‘Het leeren der letters’

dn der d e l 0 e p i vissen hoe dat precies zit met een taal die in het volgende stadium het overgangs van een alfabetisch schrift te doorgron veel klanken kent die in hun moedertaal stadium waarin ze langzamerhand de den en daarna moet je ook weer afleren niet voorkomen conventionele spelling gaan hanteren en om zo precies te luisteren je hoort wel om een stapje verder te komen moet het representeren van klanken langza oegatut maar je schrijft hoe gaat het elke beginnende speller leren abstrahe merhand gaan vervangen door een visu want je moet allereerst op de abstracte ren van het fonetische niveau en klanken ele orthografische strategie soms omdat fonemen afgaan en niet op wat je werke leren rubriceren op fonemisch niveau ze de interne structuur van woorden lijk hoort en op de tweede plaats moet je de 00 in boos klinkt heel anders dan de 00 doorhebben of omdat ze het woord vaker leren dat heel veel woorden helemaal niet in boor maar toch noemen we ze allebei gezien en geoefend hebben volgens dat basisprincipe dat heette ooit 00 en de klinkers in gil en geel horen en uiteraard volgt daarna nog het con de regel van de beschaafde uitspraak juist bij twee verschillende fonemen i ventionele stadium waarin de spellers de maar op basis van heel andere spelling en ee ook al hoor je bijna geen verschil basisregels van de spelling en de conven regels geschreven moeten worden denk bij mimount komt daar waarschijnlijk tionele schrijfwijze van de woorden leren aan de verdubbeling van de medeklinker ook nog bij dat ze letters visueel verwart beheersen bij bakker of de laatste letter van brood b en d bijvoorbeeld en dat ze gaande het schrijven vergeten is wat ze hoorde als je het zo bekijkt is leren schrijven noot en woordgrenzen hoor je natuurlijk ook voor een alfabetiseringscursist een nogal i behalve als de andere sisten veel met deze niet paradoxale bezigheid je moet eerst heel zinnen geoefend zouden hebben wat uitdruk de meeste cursisten zitten waarschijnlijk precies leren luisteren om het principe kelijk niet de bedoeling is van een toets t h e t vel d het leeren der letters in de vorige alfa nieuws stond hij al aangekondigd de tentoon stelling aap noot mies in het nationaalonderwijsmuseum in rotterdam van februari tot en met augustus 2010 kon je daar zien hoe het beroemde aap noot mies ieesplankje ooit ontstond en op de markt kwam en welke aanvullende materialen en interessante varianten er ve rvolgens ontwikkeld werden alfa nieuws ging naar rotterdam en nam er zelf een kijkje dani elle boo n u n ive rsiteit va n tilb urg het eerste plankje onderwijzer m b hoogeveen al eind negentiende eeuw leren lezen is een wonder zo begon de hij was de grondlegger van het leesplankje zie hier zijn overzichtstentoonstelling van leesplankjes door de jaren heen beschrijving in het schoolblad van 12 april 1892 een waarheid als een koe die niet alleen geldt voor kinderen in het basisonderwijs die kennismaken met lezen maar zoals voor de klasse tegen den werkmuur een ezelbord of anderszins alfa nieuws iezers maar al te goed weten ook voor volwassen brengen we een paar horizontale plankjes aan in den voorkant beginnende lezers dat het bij leesonderwijs handig is om lengte bij dikte hiervan slaan we spijkertjes aan ieder spijkertje letters en woorden in de klas op te hangen ondervond ook hangen we een rechthoekig stukje lei waarin we een gaatje geboord alfa nieuws nummer 3 september 2010 23 t het vel d hebben op ieder stukje schrijven we een letter die we willen leeren weide was klein gedrukt om het toonloze ervan uit te beelden en van die letters vormen we door ze naast tegen elkaar te en boven de a in schapen stond een streepje om de klank te hangen woorden die namen zijn van voorwerpen of zaken welke verlengen we boven die woorden op het plankje kunnen plaatsen met geen ander doel dan deze lettergroepen daardoor te doen onthouden honderd jaar geleden in 19io kwam hoogeveens beroemde leesmethode uit vooral bekend van het plankje met de woorden aap noot mies etc en de afbeeldingen van c jetses generaties kinderen leerden hiermee lezen generaties ouderen kunnen het nu nog opdreunen naast het leesplankje werden allerlei andere materialen gebruikt zoals de vertelselplaat waarop de figuren van het plankje weer te zien zijn en de leesboekjes waarin hun avonturen in eenvoudige taal zijn beschreven voor in de klas stond een grote leesplank waarop de leraar woorden en plaatjes kon aanwijzen elke leerling had daarnaast zijn eigen kleine leesplankje met daarbij een doosje met losse letters het doel hiervan legt hoogeveen uit in hetzelfde artikel in het schoolblad van groot belang dunkt me dat het kind het woord werkelijk kan ontbinden dat het de letter waarom het begonnen is dit gedeelte van het onderwijs is immers gericht op het leeren der letters in verzuiling de hand kan nemen en dat het zonder te kunnen schrijven toch werd hoogeveens religieus neutrale leesplankje aanvankelijk woorden kan vormen door vele scholen op verschillende religieuze grondslag behalve dat er dus ook toen al ruim aandacht was voor analyse gebruikt de bijbehorende verhalen ontkwamen al snel niet en synthese werd er ook gelet op klankzuiverheid behalve de aan de verzuiling bij een protestants christelijke opvoeding vijftien eenlettergrepige woorden waaronder wim zus jet hoorden geen sprookjes sagen en legenden sprekende dieren vuur lam kees bok stonden ook twee langere woorden en tovenaars waren taboe zo werd het zandmannetje in de op het plankje weide en schapen de lettergrepen netjes uitgave voor de christelijke school vervangen door een bekend gescheiden door een koppelteken de e aan het eind van protestants christelijk kindergebedje ik ga slapen ik ben moe k sluit mijn beide oogjes toe heere houd ook deze nacht over mij getrouw de wacht ook voor het katholieke onderwijs voldeden de leesboeken bij hoogeveens methode inhoudelijk niet wij katholieken vergenoegen ons niet met al dien neutrale kost t moge waar zijn dat eenige van die sprookjes en verhaaltjes een of andere zedelijke strekking hebben dat is voor ons niet voldoende wij moeten ook bepaald godsdienstige vertellingen geven deze opvatting leidde tot nieuwe boeken met typisch katholieke kinderverhaaltjes weer later ontwikkelden de verschillende zuilen hun eigen leesplankjes zoals de katholieke plankjes aap roos zeef en maan zaag fien vier dak jan bel van het leesplankje verscheen ook een overigens religieus neutrale joodse versie waarop bijna alle hebreeuwse medeklinkers en klinkers de laatste weergegeven door punten 13 alf a nieuws nummer 3 september 2010 13 l t het vel d en streepjes aan bod kwamen dit is een van de weinige plankjes die van rechts naar links gelezen moet worden maastrichts plankje wat is in s hemelsnaam een koenkelpot en stute of sjep zegt u het maar het hebreeuwse plankje nederlands als tweede taal leesplankjes voor overzee dat het leesplankje niet erg geschikt was voor immigranten in i9i7 werd een variant van hoogeveens leesplankje voor die graag nederlands wilden leren laat nilgun yerli 200i op nederlands indie uitgegeven hierop verscheen weer van humoristische wijze zien in haar boek de gamalenpelster jetses hand maar nu in een meer tropische sfeer onder meer hierin beschrijft ze hoe ze zich als kind enthousiast stortte een oom met tropenpak en hoed een huis met een grote op het leren van de woorden van het plankje bij elk woord veranda en een lieve indonesische boe baboe ook voor zuid een plaa precies wat ze nodig had toch leidde toepassing afrika verscheen er omstreeks i930 een leesplank hierop regelmatig tot misverstanden in de door haar zo vurig kwam wel weer een aap n aap voor noot werd neut onder gewenste communicatie met autochtonen met de buurvrouw de afbeelding van een pony stond het woord poon en de hond bijvoorbeeld wier hond kees toch bas heette maar kees il 7 heette hier jok op deze plank bas bleek toch echt niet correct of met haar klasgenoten die treffen we behalve een witte ze begroette met jet nilgun hallo meisje nilgun groet jullie boer ook een zwarte tys aan onbegrip was haar deel het duurde even voor ze doorhad dat die jong wat in die hut woon en kees niet letterlijk hond betekende en dat jet iets anders vir die boer moet help werk bij was dan meisje gelukkig heeft ze zich hierdoor niet laten deze plank verschenen verhalen ontmoedigen en letterdoosjes onder de titel ek kan lees vroeger en nu leren lezen is een wonder dat blijft zo ook nu nog het is ek kan lees intrigerend om te zien hoe men door de eeuwen heen en op allerlei plaatsen in de wereld steeds geprobeerd heeft dat dialecten proces te ondersteunen en bespoedigen de leesplankjes zijn veel later werd de leesplankjesmethode gebruikt om diverse inmiddels allang weer uit om e klassen verdwenen de laatste dialecten onder de aandacht te brengen dit werkte prima jaren gingen de ontwikkelingen razendsnel zou hoogeveen wellicht door de populariteit en het icoongehalte van de oude uit de tijd van de aanwijsstok en de leien plaa s zich iets leesplankjes de waarde die ze voor velen vertegenwoordigen hebben kunnen voorstellen bij onze computerprogramma s en de herkenning die ze nog steeds oproepen er verschenen voor beginnende lezers hoe dan ook nieuwe lezers zullen dialectplankjes voor onder andere het zeeuws het maastrichts er altijd zijn kinderen dan wel volwassenen en dus zullen en het tilburgs door de plaa s snap je het meteen in ook steeds nieuwe materialen voor leesonderwijs ontwikkeld maastricht eten ze friet uit een tuut en steken ze als het worden mooi en leerzaam om eens terug te kijken hoe het donker is een boezjie aan in tilburg kopen ze een leksteel op allemaal begon boeiend hoe sterk afbeeldingen bepaalde de kermis en in zeeland eten ze beuter op hun brood soms tijdsbeelden kunnen oproepen en grappig om te zien dat echter laten onduidelijke afbeeldingen je in het duister tasten sommige dingen nog steeds niet veranderd zijn alfa nieuws nummer 3 september 2010 13