Het gebruik van audiovisuele media in het voortgezet moedertaalonderwijs

ron platte het gebruik van audiovisuele media in het voortgezet moedertaalonderwijs media in het vo ron plattel vakdidacticus bij de afdeling nederlands van de ru groningen pleit in dit artikel voor de integratie van media in het moedertaalonderwijs dit moet gebeuren door leerlingen zelfstandig ervaringen met av middelen te laten opdoen in niet schoolse situaties hij ziet de av middelen dus als hulpmiddel bij projectmatig onderwijs drie overwegingen hebben mij aangezet tot het het kunnen vervolgen schrijven van dit artikel nu we het hebben over het gebruik van media in 1 veel scholen maken ten onrechte geen gebruik de school vind ik dit uitgangspunt des te belang van media bij het moedertaalonderwijs rijker omdat het maatschappelijk gebruik van 2 aan het gebruik van audiovisuele middelen media veelal geent lijkt te zijn op de geestelijke moet het moedertaalonderwijs nog meer dan passiviteit van de kijker en luisteraar als fervent andere vakken aandacht bestedenz televisiekijker ben ik er zelfs van overtuigd ge 3 als er al media worden gebruikt gebeurt dit raakt dat tal van programma s bedoeld zijn om vaak onjuist mij te verdoven bepaalde normen te doen accep ik richt me op het mavo havo en vwo want daar teren en tevreden te laten zijn met het leven zoals ligt mijn ervaring ik neem echter aan dat een het aan mij voorbij trekt 3 ik vind het belangrijk groot deel van mijn bijdrage tevens geldt voor an dat mijn leerlingen dit doorzien en ontdekken dere onderwijsvormen hoe ze die passiviteit kunnen doorbreken mijn onderwijskundig uitgangspunt is dat leren aud iov i s u ele me di a en m oe d ertaa l on d erw ijs alleen zinvol is wanneer leerlingen actief zijn de sit u ati e zelfstandig hun leerproces invullen dit leren dient zoveel mogelijk uit te gaan van buiten 1 de angst voor audiovisuele middelen schoolse situaties de meest voor de hand liggen audiovisuele middelen zijn bijvoorbeeld de pick de manier om onderwijs normaal functioneel te up de band of cassetterecorder de diaprojector doen zijn de rol van de leraar is in de eerste de overheadprojector video film en fotografie plaats structurerend en begeleidend hij structu van deze middelen gebruikt het moedertaalon reert het leren door te laten zien hoe het leerpro derwijs hooguit de pick up of de recorder wel ces is verlopen en op welke wijze de leerlingen eens op veel scholen is ook weliswaar andere 27 apparatuur aanwezig maar die staat meestal on als beeld en geluid al in het onderwijs voorko gebruikt bij de amanuensis in een kast hoe men is dat meestal als een hulpmiddel voor de le komt dat raar door dia s films video opnamen te verto in de eerste plaats denk ik dat veel leraren bang nen banden of platen te laten horen en met de zijn voor alles wat met techniek te maken heeft overheadprojector probeert hij op een levendige vooral bij leraren uit de talensector is deze angst en indringende manier informatie op de leerlin goed merkbaar techniek is eng en heeft weinig gen over te dragen hij gebruikt de middelen dan te maken met cultuur en cultuuroverdracht zij dus in een situatie waarin de overdracht centraal durven zelf niet met deze middelen aan de slag te staat waarin de leerling niet zelfstandig ontdek gaan laat staan dat ze hun leerlingen ermee laten kingen doet en waarin hij met deze technische werken misschien speelt ook de angst mee dat hulpmiddelen tracht de aandacht van de leerlin het werken met deze middelen ordeproblemen gen vast te houden ontwikkelingen op dit ter met zich brengt per slot van rekening kan een rein van de media werden en worden gepresen dia in de projector blijven steken voor de teerd als de middelen voor vernieuwing en verbe amanuensis dat in orde heeft gebracht heb je je tering van het onderwijs maar in feite is er alleen greep op de klas al lang verloren angst voor orde schijn progressie sommige leerkrachten waren problemen kan ik niet wegnemen maar je kun t evenwel best ontvankelijk voor deze beloften en er heel wat aan doen stel je op de hoogte van de zo gingen veel scholen welgemoed over tot aan werking ervan en experimenteer ermee schaf van soms peperdure apparatuur in de tweede plaats veronderstelt werken en de ontwikkeling van het gebruik van beeld en ge zeker het werken van leerlingen met beeld en luid in deze zin is niet meer dan symptoombe geluid niet alleen een andere wijze van denken strijding van falend onderwijs en staat op een es over je moedertaalonderwijs maar ook zeer con sentieel punt wezenlijke onderwijsvernieuwing crete wijzigingen van het leerprogramma we we zelfs in de weg grondgedachte blijft namelijk ten allemaal hoe moeilijk het is een leerplan te het eenrichtingsverkeer van de leerkracht naar de wijzigen dat ons in de loop van jaren vertrouwd is lerende de overdracht is alleen maar technolo geworden en waar we ons als leerkracht redelijk gisch geperfectioneerd symptoombestrijding is tevreden mee voelen en het werken met audio gedoemd te falen dat blijkt uit het feit dat op visuele media vergt soms ingrijpende wijzigingen talloze scholen talenpractica ongebruikt staan of in het leerprogramma denk maar aan het beroep inmiddels zijn gedemonteerd door enige genera dat wordt gedaan op je organisatorische kwalitei ties leerlingen ten van het schoolboek zijn meestal wel 28 exemplaren voorhanden van de cassetterecorder nee zoals in het onderwijs de nadruk dient te lig of het fotostoestel niet gevolg je bent aangewe gen op het zelfstandig werken en leren van de zen op groepswerk leerlingen zo dienen beeld en geluid ook in de tenslotte als je leerlingen laat werken met eerste plaats door de leerlingen gebruikt te wor audiovisuele middelen zijn de resultaten daarvan den maar die kans krijgen ze vaak niet sommige geen redelijk objectief te beoordelen lees be leraren komen misschien met het bezwaar dat cijferen produkten in het moedertaalonder hun leerlingen de kostbare apparatuur zullen ver wijs hebben we afgezien van proefwerken over nielen ik ben geneigd dat risico sterk te relative bijvoorbeeld literatuurgeschiedenis grammatica ren als je leerlingen onder ogen brengt hoe en vreemde woordenkennis toch al zo weinig moeilijk sommige apparatuur te vervangen is en mogelijkheden om zo te toetsen ik denk dat veel ze bovendien goed instrueert in het gebruik ervan leerkrachten er daarom voor terugdeinzen onder gaan ze er doodvoorzichtig mee om zo is mijn delen in hun programma op te nemen die niet tot ervaring deze categorie behoren veel lezers zullen het eens zijn met de gedachte dat een moedertaalleraar leerlingen vaardigheden 2 twee vormen van gebruik moet laten verwerven die gericht zijn op commu uit het voorafgaande volgt dat ik twee vormen nicatieve processen in de samenleving onder die van gebruik van audiovisuele middelen onder vaardigheden valt niet alleen het passieve gebruik scheid de leraar werkt met media en de leerlin van de media maar vooral ook het actieve leer gen werken ermee lingen die zelf met beeld en geluid hebben ge 28 werkt staan meer kritisch en onbevangen tegen ten aansluiten bij wezenlijke onderwijsvernieu over het gebruik van media dan anderen wing zoals het streven naar thematisch en pro in de uitwerking van mijn ideeen over het werken jectonderwijs dien je juist het gebruik ervan in met audiovisuele middelen leg ik dus de nadruk het onderwijs te integreren op het gebruik ervan door de leerlingen de eenzijdige aandacht voor projectjes en het vak 3 de noodzaak van integratie audiovisuele vorming zou er wel eens een be in veel publikaties over het gebruik van audio langrijke oorzaak van kunnen zijn dat de ge visuele middelen door leerlingen worden uitslui bruiksmogelijkheden van de av middelen niet of tend op zichzelf staande projectjes beschreven langzaam doordringen in het moedertaal onder werken met beeld en geluid geldt als een ver wijs of je het nu verwerpelijk vindt of niet de schijnsel op zich en de relatie met andere meeste leerkrachten zullen de mogelijkheden school vakken komt niet of slechts terloops aan voor het werken met media beoordelen vanuit de orde hun schoolvak als ze daar niet op kunnen aan een ander verschijnsel vormen de frequente plei sluiten zullen ze weinig gemotiveerd zijn tot ver dooien voor invoering van het vak audiovisuele der onderzoek van de mogelijkheden en het al vorming door een groep die ik omschrijf als av lang prima vinden als er een apart vak komt wil fanatici de grote invloed van de media in onze je leerkrachten overtuigen dan dien je hun samenleving en de veelzijdige aspecten ervan vin school vak als uitgangspunt te nemen den zij voldoende rechtvaardiging om meer tijd voor mij is dat vak moedertaal niet alleen om voor dit vak te eisen dat ik moedertaalleraar ben maar ook en vooral ik ben tegen het creeren van een apart vak waarin omdat ik dat bij uitstek het vak vind waarbij het gebruik van audiovisuele middelen aan de or gebruik van audiovisuele middelen aandacht de komt het belang van het werken met beeld dient te krijgen en geluid dat ik van harte onderschrijf houdt in het moedertaalonderwijs staat de menselijke nog geen rechtvaardiging van een geisoleerde aan communicatie centraal bij die communicatie ver pak in vullen de audiovisuele media tegenwoordig een inde eerste plaats gaat het om middelen niet om grote rol wat heet veel leerlingen zullen vaker op zichzelf staande grootheden audiovisuele geconfronteerd worden met beeldtaal dan met media bieden een aantal technische mogelijkhe de geschreven taal bovendien zijn d i e media u i t den om communicatie te bevorderen jammer ge stekend geschikt om buitenschoolse normale noeg doet de mening nog steeds opgeld dat je je communicatieve situaties in school te halen via het bestuderen van technieken kan wapenen daarom dient het gebruik van beeld en geluid tegen de invloed van de boodschappen die met zowel receptief als produktief meer aandacht te deze technieken worden overgedragen zolang je krijgen dan gebruikelijk is je niet verdiept in de bedoelingen en achterliggen de ideeenwereld van een spreker of schrijver gaat doelen va n m edi age bru i k in he t voortgezet een dergelijke redenering maar ten dele op zo m oed ertaalond erwij s zullen leerlingen die je vertrouwd maakt met ma nipulerende trucs in televisieprogramma s niet audiovisuele middelen dienen om iets met men zonder meer bestand zijn tegen de invloed die sen te doen het is van belang dat die mensen le van bepaalde televisieprogramma s uitgaat zij ren doorzien wat er met hen wordt gedaan zodat moeten leren doorzien dat die trucs een bedoe ze zelfstandig kunnen beslissen of ze daaraan wil ling hebben en dat die vaak te maken heeft met len meewerken of niet maar er zijn ook mensen politieke belangen die iets doen met audiovisuele middelen zij ma in de tweede plaats moet men bij de introductie ken er gebruik van om anderen te informeren di van het gebruik van beeld en geluid op school nu verteren overtuigen of tot actie aan te zetten juist niet doen wat in het onderwijs al jaren ge het gebruik van die middelen is tot nu toe een beurt opsplitsen het dagelijks leven is ook niet voorrecht van weinigen iedereen zou er toegang keurig in vakjes opgesplitst en daarin dient toch toe moeten hebben als je de emancipatie van je de voedingsbodem voor het onderwijs te liggen leerlingen nastreeft moet je daarom aan het ge als je gebruik van audiovisuele middelen wilt la bruik van beeld en geluid zo aandacht schenken 29 dat ze er zelfstandig mee leren omgaa n 4 het gebruik van beeld en geluid als middel tot bewustwording op dit terrein moet de commu wanneer we audiovisuele middelen zo willen ge nicatieve kant van beeld en geluid in tweeerlei zin bruiken kunnen we dat doen vanuit een viertal aan de orde komen enerzijds kun je als kijker en invalshoeken die overigens meestal gecombi luisteraar te maken krijgen met wat via de media neerd zullen voorkomen tot je komt en daardoor met de maatschappelij 1 het gebruik van audiovisuele middelen op ke plaats ervan alsmede met de bedoelingen van zich de bedoeling is dat de leerlingen de media degenen die trachten jou via die media te berei leren kennen en ermee leren omgaan of bekend ken anderzijds kun je proberen door het gebruik raken met de wijze waarop anderen ze technisch van media greep te krijgen op de situatie waarin gebruiken uit het voorgaande is al gebleken dat jij en anderen verkeren deze te verhelderen en ik er niet voor ben hier een apart langdurig pro door jou en anderen gewenste veranderingen te gramma aan te wijden deze doelstelling kan uit bewerkstelligen stekend nagestreefd worden als geintegreerd in voortdurend komen er boodschappen op ons af elk van de andere manieren van gebruik anders via audiovisuele middelen de gebruikers van die gezegd leg de leerlingen wanneer dat nodig is middelen hebben langzamerhand een geheel eigen beknopt de werking en mogelijkheden van het taal ontwikkeld wat zijn de kenmerken van die medium uit en laat ze er zo snel mogelijk mee taal hoe vindt de informatie overdracht plaats aan de slag gaan instructieboekje meegeven al hoe wordt op mijn gevoelens ingespeeld hoe doende leert men het beste worden kijkers en luisteraars om de tuin geleid 2 het gebruik van beeld en geluid als expressie waarom gebeurt dat welke functie vervult dit middel door te werken met audiovisuele midde gebruik van het medium in het maatschappelijk len leren de leerlingen hun gevoelens gedachten bestel zulke vragen kun je overal stellen waar en meningen beter tot uitdrukking brengen de beeld en geluid gebruikt worden leerlingen ko esthetische aspecten van de vormgeving krijgen men er dagelijks mee in aanraking daarom moe hierbij de nodige aandacht wanneer het gaat om ten zij leren dergelijke vragen te stellen erant de pure expressie heb ik enige reserve ten opzich woorden op te vinden en deze op anderen over te te van deze gebruiksmogelijkheid aandacht voor dragen dat kunnen ze natuurlijk leren door be het expressieve op zich herbergt namelijk het ge paalde televisieprogramma s te bekijken maar vaar van versluiering de leerlingen wordt via de ook en volgens mij juist nog beter door der expressie een aantrekkelijke vluchtweg gebo gelijke programma s zelf te maken den uit de vaak onplezierige werkelijkheid van wie emancipatie nastreeft in zijn moedertaalon alledag dat neemt niet weg dat deze gebruiks derwijs geeft daaraan in het realiseren van deze mogelijkheid aanleiding kan zijn voor erg plezie doelstelling ongetwijfeld het meest nadrukkelijk rige groepsprojecten bovendien is zij goed te gestalte aangezien ik vind dat alle onderwijs combineren met de derde en de vierde doelstel emancipatorisch hoort te zijn verdient deze doel ling stelling in mijn ogen de meeste aandacht 3 het gebruik van beeld en geluid als pedago gisch didactisch hulpmiddel als hulpmiddel voor noten het onderwijsleerproces dus leerlingen leren iets op 20 november 1976 hield de von een thema beter begrijpen als ze er zelf actief mee bezig zijn tische ledenvergadering over beeld en geluid in de als ze iets maken werken met beeld en geluid school de voorinformatie van deze ledenvergade biedt veel mogelijkheden daartoe tevens dwingt ring bevatte de bijdrage de von en het gebruik van dit soort activiteiten de leerlingen tot intensief en beeld en geluid in de school die geschreven was door gestructureerd samenwerken en biedt het uitste japke fortuin d i ck rie tv eld en m i j dit artikel is voor een deel gebaseerd op de toen door ons ontw i k kende mogelijkheden de buitenschoolse werke kelde gedachten lijkheid binnen de school te halen deze gebruiks in zij n uiteindelijke vorm is het artikel besproken mogelijkheid zal in het moedertaalonderwijs het met dick rietveld romke hoogstra en japke for meest frequent voorkomen dat is niet verwon tuin allen te groningen van wier op en aanmerkin gen ik dankbaar gebruik heb gemaakt derlijk want bij deze en ook de volgende wijze ik gebru i k in dit artikel de termen audiovisuele van gebruik krijgen audiovisuele media de plaats media middelen en beeld en gelu i d door elkaar ik die ze toekomt namelijk die van hulpmiddel bedoel er hetzelfde mee 30 manipulatie tone n de meeste mensen vinden tv film geloofwaar staan zijn diger dan krant of radio de reden tv film be leder zal begrijpen dat die verschillen op de staat uit beeld en geluid waarbij vooral het eerste plaats te maken hebben met de maker beeld staat voor realiteit en objectiviteit ik opdrachtgever en zijn visie heb t met eigen ogen gezien in de groepen inventariseren de leerlingen je kan leerlingen de manipulatiemogelijkhe welke mogelijkheden iemand uitgerust met den van film tv laten ervaren aan de hand van camera en geluidsrecorder heeft om zijn visie bestaande programma s op en zijn bedoeling met een onderwerp zo benodigdheden goed mogelijk over te brengen twee programma s die naar inhoud en visie klassikale bespreking van de inventarisatie van verschillen maar over hetzelfde onderwerp de groepjes de gegevens kan je in een over gaan liefst een dat de leerlingen aanspreekt zichtelijk kader krijgen door ze te betrekken het uitzoeken en vooraf analyseren van die op het kader met mogelijkheden voor mani programma s kost tijd maar met dat materiaal pulatie kan je wel een tijd uit de voeten je kan de 5 reflectie laat voorbeelden zien uit de ge programma s op video opnemen van de tv le toonde programma s waar duidelijk gebruik nen uit mediatheken of huren van een filmver wordt gemaakt van de genoemde manipulatie huurbedrijf verder heb je film of video af mogelijkheden laat de leerlingen ervaren dat spee appara tuur nodig de visie en de bedoeling van de maker blijken werkwijze uit de manier waarop hij beeld en geluid ge 1 inventarisatie van wat leerlingen verwach bruikt ten van informatieverstrekking via tv uit wel ke bron haalt men welke informatie hoe ge alsje zelf videobanden kan overspelen door loofwaardig vinden ze tv en wat zijn hun erva dat je meer recorders hebt kan je een band sa ringen ermee menstellen uit programma a en b van duidelij 2 vertoon programma a na afloop schrijven ke voorbeelden dat voorkomt spoelen en op de leerlingen op wat ze gehoord en gezien heb zoeken tijdens de les ben bij een korte nabespreking zal ter sprake denk bijvoorbeeld onder meer aan komen het verschil tussen interpretatie en twee keer hetzelfde item totaal verschil waarneming interpretatie is het resultaat van lend in beeld en tekst benaderd de waarneming en het aanwezige referentie montage omwille van de montage actie kader kennis van en kijk op het onderwerp visuele prikkeling versluiering 3 vertoon programma b weer schrijft ieder wanneer het om het beeld gaat geluid weg op wat hij heeft waargenomen draaien gaat het om het geluid beeld wegla de leerlingen hebben nu twee programma s ge ten zien verschillende maar over hetzelfde onder betekenisgeving door tekst eerst beeld to werp het gaat er niet om welk programma nen zonder tekst vervolgens met tekst waar is wan t geen van beide zal per se gelogen of onwaar zijn wel kunnen de leerlingen in h s groepen inventariseren hoe de verschillen ont zi e bijvoorbeeld televisie en vertrossing aan den lijve hebben e rv aren wat daar de zin van is een uitstekend boek daartoe vind ik dat van wy daarom zou er meer ruimte geschapen moeten wor nants en helweg het is helder geschreven en biedt den voor bijscholingscursussen in het werken met een voor leken begrijpelijk inzicht in het technisch audiovisuele media functioneren van diverse audiovisuele media bijvoorbeeld de boeken van wynants en helweg overigens van het zelf doen bl i jkt ook hier weer de kennedy lownden of 8 mm kamera in de school en grootste stimulans uit te gaan veel leerkrachten opening van zaken gaan pas over tot het integreren van drama in hun zie bijvoorbeeld het artikel van gerard kruger in dit lessen nadat ze zelf een cursus hebben gevolgd en nummer ook kan ik verwijzen naar het deelraam 31 plan audiovisuele vorm ing 7 z i e in dit verband r schwarz deel 1 pag 81 116 8 natuurlijk ben ik het met u eens dat het vak neder lands zo spoedig mogelijk dient te verdwijnen 9 zie verder het artikel van anita koster en paul van engelen literatuur 8 mm kamera in de school amsterdam 197 3 g aptroot e a handboek voor audio visuele expressie purmerend 197 3 k arens manipulation kommunika ionspsycho o gische untersuchung mit beispielen aus zeitungen des springerkonzerns berlijn 197 1 deelraamplan aud i ovisuele vorming avo vwo afde l i ng beeldende vorm ing van de comm i ss i e modernise ring leerplan beeldende en audio v i suele vorm i ng s graven h age 197 7 d flader pragmatische aspekte von werbeslogans i n d wunderlich hrsg linguistische pragmatik 2e druk wiesbade n 1975 pag 341 37 6 h w franke manipuleren met mensen de werking van de reclamepsychologen utrecht antwerpen 196 7 j griffioen en h damsma zeggenschap 2e druk gron i nge n 1978 pag 214 220 en pag 404 40 6 th jonkergouw de greep op het leven vier beschou wingen over manipulatie bloemendaal 197 3 k kennedy film in teaching london 197 2 a koster en p van engelen spel i s goed zei de gek enige kr i tische kanttekeningen bij het gebru i k van dra matische expressie plus een positieve bijdrage i n moer 1976 4 pag 204 22 3 g kruger e a opening van zaken film als expressievak purmerend 19 g kruge r audiov i suele vorming in ontwikkeling i n resonans v i i i nr 9 me i 1976 pag 252 25 5 f kuske g krankenhagen hrsg audiovisuelle medien im deutschunterricht stuttgart 197 8 d lowndes film making in schools 3e druk london 197 2 w l lutgendorff audi o visuele vorming audio visuele expressie i n resonans v ii i nr 5 januari 1976 pag 154 15 7 j m ckelmann en s zander form und funktion des werbeslogans 3e druk goppingen 197 5 w nowak visuelle bildung villingen 196 7 j schrank onderstanding mass media skokie illinois 197 5 r schwarz hrsg didaktik der massenkommuni kation stuttga rt 1974 3 din j sturm met media meer mens vier dage n werken met foto video en bandrekorder i n het kade r van emanc i pa torisch moedertaalonderwijs i n moer 1975 3 pag 157 1 66 televisie en vertrossing amersfoort 1976 dic map 58 h wynants en a helweg opname beeld en geluid in de school de b il t 197 3 32