Het leesdossier: de ontdekking van de hemel!?

literatuur ilse bolsche r de onderbouw werd jeugdliteratuur gelezen ve rv olgens vond in de vierde klas de grote omslag pla ats naar de volwassenenliteratuur leerlingen lazen voor de lijst een twintigtal het leesdossier werken waarvan ze een uitgebreid e sam en vatting maakt en met ee n grondige anal y se de ontdekking van de opbouw the ma s moti ev e n etcetera het literatuuronderwij s werd hi e rdoor voor van de hemel al een techni sc he en stati s ch e aangelege nheid waa rbij be h eersin g van same n va t en analyse techniek e n onontbeerlijk waren het is een b ek end beeld dat hier ge schetst wordt en h et i s ev e nzeer bek end dat door vo lgens de ni eu we exam e n voorste ll en ha vo e n d e ze m a nie r van omgang met lit e ratuur d e v wo m oe t in 1998 op a lle sch o le n h et l eesd oss ie r belangst ellin g v a n l e erlingen voor lit eratuur o nderd eel vo rm e n van h e t lite ratuuro nd e rwijs niet toene emt va a k zelfs afne e mt bij de daarop voo ruitl op end zijn so mmige sch ol e n al leerling uit h e t citaat hierboven kw a m druk b ez ig m et de inv oe ring e n o ntwikke ling van ondanks d e abrupte overgang van de ene h e t lees d ossie r in de lespraktijk een v an di e literatuur naar de andere a ll e s op zijn pootje s sch ole n is h e t o ver bet uwe c o ll ege in be mm e l terecht sinds 1 993 wordt op deze sc h oo l zow e l in d e doo r h e t j a ar h ee n lukte h et steeds b e ter o m ond e rb o uw als in d e b oven bo uw gewe rkt m e t h e t v e rs lagen v an de b oe k en te maken en zelf te lees d oss i e r ilse b o lscher is ho l e raar in opl eiding o ntdekk en wat b ijvoo rb eeld h e t motto van ee n b oek op d eze sch ool zij beschrijft aan d e hand v an is ik l eerd e ook o m ove r boek en na te denk e n lesobse rva ti es e n gesprekken m et doce nte n h et wat v o or een b e tek e nis ee n b oe k had de a cht er lees d oss i er in de praktijk gro nd en de voo rgro nd van e e n b oe k voo ral als je wat dinge n hiervan op ee n rij je ze t e n dit vergelijkt m e t een uittreksel uit d e bie b geeft h e t je aan he t b egin v a n het jaar kregen we een blad h e t gevoel dat j e h et t och wel b eg rijpt en als je i e ts uitge dee ld waarop w e vrage n m oeste n beantw oo r begrijpt en goe d doe t is e n wo rdt h e t oo k le uk er de n o ve r l eze n er we rd een vra ag ges te ld hoe ik de zo oo k b ij lite ra tuur o v e rga ng van je ug dlite ra tuur naar vo l wasse n enlite bij and e re leerlingen viel het lez e n van ratuur h e b ervaren mijn an twoo rd wa s dat ik nog literatuur in minder goede a ard e ni e t ee ns was o v erges tapt on ze boek e nlijs t we rd vroege r vo nd ik leze n nog w el le uk nu lees ik uitged eeld e n er stond e n allee n bo e ken op van vee l minde r natuurlijk lees ik we l b oek e n vo o r vo lwasse n e nliteratuur he t ee rs te b oe k dat ik be n school maar in mijn vrij e tijd lees ik bijna noo it gaan l ezen was de a vo nd en v an g e rard reve m eer dat ko m t omdat ik nu veel minder vrije tijd he t verschil wa s duide lij k he rk enb aar a c hter dit heb doo rdat ik hui s werk m oe t m a k e n en d oo rdat boek s ta ke n v eel m eer mot ieve n e n thema s dan ik ik sp o rt maar ik vind l ez en oo k minde r le uk gewe nd wa s vroeger las ik makkelijke bo eke n nu zij n de b o e ken veel m oe ilijk er e n j e moet er van alles aldus een balansverslag van een leerling uit uithal en th e ma motie v e n en zovo ort daar h e b ik 4 vwo van het ov er betuwe coll ege in m ees tal gee n z in in bemmel binnen d e s ectie ne derlands van d eze sc hool heers te enige jaren geleden ont e vre denheid over de m a nier waarop litera tuuronderwijs er alweer jare n plaatsvond in 1996 6 moer 351 literatuu r leesdossier mate riaal waa ri n de leerlingen onder andere een lijst opnemen en bijhoude n van alle s wat niet a ll een sommige leerlingen maar ook zij in en indien gewenst buiten de le s aan docenten waren de vorm van het literatuur lit era t u u r lezen eve ntu eel me t b eoordeli n onderwijs beu ze onde rvond en steed s vaker gen en waa ri n ze aantekeninge n en kopieen dat l eerlingen pa s e c ht b e trokken raken bij bewaren bov endien kunnen hierin zelf literatuur als blijkt dat lite r a tuur geen ver ges c hreven le esverslagen werkstukken en van h un bed show is maar onderwerpen refle c ti e s opgeslagen worden beschrijft die hen zelf aangaan die ze zelf inmiddels wordt op h et over betuwe col kunnen beleven waar ze over kunnen naden lege d ri e jaar me t het leesdo ssier gewerkt ke n en van kunnen leren in lit eratuuronder niet all een in d e bove nbouw ma a r ook in de wijs zou niet all e en tekstb estude ri ng ma a r onde rbouw van vbo tot vwo in de boven ook teksterva ri ng een rol moet en s pelen met bouw w erkt m en met ee n map of ri ngband a andacht voor p ers oonlijke be le v ing en e rv a in de onde rbouw met een n4 s ch ri ft dat in ri ng va n litera tuur op h et xnvo e n het vwo de bru gklas aa ngesc ha ft wordt en ve rvolgens kwam dit afhank elijk van de do c ent wel af gedure nde d e h el e bas isv ormin g gebruikt en toe mondeling aan d e o rd e maar in d e wordt opdra chte n was hi er g ee n s prake van in 4 mavo was dit p ri n cipe al wel enigszins leesautobiografie ingeburgerd omdat daar ge werkt w e rd met de methode talent d e z e methode g aat uit in de brugklas schrijven de leerlinge n als van een leerlinggeri chte b e naderi n g van lite eers te opdrac ht voor het l e esdos s ier een lee s ratuur en l a at leerling en e e n le esdoss ier a a n autobiografie wa arin ze hun eigen lee s ge legg en schiede ni s ve rtelle n dez e opdra c ht wordt in het was de eerste ke er dat de sectie met h e t de vi e rd e klas herhaald het i s de bedoeling begrip leesdo ssier in aanraking kwam door dat de leerlinge n bij he t schrij v en zover de verande rd e visie binn en de se c ti e op mogelijk teru ggaan in hun he ri nne ri ng vanaf literatuuronderwijs door d e g o ed e res ultaten de eerst e ke nni s m a king m e t bo e ke n tot h e t die in 4 mavo w e rd e n g e boe kt me t ta l ent e n stadium wa arin ze zich nu be vinden h e t naar aanleiding van de v oorstell en voor de sc hrijv e n van e en lees autobiografie i s ee n nieuwe examens havo e n vw o waa ri n he t belangrijke t ek s te rva ring s methode waa rdoor begri p leesdossier ook een b e langrijke rol de docent een beeld krijgt van de le e ssituatie sp e elde besloot d e sectie zi c h nader te o ri en waari n de le erlingen zi ch bevinden d e mee s t e ter e n op de invu ll ing van ee n dergelijk leerlingen vinden dit een leuke m a ar t e gelijk lees dossier da a rvoor werd vaklit er a tuur gele ook moeilijk e opdra cht hoe kan ik dat nou zen werden ve rsc hill end e m ethoden beke all emaal nog w e t en daarom wordt vaak als ken e n ideeen ontwikkeld omtr ent het lees voorber eiding op deze opdracht een klassege dos sier spr ek g e houd e n wa ari n gebrainstormd wordt een belangrijk hulpmiddel m et bruikbare over be langrijke boek e n en he ri nne ri ngen tip s en aanwijzingen bij h e t opz e tt e n v an h e t worden opg e haald tijdens zo n kl as s e ge leesdo s si e r vormd e d e publi cati e he t lees d ossi e r s prek active re n d e l ee rlingen v a ak elka ars i n h et lit eratuuro nde rwijs va n wam d e moor en geheu gen d at bo ek dat jij net no emde over margitk a van wo e rkom 1 993 2 volge ns de die hond die doodging dat heb ik ook moor en va n wo e rk o m i s het le es do ssie r g el e ze n in de brugklas worde n l eerlinge n inhoudelijk e en verzame lin g van a lle onde r ges timule erd b el an grijke bo eken of lie v e woorden gebra chte reac ti es van de houder ling s bo eken mee te nemen naar d i t kl ass ege van het lee sdoss ier op g el e z en of b e luisterde spre k tekst e n dergelijke rea c ties kunn e n va rie ren als houvast bij het s chrijven van d e leesau van spontaan opge schreven tot zorgvuldig tobiografie krij ge n de leerlingen van hun geformuleerde rappo rtages van analyse van do c ent e e n s e t vragen w aaraan ze aandacht liter a ir werk mate ri eel gezien is h et lee s dos kunne n besteden in hun leesautobiogra fie sier e e n map of ri ngband met uitneembaar enkele vrage n daaruit zijn bijvoorbeeld ku n 352 moer 1996 6 l iteratuur gee f ik di e ca tego ri een we e r met een aantal ik h eb vroege r h eel v eel ge lezen me d e d oo rdat voorbe elde n we zo n goe de b ege l eiding krege n van sch oo l uit maar ik g ing zelf oo k ge rege ld naar de bie b tekstbestuderingsopdrachten voorbeelden hier o m boek e n te l ene n omdat ik zovee l las e lk e van zijn avo nd v oo r he t s lapen g aan kreeg ik s tee ds m ee r beschrijf het uiterlijk van enkele belangrijke pl ez i e r in l eze n ik kreeg va n mijn o ude rs oo k personen maar dan uitsluitend op basis van de in veel je ug db oeken zoa ls pink e ltje dik tro m het verhaal verstrekte gegevens citeer dus en n og vee l m ee r boe k en ui t deze catego rie bespreek uitvoerig hoe de spanning in jouw mijn fa vo riet e b oe k h eb ik ge l eze n toen ik e lf boek wordt opgebouwd ja a r was e n da t h ee t de sc h eepsj o ngens van b o n tek oe geschreve n doo r johan fabricius di t tekste rv aringsopdrachten voorbeelden hie rvan b oek h eeft ee n di ep e indruk op mij ge maakt zijn het was het ee rs t e ech te dikk e boek dat ik la s vul een van de unipolaire schalen in die je van je h et h eeft nam e lij k 3 99 bla d zijde n e n toe n was docent hebt gekregen ik vind het verhaal grap ik e rg t rots da t ik h et b oe k h a d uitgelezen pig ve rv elend spannend sentimenteel dom droe tegen woo rdig is leze n n og n e t zo b e lang rijk vig etcetera omdat voo r me maa r besch o u w ik h e t mee r a ls gewoon of de stemming in dit gedicht is gelukkig licht d a t ik kan leze n da a rd oo r l ees ik minder dan duister droevig blij deftig etcetera omdat v roege r maar dat k o mt oo k o mdat ik m i nd er tijd heb beargumenteer waarom het de moeite waard i s een bepaald boek dat je hebt gelezen te bewaren afb eelding i ee n s tukje leesa ut o bi ografi e v an ee n zodat het over honderd jaar nog gelezen kan l ee rling uit 4 havo worden j e omsc hrijv en hoe belangrijk l ez e n vro eger vo o r j e was wat brac ht j e tot lezen wat combinatie van tekstbestuderings en tekste rv a voor s oo rt bo e ke n l as j e vroeger h et li efs t ringsopdrachte n he b je een ab s olut e favo ri et van v roeg e r bedenk zelf twee andere titels voor je boek en haalde j e bo ek en vooral uit de bib li othe e k of licht ze du i delijk toe had j e z elf ook v eel boeken ho e b elangrijk houd een inte rv iew met een van de hoofdperso i s lezen tegenwoordig voor j e he b j e inmid nen van het boek je moet wel informatie uit het de ls ook een and e r favo ri et boek i s j e boek aan de orde laten komen voorkeur in de loop van d e tijd ve rand e rd evaluatieve en reflectieve opdrachte n verwerkingsopdrachten schrijf een verslag over het gesprek dat je met je docent hebt gehad over je laatstgelezen boek door h e t jaar he en mak en de lee rlinge n geef een verslag van de werkwijze van jezelf en v erschi llend e v erwerkin gs opdra c hten die h e n of van de groep tijdens de afgelopen literatuur he lp en bij h et l e zen en reageren op lite ratuur les hoe is een en ander verlopen wat vond je voor he t fic tie onderwij s in d e onderbouw er zelf van geef duidelijk aan waarom je dat van h e t ov e r b etuw e co llege vormt de vindt kom eventueel met suggesties ter verbe methode nie uw ned e rla nds het uitg an gspunt tering hi eraan g ekopp eld i s een leerplan geschreve n met diverse verwerkin gs opdrac hten die vol productief reflectieve opdrachten ge ns d e vakgro ep beter dan de me thode maak van een passage uit het boek een strip aansluit bij kerndoel zo van de basisvorming motiveer waarom je juist voor deze passage hebt d e l ee rlingen in de bovenbouw krij g en aan gekozen he t b egin van he t schooljaar ee n lijst met schrijf een artikel voor een weekblad als story of v e rw e rkings o pdrachten uitger e ikt deze v e r prive dat heet ik was een dag te gast bij hier werking s opdra c hten worde n door van wo er vul je de naam van de hoofdpersoon van het kom in he t leesdoss ie r in h e t lite ratuuro nd e rwijs boek in onderve rdeeld in vijf catego ri e e n hi eronder 1996 6 m o er 353 literatuu r het programma in de bovenbouw h e t literatuuronderwijs in de examenklas s en best aat uit h et samenste ll en van een le esdos in de bov e nbouw worden de bov ens ta a nd e si e r en h e t make n van e en literaire do cumen verw e rkings opdrachten voor het lee s dos s ier tati emap ook hier wordt in h e t lees doss ier ge inte gr eerd in he t v as te pro gramma voor aand acht besteed aan lit er atuurge s chi ed eni s lit eratuurond e rwijs in 4 havo bijvoorb e eld en wel aan de literatuur van 1 9 10 1 94 5 en d e wordt aan h et begin van het j aa r a a ndac ht s tromingen in die p eri ode b est ee d a an verha alanalyse d e le erlingen de li teraire documentati emap wordt g e maakt leze n ee n roma n naar eige n k euze waarbij z e in het k a der van h e t literatuuronderwij s e n ee n t eks tbe stude rin gs opdrac ht mak e n d aar geric ht sc hrijve n en k a n door de le erling naa s t ma ke n z e een tr a ditioneel bo e kverslag ge brui kt worden voor het centra al schrifte va n de roman waari n sp ec i ale aandac ht wordt lijk e xamen vanwe ge de ex amenei s en voor b es t ee d aa n ee n van de as p e ct e n tijd k a rak geri cht s c hrij ven k a n de lit e r a ire map nie t t ers e n the ma motieve n e n waa ri n de eige n ge integr eerd word en in het le es doss i er voor me nin g ove r he t bo e k besc hreve n wo rdt de de z e map l ez en d e le erlinge n in groe pj es mees t e l ee rlin gen vinden h et mo eilijk om tw ee lit er aire werk e n waa r v a n ze e en b ep a ald hun e i ge n me ning duidelijk e n go e d b e ar gu a sp ec t nade r onderzo e ke n zo al s h et asp ec t me nt ee rd naar voren te bre ngen daarom sp annin g d e rol v an de ruimt e in ee n boek wordt gebruik ge maakt va n ee n l e es do ssier vergelijking van thema s etcet e ra nada t ee n uitgave van di epzee di e apart e a andacht aa n onderzoeksdoel is opgest eld gaa n z e op zo e k dit onde rwe rp bes te edt naar info rm a ti e e n do c umentati e d e map d e sec ti e nederlands vindt he t b e la ngrijk mo et ee n wee rgav e vorme n van hun zo ek dat lit eratuurge schi e d e nis e e n plaa t s krij gt in toc ht e n van d e ontwikkeling in k e nni s di e z e het l ees do ssie r in 4 havo wordt d e lite r a tuur he bb en door ge ma a kt onde rd ee l v a n d e ma p na 1 94 5 b ehan deld aan de h a nd va n de vormt ee n logbo e k waa ri n nauwk eu rig mo e t me thode ned erl an dse lite ratuurgesch ie d en is in 4 0 worde n bijgehoud e n wa nne er en ho e d e l essen v an ad riaen se n e a r 99r in no ve m v e rsc hille nd e activit eite n zijn verri c ht dit be r en d ec emb e r ki ez en d e lee rl inge n me t lo gbo ek en een kort e omsc hrijving va n h e t be hulp v a n ho ofdstuk 6 uit deze me thod e e e n onde rwerp v a n de literair e m a p worde n wel w erk v an e en na oorlo gse sc hrijver dat ze in op geslage n in h e t l ees d ossie r sam en me t d e twee ta ll en lezen de opdr a cht hie rbij is t e aantek eningen en opdrac hte n v oo r lit er a ond e rzo eken in ho eve rre de kenme rk en di e tuur gesc hiedenis e n de d aarn a a st g elez en boe in d e lite ratuurgesc hi e denis word e n ge noe md ke n e n ve rwe rkings opdr ac hte n z ie a fb eel m e t b e tr ekking tot na oorlogs e sc hrij v ers op din g 2 h et ge le z e n we rk van toep ass ing zijn in j anu ari e n febru ari l e zen d e le erlin ge n in vrije keuze tweetalle n een bo ek uit ee n b e p aald e stro min g zo e k en hier informatie ove r en onde r bij alle o nd erdele n va n he t p rogramma mo ge n zo e k en we lk e kenme rk en van d e s troming d e leerlinge n ze lf uit alle opdrac ht e n kie z e n te ru g zijn te vinde n in he t gel eze n w erk d e maar in hun ve rw e rking mo et e n ze we l ke u s vo or ee n s tr o min g wordt b ep a ald door duide lijk verantwoo rd en wa arom z e juist de s tromingen di e geno e md worde n in hoofd d e ze opdra c ht gekoze n hebb e n e en l ee rlin g s tuk 6 v a n de lit e ra tuurm ethode individu eel die bij voorbe e ld ee n a nd er e tite l wil ve rzin word en hi er v e rwerkin gsopdrac ht en bij ge nen bij ee n bo ek kies t di e opdrac ht niet m aakt in maart en ap ri l wordt s p ec iale allee n omdat hij h e t le uk v indt o m te do en a a ndacht b es t ee d aan verschi lle n in genres m aar ook omda t hij vindt dat de huidi ge tit e l d e l eerli ngen lezen een wer k van een be ni et voldo e t niet krachtig geno eg is o f ni e t paald g enre w a aro ve r ve rvol ge ns in de le e s h e t h ele bo ek omva t kri ng ges prok e n wordt zi e p 3 5 4 in m ei uit s ommige b a lansversl age n bl eek ac hte r a f sc hrijv en de le erlinge n een balan sve rslag zie dat leerlingen d e be s taande v erwerkin gs op p 354 e n l ev ere n z e hun lees doss ier in drac hten ni e t altijd even zinvol vond e n en d a t ze liever z e lf een opdra cht bij e en bo e k 354 moer 1996 6 literatuu r vwo vo ri g jaar reinaard de vos waarbij ze o overzicht literatuuronderwijs 5 havo het middel nederlands en het middeleeuwse maatschappijb e eld vergeleken met het huidi i logboek literaire map ge nederlands en het twintigst e eeuwse maat s chappijbeeld in 6 vwo prober en l ee rlingen 2 ko rt verslag van de twee gelezen grip te krij gen op het o e dipusmotief en de boeken voor de literaire ma p filosofie van muli sch door de g ri eks e mythen erbij te halen en te grasduinen in de we reld 3a aantekeningen literaire k ri tiek van s ofi e van jo s tein gaarder b mening en argum enten s tencil wanneer leer li ngen zelf in d e materi e dui ken zelf asp ec t e n uitki e zen waar z e sneer 4 rec en sies opdracht welk e over wi ll en w e te n zelf mate ria al zoe ken en a rgumenten gebruikt de schrijver met elkaar s amenwe rken om een boek of ben je het er me e eens schrijver b e ter te b egrijpen dan vormen deze activiteiten voorbee lden van zelfstandig leren 5 a a ntekeningen hfd s t z r 22 bij uitstek bovendien hoeft het mat eri aal in neoromanti ek naturali sme een lee s do ss ier ni e t beperkt te blijve n tot de v erslag van een bo ek we e rg a ve van verwerkingsopdra c hten als verwerkings opdra c ht leerlingen ergens e en art ikel of ee n aankondi gin g va n ee n film of tv programma tegenko 6 aant e keninge n expre ss ioni sme men die h etz elfde onderwerp b e handelt a ls dadaisme vit a lism e de roman di e ze lez e n kan dat e en waarde bes preking dri e gedichten vo lle aanvu ll ing zijn op het mate ri aal in het verwerkingsopdra ch t leesdossier 7 aante keningen e ngagement in de kl a s werk na ar keuze ve rslag v e rwe rkings opdra c h t er wordt door d e le erlingen zo we l i n de klas al s thuis a an het lee s do s si e r gew e rkt per 8 aantekeningen ni euw e zakelijkheid trimeste r wordt een aantal le ss en beste ed aan werk naar keuze ve rslag het zelfstandig werken aan het le es dossier verwerkingsopdrac h t het voordeel van het werken in d e k las is dat leerlingen gemakkelijk kunnen s am e nwerken 9 aantekeningen de tweede en dat de doc ent als vraagbaak binnen hand wereldoorlog bereik is ee n voorwaarde voor goede lee s werk na ar keuz e ve rhaalanalyse dossierle sse n is dan wel dat er ee n sfeer beoordeling gecreeerd wordt waarbinnen ieder een kan doen wat hij mo e t doen leerlinge n moeten io balan svers la g in all e rust kunnen lezen aan hun opdracht kunnen werken vragen kunn e n stell en aan afbee lding z inhoudsopg a ve lees doss ier 5 havo de docent en za cht met elkaar overleggen zoude n verzinnen omdat de docent e n het voor boeken en achtergrondinformatie kun van be lang vinde n dat het leesdossie r een nen leerlingen te recht in de zeer go ed ge do w eergave is van d e literaire beleving en cumenteerde en geoutille erd e sch o olbiblio ontwikkeli ng van de l eerling en niet een theek weergave van wat z ij als docent belangrijk de docent loopt tijdens deze l ess en rond vinden is be s loten dat leerlingen naast de om te kijken waar iedereen mee bezig i s bestaande verwerkingsopdrachten ook zelf bekijkt hier en daar enkele le es dossiers en in overleg met de do cent verwerkingsop gaat gesprekken aan naar aanleiding van een dra cht e n mogen bedenk e n ook daarbij geldt boek of een verw erkings opdra cht dergelij dat de opdracht voldoende diepgang moet ke ge sprekj e s met leerlingen vindt de s e cti e hebben zo las een aantal leerlingen uit 5 erg belangrijk want literatuur i s n i et all ee n 1996 6 moer 355 literatuur om te be s tude ren maar juist ook om over te h eb j e al eerder ee n verh alenb unde l praten gelezen in de ve rwerkings opdrachten en ook in de kun je positieve aspecten van het le zen gespre kken die in de klas word e n gevoerd van een verhalenbundel noemen met le erlingen staan ni e t a ll e en de roman of kun je negati e ve aspecten noemen het v erh a al maar vooral ook de beleving en zo e k je herke nning in een v erha al e rv aring van de leerlin g van die roman of dat heb j e in dit s pe c ifiek e geval verh aa l centraal h erkenning gevonden moet een romanpersonage voor jou leeskrin g geloofwaardig zijn waarom welk persona ge vond je een goede manier om ov e r erv a ri ngen te geloofwa ardi g waarom pr a te n i s het houden van een l eesk ri ng in de welk pers ona ge vond j e kl as m et d e z e werkvorm i s h e t over betuwe ongeloofwaardig waarom co ll e ge v e rtrouwd ge raakt door de c urs us i s er een ve rhaal d at je een ander e kijk d e klas als leeskri ng van het proj e ct sire n e op de wer eld h e eft geg eve n wa arom dit proj ec t vond van 1993 tot 1996 pla a ts in kun je je voor s tell en dat j e de provinc ie zeeland en in h et knooppunt inte rpretatie van een verhaal arnh e m nijme gen op initiatief van de minis afhankelijk is v a n je eigen s temming ter van w elzijn volks g ezondheid e n cul van het moment tuur thans oc w het do el v an sire n e w as laat jij jouw s te mming b ein v lo e den het b e vorde re n va n he t l e z e n van tw a alf tot door een verhaal en m e t ac htti e njarige leerlin gen van xnvo e n vwo en het tot s tand bre ngen van e en afb ee lding 3 aanda chtspunte n leeskring uit de stru c turele samenwerking tuss en bibliothe handleiding de kla s als l ees kring ken e n sc hole n voor xnv o en vw o d e leeskring wordt in 4 havo gebruikt om leerlingen e en v ers lag van de zak en di e tijdens te praten over het genre van boeke n gedu h e t ge s prek aan de orde zijn g e wee st dat in re nd e ee n les wordt in d e klas een k ri ng ge h et lee sdoss i e r b ew a ard wordt voor zowel sprek ge houd e n w a arin leeserva ri ngen wor d e do c ent als d e le erling en is d e l eesk ri ng een de n uitge wi sse ld naa r aanle iding van de gel e ongewone en g ee n gemakkelijke opdracht zen bo e k en voor een lees k ri ng is een verha waa ri n het d e kunst is ni et terug t e vall en in lenbundel bij uitst e k ge s ch i kt omdat leerli n de oude rolv erde ling waa ri n de doce nt bij gen h e t vaa k moeilijk vinden hiervan een een roman of verhaal d e leerlingen van verslag t e maken of de rode draad te ont informatie a naly se e n instructie voorziet en d e kk e n ook e e n dic htbunde l l e vert ve e l d e l e erlin gen ongemotiv e erd a c hte rov er l e u ges pre kss tof op m a ar ko s t o ok b ehoorlijk ne n e n hun b etrokkenheid verli e z en bov e n ve el voorb ere iding di en i s e en de rge lijk e werkwijz e h et me est tijde ns h e t k ri ngge sprek is h et vooral b e geschikt in e e n redelijk klein e gro ep in een langrijk dat de eigen beleving van d e lee rlin grote groep kan ni e t i e dere e n e ve nve el aan ge n ruime aandac ht krij g t zie afbeelding 3 bod komen waardoor l eerlinge n hun a an naas t de vas te vrage n kunne n natuurlijk dacht kunnen v erlie zen en afhake n ook alle rlei ander e asp ec t e n a an bod komen m ees tal kaarte n d e leerlinge n ze lf ook as pe c bal ansvers l a g ten aan wa ar z e nie t go ed r aad me e wet e n bijvoorb eeld d e v erklari ng van de tite l bij een aan het eind e van elk s chooljaar wordt door verhaal of d e rode draad door de hele verha alle leerlingen e en balansvers lag g eschreven lenbund el he e n door elkaar te laten vertel ter afs luiting van het leesdossiergedeelte van len te lui s teren en t e a ssociere n kunne n dat jaar net als de lee sautobiografi e geeft het le e rlingen e lkaar in een k ri ngg esprek een he e l balansver s lag inzic ht in de ontwikk eling van eind op we g helpen de lezer e n v e rschaft het aanwijzing e n ten tijdens e n n a het kri nggesprek maken de aanzien van de in ri chting van he t literatuur 356 mo er 1996 6 literatuu r wat betekent voor jou lezen van voo ral i n h et begin van het jaar was i k niet literatuur is dit anders dan het lezen z o h eel erg kapot van literatuur e n alles wat van jeugdboeken strips daarbij hoort maar ik m oet zeggen dat ik wat is het belangrijkste dat je hebt alwe er aardig van d ez e s t elling be n t erug geleerd van het l ezen van literatuur geko m en ik b e n er nam elijk acht e rgek om e n wat i s het belangrijk s te dat je heb t dat h e t b es t a a nge naam kan z ijn o m een s gele e rd van de literatuurlessen le kker ond erui t te zakk e n m e t een l e uk boek lees j e anders dan bijvoorbeeld twee leerli ng 5 xnvo jaar geled e n waarom wat vind je leuk nie t leuk aan met d e li te ratuurgeschi e de nis lesse n die we va n literatuur u h eb ben geh ad op sch oo l is me een stuk wat vind je moeilijk aan literatuur duide lijker ge word e n wat nu d e versc hille n over welke thema s l ees je graag zijn z ijn in de h ele wirwar van schrijve rs dit andere thema s dan vori g jaar sc hrijfs tijlen th e ma s e n d e rgelijke ik de nk wie is j e favo ri et e sc hrijver uit je dat h e t voo r mij ze k e r wel nuttig was want lees dossier waaro m n u kan ik ee n b ee tje de g ro t e lijne n wie is je minst favori et e sc hrijver uit weergeve n in de h e le lit e ra t uur in h e t begin je lee sdos si er en wa a rom wa s m e dat echt nie t duide lijk heb je e en voorkeur ontwikk eld voor l eerli ng 4 havo een b epaald genre heb j e no g opme rkin g en ten aanzie n ee n hee l m oo i boek vond ik he t g o u den e i van d e lit e ratuurle ssen van tim kra bb e no u juf ik m oet zeggen dat ik b est een bee tje geno ten heb v a n dit afb eelding 4 sel ecti e uit de aandachtspun te n boe k ik h e b e ro ver nage dach t waaro m dit b a lan sv e rs lag boe k mij z o a an sprak all e ree rst hou ik van spa nning in ee n verhaal ten twee de is de ond erwij s in he t v ersl ag mak en lee rlinge n al s s itua t i e in h e t b oe k zo gegeve n da t ik mezelf het ware de balans op v a n ee n jaar lit eratuur h ee l goe d in k a n leve n onderwij s het do e l wordt hen exp liciet leerli ng 4 xnvo meegedeeld namelijk h e t formulere n van een antwoord op de vr a a g ho e zij zi ch dit jaa r oo k in het lezen van ge dichte n heb ik m e als lezer he bbe n ontwikke ld om z e hie rbij ee n bee tje ve rdi ept in d e les h ebben we on s behulpz aa m te zijn hebb e n de do ce nten een verschill e nde malen bez igge h o ud en m et de lij st m e t aandachtspunt en ontwikkeld zie ge di cht e nbunde l all es op de fiets v an rutge r a fb eelding 4 kopland voo rhee n was ik eige nlijk een voor het s chrijven van het balan s verslag bee tje co ntra p oez i e ik dacht al t ijd d at worden le e rlinge n e rop ge wez en dat het se ntim en te le gedoe da ar is nie t veel a a n ge en vraag en antwoords pel moet worde n maar na een pa ar lessen i n t e ns ief b ez ig t e maar een vloeiende goed beargumenteerde zijn g ew eest m e t de di chtbundel h e b ik en van sterk e voorb e elden voorzie ne be ge m e rkt dat er vee l m ee r in een ge di cht z it schouwing niet a lle aandachts punten moe dan je op h et ee rs te gezi cht de n k t ik vo nd ten per se aan d e ord e komen h e t bal an s h e t int e ressant om dat t e o n tde k ke n e n vind vers lag wordt in de le s ges chreven daa rna h e t nu vee l l euk e r o m p oezie te leze n wordt het als onderde el van het l e e s do s sier l e erling 4 vwo same n met het leesdossier ingelev e rd zie afbeelding 5 afbee lding 5 enk el e c itate n uit balansve rs l age n toetsin g o ver betuwe co ll ege op h e t e ind van het jaar zowel in onder als bovenbouw m e t elke in het eer s te jaar toen het leesdossier nog leerli ng een afsluitend g esprek aan de hand maar in een paar klassen was inge voerd van het leesdossier nu met meer kla ss en e n hi e ld e n de docenten ned erlands van het meer leerlingen i s dat niet meer haalbaar 1996 6 moer 357 literatuu r het kost teveel tijd voor de docent om a ll e ten ze weten wat engagement is welke le e sdo s siers tot in de puntje s door te nemen schrijvers geengageerd zijn en op welke en met a ll e leerlingen een zinnig gesprek te aspect e n in boeken ze kunnen en moeten voeren de beoordeling die iedere leerling nu letten de docent moet zich dus heel goed op het eind van het jaar krijgt is het gemid verplaatsen in de leerlingen om te ontdekken deld e van het cijfer voor het leesdossier en wat ze nodig hebben om een dergelijke he t cijfe r voor h et b al a nsv erslag opd ra c ht uit t e v o er en en dan zijn we te rug het cijfer voor het l eesdoss ie r wordt bepaald bij het probleem van ervari ng wa nt wat op bas is van vo lledigheid een leerling die m oe te n ze ervaren en hoe ervaa r j e iets al s j e a lle opdrachten heeft verwerkt een goede niet weet wat je kunt ervaren d e leerlingen opbouw e n structuur heeft aangebracht in moeten een begrippenapparaat verwe rven zijn l e esdoss i er e n het g e h eel netjes h eeft maar de tijd ontbree kt vaa k om hier heel v erzorgd he e ft in ieder geval een voldoende uitgebr e id bij stil te s taan a lle s wat een leerling extra doet bezorgt hem door middel van opdrachten en gesprekken bonuspunten zo luidde een leerli ng van probe ert de docent toch dat proces van 5 vwo vo ri g jaar alle opdra chten in e n sloot bewu s twording te b e werkstelligen natuur ze ook weer a f met een klein intermezzo lijk zijn er l eerlingen die op een ba s i s niveau daari n bes chreef hij wat hij zo leuk aan d e blijv e n s teken ze lezen maar komen ni e t opdra cht vond waarom hij h em had uitge verder dan standaardopmerkingen over he t kozen en welke zaken hij tijdens het maken gelezene zo n leerli ng leest bijvoorb e eld een van de opdracht was tegenge komen of hem gedicht van paul van ostayen en bes chrijft dit war e n opge vall en als raar en vreemd en daar blijft h e t bij som s h et c ijfer voor het b alansve rs lag i s gebaseerd is e r ook verzet soms willen leerlinge n zi c h op de mate waari n de leerling zijn ontwikke niet ve rdiepen in een onderwerp will en ze lin g be s chrijft in hoeverre hij voorbeelden op geen enkel e manier emotion eel betrokken no e mt van boeken om zijn kennis en ont raken natuurlijk is verzet ook e e n ervari ng wikkelin g te ill ustreren etcet e ra maar als docent hoop je op bereidheid gelukkig zijn er l ee rlinge n di e wel verd er haken en oge n komen die vanuit e en int ri nsi ek e motiva ti e dieper in een boek v e rhaal of dichtbund el w e rke n met het lee sdossi e r b e t ekent niet dat duik en als een de rgelijke leerling een tekst alle problemen van het tr a ditionele litera van paul van o s tayen lee s t probeert hij tuuronde rwij s zijn opgelo s t uit het boven bijvoorb e eld de ac hterliggende idee en va n staande blijkt bijvoorbeeld dat te ks t e rv aring van o stayen te a chterhalen zoekt hij er hoog in het vaandel staat maar ook aan g edicht en bij die erop lijken en vraagt zich af ervaren zitten haken en ogen want wat zijn of hij het eens is me t het wereldbeeld dat erva ri n g en eigenlijk ho e le e r je leerlingen derge lijk e gedichten uitstralen hun erva ri ngen onder woorden te bre nge n ho e breng je ve rdi eping in hun erva ri ngen een ander proble em waa r de sec tie tegenaan aan het is d e b e doeling dat de l eerlingen ee n is gelop e n is de t oe ts ing van het lee s dossier op bewustwordings pro c es doormaken waarbij het e xamen de leesdos siers vormden h e t ze zic h afvragen wat ze met lite ratuur kun afgelopen schooljaar 1995 1 996 voor d e nen wat lit e ratuur voor h en bet e k ent en eer s t e ke er d e ba si s bij het monde linge school waarom literatuur voor hen waard evol is di e onderz o ek nederlandse literatuur va n het bewus twording ontstaat niet zomaar leerlin havo bij de voorb e re iding w are n de docen gen uit 4 havo die een geengagee rd e s chrij ten per leerling meer dan een uur bezig met ver moeten lezen moeten een w erk kiezen het doornemen van het leesdossier en het b e kijke n in ho e ve rre dit geee ngageerd i s in op s te ll en van goede vrage n bij d e gelezen hoeverre de sc hrijver eri n is geslaagd zijn boek en e n de daarbij g e maakte ve rwe rkings engagem ent over te brengen en in hoeverr e opdrachten een enorme en nauwelijks haal ze zi c hzelf bij het onderwerp betrokken bare tijdsinveste ri ng in de morsdelinge n kwa voelen voordat leerlingen dit kunn e n mo e men vooral die aspe c ten aan de orde die d e 358 moer 1996 6 literatuu r foto chris van houts leerling ook al in zijn balansverslag beschre ri ng h e eft e en e igen plaat s ve rworven e n ven had namelijk zijn p ersoonlijke l eeserva wordt gecombineerd me t tekstb es tuderi ng ring en ontwikke ling op het gebied van mee r dan het traditionel e literatuuronderwij s literatuur be spreking van de gelezen boek e n biedt het lee s do ssier versc hill end e mogelijk en gemaakte opdrachten en zijn vi sie op h e t hede n om met literatuur om te gaan boven genot e n li teratuuronderwijs de vraag is of dien zijn docenten b e ter in staat de leerlingen deze h erha ling verm e den kan worde n door te begeleiden bij het leze n en verwe rken van bijvoorbeeld lee rlinge n alleen een b al ansver literatuur omd a t ze m eer middelen tot hun sla g te laten s c hrijven of a lleen een monde bes chikking h ebben om literatuur tot ee n ling te laten doen kan aan leerlingen de keus ged eelde e rv aring te maken werken met he t word e n gelaten zijn resultaten op die manier leesdo ss ier is geen ontdekking van de hemel nog g elijkwa a rdig en v e rgelijkbaar ov e r maar miss chi en wel een li cht erva r en van ho e de ze kwestie i s binnen d e sectie het laatste het zou kunnen zijn woord nog niet gevall en noten en literatu u r tot slot i met dank aan diny gradussen docent neder uit h et boven staande blijkt dat d ri e jaar lands osc en margitka van woerkom lite werk e n met het lee sdossier niet bet e k e nt dat ratuurdidactiek kun voor hun advie zen e n h et eindstation be reikt is het leesdo s sier zelf inspirerende commenta ar bij he t sc hrijven de bijbehorende werkwijze en de rol van de van dit a rtikel do c ent blijve n ond erwerp v an re flec tie en ontwikkeling 2 het derde gede e lte van d eze publicatie de ro l w e l is duidelijk dat het literatuuronderwijs van h et lees doss i er in de praktijk van h et onder op het over betuwe coll ege in bemmel op wijs door margitka van woerkom verscheen belangrijke punten veranderd is tekste rv a eerder in van woerkom m de rol van he t 1996 6 mo er 359 li tera tuu r leesdossier in het literatuuronderwijs in tsjip intercultureel 2 2 blz 3 2 4 2 1992 de ve rwerkin gsop drachten in dit a rt ikel zijn geb aseerd op het literatuuronderwij s artikel van gielen p effe uitrekenen wat ik van dat boek vind in moer 6 blz 3 6 43 1984 een polemiek 3 deze mogelijkheid geeft gielen ook in zijn artikel effe uitrekenen wat ik van dit boek vind zie noot 2 dit artikel is nog verkrijg baar bij het voty bureau lite ratu u ro nde rwijs wat heeft dat nou voo r z in moor w de m van woerkom het leesdossier lee rlingen s te llen d eze vraag regelmat ig d oce nten in het literatuuronderwijs nijmegen katholie b eantwoo rd en de vraag v aak h eel v erschill end ke universiteit 1 993 voo r de ee n is lit eratuur ee n manier o m a an gielen p effe uitrekenen wat ik van dat boek c ultuurov e rdracht te d oe n de and er be na drukt h e t vind in moer 6 1984 blz 36 43 b elang v an de p ersoo nlijke on twikk el ing e n een woerkom m van de rol van het leesdossie r de rde ziet lit eratuurond e rwijs als een manier o m in het literatuuronderwijs in tsjip 2 2 1992 analytisc he vaardig h ed e n te oefe nen d e m ees ten blz 32 42 z ull en ee n com b i n ati e v an deze d oe le n n ast reven in de afge lop e n jaren zijn e r kra chtige s t e mm e n opgegaan om literatuuro nd erwijs oo k i n te ze tt en v o or h et vergro te n v an h e t wed e rz ij ds culturee l b eg rip in o nze multic ulturel e sa m e nl ev ing we spreke n dan va n inte rc ultureel lite ratuuro nde r wijs wa arin naas t nederlands talige li teratuur oo k andere c ulture n aan b o d k ome n uit de examenvoorste llen van de vakontwikkel groep blijkt d uidel ijk dat de vog n nie t voo r int ercultureel lite ratuuro nde rwijs h eeft gek oze n er is expli cie t sprak e van ne de rlands talige literatuur koo s hawinkels v oo rz itt e r van de stichting pro m oti e lite ratuuro nde rwijs be tre urt d eze k e u ze in h oge mat e hij opent deze p o le mi ek doo r uitee n te ze tt e n waar o m int e rc ulturee l lite rat u uro nde rwijs dringe nd ge we ns t is e n ho e h e t ge realisee rd kan wo rde n binn en de huidige s tudi e b e la s tings tab e ll e n th eo witte ma a kte dee l uit va n de vog n hij b es trij dt op pe rsoonlijk e titel de c la im die in tercultu ree l literatuuro nd e r wijs op het vak nede rla nds legt hoe we l de exam e nvoors telle n inmiddels d oo r d e p o litiek z ijn goedge k e urd en h e t pl e it du s a l is besl echt h eeft de red actie t och gemeen d aandac ht te m oet e n bes ted e n aan de z e p o le mi ek he t gaat hie r om een belang rijk punt van kritie k op d e voc voors t e lle n nu er druk wordt uitgeo efe nd om h e t o nd e rdeel lit eratuur van de verschill e nd e tal en te integre re n t o t een vak ma ar oo k vanwege h e t nieuwe v ak cxvi waarin sprak e is van we reld literatuur zal he t int e rcultureel persp ec ti ef wee r vo lop aanda cht krijge n 36o moer 1996 6