Het gaat je pas iets zeggen, als je zelf bezig gaat met Maleis. Verslag van een cursus in de thuistaal van Molukse leerlingen voor Nederlandse PABO-studenten

hans strave r het gaat je pas iets zeggen als je zelf bezig gaat met malei s verslag van een cursus in de thuistaal van molukse leerlingen voor nederlandse pabo studenten ongeveer zes jaar geleden begonnen we op de een keuzecursus drents pabo de eekhorst in het kader van een pro de groep cursisten bestaat uit belangstellende ject bicultureel onderwijs voor molukse leerlin studenten van wie de meesten hebben geko gen te experimenteren met onderwijs in het zen voor een verbijzondering bicultureel on maleis als onderdeel van de onderwijzersoplei derwijs in hun studiepakket ze spitsen een ding de hiertoe aangestelde molukse collega aantal stages studie opdrachten en afstudeer verzorgde cursussen voor verschillende groe werkstukken toe op aspecten van bicultureel pen binnen de opleiding molukse en neder onderwijs en verplichten zich onder meer om landse studenten beginners en gevorderden een taalcursus te volgen en in de avonduren voor leerkrachten en an het is onze ervaring dat studenten over het al dere belangstellenden gemeen voor deze verbijzondering kiezen van na enkele jaren pionieren aftasten van proble uit contacten of bindingen met een specifieke men en mogelijkheden besloten we in 1983 etnische groep in de regio van de eekhorst tot een minder breed aanbod van cursussen en vormen de molukkers verreweg de grootste we concentreerden onze aandacht op een groep het ligt voor de hand dat de molukse tweetal cursussen binnen de initiele opleiding en ook nederlandse studenten hun aandacht een cursus voor molukse studenten die de vooral op deze groep leerlingen richten maar bekwaamheid willen verwerven om te zijner we hebben ook studenten gehad die mee tijd moedertaalonderwijs aan molukse leer werkten aan een surinaamse zaterdagschool in lingen te geven en die hiermee een voor groningen of die betrokken waren bij het vol schot nemen op nascholing ten behoeve wassenenonderwijs aan turken in veendam van een etc bevoegdheid 2 ze wilden zich zoveel mogelijk op deze groe een cursus voor nederlandse studenten die pen concentreren en we stimuleerden hen belang stellen in een kennismaking met het hierin voor zover dat binnen onze mogelijkhe maleis om te zijner tijd te kunnen inspelen den lag een taalcursus sranan tongo of op de tweetaligheid van molukse leerlingen turks arabisch konderi we hen echter niet bie en van leerlingen uit etnische groepen in den ze weken hiervoor uit naar bestaande het algemeen cursussen in groningen en veendam kennismaking met turks of sranan tongo dat dit verslag gaat over het hoe en waarom van zijn individuele studiewensen waarvoor we de laatste cursus min of meer incidentele oplossingen zoeken met het maleis ligt het anders de aandacht plaa ts in de ople idin g voor molukse leerlingen is langzamerhand moeilijk uit de eekhorst als opleidingsinstituut de lessen maleis worden tot nu toe gegeven weg te denken we beschikken over een min tijdens een extra uur dat in een middagpauze of meer gespecialiseerde documentatie over is ingeroosterd het is geen ideale oplossing specifieke deskundigheid door benoeming van de experimentele status van de cursus gaat molukse collega s en door interne scholing gepaard met een zekere vrijblijvendheid de over een instituutswerkplan waarin bicultureel herstructurering van de opleiding in verband onderwijs is geintegreerd en we onderhouden met de invoering van een pabo programma een netwerk van contacten met de regionale belooft verbeteringen het is de bedoeling om molukse gemeenschappen bovendien we de cursus maleis voor nederlandse studenten hebben molukse studenten binnen deze con als volwaardig keuze onderdeel in het insti text vinden we dat onderwijs in het maleis tuutswerkplan op te nemen naast bijvoorbeeld een onderdeel van het instituutswerkplan dien t 128 te zijn en dat we dat als opleiding zel f moeten soort wapen gebruiken als iemand anders dus kunnen verzorgen onze m olukse collega on die taal beheerst heb je eigenlijk niks meer der w ijst daarom de m olukse e e k horst w anneer n e d erlan d ers ong evra a g d b lijk g even studenten in hun moedertaal en ik laat de n e van enige beheersin g van het m aleis ka n dat derlandse studenten met het maleis kennis van m olu k se ka nt w orden ervaren als be d rei maken gend een vorm van onge w enste toeeigening van cul t uurbez it d oor vreemd e indrin gers of een kwe sti e van vert rouwen als aanmatigen d een po g in g om m olu kk ers o p het g ebied van h un eigen taal af te t roeven ik geef lessen maleis aan nederlandse studen ten zonder hiervoor bevoegd te zijn als auto motieven en verwachtingen van studente n didact beschik ik over een beperkte taalvaar digheid in het maleis we hebben daarom voor aan het begin van ons experiment bespraken een experimentele opzet gekozen en medewer we met de cursisten hun wensen en verwach king gevraagd van molukse eekhorst tingen gaat hun voorkeur uit naar kennisma studenten en sara de administratief mede king met de dagelijkse omgangstaal of met de werkster van het project zij krijgen als native standaardtaal geven ze prioriteit aan passieve speakers van het maleis in feite een hoofdrol of actieve taalvaardigheid stellen ze het in het onderwijsleerproces toebedeeld hoe meeste belang in het taalgebruik van kinderen staan ze daar tegenover leeftijdgenoten of ouderen zijn ze vooral gein alle vier saar julia marco en sara waarde teresseerd in het taaldomein van de kinderwe ren de belangstelling en inzet van de neder reld en de school of ook in andere taal landse cursisten op de achtergrond van de domeinen cursus speelt mee dat er vanuit het verre en de motieven van cursisten lopen uiteen recente verleden een zware hypotheek op de nieuwsgierigheid is een belangrijke drijfveer verstandhouding tussen molukkers en neder het lijkt me heel interessant verklaart mahil landers rust saar vindt het bijvoorbeeld ook in maleis is een ander soort taal dan frans of haar eigen belang dat nederlandse jongeren duits je komt er dan niet zo snel mee in aan iets van maleis leren want zegt ze de drem raking het is je helemaal vreemd ook harm pel tussen nederlanders en molukkers is veel tje is volstrekt onbekend met molukse taal en te hoog volgens mij hebben wij gewoon een cultuur bij mij thuis lopen ze niet zo hard op vreselijke reputatie dat is wederzijds merkt zulke dingen aan daarom wil ik me er nu juist marco op eens in verdiepen ze vinden het echter van groot belang dat er meestal is de belangstelling van de cursisten een basis van vertrouwen is het overdragen al eerder gewekt sommigen hebben een mo van hun kennis van het maleis zien ze als een lukse vriendenkring een enkeling heeft familie gebaar van hun kant maar een goede ver met een nederlands indische achtergrond wil standhouding hangt af van de wijze waarop ma heeft in het voortgezet onderwijs met mo mensen met hun kennis van molukkers en het lukse leerlingen in de klas gezeten je hoort maleis omgaan sara vertelt dat ze er een he wel eens wat en je leert wat scheldwoorden kel aan heeft als nederlanders een stukje ma en losse kreten zoals selamat tahun baru ge leis kennen en zich gelijk gedragen of ze alles lukkig nieuwjaar en dergelijke dat is even van molukkers weten soms als een wild leuk maar je doet er op dat moment niet veel vreemde mij in het maleis aanspreekt ant mee het meeste vergeet je weer ze heeft de woord ik gewoon in het nederlands dan vra molukse leerlingen als een nogal gesloten gen ze seng bisa melaju ken je geen ma groep ervaren en dat was voor haar een prik leis en dan zeg ik jawel maar ik vertik kel om nu op de cursus maleis in te tekenen het om dan maleis te praten en julia kent misschien kan de afstand worden overbrugd lagere schoolkinderen die zich van de domme als je wat moeite doet voor de taal en wat houden als ze in het maleis worden aan belangstelling toont edwin trekt op de eek gesproken expres ze willen niet hebben dat horst veel met marco op en van hem leerde hij een nederlander maleis kan spreken mis de eerste maleise woorden zijn belangstelling schien omdat je de taal als iets van jezelf be voor molukkers hun historische en culturele schouwt een taal kan je eigenlijk als een achtergrond dateert van de tijd van de 129 kapingen en gijzelingen dan vraag je je af met de milieutaal van molukse leerlingen dat wat er aan de hand is dat was voor mij een was onze eerste zorg het liefst levend maleis van de redenen om maleis te doen als je de dus geen schoolse modelteksten we hebben taal leert van een volk leer je het volk ook be in het begin overwogen om geluidsopnamen ter begrijpen op lokatie in de wijk te maken maar betwij de studenten zijn zich er heel goed van be felden bij nader inzien of de opnamen bruik wust dat de aandacht voor bicultureel onder baar zouden zijn voor beginnende cursisten wijs in de opleiding rechtstreeks met hun ei bovendien is de kans groot dat in het dage gen beroepsperspectieven te maken heeft ze lijkse taalgebruik van jongeren of kinderen schatten de kans dat ze als leerkracht kinde nogal wat afwisseling en vermenging van ma ren uit etnische groepen in de klas krijgen op leis en nederlands zal voorkomen 5 kennis van zo n negentig procent daarom vinden ze het deze verschijnselen is natuurlijk belangrijk voor bij hun opleiding horen dat je daarmee om aanstaande leerkrachten maar we wilden in leert gaan het gaat harmtje er bij de lessen de cursus in eerste instantie uitgaan van on maleis onder meer om dat je een beetje be vervalst maleis grip krijgt voor de mensen waarmee je te ma we hadden dus de talenten nodig van iemand ken krijgt en dat je ze een beetje tegemoet die in staat was om eenvoudige teksten in le kunt komen dat de kinderen het gevoel krij vend maleis te schrijven voorzichtige pogin gen dat van hun cultuur ook iets op school is gen om ouderen in de molukse wijk te benade terug te vinden bij de juf en dat ze niet op ren die erom bekend staan dat hun maleis hun taal worden afgewezen mahil verwacht goed is waren niet bemoedigend ze waren dat enige kennis van de taal problemen kan wel bereid om te helpen maar bleven bij on helpen ophelderen die je op een school met derwijsactiviteiten liever wat op de achter leerlingen uit etnische groepen onherroepelijk grond sara zelf behorend tot de tweede ge zult tegenkomen problemen bij de leerlingen neratie molukkers was op dat moment geluk of bij de leerkracht even nadenken als je kig bereid om bij te springen ze bleef sinds voor de klas staat en je weet nergens van dien nauw bij de totstandkoming van de cur heb je denk ik als leerkracht zelf het meeste sus betrokken als tekstschrijfster maar ook problemen maar het gevolg is natuurlijk dat als onderwijsassistent tijdens de lessen het kind ook problemen krijgt ik denk dat de we begonnen met de bewerking van een omgeving de problemen maakt niet het kind bestaande pertjakapan samenspraak ter gele op zichzelf wie het beter weet mag het genheid van een kerstviering een scene waar zeggen in een meisje uit school komt ook in het ver deze wensen en verwachtingen zijn mede be dere verloop van de cursus zijn bestaande palend geweest voor de opzet van de cursus teksten verwerkt een uitnodigingsbrief van de deze is bestemd voor leerkrachten in opleiding onderwijsgroep bovensmilde een hoorspel dat en heeft bijgevolg een ander karakter dan les leerlingen in het voortgezet onderwijs tijdens sen indonesisch voor vakantiegangers een lessen maleis hebben geschreven andere cursus maleis voor reclasseringsambtenaren of teksten heeft sara zelf geschreven we maken een propedeutische leergang bahasa indonesia van tevoren globale afspraken over het thema aan de leidse universiteit het is de bedoeling en over de grammaticale elementen die in de van de cursus dat de deelnemers kennisma tekst zullen worden geintroduceerd dan ben ken met de milieutaal van molukse leerlingen je aan bepaalde dingen gebonden en ik wil en via de taal enigszins vertrouwd raken met het niet te langdradig maken soms kijk ik na hun culturele achtergrond en belevingswereld wat ik heb geschreven en dan denk ik wat een omwegen wat een onzin en dan ga ik hoe kom je aan tek sten zitten schrappen hun definitieve vorm krijgen de teksten pas als de cursus i s moeizaam uit de sta rt blokken ge ze in de groep zijn getest de nederlandse stu komen we moesten i n allerle i opzichten nage denten signaleren verwarrende passages of noeg op een n ul punt beginnen en het verza formuleringen en de molukse studenten gaan melen schr ijven testen en bijste ll en van het soms met sara in debat over de grammaticali l e s materiaal was een langdurig proces teit van de tekst we hoeven het gelukkig niet teksten die de curs i sten laten kenn ismaken eens te worden over de normen van het 130 standaard maleis het is voor ons doel vol lesstof de begins ituatie van de cursisten is doende om overeenstemming te bereiken over voor mij nog heel herkenbaar en dat is m is wat in het dagel ijks spraakgebruik als accepta schien een voordeel aan de andere kant bel geldt toch i s het redigeren van de teksten straks verschijnt de cursus als projectui tga een heel gevoel i ge aangelegenhe i d bij het op ve en dan houd ik mijn hart vast gemeten schrift ste llen van levend male i s komen forme naar academ ische maatstaven mag het in le en informele stijln i veaus dicht bij elkaar te a llerlei opzichten een cursus op beginners liggen en het i s daardoor vaak een hele kunst n i veau z ijn maar er mogen natuu rlijk geen om de juiste toon te treffen onj uistheden in voorkomen al doende l ee rt men e en van onze be l ang ik neem aan dat je het materiaal toetst aan rijkste bevindingen heeft betrekk ing op het ge bestaande l iteratuur bru i k van de directe rede het blijkt veel ge a llicht het prob leem is alleen dat er juist makkelijker om levend male i s te schrijven op het gebi ed van de milieutaa l van mo luk wanneer we de vorm van een gesprek dag se l eerlingen we in ig literatuur is de aan boekfragment of brief k i ezen de teksten wor dacht h iervoor zowel van nederlandse als den levendiger persoonlijker ze kr ijgen eerder van mo l ukse zijde dateert pas van de aller een emotionele l ading en er komen meer hu laatste jaren persoon lijk vind ik dat juist mor i stische elementen aan bod een ui tdaging het betekent dat we van de nood een deugd proberen te maken en de de opzet van de cursu s deskund igheid zoeken bij de sprekers van die milieutaa l zelf vandaar dat sara en de rond de aldus ontstane teksten worden uit molukse studenten t ijdens de lessen voo rt spraak en grammat i ca behandeld taalvaardig durend worden aangesproken op hun taal heden geoefend taa l kundige en pedagog i sch kenn is en taalgevoel ik heb de studenten didactische achtergronden besproken het is ook wel eens gevraagd om grammatica een ongebruikel i jke situatie dat de reg i e van onderdelen ui t te werken dat leek me voor deze taallessen en de verantwoo rdel i jkhei d henzelf heel leerzaam voor het lesmateriaa l i n handen l i ggen van een wat is je eigen rol nederlandse docent zonder bevoegdhe i d op a ls mensen me vragen of ik echt maleis het gebied van maleis hoe doe je zoiet s een geef zeg ik vaak dat ik de lessen n iet ko rt ze l fonderzoek geef maar organiseer ik l eer zelf van de lessen evengoed als de cursisten maar ik kende je al male i s voordat je bij het pro heb natuurl ijk wel een voorsprong op hen ject bicu l turee l onderw i js betrokken raakte ik heb meer overzicht van de stof en ik ben nee mijn eerste kenn ismaking was de be beter thuis in taa l kundige zaken ik houd ginne rscursus op de eekhorst ik kan me dus de opbouw van de cursus en de dose de eerste overhoring nog herinneren a ls de ring van n ieuwe stof in de gaten en ik zorg dag van gisteren je hebt al gauw voldoen dat een en ander op papier komt te staan de basis om zelf eenvoudige mal eise teksten te vert alen dat kwam b ij verschil in de afgelopen jaren i s de cursus langzaam l ende van onze projectu itgaven van pas gegroeid b i j e l ke try out van het lesmateri aa l veel bladeren in leergangen en grammat i kwamen weer nieuwe onvo l komenheden en ca s ma le is of indonesisch dat helpt 6 wat stenen des aanstoots aan het l icht maar ont ik vooral mis is gel egenhe id om actieve stonden ook n i euwe i deeen voor themakeuze taalvaard igheid te ontw ikkelen wat dat be en werkvormen we z i jn nu bezig met de e i nd treft heb ik nog het meeste gehad aan een redactie van het cursusmateriaal de cursus particuliere vakantie naar de molukken versch i jnt onder de tite l a le nona8 en bevat enkele jaren geleden dan moet je wel ma behalve een component taalvaardigheid ook leis spreken componenten taa lbeschouwing taalontwikke fronsend is dat voldoende basis om j e ling b i j tweetalige kinderen en molukse aan het samenste l len van een cursus te taal cultuur wagen de stof i s concentrisch geordend i n acht les ik projecteer veel van wat ik als beginner sen die zijn opgebouwd u it een zeventa l va st e zelf opmerkelijk of moe ilijk vond in de onderdelen een ko rt e karakteristiek hiervan 131 a teks t les 4 de hoofdpe rsoon v an de voor l eestekten is de g roep verspre idt z i ch door het l okaal nona een m ol uks meis je van twaalf de rti en een spe l e r wordt gebli nddoekt een andere jaa r de c ursisten vo l gen ge s prekken die ze t reed t op a ls g ids de g i ds vraagt se mau ka met haa r o u der s of met l e eftij dsgenoten mans de geb li nddoekte speler noemt een voe rt ze lez e n b rieven of stukken u i t haar plek of persoon de g i ds moet zi j n medespe dagboek thema s maaltij d he die woor ier n u naar zijn bestemm i ng leiden zonder dat den ken ik hu i swerk bood schappen op deze met medespe ler s in aanrak i ng komt re is de wijk ziekenhu i s spookverhalen va be rhent i stop kant i ekamp s te rfgeval u i tgaan verke ri ng ter us verder pe len pe len langzaam b uits praak lvnoord enlijst dua langkah twee passen v arianten c grammati ca de g i ds mag a lleen reage r en op vragen aan de hand van de teksten worden 3 7 van de geblinddoekte speler g rammat ic ale i tems behandel d i n le s 3 k o er worden meerdere spelers tegel i jk ge m e n bi jvoorbee ld meerv oud ve rdubbelin g bij b li nddoekt en gegi dst voeglijke bepa ling tel woord en trappen van vergelijking hee l beperkt en eenvoudig aan de les 5 o rde b i j s omm i ge i tems zoals bijvoeglijke be een va ri ant op de voo r gaande opdrac ht pa ling wordt het ma le is ter verduidelijking zoek een afbeeld i ng foto tekening waarop gec ontrastee r d met het nederland s b ij ande een grote v e r s che i denhei d aan mensen staat r e i tem s zoals pe rsoo nlijk voornaamwo ord afgebeel d zo r g voor meerdere exempl aren w ord en versc h ill ende va ri anten naa s t el kaa r l i efst in k l eur gezet sp reektaa l schr ij ftaal so c io l ect neem ee n van de afgebee lde personen i n ge s tandaardtaa l dachten en bechrij f haar zijn uiterlijk en bezig heden de medespe l er s proberen zo sne l mo d opdrachten gel ijk te raden om w i e het gaat de stof wordt v e r we r kt in opd rac hten d i e op geef elkaar i n het beg i n enige t ij d om het actie ve taalvaard igheid z ijn g ericht spre s i gna l ement voor te bere iden probeer het ken luisteren s c hrijve n vee l van de opdrach ook eens voo r de vu i st weg ten hebben e en s pe l karakter hoor s pe l maken si gna le m e nt samenste ll en b li ndenvan g id s en e taalgeschieden i s sch atzoeken bri ef aan een absente c urs i s t in leestekten worden enkele hoofd lijnen van z e voorz ie n ni et i n drills of i n he rh ali ng v a n de m o luk s e taalgesc h i eden i s en taalkaa rt sa s tof daa rvo or mo ete n de l e s gever s ze l f mengevat het taalgebied bahasa tanah zorgen 9 l andstalen vreemde taalinvloeden verschil enke l e voorbee l de n len tussen ambons en standaard maleis di vergentie tussen bahasa indonesia en maleis les 3 in nederland g roepstaa l van jongeren kerk z et e e n aanta l g e talle n o nder de ho n der d m aleis ve rsc h ill ende t aalv ari anten worden k ris k ras op het bord ve rd ee l de groep in met voorbe e lden geillustreerd twee pa rtije n en zet van elke pa rti j iemand voo r het bord de groepen noemen nu om f taalontw i kkelin g beu rt en een v an de geta llen w i e van de sp e fragmenten u it inte rviews en taald i dact i sc he lers het eer s t h e t goede getal om ci rke lt we r k s tukken van s t udenten brengen fa c toren sco o rt e en punt i n kaa rt d i e op de taalontwikkeling van mo l ukse le er li ngen van i nvl oed z ij n taa lsi tuatie iedereen noteert het geta l 10 de s pe lle i de r thu is taalgedrag op de basisschool male is of om beu rt en de groep sl eden geven n u op het schoolplein standpunten van oude rs opdrac hten a ttitude van de leerkracht het mater iaal l e tambah 3 tel e r 3 b ij op ve rt geen pedagog isc h d idactische recepten kali 8 maal 8 maa r st i mu lee rt tot nadenken over de funct i e b ag i dengan 4 d eel doo r 4 en verantwoorde lijkhe i d van de leerkra c ht kuran g 25 min 2 5 aan het e i nd wo r den de uitkomsten g taalcultuu r ver gel ek e n de laatste paragrafen bevatten voorbeeld en same de n gan is g elijk a an van molukse taalcultuur liedjes eigennamen spel pantung gezongen kwatrijnen gebruik 132 ning te geven maar na verloop van tijd merk van kleuren vertellingen denken met je je natuurlijk wel dat je wat aan elkaar hebt ha rt media een varia rub ri ek met verw ijz in ze doelt op de samenwerking tijdens de les gen naar moge lijkheden voor verdere verd i e sen maar ook bij de voorbereiding en evalua ping vi a li teratuur en of ei gen onderzoek tie daardoor is ze vertrouwd geworden met de gang van zaken tijdens de lesuren het is een voorbeeld panruns worden wel voorgekomen dat ze bij afwezigheid van geimproviseerd mij de les overnam en toch doorgang liet vin in verzamelingen van molukse panrun kom je den voelt ze zich na de aanvankelijke twijfels vaak deze l fde of b ij na dezelfde rege ls en moti even tegen daaromhe en worden pan aan eigen capaciteiten nu dus minder onzeker tuns in allerlei variaties geimproviseerd plage nee dat gevoel blijft steeds telkens als de rig komisch emotioneel ernstig studenten iets vragen dat je niet weet en dat panrun v i nd je ook we l i n persoonl ijke br i e je op moet zoeken denk je weer he daar heb ven maar het is een genre dat voora l i n ge ik nooit bij stilgestaan je gaat over je taalge ze lschap wordt beoefend vooral onder mo bruik nadenken normaal sta je er niet bij stil lukse ouderen zijn meesters in de improvisatie dan is het voldoende als je elkaar maar va n panru n te vinden begrijpt een panrun is een raadseltje het is de bedoe l ing dat de toehoo r de r bij de saar heeft precies dezelfde ervaring de deel eerste twee regels van een panrun denkt name aan de cursus zet haar aan het denken waar zal het d i t kee r ove r gaan wat za l de over haar eigen taalgebruik en dat kan heel c lou zij n het is ee n soo rt raad se l confronterend zijn er komen tijdens de lessen probee r maa r eens waar denk je aan al s een woorden aan de orde die ze bij enig nadenken panrun zo beg i nt wel paraat heeft maar die toch eigenlijk niet tot haar actieve woordenschat behoren ze ge mangga muda mangga manfis bruikt voor het gemak vaak de nederlandse mangga datang dart hila woorden hoewel ze zichzelf een goed taalge uit hila komen mangovruchten voel toeschrijft op het punt van syntaxis bren jong en lekker gen de vragen haar soms aan het twijfelen over de grammaticaliteit van haar woordge de op l ossing kun j e v inden op de vo lgende bruik volgens mij gebruik ik bepaalde woor pag ina den niet op het juiste moment hoewel ze op de eekhorst ook een cursus maleis op haar mangga muda mangga manfis eigen niveau volgt vindt ze haar taalkennis te mangga datang dart hila kortschieten en ze wordt daar juist door vra sioh none muka manfis gen van nederlandse kant pijnlijk aan herin bikin njong djadi gila nerd ik vind het heel leuk om bij de lessen te uit hil a komen mangovru chten zijn en ik leer er zelfs veel van bekent ze jong en lekker maar ik heb vaak het gevoel dat jij als neder me isje met haar lief gezicht landse leerkracht h s meer weet dan ik en maakt de jongens almaar gekker het beter kan uitleggen en dat vind ik frustre rend soms volgens haar behoren molukse leerlingen vanaf het begin van hun schoolloop baan solide onderwijs in het maleis te krijgen e rvaringen van molukse deelnemers het tot voor kort ontbreken van onderwijs ma leis is niet alleen een gevolg van het neder de molukse jongeren die aan de cursus mee landse onderwijsbeleid maar ook van de ster werken fungeren tijdens de l essen afwisse ke orientatie binnen de molukse gemeenschap lend a l s spraak l eraar woordenboek souffleur op het leren van nederlands ik vind dat we corrector gesprekspa rtner hoorspelkern of onze taal onderwaarderen zegt saar en ze is jury het is voor hen een u itdag i ng om als daarin niet de enige sara vindt de onderwaar deskundige te worden aangesproken sara dering van het maleis op zichzelf wel verklaar zag er aanvankelijk erg tegen op je denkt baar vanuit de koloniale tijd waarin de beheer dat je niet capabel genoeg bent om ondersteu sing van het nederlands een statussymboo l 133 was maar ze betreurt het dat die houding bij je verplaatsen in een ande r voorbeeld bij molukse jongerenorganisaties zo wilma verwacht niet dat ze na haar examen in lang heeft doorgewerkt de deelname aan de de regio blijft ze voorziet dat ze bijvoorbeeld cursus maakt hen niet alleen bewuster van op scholen in de randstad met leerlingen uit hun eigen taalgebruik maar ook van het be een heleboel andere etnische groepen te ma lang van moedertaalonderwijs als een aspect ken kan krijgen toch vindt ze deelname aan van het emancipatiestreven van de molukse de cursus maleis voor zichzelf van beroepsvor gemeenschap mende waarde je hebt misschien aan het maleis op zichzelf niet zo veel constateert ze ervaringen van n ederlandse studente n maar wel aan het ermee bezig geweest zijn je leert je in een ander te verplaatsen in te le hoeveel maleis leren de nederlandse studen ven je realiseert je hoe molukse leerlingen ei ten op de cursus bij een duur van ongeveer genlijk toch nog in twee werelden leven veertig weken moet men daarvan geen al te de kennismaking met allerlei aspecten van hoge verwachtingen hebben het is niet meer molukse cultuur en identiteit ligt in de aard dan een eerste kennismaking mahil hoopt van de cursus besloten molukkers spreken el desgevraagd dat ze aan het eind van de cur kaar aan met oom tante usi oudere zus sus wat dingen op kan pikken als ze maleis saudara bloedverwant broeder ook als er hoort of leest dat lijkt een realistische ver geen sprake is van directe verwantschap wachting getuige een studente die enkele ja woordgebruik omgangsnormen en sociale ver ren geleden samen met een molukse leer houdingen binnen de gemeenschap hangen kracht op huisbezoek ging en in haar verslag nauw samen we besteden vaak expliciet aan schreef door de lessen op de eekhorst kon dacht aan dergelijke cultuuraspecten met ju ik tot mijn stomme verbazing het gesprek dat lia s groep hebben we bijvoorbeeld niet alleen in het maleis werd gevoerd aardig volgen de de eerste maleise zinnetjes rond het thema ontwikkeling van de actieve vaardigheid lijkt eten gemaakt maar ook interviews over mo voornamelijk af te hangen van de contacten lukse maaltijdgewoonten gelezen en zelf een die cursisten buiten de cursus om met moluk maaltijd bereid daarbij is het julia opgevallen se leeftijdgenoten hebben de lessen tillen hen dat haar nederlandse medestudenten houvast hooguit over de eerste spreekdrempel heen zoeken in clichematige voorstellingen van mo sommige cursisten valt het eindresultaat wel lukse cultuur ze lezen of horen iets en den wat tegen in het begin lijkt de taal gemakke ken dan dat het altijd en overal zo toegaat lijk zegt edwin je hebt geen lidwoorden dat vind ik lastig ik probeer uit te leggen dat geen werkwoordsvormen je kunt al gauw ze daar niet van moeten uitgaan sara verge een zinnetje maken dat wel aardig klopt dat lijkt deze neiging tot stereotypering met haar is leuk maar als je wat verder komt merk je eigen ervaringen vroeger in het kamp schat dat voor en achtervoegsels zinsconstructies tenberg toen hadden wij dat ook je kreeg en dergelijke toch wel ingewikkeld zijn en dat nederlandse leesboekjes en daarin las je over je maar een kleine woordenschat hebt je de boerderij je liep echt met het idee dat maakt in de lessen wel wat zinnetjes maar alle nederlanders in een boerderij wonen en voordat je echt maleis praat tegen de tijd dat iedere nederlander een boer is dat de cursisten serieuze barrieres moeten de cursus biedt echter alle gelegenheid tot gaan nemen vragen de meesten zich af wat nuancering in de beeldvorming naar aanlei ze aan de cursus hebben en of het de moeite ding van een onderdeel klokkijken ontwikkelt loont om door te zetten zich bijvoorbeeld een gesprek over djam karet ook vanuit de opleiding moeten we afwegen rekbare tijd het begrip wordt als typisch wat het rendement van een cursus maleis molukse manier van omgaan met tijd en af voor nederlandse studenten is wat is het be spraken vaak gecontrasteerd met als typisch lang van de cursus voor studenten die te zijner nederlands geldende dwangmatigheid en tijd op scholen met molukse leerlingen komen punctualiteit nederlandse studenten zijn ge te werken en ook is de cursus van belang neigd om alles wat als typisch moluks wordt voor studenten die te zijner tijd met leerlingen gepresenteerd ook onmiddellijk te accepteren uit andere etnische groepen te maken krijgen sara heeft minder scrupules ze kan zich ver schrikkelijk ergeren als molukse kennissen zic h 134 niet aan afspraken houden of te laat komen socialisatieproblemen van allochtone jongeren en dan ook nog djam karet a l s excuus aanvoe georganiseerde reflectie op eigen etnocentri ren zo n reactie lee rt de curs i sten dat mo luk sche normen en waarden thuislandprojecten se cu l tuur en ident i teit niet boven kri t i ek ver of culturele weken edwin is het met wilma heven zijn en dat molukse jonge re n met eens dat je in de cursus leert je in een ander respect voor hun i dent i teit to c h i n de eerste te verplaatsen en vult hij aan als je je in ie plaats op hun i ndiv i dualite i t willen worden mand verplaatst respecteer je iemand dat aangesproken vind ik belangrijk bovendien verliest het anders zi jn van moluk kers b ij nadere kenn i smak i ng z i jn exot i sche au het is gewoon hun taa l ra papeda pap van s agomee l en water staat wanneer edw i n het in zij n evaluatie van de bekend als iets exclusief moluks maar harm cursus heeft over invoelingsvermogen respect tje moet direct denken aan drentse l u iewi e en a c ceptat i e betrekt h i j deze verworvenhe venkost een trad it i oneel gerecht op bas i s van den uitdrukkelijk ook op de tweeta li ghe i d van aardappelmee l en wate r de curs i sten ontdek mo l ukkers vroeger voelde hij z i ch op een ver ken al l erlei i dent i fi c atiemoge l i jkheden i n een op velende man i er buitengesloten wanneer een het eerste gezi c ht vo lstrekt vreemde we r eld groepje mol ukse leeftijdgenoten met elkaar de l eefwereld van mo l ukse jongeren en l eer li n ma l eis aan het praten was hi j had het gevoel gen wordt er niet m i nder anders van maar dat het maleis opzettelijk als geheimtaa l werd wel minder vreemd gebruikt h ij i s niet de enige vele nederlandse het omgekeerde komt ook voo r molukkers jongeren en ook l eerkrachten voe l en zich in blijken soms anders tegen de we reld aan te zo n situat i e onzeker en dat za l door molukse k i jken dan de studenten veronder ste l len een leerl ingen ook wel eens worden uitgebu i t concr eet voorbeel d het ma l e i s kent voor de wat d i t betreft heeft de cursus edwins hou aanduiding van de kleur bruin al l een een leen d i ng du i del ij k veranderd ik heb er geen pro woord tjokl at in het molukse kleurenspec b lemen meer mee ik vind het logisch het is trum worden bruine kleuren gez i en als h itam gewoon hun taal ik w ist voordien natuurlijk zwart merah rood of ze l fs i n het geva l van ook wel dat mal eis hun eerste taa l is maa r een lic htbruine huidskleur bijvo o rbeeld a ls het dringt eigenlijk niet tot je door je bent ge putih i wit 1 10 grote bevreemd i ng bi j de cur ne igd te denken deze generatie is in nede r s i sten ze worden ontvankelij ker voor het be land geboren en ze kunnen toch ook neder sef dat de man ier waarop mensen de werke lands praten de vanzelfsprekendheid waar lijkheid zien en begri jpen cultu u rgebonden i s mee van molukkers wordt verwacht dat ze in leerkra c hten op scholen met leerli ngen uit et a ll erl ei s ituaties nederlands sp r eken verbaast n i sc he groepen d i enen oog te hebben voor h u n hem achteraf h ij kan zich nu hee l goed voor l eef en be l evingswerel d het is ni et van stel l en dat ze e r voo r al i n het affect i eve do ze l fsprekend dat ze h i ervoor de noodzake lij ke mein de voorkeur aan geven om z i ch in hun gevoe li gheid en aff i n i teit ontw i kk el en de do moedert aal uit te drukken m i nantie van de neder l andse samen l eving doet bovend i en heeft h i j meer begri p gekregen voor zich ook op het dome i n van de school ge l den de onzekerhe id d i e het gebruik van het neder ik had aan ju lia in de klas e igenlijk he lemaa l lands voor molukse leerlingen met z i ch mee niet gemerkt dat ze een andere cultuu r heeft brengt ook dat besef heeft door de cursus e i bekent mah i l daarvoor g i ngen haar ogen pas genl ijk pas concreet i nhoud gekregen ze kun open toen julia in de groep i ets ve rt elde over nen mij we l vertellen dat mol ukkers of andere de ontruiming van het woonoord vaassen en jongeren moeite met het nederlands hebben ove r de fam i lieverhoudi ngen i n de molukse ge maar dat zegt je zo we inig het gaat je pas meenschap ze raakte toen ook meer gemot i iets zeggen a ls je ze lf bezig gaat met male is veerd voor een cu rsus male i s een taa l curs u s e n als je dan merkt hoe moeilijk dat e igenlijk b i edt de mogel i jkheid van een m ee r dan opper is je ervaart dan als het ware hun prob lemen vlakkige en incidentele kenni smaking met de met onze taal h ij herine rt zich zijn e i gen ge achtergronden van leerl i ngen uit een etn i sche voel van onvermogen om zich in het ma l ei s groep een dergel ij ke ervar i ng heeft wel licht di ver staanbaa r te maken maar al te goed en recter en b li jvender i nv l oed op de atti tudevor ook de h i lar i te i t die z ij n probeerse l s aan mo l uk ming dan op zichzelf waa r devo ll e colleges over se kant rege l mat i g opriepen hij heeft de 135 affectieve drempel die in de theorie en de di tot methodische kwaliteitsverbetering van het dactiek van het nederlands als tweede taal tweede taalonderwijs onder meer op basis zo n prominente rol speelt aan den lijve on van foutenanalyse hierbij lijkt men zich niet dervonden en denkt er zijn pedagogisch altijd bewust van het gevaar dat deze oplos didactisch handelen daardoor beter op te kun singen onwillekeurig de neiging om leerlingen nen afstemmen uit etnische groepen tot probleemleerlingen te bestempelen kunnen bevestigen en verster een ander aspect is de waarde van de cursus ken als didactisch model de studenten beschou ons inziens moet de opleiding van leerkrach wen de lessen maleis als een voorbeeld voor ten een tegenwicht bieden tegen benaderingen hun eigen lespraktijk en dat ligt natuurlijk ook in termen van taalachterstand zonder meer in de bedoeling van de cursus ze doen zelf carol molony benadrukt in haar onderzoek mo een aantal eenvoudige taalspelletjes en daar lukse kinderen in het nederlandse basisonder door komen ze op ideeen om basisschoolleer wijs de eenzijdigheid ervan schoolproblemen lingen misschien wat incidenteler maar toch van molukse kinderen worden volgens haar op een soortgelijke manier in aanraking te mogelijk niet alleen veroorzaakt door proble brengen met de taal van hun molukse klasge men die het resultaat zijn van het deel uitma noten 1 z ken van een minderheidsgroep maar tevens nog belangrijker is misschien het gegeven dat veroorzaakt door percepties houding en ge in de cursus maleis een aantal beginselen van drag van de meerderheidscultuur 15 ze wijst tweede taaldidactiek worden gedemonstreerd op de wijdverbreide veronderstelling dat het die ook van toepassing zijn op het leren van maleis een belemmering vormt voor het leren nederlands door molukse of andere tweetalige van nederlands en op de lage verwachtingen leerlingen uitgaan van gesproken levend taal die leerkrachten op grond van moluks ge gebruik in plaats van schoolboeken maleis bij kleurd taalgebruik lijken te hebben van de voorbeeld waar nodig de systematiek van schoolprestaties van molukse leerlingen wan eerste en tweede taal contrasteren ruimte neer men zich in het onderwijs aan molukse geven om zelf hypotheses met betrekking tot leerlingen hierdoor laat leiden kan het zelfver taalgebruik en taalsysteem te vormen en te trouwen en het schoolsucces van molukse toetsen situaties scheppen waarin taal func leerlingen worden geschaad tioneel kan worden gebruikt wilma en edwin we hebben ervaren dat de houding van stu vonden de momenten dat ze werden uitge denten op dit punt positief kan worden bein daagd om zelf maleis te spreken of te schrij vloed door hen te laten kennismaken met de ven verreweg het leerzaamst ze hebben ge milieutaal van molukse leerlingen ze zien hen merkt hoe gauw je anders blijft steken in niet meer in de eerste plaats als probleemleer woordjes leren en losse zinnetjes maken ze lingen met taalachterstanden maar als tweeta hebben ook ervaren hoe snel nieuwe kennis lige leerlingen met recht op eigen ontplooi weer vervluchtigt en hoe belangrijk dus conti ingsmogelijkheden het is voor ons reden om nuiteit in het onderwijsleerproces is met ande de cursus structureel in de opleiding in te bou re woorden de cursisten maken kennis met de wen men moet dit niet opvatten als een be milieutaal van molukse leerlingen maar ze wijs van geringschatting voor het belang van worden tegelijkertijd op een indirecte manier tweede taalonderwijs leerlingen die het neder vertrouwd gemaakt met tweede taal lands als tweede taal leren komen natuurlijk onderwijs 1 3 specifieke problemen tegen en zullen behoefte hebben aan specifieke aandacht van leerkrach omgaan met tweetaligheid als opleid i ngsdoe l ten het gaat ons echter om de context van tweede taalonderwijs leerkrachten dienen de gewoonlijk worden leerlingen uit etnische tweetaligheid van leerlingen uit etnische groe groepen door leerkrachten die met hun achter pen te respecteren en te accepteren als uit gronden onvoldoende vertrouwd zijn in de gangspunt voor hun emancipatie in de neder eerste plaats gezien als probleemleerlingen landse multi etnische en multiculturele met achterstanden op het gebied van het ne samenleving derlands men zoekt een oplossing in extra be saar heeft een praktijkstage gedaan op een geleiding of taallessen of probeert te komen kleuterschool met nogal wat molukse leer 136 tingen waar de nederlandse leidster enig noten maleis beheerst en de kinderen de ruimte geeft om hun tweetaligheid in alle vrijheid te 1 het projectplan werd gepublicee r d in eekhorst ontwikkelen hoewel de kleuters zelf het ne bulletin 18 bicu l turee l onderwij s 6 led pa de eekhorst as s en 1980 het proj ectversl ag ver derlands als de onbetwiste schooltaal be s cheen i n marilah 15 mo l ukse k i nderen en de schouwen weten ze dat hun moedertaal door neder l and se s choo l oplei den voor b icultu r eel on de juf wordt begrepen en geaccepteerd het is derwijs aan de eekhorst een evaluatie ed pa saar opgevallen hoe onbevangen en natuurlijk de eekhorst assen 1983 de kinderen op deze school met het maleis en 2 i nmiddel s zij n we ook gesta rt met een experi het nederlands omgaan en hoe snel de vaar mentele nas chol i ng onderw ijs in e igen taal en digheid in beide talen zich ontwikkelt marco s cu l tuu r voor moluks e l eerkrachten neefje zit op een andere school hij krijgt van 3 het project b i cu ltu ree l onde rwi js heeft binnen de de leerkracht steeds te horen dat hij thuis ne eigen opleid i ng pl annen gestimu leerd om analoog aan de verb ijzondering b iculturee l onderwij s ook derlands moet spreken want dat is goed een streektaa l spec i al i satie op te ze tt en in drents voor je wordt hem verzekerd zijn ouders vin in de sc hoolt een onderzoek naar de aandacht den echter dat hij van hen beter goed maleis voor het drents in het onderw ij s en de wenselij k kan leren dan slecht nederlands en zelf wil heid van het geb ru i k van de streektaal i n het on het jochie maleis met zijn grootvader praten derw ijs assen 1984 w ij st de st i cht ing opbouw waarom moet ik altijd nederlands spreken drenth e op de overdraagbaa rhe i d van onze erva klaagt hij tegenover marco ri ngen m e n sc h rijft de opl e id i nge n een voortre k de kleuterleidster van saar behoort tot een kersrol toe b i j de ve rgrot i ng van aanda cht voo r kleine minderheid de meeste nederlandse het d re n ts i n het on derw ijs en b e veelt aan p 45 daarbij zoveel mogelijk gebruik te maken leerkrachten zullen net als de leerkracht van van reeds bestaande e rvaringen daarb ij kan ook marco s neefje geneigd zijn om tweetalige worden gedacht aa n de erva ringen van het b i leerlingen in het gebruik van hun moedertaal c ultureel onder wijs voor mo lukke rs te ontmoedigen we hopen dat de deelnemers 4 a lle s tudenten op de eekhors t kri jgen doo r de aan onze cursus maleis niet tot deze categorie op l e i d i ng heen een basisprogramma b ic ulturee l zullen behoren dat ze op een positieve manier onderwijs al l een w i e z ijn stud i epakket wi l met tweetaligheid in de school weten om te toesp i t s en op b i culturee l onderw ij s neemt deel gaan en dat ze daarvan in hun werkomgeving aan de verbijzonderi ng deze vorm van d ifferen iets zullen uitdragen ti at ie en s pec i alisat ie in het s tud i epakket beg int halverwege de ople iding en wordt bij het examen gehonoreerd met een c e rti ficaat van de opl e i d i ng voo r een ve rantwoord i ng en beschrijv i ng van het programma z i e marilah 15 noot 1 1 5 de en i ge s tud i e van deze groepslaa t tot nog toe bert tahi tu melaju sini beschrijv i ng ener ontw i k ke li ng binnen de mol uk se taalgemeen sc hap i n ned e r l and sc r ipt ie atw vua amsterdam 1983 6 het stud i eboek van yohanni johns bahasa lndo nesia langkak baru t a new approach ed australi an nationa l un i ver si ty 1981 i s zeer i n format ief maar st ijgt ve r boven het n i veau van een elementa i re cursu s u it voo r on s doe l waren j b kwee indonesian en r w dodd s malay bei de u i t de s eri e tea ch yoursel f books hodder en stoughton hee l b ru i kbaar als voorbee l d van eenvo udige grammat i ca l e beschrij vingen van een niet w esterse taal 7 over de m ili eutaal i n nederland is geen li te r at u u r de mee s t recente en omvattende s tudie van het male is op de mol ukken danken we aan een ame ri kaan j t co lli n s ambonese malay and c reoli zation theory kuala lumpur 1980 van molukse z ijde verscheen re c ent logat bahasa ambon ad baden per s atuan raj at maluku selatan een 137 woordenlijst een bijkomend probleem i s dat er 14 b ij fo utenanaly s e b ij voo r bee l d d ient men op deze nauwelijks een geschreven traditie is waarop on valku il beda c ht t e z ij n zo c onstater en marian derzoek zich zou kunnen baseren hoefn ag els hehle en he l ene bakker rene s i n h un b marilah 27 ale nona een cu r sus in de thuistaal taalan aly s e va n m olu k se k inderen komu nika si van molukse leerlingen ed pabo de eekhorst nieuws b ri ef voo r on derwi jsgevenden aan mo lu k assen 1985 s e k inde re n n r 10 1984 85 11 dat ze opva ll end 9 een belangrijke inspiratiebron was w r lee lan vaak gebru i k maken va n gez e gden met als guage teaching games and contests oxford uni h ul pw e rkw o ord gaa n zitte n liggen o f mo eten versity press 1980 2 deze co nst ructi e c o rres pondeert m et het gebr u i k 10 dieter ba rt els wijst hier op in bridging separate van wo orden a ls mau aken ada masih of realities the predicament of interculture educa m us ti d ie i n h et ma l eis ve el vu l d ig met het on tion een bijdrage aan onze stud iedag bicultureel verbog en e n o nvervoegd e hoofdwe r kw o o rd wo r onderwijs op vo scholen assen 8 maa rt den ge c omb i neerd ake n en mau geven het ge 1985 een ve rt aling hiervan verscheen in mari z egd e een intenti one e l bet e ke n is as pe ct gaan lah 28 rond bicultureel onde rw ijs studieschrift ada m asih en sp r eektaal m us t i d rukke n een over theorie en prakt i jk in het voo rtgezet onder d u ra t i e f as p ect u it zitt en lig gen te aan het wijs led pabo de eekhorst assen 1985 zijn een voorbeel d van het i nte l ligent benutten 11 dit thema kee rt nogal eens terug i n gesprekken va n ana l oge ta alstructu r en door moluk s e k in de met molukse en nederlandse vo leerlingen zie ren de auteur s lat e n d e mogel ij khe i d van i nter marilah 24 negen po rtretten vo scholen met fere nt ie buit e n besc ho uw in g en oo rd el en dat h et molukse leerlingen ed pabo de eekhorst as f re quent gebru i k van de con stru ct ie w ijs t op ee n sen 1985 soo rt ta a lge bruik da t qua on twikkelingsni v eau 12 e en van de cursisten introduceerde een maleis niet erg hoog is nede rlandse k le u te rs b edien en talig spelletje i n zijn praktijkschool dezelfde dag zich n ogal eens va n dit s oort co ns tru c ties nog werd d i e school door verontwaardigde ne p 36 we hop en dat onze cu r s is te n m oluk s derlandse ouders ter verantwoording geroepen gek leu rd nede rla nds van mol ukse leer linge n min ook een leerzame ervaring der g emakkel ijk i n terme n v a n ac hterstan d 13 de beste leerschool is natuur li jk zelf tweede inter pr etere n taalonderwijs geven het komt nogal eens voor 15 ca rol mol ony h e nk pec h ler m olu kse leerlingen dat studenten daaraan hun afstudeerwerkstuk in h et nederlan dse basis on d er wijs s a me nvattend moede rt aalonderwijs wijden ze worden als extra rappo rt ed ru le iden l i cor 1982 p 3 leerkracht voor individuele leerlingbegeleiding ingezet 138