Het jaar van de leraar

jaap tempelma n leraarspraktijk het jaar van de leraar soms stijgt het schaamrood je naar het hoofd zinkt de moed je in de schoenen en maakt een gevoel van onmacht en tekortschieten je tot een levend geworden frustratie als je gewoon leraar toch maar al die knappe uiteenzettingen leest over hoe het kan of hoe het moet in een vernieuwend onderwijs een artikel als dat van jaap tempelman is dan een herademing je herkent er jezelf in met je val en en opstaan je probeersels je ontgoochelingen je successen het doet goed de prestaties en mogelijkheden van een doorsnee leraar ook eens gerela tiveerd te zien in moer en meteen relativeren we ook onze tekortkomingen in plaats van er ons te laten in wegzinken want de leraar die gekweld door onmachten machte loosheid een gefrustreerde kankeraar wordt is al even erg als een dweperige theoreticus die hoog boven de realiteit zweeft neen de vaart van de vernieuwing zit er wel in en desnoods vaar je zelfs tegen de stroom op als het moet met zelfvertrouwen en gesterkt door de eerlijke realiteiten van collega s het onderstaande is een globaal verslag van een voor de moedertaal in de tweede klas van een jaar lessen nederlands aan een tweede brugklas lyceum te schrijven van het wagenings lyceum tijdens de cursus elke les is genummerd wanneer er eentje uitviel 1976 1977 over elke les schrijf ik een aantal op door vakantie vergadering ziekte of iets an merkingen overeenkomstig de aantekeningen die ders heb ik gewoon doorgeteld ik destijds heb gemaakt daarbij heb en had ik geen andere bedoeling dan mijzelf een overzicht 1 en anderen een beschrijving van een gemiddeld de hele klas heb ik in een grote kring gezet zo cursusjaar te geven degenen die er hun voordeel dat iedereen elkaar kan zien elke leerling krijgt mee kunnen doen mogen van geluk spreken een beurt om een paar zinnen uit te spreken over rijn opzet is bepaald niet een soort handleiding wie ben ik een tweede rondje gaat over wie 21 viel me op 10 het lukt iedereen op de spreker na stil te houden bespreking van nagekeken en becijferd werk de blijkens het welslagen van de tweede reeks beur plezier onplezier bladen de boekbesprekingen en ten wordt er goed geluisterd ook ik zelf slaap gewezen op hoofdletter en punt in een zin en het kennelijk van tijd tot tijd een beetje in gebruik van dezelfde tijd omdat veel van de kranteartikels van les 8 alleen over ongelukken 2 vlak bij huis gingen ben ik een discussie aange de klas formeert zelf te kiezen tweetallen die el gaan over discriminatie er zitten kleurlingen in kaar het hemd van het lijf moeten vragen men de klas en heb ze artikeltjes over dat onder maakt ijverig notities ik loop rond werp aangekondigd 3 11 de klas moet boeken gaan lezen thuis ze moeten ik geef de klas twee artikeltjes een over een letten op titel jaartal schrijver hoofdfiguren be voorval in zuid afrika en een over iets in surina langrijkste gebeurtenissen en een eigen oordeel me de opdracht is het verband tussen beide te vormen over de moeilijkheidsgraad de spanning vinden het mislukt geheel mijn opdracht is veel of sfeer en het werkelijkheidsgehalte te moeilijk en er ontstaat dan ook een rumoerige sfeer 3 we bespreken de vraaggesprekjes uit les 2 de 12 leerlingen komen zichtbaar meer van elkaar te we praten over een actie van de leerlingen tegen weten het asfalt waarbij het schoolplein van mooie krijt tekeningen is voorzien daarna bespreken we de 4 kernstukjes is samenvattingen van les 9 die elk krijgt een blanco vel papier op de voorkant zijn namelijk wel gelukt verder geef ik een afri worden plezierige en op de achterkant onple kaans verhaal ter lezing opvallende dingen als ti zierige dingen geschreven tot nu toe verlopen tel en schrijver worden genoteerd het verhaal alle lessen in een rustige werksfeer doet ze wel wat tenslotte praten over de zin die begint met een hoofdletter en eindigt met een 5 punt een spel iemand beeldt iets uit leerling a be gint b sluit er op aan c daar weer op en a ver 13 dwijnt uit de kring zo gaat een uur vlug voorbi j we bespreken het gelezen verhaal van de vorige les ze moeten een collage maken en daarbij let 6 ten op een goede bladverdeling materiaal naar de bladen met de plezierige en onplezierige keuze foto s plaatjes letters geknipte zinnen dingen komen in de kring ter sprake er komen als thema s geef ik op discriminatie sex versla nu ook intieme zaken los hier en daar ontstaat ving aan drugs of alcohol ziekte en dood lacherig gedrag dat laat ik maar zo volgende week moet het af zijn 7 14 de laatste plezier onplezier bladen worden ver spel in kring a plus b b plus c c plus d enzo der besproken daarna lezen we elkaar thuis ge voort beelden iets uit daarna in drietallen uit maakte boekbesprekingen voor er komt een op beelden van een deftig persoon een boos ie dracht tot het meebrengen van een bij jou pas mand een kind tussen de uitwerking van het send kranteartikeltje eerste en het tweede deel zit haast geen verschil het derde spel met de ogen dicht een verhaal 8 doorvertellen ik begin zelf met een paar inlei artikeltjes plakken we op een wit vel daaronder dende zinnen maar weinig leerlingen kunnen hun komen te staan de reden van de keus de krant ogen dicht houden er moet een stille concentra waaruit een korte samenvatting en een eigen me tie komen dat lukt dus maar ha l f ning over het onderwerp en over de leesbaarheid 22 15 22 hoe gaat het met het maken van de collage we sp e l met g e vo e l tact i el ogen d i cht vo e len w ie hebben het er even over we gaan door met eufe wie is e r ontstaat grote aandacht en s panning mismen ze zijn soms grof in de mond en we noteren het gewone woord het grove woord 23 en het verzachtende woord dat loopt lekker schrijven bij de tekening in collage 1 de stads voor de volgende keer moeten ze zo tien reeksen vernielers maken dan zal ik het ook over climax gaan hebben 24 voortzetting van les 23 16 we praten over de reeks van tien de leerlingen 25 corrigeren elkaar op hoofdletters en punten als praten over de krant manieren van nieuwsgaring proef geef ik een kort dictee van door de leerlin redacties op een krant de vorm van een krant gen zelfgemaakte zinnen met de drie soorten enzovoort het is moeilijk de aandacht te hou woorden den maar ze mogen weer zelf groepen vormen zij het andere dan bij het toneel ze moeten den 17 ken aan kolommen bladspiegel kaders koppen de klas gaat in zeven groepen van vier we gaan en tussenkoppen lay out een toneelstuk maken we oefenen het gebruik van leestekens het samenwerken en het maken 26 van een verhaal de groepen zijn door de leerlin ik noteer de groepen met de namen van de leer gen zelf samengesteld vriendjes bij elkaar dus lingen een groep kinderpagina een groep het gaat er knap rumoerig aan toe plaatselijke berichten een groep dieren natuur milieu een groep handel industrie win 18 kels beurs een groep sport een groep kunst in de kring bespreken we elkaars collage sommi en een groep politiek gen worden ineens ontevreden over hun werk als ze dat van een ander zien anderen die nog niets 27 hadden krijgen opeens een idee het wordt een ik verstrek blanco papier een groep wordt belast leuk gesprek de volgende drie lessen zullen ze met de voorpagina het gaat heel luidruchtig be mogen besteden aan het schrijven van het toneel ginnen en passant merk ik dat ik het begrip ali stu k nea moet behandelen 19 28 ze beginnen vanzelf al in groepen te werken ik ik geef de opstellen over de stadsvernielers te maak intussen de cijfers voor de collage bekend rug ik kondig de bespreking van de alinea aan prima cijfers over het algemeen ze gaan daarna verder met de krant dat gaat een beetje lukken tevens worden de boekbesprekin 20 gen ingeleverd men schrijft aan het toneelstuk rumoer is nu ge woon werklawaai 29 werken aan de krant het beste kan ik zelf het 21 gemaakte materiaal bij me houden als nu ik begin met groepen te corrigeren dat wil zeg iemand ziek is kunnen de andere groepsleden gen ik lees het stuk hardop voor en ze zeggen wel voort als iets fout klinkt aan het einde van het uur geef ik een boekbe 30 spreking op de krant wordt afgemaakt i k bespreek l ater de b e h aa ld e c i jfe rs v a n d e p eri od e to t h et eerste ra p p or t 23 31 38 ik begin met woordvelden er heerst drukte in de voortze tt ing van les 37 klas in verband met het gewijzigde rooster we gens werkweken 39 sinterklaas op school van de les komt niets 32 we beginnen de rapporten te bespreken voor elk 40 kind heb ik een cijfer genoteerd met de opdracht de leerlingen gaan een commentaar schrijven op waarvoor het behaald is bovendien maak ik voor de bovenbazen ze hebben veel hulp nodig maar ouders opmerkingen als t is ordelijk en zake vanaf nu zal het wat moeilijker worden in dit lijk jammer genoeg maakt ze een nogal afweren vak zeg ik erbij de indruk of m is erg druk maar ook heel ge zellig met de rapporten van de andere vakken 41 zullen mijn verslagen in een bundeltje naar de ou ik bespreek de gemaakte commentaren de resul ders worden toegestuurd het is elk jaar weer een taten zijn niet tegengevallen we spelen wat zwaar maar dankbaar karwei eerst spiegels elkaar precies nadoen dan voor we werken aan woordvelden die door associatie werpen achter de rug doorgeven in de kring en ontstaan op een door de leerlingen gekozen the blindelings beschrijven zintuigen oefenen de ma klas is een beetje giebelig 33 42 d eze les wordt gegeven door een hospitant we tekstverklaring van school tot school moeten een blank vel in twee kolommen verde len naam erboven plus stemming verdrietig 43 vrolijk plus woord uit een krant en dan zinnen een aantal leerlingen leest gemaakte boekbespre maken tot aan de streep twee leerlingen maken kingen voor dus ieder een halve zin 44 34 de eerste les na de kerstvakantie naar aanleiding kringgesprek eindbespreking van de rapporten van matig gemaakte tekst beginnen we met tekst gesprek over het groepswerk van de laatste tijd 1 uit opbouw deel 1 de daarachter komende in dat wordt positief ervaren vuloefeningen mogen vrijwillig gemaakt worden 35 45 van woordvelden zinnen maken en daarvan weer we werken door uit opbouw ik maak de cijfers verhaaltjes de leerlingen vormen weer de vriend voor de tekstverklaring en de boekbesprekingen jesgroepen van altijd blijkens de discussie in les bekend 34 is dat niet te doorbreken kennelijk verveelt dit werk want er verschijnen stripboekjes op 46 sommige banken ik beloof daarover een volgen gemaakte tekst school en de tekst uit opbouw de les wat te vertellen plus de oefeningen gaan we klassikaal nakijken 36 47 we praten over stripverhalen en beeldromans ik iedereen schrijft 1 0 zinnen i k zou graag heb een zogenaamd kasteelromannetje geanaly maar seerd op zijn vaste motieven maar ze kennen de vervolgens zoekt men aan de hand van die zin cliche s al toch vinden ze het mooie verhalen nen in de klas gelijkgezinden zo ontstaan groepjes in die groepjes worden zinnen verza 37 meld tot een verhaaltje we gaan tom poes en de bovenbazen lezen om het daarna te analyseren 24 48 en school in een ander lokaal gaan drie groepjes die de op dracht van les 4 7 nog moeten voltooien d e ande 56 ren vraag ik een flink aantal willekeurige woor de werkweek zit erop ze moeten zogenaamd den op te schrijven met die van een ander wordt vanuit uddel een brief aan mij schrijven als ge een verhaaltje bedacht en verteld volg van mijn actie uit les 54 wordt er nu door iedereen om correctie gevraagd 49 gedicht vrede dichter onbekend wil ik lezen 57 en in discuss i e brengen dat laatste gaat maar we zitten in een grote kring ik praat over het moeizaam ik praat wat over beeldspraak veel enerzijds anderzijds van het leveren van prestaties aandacht is er geloof ik niet die ik beoordelen moet en mijn waardering voor hen als persoonlijkheden ik begin van een van 50 mijn angsten te vertellen daarna komt iedereen ik ga omstandig uitleggen hoe je een brief moet aan de beurt men is vaak bang in donker bang schrijven ze letten niet erg op ze vinden mij voor boze mannen en zo ik kondig aan dat dit maar overdreven doen ze weten wel hoe ze een thema zal worden uitgebreid aan de hand van brief moeten maken sprookjes 51 58 we spelen iemand gaat het lokaal uit en wordt wat hebben we in een sprookje samen komen later als blinde rondgeleid door een lokaal met we op de punten schots en scheef staande stoelen en tafels ten 1 er was eens slo tte wordt hij als een slappe pop uitgedragen 2 sprekende dieren en onwerkelijke wezens zintuigen oefenen en vertrouwen aankweken zijn 3 koningen en hun dochters de doelen 4 het getal 3 3 zonen dochters 5 in een land hier ver vandaan 52 6 eenvoudige taal er heerst een grote stilte tijdens het lezen ieder nu gaat ieder voor zich of in samenwerking met voor zichzelf van de sprong der paarden en de een ander een zelf bedacht sprookje schrijven zoete zee van h mulisch 59 53 we maken een sprookje ik schrijf drie vragen op het bord 1 hoe vaak en door wie wordt het verhaal ver 60 teld i edereen haalt een boek met s p rookjes uit de bi 2 welke figuren komen steeds weer terug en in bliotheek de opdracht luidt een onbekend welke gedaante sprookje echt te vertellen als aan kinderen 3 welke voorwerpen dingen komen steeds weer voor en in welke vorm 61 het sprookje vertellen wordt een succes 54 nog een lesuur wordt besteed aan het beantwoor 62 den van de 3 vragen een enkel groepje heeft er we gaan ermee door een potje van gemaakt ik zeg dat ze een onvol doende krijgen en dat ik hun ouders op de hoog 63 te ga brengen we vertellen nog steeds 55 64 in vijf groepjes worden toneelstukjes voorbereid in een binnen buitencirkel praten we over de op dat begint weer erg rommelig handen zijnde werkweek leuke ontspanning je bent er eens een weekje uit uit de sleur van huis 25 65 76 de improvisaties vallen erg mee misschien is er enthousiasme invloed van de studiespelles van de klassemento r ik wij gevoel teleurstellin g verdriet 66 nder stillezen van het lege huis van marga minco ik erp kondig een groepsgesprek daarover aan daarna verstand meningen zullen ze een verhaal moeten schrijven in de ik plannen vorm met gebruik van flash backs b ij biologie of aardrijkskunde gaat het van on derwerp naar uitwerking hier moeten ze vanuit 67 eigen ervaringen en door groepsgesprekken met er worden in de groepen goede gesprekken ge behulp van krant tijdschrift boek interview voerd ik vertel wat over de joden en hun lot in foto enzovoort hun eigen betrokkenheid bij iets de oorlog tot uiting brengen 68 76 tijdens de proefwerkperiode maken ze met ande er wordt gewerkt sommige groepen gaan nog re klassen een tekstverklaring de werelden uit moeizaam collage 77 69 de meeste groepen hebben illustratiemateriaal bij ik bespreek de opstellen van les 66 en de tekst zich en een aantal al wat teksten verklaring van 68 78 70 er worden duidelijk vorderingen gemaakt er is ik schrijf 100 zgn alternatieve woorden uit de weer materiaal van thuis de groepjes vormen volkskrant op en laat de betekenis ervan opzoe zich snel en moeiteloos om een setje tafels er ken in de 30 aanwezige exemplaren van koenen heerst een rustige prettige en ontspannen werk endepols sfeer hoe verschillend met les 76 71 79 net als in les 70 we ronden het werkstuk af sommigen zijn al klaar en gaan zitten praten ook al omdat ze het 72 soms thuis al afgemaakt hebben we bespreken de woorden 80 73 de laatste groepen werken aan hun stuk met de van de 100 woorden moeten 10 gekozen worden anderen ga ik naar de bibliotheek om een lite voor een eigen verhaal rair boek een echte roman de dit jaar gemaak te boekbesprekingen betreffen nogal vaak 74 kinderachtige boeken sommige meisjes blijven kringgesprek aansluiten op elkaar de laatste bij pulp hangen sommige jongens bij arends zin van de vorige is de beginzin luisteren en spre oog dat mag niet van mij ken 81 75 kringgesprek over de werkstukken naar vorm en ze moeten een werkstuk maken niet uit de naar inhoud moeilijk is het luisteren nu i edereen schoolvakken maar vanuit hun eigen wereld ik wil wat zeggen we eindigen met de image van moet veel uitleg geven ze vinden het een moei soulkickers en blueskickers lijke opdracht 82 we spelen onderwerpen uit de werkstukken 26 83 weinig verschil in de cijfers door mijn streven we maken limericks ik behandel de vorm man naar individuele opdrachten en veelsoortige op nelijk en vrouwelijk rijm en verzin ter plaatse wat drachten iedereen heeft dus een voldoende voorbeelden sommigen komen met prima ge mijn teleurstelling is de weinig gegroe i de relatie dichten ik kondig aan ermee door te gaan maar met de klas en tussen de leerlingen onderling er moeilijker zijn altijd dezelfde groepen gebleven ze zeuren om een ijsje als ik bezweken ben en 84 getracteerd heb blijkt dat ze al twee andere lera in de kring iets u i tbeelden ik let op het goed af ren ook hebben bewerkt maken in groe pen doen we een mach i ne er is ik doe nog een communicatie oefeningetje en een reuzeprett ige sfeer neem wat treurig afscheid 85 r s g het wagen ings lyceum september 1978 de laatste les we praten over de eindcijfers er is 27