Het kruit heeft de tijd niet gehad om te drogen. Het gebruik van de tijd in het verhaal.

het kruit heeft de tijd niet gehad om te drogen het gebruik van de tijd in het verhaal inleiding in dit artikel willen we enkele verhaaltechnische aspecten nader toelichten en op een normaal functionele manier voor leerlingen van de tweede graad aso toegankelijk maken in een eerste punt lichten we een aantal begrippen toe in verband met tijdsaspecten met betrekking tot het verhaal we concentreren ons vooral op de aspecten van de vertelde tijd het tweede deel bevat een praktische uitwerking aan de hand van een stripverhaal in het besluit willen we een aanzet voor de behandeling van literatuur geven tijdsaspecten van het verhaal wat de tijdsaspecten van het verhaal betreft dienen we een onderscheid te maken tussen de tijd in het verhaal zelf en de aspecten die buiten het verhaal gesitueerd zijn maar die er inherent aan zijn gerelateerd binnen beide catego rieen kan er aandacht worden besteed aan het tijdsverloop en aan het tijdsmoment zoals in onderstaand schema is sa mengevat tijd buiten het verhaal tijd binnen het verhaal tijdsverloop tijdsverloop verteltijd vertelde tijd tijdsmoment tijdsmoment schrijven lezen situering van de gebeurte nissen 1 tijdsmoment laten we ons eerst concentreren op de tijdsmomenten buiten en binnen het verhaal met het tijdsmoment in het verhaal bedoelen we de algemene situering van de gebeurtenissen in de tijd sommige verhalen zijn door de auteur zeer con creet in de tijd gesitueerd door duidelijke tijdsaanduidin gen andere verhalen hebben een overwegend tijdloos karak ter het bekijken van deze gegevens in de klas kan zinvol le informatie opleveren over de intenties van de auteur de zeer concrete situering in de tijd van bijvoorbeeld de leeuw van vlaanderen conscience of de naam van de roos eco heeft alles te maken met een poging van de auteur om vonk 1988 18de jg nr 1 17 de gebeurtenissen zo geloofwaardig mogelijk voor te stellen voor een lezerspubliek verder kunnen ook de activiteiten van schrijven en lezen die buiten het verhaal liggen in de tijd worden gesitu eerd van alle moderne schrijvers kunnen we aanduiden wanneer hun werken zijn geschreven en kunnen we informatie aanbrengen over de tijdsgeest waarin ze zijn ontstaan als lezer kunnen we aanduiden wanneer we het verhaal hebben gelezen dit hoort bij receptiestudie op zich zijn dit triviale opmerkingen maar samengenomen kunnen de relaties tussen de tijdsmomenten binnen en buiten het verhaal een inzicht geven in de onuitputtelijke rijkdom van een literair werk als we begrijpen dat deze relaties in heel wat gevallen een dynamisch karakter hebben laten we dit illustreren aan de hand van het gevaar vande loo het werd geschreven in 1960 met voor die tijd duide lijke sf elementen zoals de gevaren van atoomenergie men had zich op dat moment de gevaren van atoomenergie nog niet gerealiseerd deze gevaren behoorden nog niet tot de kennis van de wereld voor de lezers van toen speelde het gebeu ren zich af in een niet gedefinieerde toekomst het zal duidelijk zijn dat dit werk na de kernramp in chernobyl een nieuwe betekenis heeft gekregen 2 tijdsverloop verteltijd vertelde tijd naast de situering van de tijdsverhoudingen tussen schrij ven lezen en gebeurtenissen kan ook het tijdsverloop in het verhaal worden bestudeerd in de verhaaltheorie wordt hiernaar verwezen met de term vertelde tijd daartegenover staat het tijdsverloop van de leesactiviteit die wordt aangeduid met de term verteltijd verder kan de verhouding tussen deze twee worden bestu deerd de vertelde tijd kan korter zijn dan de verteltijd zoals bijvoorbeeld in pincher martin golding waarin een paar seconden vlak voor de dood van de hoofdpersoon het onderwerp vormen van een hele roman verteltijd kan gelijk zijn aan vertelde tijd zoals in ulysses joyce meestal echter is de vertelde tijd langer dan de verteltijd interessanter is wellicht het inzicht in de vertelde tijd omdat dit de structurele basis van een literair werk ge noemd kan worden een auteur kan het tijdsverloop van de handeling op verschillende manieren organiseren het tijdsverloop kan op de eerste plaats chronologisch zijn d w z de gebeurtenissen volgen elkaar mooi op in de tijd de ene na de andere in de praktijk worden natuurlijk niet alle gebeurtenissen beschreven sommige worden breed uit gesmeerd waardoor een effect van vertraging wordt bewerk stelligd andere worden weggelaten waardoor sprongetjes in de tijd ontstaan dit veroorzaakt een effect van ver snelling van het verhaal deze chronologie kan doorbroken worden door een teruggrij 18 pen naar het verleden in de vorm van een flash back of een vooruitwijzing naar de toekomst met een flash forward vaak staan deze in een associatief verband met het heden dat hierdoor uitgediept wordt naast chronologie komt een simultaan tijdsverloop wel eens voor d w z dat twee of meer gebeurtenissen zich gelijktijdig afspelen uitwerking bij de uitwerking van bovengeschetste aspecten willen we vertrekken van iets wat dicht bij de ervaringswereld van de leerlingen aanleunt nl strips stripverhalen hebben het belangrijke voordeel bij het bestuderen van de tijd dat het visuele element het talige element ondersteunt het geeft als het ware extra en redundante informatie door dit uitgangspunt te kiezen hopen we de overgang naar korte literaire uittreksels novelles en tenslotte romans te vergemakkelijken 1 lucky luke de bovengenoemde aspecten kunnen aan de hand van volgend uittreksel behandeld worden maar wij willen ons voorlopig beperken tot de elementen behandeld onder tijdsverloop verteltijd vertelde tijd als instap voor de leerlingen in om het even welk verhaal wordt over gebeurtenissen verteld die zich in een bepaalde tijdsperiode afspelen de tijdsperiode waarover wordt verteld kan sterk varieren van verhaal tot verhaal de volgorde waarin de gebeurtenissen worden verteld kan ook verschillen met de volgende teksten willen we een inzicht geven in precies deze aspecten de volgende opdrachten kunnen hieraan verbonden worden 1 zou je kunnen zeggen dat de gebeurtenissen in volgorde worden be schreven met andere woorden volgen ze elkaar mooi op in de tijd de ene na de andere 2 een deel van de gebeurtenissen speelt zich af in het verleden en een deel in het heden duid de plaatjes aan met gebeurtenissen in het verleden en de plaatjes met gebeurtenissen in het heden waarop baseer je je bij je keuze 3 probeer zo precies mogelijk aan te duiden hoeveel tijd er verloopt tussen het eerste en het laatste plaatje motiveer je antwoord 4 reken uit hoeveel tijd de lezer ongeveer nodig heeft om dit uittrek sel te lezen 5 als je het verhaal goed bekijkt dan zie je dat het eigenlijk be staat uit tijdssprongetjes a duid aan tussen welke plaatjes het tijdsinterval het grootst is b waar is het tijdsinterval het kleinst de oplossingen van de opdrachten worden in een besluit samengebracht 19 go apol 04 6 met vreijodeneehfr de fftwa e c 41eeely kenn s van magletere ion 10e4770 r de 66 est e m 4nnell ife ezfoenni kf n pe fam lie lock luke t ally star tekeningen van morris scenario x fauche en j leturgie zun 7 e s wooeare 404errar peok 00 v7poptzawals begenao goscifejva en tyl 7 e77 441zoorpaivra7re re8asv 12 17 z 1n zoeping ezfel 11 76 3 kern olzen pe qesultaten ian pe op5telaientrj12 ear 6te horatio greels gp zin2ige neverei weroeschew iva ic al 1a p 5 cew4peno iffer arlrap r444 7keirr ign44 fwerveeeek esten zjai pe iste je1j60 van ozoom7 viil nnoaw n wa54ing1oki invvrial nc 3 444 conzepeij 401 44 peryfoana776 x twaswvgeorpraweezerax hro de hof 7ekenr a571 17 6005 op veczet511 pe lezer 5 tippp4h1fiw 20 e en mai zweaft laoen sr foofro ww4a 7 5 24 ii he61 u vjanpen leg pat in elke stad is het het elfde nctitiee lok liedje bah ik wil niet iedeceen zegr dat evr 1 neeq we un maaimet het 51er van de halen x 014 aizrikl vaagt saloon aanoelenc d 19 uit pe plomp hu erom ii el7en de eerste die her set 02 55f luck uxe cows0y aangenaam eerst even wasser l 21 en dan nog hei duuizde even voor de inkt dro0g was is maakt u zich nie i vlug bent u wel li neb me netleven gered s dat moeten mjn lezeg weten i moe ik weet er au alles van en dan nog het kruit heeft de tip niet gehao om ti drogen 22 dit kan er als volgt uitzien de totale duur van het verhaal d w z het tijdsverloop tussen het eerste en het laatste plaatje strip of tussen de eerste en de laatste bladzijde boek noemen we de vertelde tijd de tijd die de lezer nodig heeft om de strip of het boek te lezen staat bekend als de verteltijd in bovenstaand uittreksel volgen de gebeurtenissen elkaar op in de tijd ze verlopen chronologisch natuurlijk wordt niet alles van naadje tot draadje beschreven het is eerder zo dat een beperkt aantal gebeurtenissen worden beschreven terwijl over andere niets wordt gezegd we krijgen dus vaak spronge tjes in de vertelde tijd de sprongen in de tijd kunnen zeer groot zijn plaatjes 1 2 hier door wordt de vertelde tijd versneld zijn de sprongen zeer klein plaatjes 16 17 d w z een kort tijdsmoment wordt zeer uitvoerig beschreven dan wordt het tijdsverloop sterk vertraagd het kan ook gebeuren dat het tijdsverloop niet perfect chronologisch verloopt maar dat de schrijver tekenaar teruggrijpt naar het verleden dit ver schijnsel heet flash back een vooruitwijzing naar de toekomst heet een flash forward om de leerlingen vertrouwd te maken met de begrippen en de werking van de tijd in het verhaal geven we ze enkele ver werkingsopdrachten bij dezelfde strip 1 er zijn verschillende manieren om de tijd in de tekst uit te druk ken bijvoorbeeld 30 april 1846 is een datum zoek de tijdsaandui dingen en verklaar ze 2 in the daily star zijn de tekeningen chronologisch gerangschikt herschik ze op zo n manier dat er een flash back ontstaat in het verhaal zorg ervoor dat die op een gepaste plaats komt 3 herschik de tekeningen zodat er een flash forward ontstaat 4 vertel in je eigen woorden wat er tussen plaatjes 18 en 19 gebeurt 5 hoeveel plaatjes zou je minstens nodig hebben om dit tijdsprongetje op te vullen wat staat erop 6 de tijd is onderhevig aan een aantal wetten in plaatjes 25 en 26 worden de wetmatigheden van de tijd doorbroken verklaar 7 een verhaal is eigenlijk een verzameling tijdsmomenten sommige tijdsmomenten worden meer uitgewerkt dan andere maar er zijn er steeds voldoende aanwezig opdat de lezer de idee van een continu verhaal zou hebben probeer het verhaal zoveel mogelijk te concentreren maar zo dat het toch nog leesbaar is en je weet waarover het gaat welke plaatjes kan je zeker niet weglaten welke in elk geval wel 8 wat is het resultaat van het condenseren van de tijd voor het tijds verloop in het verhaal 2 bert bibber om het begrip simultaneiteit te kunnen aanbieden kozen we een kort uittreksel uit piet pienter en bert bibber avonturen in san doremi ook in ons fragment van lucky luke is er een voorbeeld van gelijktijdigheid maar het is niet zo voor de hand liggend we geven hier enkel de plaatjes waar simultaneiteit opduikt 23 i ondertussin by aepresiaejyt p ter ieifder tamil fr tfr r l wi m a beste coot wet hebik9ehoord hier zitter zijr dt sag er z ceprders ls domia90 made a oedriiytr sag eh aag tzwereti wij moeten rfq otgfraxin a14 julio i atoopt doe 2114e meet doeg c a ai r cc zialp 4