het echt gezellig dreigt te worden en fries op school bij leerlingen met een friestali die de gewoonte hebben afgeleerd altijd de ge achtergrond vrijwel geen invloed had op de zelfde flauwe grappen te maken over bijvoor beheersing van het nederlands de taalproble beeld de zachte g bij kandidaten de komi men van kinderen die thuis niet de standaard sche effecten die onvermijdelijk waren wan taal spraken en van wie op school de stan neer een dialectspreker op tv of radio zijn daardtaal verlangd werd vormden zo een be mond open deed lijken voorgoed verdwenen te langrijk aandachtsgebied voor deskundigen die zijn we zien nu eerder een tegenovergesteld zich met het taalonderwijs bezighielden met effect de ergernis bij het horen van die bekak het verschijnen van het boekje schooltaal te r in liedjes van kinderen voor kinderen is thuistaal en de congressen die daaraan vooraf voor de samenstellers van de vijfde elpee in de gingen haalde de voormalige commissie mo serie aanleiding geweest tot een liedje over fo dernisering moedertaalonderwijs cmm vele netische verschillen herbergier gerstebier krantenkolommen en zelfs het journaal die het tij lijkt dus gekeerd was het vroeger nog tijden lijken voorbij in de jaren tachtig zien we zo dat de mensen uit de lagere milieus de taal een duidelijke verschuiving optreden in aan vormen van de hogere milieus trachtten over dacht van de onderwijsproblemen van kinde te nemen omdat die geacht werden goed ne ren die autochtone minderheidstalen spreken derlands te praten nu lijkt een krachtige te naar allochtone kinderen wat met dit thema genbeweging werkzaam van onder naar bo nummer nog eens extra wordt bevestigd ven dat geldt zeker voor de stadsdialecten in de grote steden hagen 1983 wijst op neder de aandacht voor de thema s tweetaligheid landse studies die aantonen dat de kracht en sociolecten en dialecten moet geplaatst wor vitaliteit van de dialecten vooral te verklaren is den tegen de achtergrond van talloze onder vanuit de groepsband binnen de milieus en zoeken naar de geringe schoolresultaten van stadswijken waar dialect wordt gesproken kinderen uit de zogenoemde sociaal kern van de verklaring is dat dialectverschil economisch zwakke milieus de onderzoekers len in stand worden gehouden worden aange weten in de jaren zestig de geringe prestaties past of ook opnieuw ontstaan omdat zij men van arbeiderskinderen onder meer aan het min sen kennelijk in staat stellen tot de meest ef der goed beheersen van de standaardtaal fectieve en intensieve communicatie binnen de sprak men aanvankelijk van taalachterstan groepen waartoe ze behoren de uitspraak da den na publikaties van onder anderen labov teert van september 1983 1969 vond er een opwaardering plaats va n 107 de moede rt aal van de leer l ingen er zou sprake taal o a stellingwerfs bi l dts of stadsfries z ijn van taalvarianten die gelijkwaardig zijn op het fr i ese platteland spreekt zelfs dr i e wat betreft de taalstru c tuur toen in 1974 de kwa rt van de mensen thuis fries in vergelij cmm werd opgericht was de reactie va n uit king met eerder onderzoek boelens van der fr i esland dan ook dat er i n nederland i n i eder veen 1956 pieterse n 1969 blijkt dat het ge geval twee moede rt a l en gesproken werden bru i k van het fr i es thuis i ets terugloopt het dit leidde tot de instelling van een subcommis gebru i k van streekta l en als het stel l ingwe rfs sie die het project naar een leerplan fries e a l oopt sterk terug ten gunste van het ge heeft voorbereid dat onlangs door de st i chting bru i k van het nederlands maar b i jna alle i n voor de leerplanontw i kkeling i s afgerond i n woners van friesland kunnen het fr i es ver samenwerking met een ti ental scholen i s u it staan en bij na driekwa rt kan fri es spreken gezocht welke mogel ij kheden er z ijn voor het gebruik van het fries i s soc i aal econo tweetal ig onderwijs i n friesland de resultaten misch onge lijk verdeeld hoe hoger het beroep daarvan zijn beschreven in een reeks brochu en hoe hoger het i nkomen des te minder men res aflik gco slo 1980 1985 in het frie s sen thu i s het fri es gebru i ken de maatschap in de basisschool meestringa de jong pel ijke boven l aag is nederlandstalig de onder 1983 een tweetalige pub li katie die de grote laag in grote meerde r he i d friestal i g d it beeld l i j nen schetst en in naar een schoo l werkpl an van de s i tuat i e in fries l and is niet compl eet fri es meestrings 1985 waar i n die grote lij zonder de vermelding dat diverse instant i es nen worden u i tgewerkt in 1978 kwamen de waaronder de provin c ie zich i nzetten voor het onde rzoeksresultaten van het kerkrade project behoud van de friese taal en cu ltuu r i n de besch i kbaar onderzoekers en l eerp l anontwik provi ncia l e staten spreken de meeste l eden tij kelaars besloten daarop samen met l eerkrach dens de z ittingen fr i es in de meeste gemeen ten en schoolbege l eiders te trachten d idacti teraden is dat ook zo rad i o frys la n met sche oplossingen te v i nden voor de prob l emen twaalf uur zendtijd per week is overwegend van dia l ectsprekende kinderen de resu l taten friestal i g maar de p rovincia l e dagbladen publ i daarvan staan in dialect op de bas isschoo l ceren maar ongeveer 5 van hun teksten in hos e a 1982 en i n werken met dialect in het fries toch wordt het fries veelal als taal de k las swachten vaessen 1982 meer erkend en dat heeft t e maken met de lange wetenschappe l ij ke i nformat i e v i nden we in schriftelijke traditie van het fries uit de mid dia lect als onderwijsprobleem sti jven val de l eeuwen zijn fr i ese teksten bewaard geble len 1981 en in standaardtaa l en dia lectspre ven en er verschi j nt nog steeds friese poezie kende kinderen hagen 1981 en fr i es proza voor j ong en oud ook het fe it in de vo lgende paragrafen geven we a ll eree r st dat er in noord du i ts land en i n denema r ken een schets van de taa l situat i e in fr i esland en nog een wel i swaar kle i n aanta l mensen fries in kerkrade daarna geven we beknopt in een s preekt maakt het fries anders dan een reg i o aantal ste ll ingen de resultaten weer van beide naal d i alect ondanks die erkenn i ng hebben leerplanprojecten vervo lgens gaan we naar de fri ezen jarenlang moeten vechten voor een onderw i jspraktijk we hebben een besche i den pl aatsje voor het fries i n het onderwijs zeven vragen li jst afgenomen aan oud proj ectleer enzestig jaar nadat de p r ovinc i a l e overhe i d de krachten in kerkrade en we laten een beeld eerste stap zette i n 1907 le idde dat tot de a l z i en van de praktijk van het onderw i js in de aangehaa l de wetswi j zig i ng zi e verder zondag fri ese taal 1982 s i nds het beslu i t van de tweede ka mer i n 1974 zijn l eerm i ddelen ontwikke ld voor een s c het s van de taals ituati e het onderw ijs in de friese taa l hebben bijna a l le leerkrachten v i a een app licatiecursus een er zijn nog vrij veel mensen in friesland die bevoegdheid gehaa ld en het project naar een thuis fries spreken in vergelijking met de si leerplan fries heeft aanw ijz i ngen ontw i kke l d tuatie van het aantal sprekers van andere au voor het maken en het uitvoeren van het tochtone minderheidstalen in europa zoals het deelschoolwerkplan welsh en het bretons uit een onderzoek over de hele provincie gorter e a 1984 blijkt dat de taalsituatie in kerkrade wordt gekenschetst 55 van de inwoners van friesland thuis fries als een voorbeeld van diglossie in die taa l ge spreekt 35 nederlands en 9 een streek meen s chap kunnen we een onderschei d 108 maken tussen twee taalvari eteiten het kerk acceptatie van het d ialect op de school raads en de standaardtaal d i e wat aanz i en en door leerlingen en leer k rachte n functie betreft ste r ker van elkaar verschi l len nagaan wat de mogelijkheden zijn van het dan het fries en h e t nederlands taalweten gebruik van het dialect als hulptaal en schappers zijn het erove r eens dat in linguis voertaal in de klas tisch opzicht de twee varianten gelijkwaardig zijn maar dat doo r de verschillen tussen het we zullen nu de resultaten van de projecten i n kerkraads en de standaardtaal problemen kun friesland en ke r krade samenvatten in de vorm nen ontstaan in situaties waarin een beroep op van stell i ngen de standaardtaa l wordt gedaan die problemen komen het du i deli jkst naa r voren in het onder frie s en kerkraad s moet op s c hoo l w ijs daar is het i mmers gebruikel ij k dat kinde ren de standaa rdtaal hanteren en niet hun 1 kinderen die thuis en op straat fries of moedert aal het dialect hoewe l de wet op het kerkraads spreken moeten de mogelijkheid bas i sonderwijs het gebru i k van het dia l ect mo hebben hun moedertaal op school te ge gel i jk maakt daa r komen we nog op terug bruiken afwijzing van die taal betekent af een van de be l angrijkste conclusies uit het wijzing van het kind dat die taal gebruikt kerk r ade project stij ven vallen 1981 is on zeker voor kleuters die pas op school zitten getw ijfeld geweest de vastste l ling dat d i a is het de enige taal die ze actief en passief lectsprekers prob l emen hebben op school om goed beheersen leerkrachten behoren zich monde li ng en schrifteli j k goed in de stan daarop in te spelen en die moedertaal ver daardtaal te u i ten volgens de onderzoekers der te ontwikkelen komt dit omdat het dia lect de taalproduktie i n 2 het taal onderwijs moet kinderen gelegen de standaardtaal be i nv l oedt d i e dial ect interfe heid geven hun moedertaal actief en in wis rentie maakt dat k i nderen op de basisschool selende situaties te gebruiken dat veron bij het spreken en schrij ven fouten maken d i e derstelt dat de leerkracht die taal tenminste tame l ijk hardnekk i g bl i jken te zij n ze hebben passief verstaat het creeren van veel grote moeite met het waarnemen van interfe gesprekssituaties over onderwerpen die rentieverschij nselen in gesch reven taal ook dicht bij huis liggen waarin het van zijn er veel codew isse lingen d i a l ec tsprekers zelfsprekend is dat de leerlingen hun eigen hebben een sterke neiging bij het spreken over taal gebruiken is een belangrijk kenmerk te gaan van de standaardtaal op het kerk van taalonderwijs dat terdege rekening raads hetgeen tot problemen in de communi houdt met kinderen die thuis geen stan cat i e kan leiden met standaa r dtaa l sp rekers daardtaal spreken werken in hoeken ex bovendien nemen de ki nderen d i e van hu is uit pressie overleggen en groepswerk zijn d i alect spreken m in der deel aan gesprekken i n werkvormen die in de klas het gebruik van de k l as vanwege hun s preekangst ze worden de thuistaal stimuleren minde r gunstig beoordee ld door l eerkrachten 3 het taalonderwijs moet voor een deel geor op taal i n verge lij king met andere k l asgenoot ganiseerd zijn in thema s waar kinderen be jes stijven val l en 1981 p 247 constate lang in stellen en waarin actief taalgebruik ren het is opva l lend dat de thuistaal van de het schrijven van teksten en zelf op onder meeste kerkraadse l eerli ngen s l echts spora zoek gaan voorop staan dit moeten the disch in het onderwijs wordt gebru i kt zowe l ma s zijn die de kinderen zelf aandragen leer li ngen maar voo r a l l eerkrachten bed i enen die door de leerkrachten worden ingebracht zich i n de onderw ijsl eers i tuaties zelden van het of die voortkomen uit de regionale struc dialect en ze voegen daar veelzeggend aan tuur waarin kinderen ook opgroeien naast toe dit fe i t i s n i et in overeenstemm i ng met thema s onderscheiden we cursorische on wat de leerkrachten ze l f daarover zeggen derdelen waarin taalvaardigheden worden daarmee schetsen ze in grote l ij nen de stand geoefend als leidraad kunnen we daarbij van zaken op scholen in kerkrade in 1977 gebruiken de drie dimensies van 1978 wanneer het onderzoek is afgerond te monitoring die hagen 1981 onder ge li jke rtijd geven ze ko rt en krachtig aan waar scheidt de aandacht voor taal i s op de prakti j kfase van het kerk r ade project normatief als de taalvorm centraal z i ch zou moeten richten staat oefenen van spelling grammatic a 109 en opbouw van teksten vuld sinds de invoering van het fries op alle referentieel als de inhoud van taaluitin lagere scholen in friesland de wettelijke ver gen aan bod komt aandacht voor onder plichting is in 1980 ingegaan zijn daar enkele werpen als betekenisverschil beeld onderzoeken gedaan die in de pompebleden spraak uitdrukkingen taal en teken 1985 als volgt zijn samengevat in totaal zijn systemen er ongeveer 580 basisscholen in friesland interactioneel als de relatie spreker 10 van de scholen werkt in de richting hoorder aan de orde is werken met taal van volledige tweetalighei d gebruik in verschillende contexten taal 25 van de scholen werkt aan het type gebruik van verschillende personen en van gedeeltelijke tweetalighei d beroepen de taal van de reclame 30 geeft een minimale invulling van het in klezoar 10 meestrings oldenhof type van gedeeltelijke tweetalighei d 1984 is voor het tweetalig onderwijs in 25 denkt dat receptieve tweetaligheid friesland uitgewerkt hoe deze drie di voldoende is e n mensies in het taalbeschouwen in de 10 is ontheven van de verplichting tot klas gebruikt kunnen worden onderwijs in de friese taal 4 de scholen moeten zich bezinnen op een bij volledige tweetaligheid streeft de school taalbeleid voor de school voor de scholen gelijkwaardigheid na van het onderwijs in het in friesland betekent dit dat zij moeten af fries en het nederlands bij gedeeltelijke twee spreken wanneer zij het fries en het neder taligheid wordt het gebruik van het fries als lands als voertaal in het onderwijs zullen voertaal bij het onderwijs beperkt maar wor hanteren en wanneer zij mondelinge en den wel alle taalvaardigheden ook in het fries schriftelijke taalvaardigheid in het fries en onderwezen een minimale invulling betekent het nederlands cursorisch zullen ondersteu dat vrijwel alleen het fries als vak wordt on nen voor de scholen in dialectgebieden be derwezen voor een uurtje in de week dan ko tekent dit het vaststellen van een ontwikke men wel alle taalvaardigheden aan bod maar lingslijn van 4 tot 12 jaar waarin geleidelijk de leerlingen krijgen onvoldoende oefening om de standaardtaal de belangrijkste voertaal in zelf fries te zullen gaan schrijven met recep het onderwijs wordt en wanneer en bij wel tieve tweetaligheid wordt bedoeld dat de ke onderdelen het dialect een prominente school slechts het kunnen verstaan en lezen plaats heeft deze afspraken dienen in het van het fries nastreeft en dat is over het al schoolwerkplan te worden vastgelegd gemeen een peuleschil om te laten zien hoe er in de praktijk gewerkt naar de praktij k kan worden gaan we in gesprek met een leer kracht die veel rendement weet te halen uit de het wordt tijd dat we overgaan naar de s itua ruimte die de friese taal op zijn school heeft tie in de basisscholen van kerkrade en fries als we de school karakteriseren als een die land hoe staat het nu met het gebruik van een minimale invulling van het type van ge het kerk r aads en het fri es in de k l as die deeltelijke tweetaligheid praktiseert doen we vraag wil len we beantwoorden i n drie stappen de school misschien net iets tekort eerst nemen we de lezer mee naa r friesland voor een overzicht van het tweetalig onderwi j s een leerk racht in leeuwarden aldaar daarna laten we een l eerkracht uit de l eerkracht met w i e we spreken werkt op leeuwa rden aan het woord over wat hij doet een l agere schoo l in een wat oudere bu i ten wat er op zijn school nog meer aan fries ge wijk van leeuwarden het stadsfries wordt op daan wordt wat hij zou willen en welke pro die school getolereerd er is geen acti ef beleid b l emen hij daarb ij ziet tens l otte gaan we naar de school heeft n i et alleen te maken met van kerkrade een m i ni vragenlijst geeft en i g zicht huis u it friestal i ge stadsfriestalige en neder op het dia l ectgebru i k in een aanta l klassen landstalige leerlinge n de laatste jaren neemt het aantal surinaamse en v i etnamese leerlin tweetalig onderwijs in vogelvlucht gen toe in de onderbouw kleuters en eerste op de basisscholen in friesland is het fries klassen i s dat samen al meer dan de he l ft in een gewoon onderdeel van het lesprogramma de bovenbouw ongeveer een kwa rt van de het onderdeel wordt echter heel divers inge leer li ngen er i s een extra taakleerkracht voo r 110 deze twee groepen aan het werk de suri staat d at zo n jong en of meisje iets k an uit naamse en vietnamese leerlingen ontvangen leggen zelf loop ik d an l a n g s vooral d e echter geen oetc z wa k ste groepen zo kan een friese les oo k de leerkracht geeft les in de vijfde klas voor z ijn d an is h et puur een leesl e s de zesde klas functioneert hij als vakleerkracht h et k an oo k alleen een zan g les zijn of h et voor fries we zullen hem eerst aan het woord kan zijn d at een van de leerlingen met iets laten over de plaats van het fries op de school komt d at geb eurt oo k bui ten d e friese lessen als geheel daarna vertelt hij over zijn eigen doe ik oo k de g eschied enislessen in het f ries lessen als het over frieslan d gaat voor d e f riese lessen g e b rui k i k oo k d e a in de andere klassen tweintich ienfaldige lessen t w inti g eenvoud i alle klassen hebben zo n fries uurtje in de ge lessen d ie g e b r u i k i k als ro d e d raad over eerste klas gebruiken ze de praatkaarten en tw ee jaar tien lessen in de vijfd e k las e n tien zo in de tweede en de derde klas werken ze lessen in d e zesde d an he b i k ver de r d e han vaak met projectjes die door de begeleidings d en vrij z o hebben w e a l eens een voor dienst ontwikkeld zijn de slager de boer en d rachts wedstrij d g ehou d en da t kan d us oo k zovoort in de vierde klas gaat de leerkracht en ik lees reg elmati g iets voor daar zo n beetje mee door ik he b w el een vaste reg elm aat voor het fries we hebben net voor alle klassen voldoende schrijven n iet altij d aan de hand van w oord leesmateriaal aangeschaft daar hebben we jes zoals vandaa g maar oo k anders b ijvoor subsidie voor gekregen dat geld is nog niet beeld als ik een verhaal vertel d he b vraag i k op we hebben nu een leeskist van de provin om er een versla g je van te m a k en d at w ord t ciale bibliotheekdienst op school waar alle dan niet het mooiste zuivere fries m a ar d e nieuwe friese uitgaven in zitten daar kunnen leerlin gen p roberen het en z e vind en he t nor we veertien dagen in rondneuzen en dan heb maal d at is voor mij de g rote wins t d a n k an ben we voldoende materiaal niet alleen lees er b est w el w a t op ee n st ad sschool boeken voor de kinderen ook materiaal voor d e spelling van het fries geeft ook op sc h olen onszelf bijvoorbeeld een boek van ype poor waar het fries als voertaal een veel gro t ere tinga om eens een van zijn vele friese volks plaats inneemt nog w el e ens moeilij khede n verhalen te vertellen en dan nog enkele docu dat is hier oo k zo maar ik blijf het w el pro b e mentatieboeken we hebben nu flink wat ren a ls de kinderen er maar op vertrouwen materiaal dat het niet erg is dat het ver keerd geschreven is d at hoort bij het leren h et is wel zo d at je b zijn eigen lessen fries op een bepaal d moment moet st uren da n z eg we hebben voor het gesprek een friese les bij je jullie schrijven bwatsje dat k an i k b est gewoond die begon met een gedicht van diet begrijpen zo zou ik het oo k schrijven als ik huber dat enkele leerlingen wisten te decla het nog niet eerder gezien had m aar w e gaan meren in aansluiting daarop kwamen er vier er nu even mee bezig en dan gaat de klas rijtjes met de friese namen van familieleden met en k ele invullessen me t soortgelijke w oor van dieren van landen en van schrijfmateriaal den aan het werk d at moet oo k k unnen op het bord alle leerlingen hebben daar korte friese zinnen mee gemaakt de les werd af c it skoallediploma frysk het schooldiploma gesloten met het zingen van een drietal friese in de zesde klas werken we toe naar het versjes de leerkracht zingt vaak met de klas skoallediploma frysk van de aflik een or als er tijd voor is we vroegen hem of elke les ganisatie voor onderwijs en vorming in de frie weer anders is se taal daar hebben we nu al twee jaar met ja zo gaat het niet elke week het kan zijn goed gevolg aan meegedaan ik werk dat dat ik volgende keer met lezen begin dan laatste leerjaar iets gerichter als met mijn ei maak ik niveaugroepen voor het friese leesni gen klas ik weet ongeveer wat er voor het di veau in elke groep zit een friestalig kind voor ploma gevraagd wordt en ik zorg dat die on de correctie zodat er in elke groep iemand is derdelen een of meer keren aan de orde zijn die het fries beheerst dat is niet alleen voor geweest het gaat op vrijwillige basis wie de correctie van de uitspraak maar ook voor niet wil hoeft niet mee te doen aan het diplo als een kind zegt ik snap niet wat daar ma een als ik denk dat het niets wordt 11 1 dan ben ik zo vrij dat ik zeg dat het beter is d verdere ontwikkeling e n dat hij of zij het niet doet w el i k spre e k altij d fries op te am v e rgaderin vorig jaar hebben zo 17 van de 24 leerlingen gen o p bijeen kom st en m et d e oud erco mm is examen gedaan en het jaar daarvoor meer sie de vooroord elen teg enov e r het fri e s zijn dan 20 ze zijn allemaal geslaagd vorig jaar verdwenen m ijn verslag en van die vergaderin had ik vrij veel van huis uit friestaligen in de gen zijn ook in het fries h et is oo k aardig d at groep en dat scheelt maar zolang er voor het d e le e rlin g en a ls i k p lein wacht h e b ni et m ee r diploma niet gelet wordt op de spelling is het ze gg en me ester mag i k op d e b el d ru kken ook voor niet friestalige kinderen wel te doen maar m aster m ei ik o p de b e l triuwe maar dan moet je wel in alle leerjaren zo n drie d e ou d ers p ra t en nu oo k veel mee r fries o p kwartier in de week aan het fries besteden school als vier vijf jaar gele den e r is g een ou anders wordt het niets d er meer d ie zegt wa ar zij n we mee bez i g ach het begrijpen van een tekst met meer of we k unnen onze tijd w el be ter g e brui keuzevragen dat lukt best deze leerlingen k en hebben op het examen alleen problemen met i k den k er wel over om d e h ele w oensda goch de werkwoorden de verleden en tegenwoordi tend het f ries als voertaal te g ebrui k en i k he b ge tijd moeten ingevuld worden en daar heb dat nog niet g edaan dan w il i k oo k alles in ben ze te weinig ervaring voor met het fries het f ries het b ij belve rhaal de t aall e s r eke soms hebben ze ook nog wel eens moeite met nen aar d rij ks k unde i k b en a ll e en ba ng dat i k de vragen waarbij ze vernederlandst fries en voor d e surinaamse en viet n a mese kind ere n zuiver fries uit elkaar moeten houden daar d ie toch al z o n moeite h ebben om mee te ko kunnen moeilijke dingen tussen zitten maar men het extr a moeilijk m aak om d e anderen dat oefen ik ook wel eens met de taalspegel zou i k het wel aan d urven v ier jaar geled en die elke dag in de leeuwarder courant staat w as het ach d at stom me fri e s toen die verknip ik en dan moeten ze het maar stond het helem aal a pa rt nu ni e t m ee r n u is weer bij elkaar zoeken he t ge woon i k heb w el het g evoel da t i k iets ver d er kan g aan ik spree k nu oo k de h ele les fries en dat kan iedereen g oe d volg en i k hoef me niet meer te be p er ken tot de f riese les er k an meer b ij het tek enen g ebrui k ik het fries oo k wel eens alleen dan horen ze d e kleuren oo k eens r ead biel g rien sille jim yn e fakans e ek een mini vragenlijst in kerkrade nei sa n naaktstrand twee jaar lang he bben en kele ker k raad se scholen ge wer kt aan de introdu ctie en accep ta t ie van het dialect in de kla s dat w as in in bieatstran lokket 197 9 1 98 1 i n die p eriode h ebb en d e project my neat mei dit waar scholen g e p robeerd h et d i a l e ctg e brui k in d e k las te introduceren en t e st imule ren dat ge beurde met behulp van thema s w a a rin het dialect voertaal w as d oor de the m a s te k ie zen die dicht b ij huis la g en v ernielin g en in d e buurt wa t do et m oed er a ls i k op scho o l ben wonen werden k inderen aa ngem oed i gd ker k raa d s te s p re k en ges pre kssituaties toneel e n rollenspel wa ren activiteit en d ie het d ial e ct ge brui k bevorderden 112 wij i n het begeleidend schr i jven gedaan heb ikr w ee va uuch had ing tap t waal n s ef ben de l ezer d i ent dus de resultaten van deze fe is da t de mam van dieng mam beknopte enquete met de nodige d i stantie te ll ne de mam van mieng oma de beschouwen h i er volgt een kle i ne bloem uv v eroma lez i ng ikr hasse die nog ll ik h eb ehm ing g roe es modde r en de a dialect inde kla s mam v a n mien e opa negen leerkrachten van wie er vijf het kerk ikr de mam va n diepe opa raads niet actief kunnen spreken geven te ll ja ikr lee ft die 6 nog kennen dat ze het dialect niet als voertaal ge ll ja bruiken gesprekken vinden gewoon in de ikr en wo ee nne die in ee bejaardezentroem standaardtaal plaats sommige leerkrachten la il n e ten de kinderen wel in hun dialect spreken ik r is die nog h ee m en d e oma van en maar gaan daar zelf pas toe over bij een indivi ll de jroees dueel gesprekje of als blijkt dat kinderen moei ik r de u vver te hebben met de standaardtaal en bepaalde 11 groot dingen niet begrijpen ik r g r oe esmam we is dat incidenteel spreekt de leerkracht kerkraads als il ja ik r en w oeent die in ce beja a rdehoes het gesprekonderwerp daartoe aanleiding il joe mar ze is war ehm ze is warm in geeft zoals bij prominente feesten als carna t ziekehoes want d r sjprengt ummer t val enkele leerkrachten vermelden expliciet b e e 6p dat ze bij de opvang van kleuters in het begin ik r dh is ze in de verpleegklinie k noen van hun eerste schooljaar wel kerkraads 11 joa e n ehm dan jeet ze war tse spreken ruk doe hip bij zes leerkrachten vinden de kringgesprekken i k r jaja woa in h oeeg anstel voornamelijk in het dialect plaats hoewel het ll ne die is in zitterd urreje doe o ave gebruik van het dialect en de standaardtaal voortdurend wisselt het bewust plannen van het kerkraads als voertaal tijdens de lessen doet niemand de toevallige situatie bepaalt we zijn inmiddels zo n vier jaar verder wat is het gebruik van het dialect of de standaard er in die tussenliggende periode gebeurd taal het gebruik van het dialect komt over de leeft het dialect nog wel voeren de leer hele dag gezien verspreid voor tijdens alle les krachten nog steeds kringgesprekken in het sen schrijft een leerkracht kerkraads zijn er nieuwe ontwikkelingen te melden we hebben drie oud projectscholen b kerkraadse teksten in de kla s een beknopte vragenlijst van tien vragen toe dat het carnaval in kerkrade een van de gestuurd waarmee we de huidige stand van belangrijkste gebeurtenissen van het jaar is zaken op het spoor willen komen vijftien leer wisten we al in deze periode gebruiken vier krachten hebben de vragenlijst ingevuld en ge leerkrachten carnavalsteksten de carnavals retourneerd we vatten hieronder de opval krant en schlagers in hun onderwijs die lendste zaken samen zonder daar overigens teksten worden gelezen besproken en gezon enige wetenschappelijke pretentie aan toe te gen het blijkt verder nauwelijks voor te ko kennen een bescheiden rondvraag problema men dat leerkrachten met kerkraadse teksten tisch is natuurlijk in hoeverre de antwoorden werken op de vraag of zij regelmatig teksten van de ondervraagde leerkrachten een ade krantenknipsels gedichten versjes etc in het quaat beeld geven van de onderwijspraktijk kerkraads in de klas gebruiken antwoordt het slijpen vallen constateerden al dat er een merendeel met neen een enkele met zel spanning is tussen wat leraren zeggen te doen den zo nu en dan bij opvallend regionaal en wat ze feitelijk doen dat probleem is nu nieuws en het jaarlijks schlagerfestival eenmaal inherent aan het werken met vragen lijsten en we lossen het hoogstwaarschijnlijk c dialect en het schoolwerkpla n ook niet op door aan leraren te vragen de vra de helft van de leerkrachten zegt dat over ac gen zo eerlijk mogelijk te beantwoorden zoals ceptatie en gebruik van het dialect vaste 113 afspraken z i jn gemaakt die z ijn inm i dde l s voor wensen een deel al vastge legd in het s choolwerkplan vergelijken we deze situatie met die in fries anderen z ijn daar op d it moment mee bezig land dan lijkt het feit dat het fries een doel de ove r ige leerkrachten merken op dat accep taal van het onderwijs is een duidelijk verschil tati e van het d i a l ect geen prob l eem meer uit te maken de grote variatie waarmee de vormt hoewe l daar geen concrete afsp raken verplichting van de wet op het basisonderwijs over gemaakt z ij n dri e leerkrachten laten de tot onderwijs in de friese taal ingevuld wordt vragen over wat i n het schoolwerkplan over maakt echter duidelijk dat het verschil kleiner dia l e c tgebru i k i s geschreven onbeantwoord is dan het op het eerste gezicht lijkt te zijn er wat er pre c ie s i n deze paragraaf v an het is eerder sprake van een vloeiende overgang s c hoo l werkplan staat wor dt niet du i de li jk door leerlingen voornamelijk kerkraads te laten s l echts een leerkra c ht c oncret i see rt de af s pra spreken tijdens de kringgesprekken zoals som ken h ij noemt er drie mige leerkrachten aangeven te doen leren de kringgesprekken worden i n pinc i pe i n het d i a kinderen zich ook beter uiten in het kerkraads l e c t gehouden het is dan wel geen doeltaal toelating van de leerkrachten antwoorden zoveel mogelijk in taal in het onderwijs betekent ook een zekere het d i a l ect a l s k i nderen hun moe d ertaa l stimulering van die taal gebru i ken de situatie in friesland maakt ook duidelijk dat dia l ect wordt door e l ke lee r kracht geaccep alleen een verplichte invoering van de friese teerd taal in het basisonderwijs weliswaar on dersteund door een belangrijke groep friezen d veranderingen in het taalonderwijs niet waarborgt dat alle leerlingen in friesland op de vraag welke effecten het kerkrade die taal ook produktief leren te gebruiken project heeft gehad voor de alledaagse praktijk scholen die volledig tweetalig zijn nemen het wordt door elf leerkrachten geantwoord dat de hele taalonderwijs onder de loep volledig belangrijkste veranderingen betrekking hebben tweetalige scholen zijn bewust bezig met taal op het taalonderwijs in het algemeen meer onderwijs maar zover gaat lang niet elke aandacht voor gesprekken minder gebruik school van de taalmethode en meer werken met the in kerkrade zijn sinds het kerkrade project de ma s nauwere koppeling tussen het taalon tolerantie jegens en de acceptatie van het dia derwijs en wereldorientatie spelling is niet lect in de klas beduidend groter geworden en meer zaligmakend twee leerkrachten hebben in friesland is het fries een doeltaal op de de vraag niet beantwoord meeste basisscholen naast vanzelfsprekend het nederlands maar de door hagen aan het tenslotte begin van dit artikel genoemde kracht en vitali teit van andere moedertalen dan het wanneer we een aantal voorzi c ht i ge conc l u standaard nederlands botst over het geheel s ies trekken uit deze m in i enquet e dan valt het genomen nog steeds tegen de muren van de volgende op leerl i ngen krijgen de ruimte om school daarbinnen heerst nog steeds koning kerkraads te s preken hoewel dat n i et a c t i ef standaardtaal doo r a ll e l eerkrachten wordt bevorderd de voe rt aa l i n de kla s is meesta l sta n daardtaal d i a l ect wordt gesproken a l s de onderwerpen daar duidelijk aanleiding toe g even of o m be paa lde prob l emen nog een s extra du i de lijk te besp reken lang n i et a l le leerkrac hten beheer sen het ke r kraads actief de afspraken over het gebru i k van het kerkraad s z ijn nog weinig noo t gespecif i ceerd er is geen sprake van een taal be l eid op school waari n de verhouding dia l ect 1 het gesprek is in de publikatie naar een school s tandaardtaa l is u itgewerkt de d i alectprob l e werkplan fries i n het fries opgenomen evenals mat i ek heeft de s c ho l en du i delijk aangezet om zeven gesprekken met andere leerkrachten die na te denken over hun taal onderwij s i n het al met andere leeftijdsgroepen werken in andere si gemeen en welke veranderingen zi j daarbinnen tuaties voor moer hebben we het ve rtaald 114 l iteratu ur aclo moedertaa l i o school taa l thuistaa l enschede 197 8 aflik gco slo k lezoa r 1 1 bro chu re s d i verse au teurs leeuwa rden 1980 198 5 boe l en s kr j va n d er v een de taal van het schoo lk ind in friesland ljouwert leeuwa rden 1956 g roter d g h je lsma p h van der plank k de vos taal yn fryslan ljouwe rt leeuwarden 1984 hagen a standaardtaal en dialec tsprekende kinde ren muid erberg 198 1 h a ge n a de waa rdering van taal versch illen o r atie n ij megen 198 3 hos h h ku i jpe r h van tu ij l dia lect op de ba sisschool enschede 198 2 labov w de log ica van het ni et s tandaard engels in ha rt veldt d red taa lgebruik ba a r n ambo 1978 pp 116 16 1 mee st rings th naa r een sch oo lwerkp lan fries en sc h e d e 198 5 mee st ri ngs th engels in de fr iese basisschool i n de pompebleden 56 1 26 j anuar i 1985 meest rings th s d e jong het fries in de bas is sc hoo l lt fr ysk yn d e bas isskoalle ensc hede 1983 mee stri ngs th b ol denhof net taa l k8gje mar taal s k8gje in k lezoar 10 en s chede 1984 pieter se n l de friezen en hun taal drac hten 1969 swachten l m naessen werken met dialect in de k la s n ij megen 198 2 st ijve n s t vall en dia lect als onderwijsp rob leem nij meg en 198 1 w ij nstra j m het on der wijs aa n van huis ui t fri es ta lige k inderen s g r avenhalte 197 6 zondag k ed bilingual education in fries land fr entsj e r f r aneke r 1982 115