Het kiessysteem van Steven

het kiessysteem van steve n guus de bakker in december 1975 zal het reeds lang aangekondigde boek over moedertaalonderwijs van von oprichter en ex von voo rz itter steven ten brinke verschijnen guus de bakker heeft een samenvatting van het boek kunnen lezen waardoor hij ons als voor publicatie een uiteenzetting kan geven over de belangrijkste punten van het boek deze zijn wat en hoe kiest de moedertaalleraar voor het geven van goed moedertaalonder wijs het kiesgedrag van de moedertaalleraar komt dus aan bod en ten brinke biedt hem een kiessysteem aan dus na de kwartslag nu het kiessysteem van steven hoewel bestemd voor het voortgezet onderwijs zijn de ideeen naar onze mening ook zeer wel bruikbaar voor andere takken van onderwijs ki e z en in het da ge lijks lev e n als je op vakantie wilt gaan dan kun je in deze wereld een keuze doen uit vele landen daar hoef je helemaal geen probleem van te maken want je kunt het eerste het beste reisbureau binnenstappen voor een zonnevlucht je kunt daarentegen ook een zorg vuldige beslissing trachten te nemen maar dan blijkt toch heel vaak achteraf dat de beslissing verkeerd is geweest en hoe komt zoiets nou wel dat komt in de meeste gevallen hierdoor dat mensen wanneer ze kiezen geen goed kiessysteem hanteren en dat komt weer omdat het niet altijd gemakkel ijk is aan een goed kiessysteem te komen je wilt bijvoorbeeld nicotine arme sigaretten roken maar hoe kom je erachter wat nicotine arme sigaretten zijn je weet maar al te goed dat je de reclame niet kunt vertrouwen een goed criterium krijg je pas in handen wanneer je merkt dat je gezond heid door het roken van een bepaald merk voor of achteruit gaat maar dan is het te laat de consumentengids is daarom een voortreffelijk tijdschrift kiezen in h e t ond e rwij s leraren zitten ook voortdurend met het probleem te moeten kiezen ook zij hoeven er geen probleem van te maken door bijvoorbeeld de op school aanwezige methode vanaf de eerste tot en met de laatste pagina door te werken zij zijn te vergelijken met mensen die het eerste het beste reisbureau binnenstappen maar zo zijn lang niet alle leraren en die zitten voortdurend met vragen als w at moet en zal ik kiezen we l of geen grammatica zo ja de witte van meddens van van calcar of chomsky vondel niet en w olkers wel strips we l of niet het keuzevraagstuk voor l eraren is vaak erg vervelend niet alleen voor de bewust denkende en zoekende individuele leraar maar vooral ook in sectieverband waar op grond van democratische principes gepraat wordt om te kiezen ieder van u weet maar 255 al te goed dat dergelijke activiteiten vaak erg frustrerend zijn dat komt omdat er geen goede kiessystemen worden gehanteerd en dat komt weer evenals dat in het dagelijkse leven het geval is doordat ze er in feite niet zijn we hebben wel methodes onderwijs tijdschriften zoals moer en didactische handleidingen maar deze steken nauwelijks uit boven het principe van de reclameboodschappen kiezen betekent immers een keuze kunnen doen uit verschillende mogelijkheden en dat nu is in het overgrote deel van de didactische tijdschriften nauwelijks het geval heel vaak luidt de boodschap kijk dat heb ik gedaan dat is belangrijk en dat moet jij toch ook eens doen in het geval van de handleidingen en de methodes is de boodschap meestal ongeveer als volgt nederlands bestaat uit de volgende onderdelen en in het eerste jaar geef je dit en dat en in het tweede jaar zus en zo enz er wordt dus gezegd wat je moet doen en niet wat je allemaal zou kunnen doen op grond van een heleboel legitieme keuzemoge lijkheden het kiessysteem van steve n steven ten brinke heeft inmiddels zijn boek voltooid the complete mother tongue curriculum dat in december zal verschijnen hierin helpt hij leraren moedertaal a an een kiessysteem een samenvatting van zijn boek is mij ter h an d gesteld zodat ik in de gelegenheid ben al vast op de principes van het boek in te ga an ik ben er zeer door geimponeerd dit boek zou wel eens een hele belan grijke eerste stap kunnen zijn naar een veranderd denken en discussieren over moede rt aalonderwijs en niet alleen over moedertaalonderwijs wan t de p ri ncipes v an ten brinke s boek zijn voor alle leraren bruikbaar ten brinke merkt op dat een leraar moede rt aal uit een zeer groot a an tal let wel legitieme mogelijkheden kan kiezen de kwestie waar het hem om gaat is doet hij dat op een verantwoorde manier ten brinke zet uiteen hoe dat zou kunnen hij heeft studie gemaakt van acht bekende duitse engelse en amerikaanse didactische handlei dingen m oe dertaal deze h an dleidingen liggen alle op imperatief niveau de auteurs zeggen dus doe wat in mijn handleiding staat dat is het beste wat je als moedertaal leraar kunt doen ten b rinke biedt daarentegen een kiessysteem aan om tegen aan be velingen van didactische auteurs en vanzelfsprekend ook tegen mogelijkheden die leraren zelf zien ja of nee te zeggen of ze aanpasbaar te maken a an hun specifieke situatie zijn kiessysteem ziet er ongeveer als volgt uit hij stelt en dit mede op grond van zijn studie van de buitenl an dse moede rt aaldidactiek dat de verschill ende onderwijsmoge lijkheden van de moede rt aalleraar in negen dimensies zijn onder te brengen elke dimensie bevat twee aan elkaar tegengestelde aspecten de dimensies zijn a normaal functioneel tegenover schools functioneel dat w il zeggen dat bij normaal functioneel onderwijs er doelen in het vizier liggen die op eindgedrag mikken dat in het dagelijkse leven van de leerlingen functionee rt met betrekking tot schools functio neel wordt daar niet van uitgegaan leerlingen zouden in dit geval e rvan uit moeten ga an dat ze er later well icht achter komen dat ze iets relev an ts hebben geleerd b disciplinariteit tegenover geen disciplinaritei t 256 c vrijheid met betrekking tot morele en of politie ke normen en waarden tegenover onderwijs waarin een dergelijke v rijheid geen rol sp ee l t d vee l aandacht voor taa lkundige correctheid tege n ove r wein ig a andac ht voo r taal kundige correcthei d e lezen van oude literaire tekst tege n over h et niet lezen van oude literaire teks ten f veel aandacht voor creativiteit tegenover niet vee l aan dacht v oor c reativiteit g veel aandacht voor samenwerking tegenover niet veel aandach t voor samenwerking h veel aandacht voor persoonlijke expressie tegenover weinig aandacht voo r persoon lijke expressi e i onderwijs waarin emotionaliteit een rol spee lt tegenover onderwij s waarin emotio naliteit geen rol speelt deze 9 dimensies hebben betrekking o p mondeling e n schriftelij k ta algebruik ten brinke stelt verder dat de twee aan e lkaar tegengestelde as pect e n van alle dimen sies legitiem zijn een uitzondering maakt h ij voor d e dimensie norma al func ti oneel versus schools functionee l waarvan hij vindt dat alleen normaal fun c tio neel onde rwijs l egitiem is vanwege de twee aan e l kaar tege ngeste l de aspecte n van elke di mensie is het mogelijk een schaal te maken bijvoorbeel d disciplinariteit geen di sciplinarite it 0 50 10 0 daardoor kan visueel zichtbaar gemaakt worden w elk e positi e ieman d met betrekking tot een bepaalde dimensie wil innemen er is d us duidelij k spr ake van bewus t kie sge drag want je wordt gedwongen je p l aats op de schaal te be p alen e n die plaats bepaal je aldus ten b rinke op grond van je doelen en je uitgangspunte n denkmachine ten brinke biedt ons een kiessysteem j e zou ook kunn e n zegg e n dat h ij o n s een denkmachine aanbiedt om met behulp daarvan te kiezen de be l angrij kste elementen van zijn denkmachine heb ik nu gegeven voor alle duidelijkheid vat ik ze in een samenhangend geheel samen steven s den kmachine bestaat u it 1 dimensies die worden voorgesteld door 2 schalen leraren kiezen hier o p hun 3 posities deze zijn gebaseerd o p 4 uitgangspunten die bestaan voor een deel uit 5 de doelen die iemand heeft eerder in dit artike l merkte ik op dat ik n ogal geimponeerd be n doo r het door ten b rinke ontworpen kiessysteem terwijl ik slechts ee n samenva t ting van zijn b oek heb kunnen lezen dat komt omdat de principes mij zeer aansprek en onderwijs heeft de pretentie systematisch methodisch en p l an matig te zijn maar al s je zie t h oe willekeu rig en intuitief het onderwijs meestal nog vorm k rijgt dan is ee n ee r s te vereiste dat leraren de beschikking krijgen over een overzichte lij k de nksystee m zo n sys tee m biedt 257 ten brinke ons de individuele leraar k an met behulp daarvan zijn onderwijs veran t woorden omdat hij in dat geval zijn keuzes verantwoordt en ook bewust aangeeft waarom hij an dere let nogmaals wel legitieme mogelijkheden niet kiest hierdoor is hij in staat de totaliteit van zijn doelen werkwijzen en leerstof in een goede samenh an g op elkaar af te stemmen als hij zich bijvoorbeeld bewust is v an het feit dat het normaal functionele aspect bij hem en zijn leerlingen hoog genoteerd staan dan zu llen om maar iets te noemen strak geprogrammeerde leerboeken weinig gebruikt mogen worden de inhoud v an de lessen zal d an vooral bepaald moeten worden door wat de leerlingen zelf inbrengen een an der zeer belan grijk punt waarover ik nogal enthousiast ben is dat ten brinke leraren in samenwerkingsverband een denksysteem in h an den speelt waarmee veel vruchtbaarder dan nu meestal het geval is gediscussieerd k an worden over onderwijs mogelijkheden zo zou binnen secties een heet hangijzer als grammatica onderwijs in de discussies uit de welles nietes sfeer gehaald kunnen worden ja en nee zijn immers in p ri ncipe beide legitiem omdat ze afhankelijk zijn v an iemands uitgangspunt en doelen iemand die bijvoorbeeld normaal functioneel onderwijs wil geven en van mening is dat hij doelen met betrekking tot intellectualiteit dient na te streven zou wanneer zijn leerlingen daarom vragen best grammatica kunnen geven zijn leerlingen wensen dat waardoor zijn positie op de schaal tussen schools functioneel en normaal functioneel niet wordt a angetast doordat er uitgan gspunten en doelen liggen met betrekking tot intellectualiteit kan grammatica opgevoerd worden grammatica onder wijs werd dus in dit geval niet all een gelegitimeerd doordat er doelen met betrekking tot intellectualiteit zijn de juiste keuze hier dus grammatica onderwijs is pas geda an nadat het denkmachientje van ten b ri nke met al z n onderdelen op de juiste wijze gedraaid heeft a de positie op de schaal is bekeke n b de uitgangspunten waarop de positie is gebaseerd zijn a an de orde geweest b v intell ectueel gedrag is belangrijk voor het goed functioneren in de maatschappij c de doelen die iemand heeft zijn besproken de doelen maken deel uit van iemands uitgangspunten een doelstelling met betrekking tot intellectualiteit zou als volgt gefor muleerd kunnen zijn leerlingen moeten ten aanzien van objecten categoriserings schema s kunnen hanteren aldus kan met behulp van steven s denkmachine de we ll es nietes sfeer in secties ver dwijnen doordat er bij het nemen van beslissingen twee belangrijke basisc rite ri a zijn a in principe zijn heel veel doelen legitiem b de legitimiteit wordt pas vastgesteld nadat ten brinke s denkmachine gedraaid heeft als kritisch punt zou opgemerkt kunnen worden dat ten brinke s kiessysteem met betrekking tot de welles nietes sfeer slechts een schijnoplossing biedt want de we ll es nietes discussie kan immers snel verschoven worden naar bovenvermelde basisc ri teria dat kan mijns inziens inderdaad het geval zijn maar toch ben ik daar niet pessimistisch over 1 je moet het kiessysteem van steven zien als een technisch hulpmiddel waar mensen met redelijke uitgangspunten in samenwerkingsverb and veel beter mee kunnen 258 functioneren te vergelijken met slecht functionerende werkgroepen die door eenvou dige vergaderprincipes te hanteren veel beter dan voorheen zijn gaan functioneren 2 ten brinke heeft met betrekking tot de legitimiteit van de vele door hem genoem de mogelijkheden voor de moedertaalleraar sterke argumenten doordat hij ze heeft vastgesteld uit acht bekende buitenlandse didactische handleidingen met andere woor den ik vertrouw erop dat iedere leraar moedertaal binnen de door steven opgestelde dimensies wel zijn plaats kan bepalen waar op voorwaarde dat steven s denkmachine goed gedraaid heeft vakgenoten wel vrede mee zullen hebben 3 een belangrijke voor zover ik kan zien impliciete waarde ligt aan het boek the complete mother tongue curriculum ten grondslag en wel die van tolerantie ten aan zien van waarden van anderen juist met behulp van steven s kiessysteem zijn geschil punten terug te brengen tot verschil in waarden en als daarover niet in een tolerante sfeer en met respect voor elkaars waarden gepraat kan worden om zoveel mogelijk binnen secties heterogeniteit mogelijk te maken ja dan is het kiessysteem van steven niet bruikbaar maar zulke secties kunnen maar beter ophouden met het schijnspel van samenwerken valt e r e i gen lijk wel i ets t e kiez e n een andere kritische opmerking kan zijn o k je laat de individuele leraar en de moedertaalsecties nu wel kiezen maar hebben zij wel iets te kiezen de l eraar moeder taal als aparte leraar moet immers verdwijnen en dan moet je ze ook geen kiessysteem aanbieden in ieder geval geeft ten brinke met zijn negen dimensies de leraar moeder taal veel te vee l mogelijkheden deze opmerking verwijst naar dezelfde problematiek zoals geformuleerd in de inleiding op het moer congresnummer 19753 te weten wat hoort bij moedertaal en wat niet ten brinke biedt voor dit probleem een pragmatische oplossing door de leraren moe dertaal niet vanuit een geisoleerde positie te laten kiezen wat met behulp van de dimensies juist zeer goed mogelijk is hij zegt dat de secties moedertaal hun plaats op de schalen van de verschillende dimensies moeten bepalen in relatie tot het totale schoolleerplan om dat hanteerbaar te maken verdeelt ten brinke de dimensies met de daarbij behorende aspecten van het moedertaalonderwijs van meer naar minder speci fiek voor de moedertaalleraar aldus a er zijn dimensies waar andere vakken bijna geen aandacht aan besteden i linguistiek incl sociolinguistiek en literaire theori e ii persoonlijke expressie iii emotionaliteit n lezen en schrijven van fictionele tekste n v lezen van literair historische tekste n b er zijn dimensies waar andere vakken al of niet dit is afhan kelijk van de organisa tie en of philosophy van de school aan dacht a an schenken vi bepaalde vormen van interactie bijvoorbeeld spreken in het openbaar discussie ren 259 vii bepaalde p s ychologische en social e onderwerpen zoa ls die in de literatuur tot uiting kome n viii creativiteit moe dertaal heeft met betrekking tot deze dimensie meer vrijheid dan de mee ste andere vakk e n ix taalkundige co rrecthei d x lezen en schrijven e tc van in gewikkelde teksten c er zijn nog an dere dimensies waar andere vakken als regel evenveel aandacht aan besteden als moede rtaal xi spreken luis teren schrijven lezen xii disciplina ri teit xiii kriti sche zin de a dimen sies vormen voor de moedertaalleraar het kerngebied b vormt het supple mentaire geb ied te rwij l c b eschouwd moet worden als het algemene gebied ten brinke merkt o p dat het een interessant p u nt is dat taalkundige correctheid waarvan vele moedertaalleraren vero nderstellen dat dat een typisch onderdeel is van hun vak tot het supplementair e ge b ied be hoort het b oeiende van deze b enadering met betrekking tot het functioneren van de moeder taall eraar i s dat d at oo k ui t d e welles nietes sfeer gehaald kan worden waarmee eveneen s frustreren de discussies b in ne n secties moedertaal en tussen leraren moeder taal en an dere vakl e raren uit de weg ge ruimd kunnen worden de gesprekken hoeven dan nie t mee r vas t te lop e n op een punt als dat hoort wel niet tot ons jullie vak en of competentie het funct ioneren van de moedertaalleraar wordt nu bepaald tegen de ac htergrond van het to t ale schoolleerp lan het kiessysteem van steven is daarbij een ui ts tekend apparaat noten 1 de volledige titel is j s ten brinke th e complete mother to ngu e curriculum a tentative survey of all the relevant way s of tea chin g the m other to ngue in secondary e ducati on het boek zal in dece mbe r 1 9 7 5 versch ijnen bij l ongman wol ters noordhoff in een internatio nale editie 2 de leraar mag nu wel gra mmatica geven maa r d an is h ij er nog niet ten b rinke merkt op dat de leeractiviteiten in h armonie m oeten zijn met de doelen om bij dit voorbeeld te blijven de leraar h eeft beslis t nog niet het recht zij n grammatica onderwijs uitsluitend in de vorm van het ontleden v an zinnetj es t e geven 3 moer 19 75 3 p 1 09 1 1 0 260