Het lezen van Rosa. Visies op een probleem

marjolein bure u it voerb ar e o p lossin g in d e praktij k is d a t ideaal niet realiseerbaar maar dat betekent niet vera ellen van bork dat we nu maar moeten berusten het minste wat ge daan kan worden is het naas t elkaa r p re wim davelaar sente ren van verschille nde o plossing en vo or een en hetzelfde probleem waardoo r in ied er a g bus geval duidelijkheid o nts t aat over de ve rsch ei den heid aan visies d aarom is d e redac t ie van wil van rijn plan r egelmatig ee n casus te p resent eren de eers t e gaa t over h et lezen van r osa jeanne smit s als marjolein b ure rosa in de kl as krij gt werkt zij inmid d el s voo r het vij fde jaar in een duobaan op een basisschool waar de kinderen leren lezen en schrijven via de methode freinet het lezen van ros a helaas wi l het met het leze n en schrijven van rosa niet erg lukke n n a an d er half j aar on visies op een probleem d er wijs is er na uwelij ks enige vooruitga ng te b espeuren een vaker voorkome nd p robleem waarvoo r d e oplossi ng n iet onmidd ellijk voor d e hand l igt kortom ee n gesch ikt geva l voor het taal ond erwij s is een voorwe rp van aanhou ee n casus en d e re dactie is marjo l ein b ure da n dende en veelzij dige zorg d ie veelzij d ig heid oo k er ken te lijk voor haa r bereidwilligheid d eze blijkt uit een nog maar zeer onvolledige o p casu s d ie eerder ge b r uikt is in een werkgroep somming van de b etro kkenen l eer krachten van de freinet b eweging ter b eschikking t e onderzoekers opleiders medewer kers van stellen schoolbegeleidin gs d iensten en pe dagogische de ee r ste twee a d viezen worden gegeve n centra l ee rplanontwikkelaars en toet scon door collega s vera e llen van b ork werkt op structeu rs een opvallend asp ect van die zorg een basisschool waar eveneens vo l gens de me verlening is dat men h et zeld en met elkaar eens thode freinet lees en sch rijfonderwijs wordt is de mensen die dagelijks voor de klas staan gegeven wim davelaar is verbonden aan een krij ge n nogal eens t e h ore n d at d e metho d e basissch ool in ams t erd am z uidoost vervol waarmee ze wer ken eigen lij k allee n in de vorm gens reagee r t mevro uw d r a g bus zij werkt geving verschilt van die van vijft ig jaar geleden a l s universi tai r h oofdd ocent aan d e rij ks uni en dat t er wij l er sindsdien nat uu rlij k wel het ve r sitei t groningen waar ze onderzoek d oet een en ander veranderd is in d e wetenschappe naar de diagnostiek van leerproblemen en be lij ke stand van zaken h et geijkte ironisch e ginnend lezen daarnaas t adviseert zij in h et weerwoord is d at wetenschappers natuurlijk kade r van een sc hoola d viesp ra ktijk leerkrac h al tijd gel ij k hebb en tot het moment d at ze zelf ten e n ouders over problee ml eerl ingen ten voor d e k l as s taan slot te zijn we te r ade gegaan bij wil van rijn en het is b egrijpelijk dat er zulke verschillende jeanne smit s van het centru m voor motori sch standpunten zijn een le raar b esc hikt over een remedial teaching n s c in d en bosch ander soo rt deskundigheid d an een on d erzoe d e re dactie b etreur t het d at prof dr j j du ker en d e tak en van een leraar zijn ook niet te m ont ni et bereid was zijn visi e te geven blij vergelijk en met die van een onderzoeker d eze k e ns zijn antwoord koes t ert hij diepgaand e b e verschille n l eiden tot uiteenlop e nde d efi nities zwaren tege n d e meth ode frei net h ij schreef van d e problemen d ie zich i n het ond er w ijs ons d at kinderen d ie i n aanleg z wak zijn met voord oen en dan ligt h et voor de hand da t men betrekking tot de voorwaarden om te leren le ook tot uiteenlop ende opl ossingen voor die zen door het hanteren van deze methode gega p roblem en komt d eze b egrij pelijke situa tie is rand eerd het late nte leesp robleem mani festere n n atuu rlijk geen wen selijke i n het i d eale geval is en i n het on derwijs vastlop en jamme r d at hij er voortdur end overleg tu ssen d e betrokke nen zij n bezwaren n ie t wilde ex pl iciteren juis t he t met al s resultaa t een s tructurele e n praktisch p olemisc he karakter maa k t ee n casus aantrek 1990 3 moer 83 kelijk hoe meer visies op een en hetzelfde pro in eerst e ins tantie vonden wij dat dat niet bl eem d es t e groter d e ka ns dat d e lezer e r een klopte rosa was act ief en gezellig ze wild e aantreft die mogelijk een oplossing biedt voor overal wel aan meedoen werkte hard en en zijn of haar probleem thousi ast zowel aan lezen schrijven en rekenen o mdat we het nie t bij d eze en e keer willen als aan knu t selen toneels p elen en teke nen z e l aten spree kt he t voor zich dat d e red actie ge werkte wel slordig en haastig was wei nig kri i nteresseer d is i n p raktij kbeschrijvingen die als tisch ten opzic h te van haar werk als het maa r casus dienst kunnen doen vlug klaar was was zij tevreden direct na de zomervakantie b eginn en de k in deren u it groep 3 van het leren lezen en sch rij ven van hu n eigen tek sten ze tek enen eerst een verhaa l en wij schrijven de teks t erb ij en langza marjolein bur e merhand schrijven ze stee ds meer woorden zel f het duurde lang voordat r osa ze l f tek ste n het lezen van rosa schreef z el fs woord en die alle kinderen va n groep 3 geleerd ha dden wist ze vaa k niet of niet precies toen ze eenmaa l zelf schreef schreef ze alles rosa is 7 jaar en io maand en ze zit nu in groe p op het gehoor ook woorden die ze kend e en 4 van een heterogeen samengeste lde groep 3 tot korte woordjes als ee n u n ze k o n achteraf vaa k en met 5 en het is november als ik dit schrijf de tekst zelf niet meer l ezen bekee k de te ke r osa kon al leze n t oen ze in onze groep kwam ning waar ze veel aandacht aan besteedde en vo rig ja ar z e heeft een o uder broertje vangjaa r wist weer waarover h et ging met enige moeite en h ad van hem lezen geleerd hij zelf kon ook al konden wij he t verhaal dan meestal ook wel lezen toe n hij 5 jaar oud was rosa heeft oo k ontcijferen de inhoud van haar teksten was re twee jo nge re broertjes van s en 3 jaar ou d d e lij k gevarieer d ze sch reef over dingen dicht r os a lee k een k in d met wie wij weinig proble bij zoals broertjes p appa o p reis o p a en oma men te ver wac hten h add e n d e kleute rj uf zei al feest o p school en ze m aakte soms oo k fantasie lee n d at ze zic h nogal ge makkelijk overal vanaf verhale n maakte en dat ze uit zichze lf weinig variatie in toen r osa na de zo mervakan t ie in groe p 4 activiteiten ontploo id e kwam was haar slo rdige manie r van te ksten een gewone tekst m et daaronder de woo rden die rosa extra oefende omdat ze die intu ssen fo u tloos zou moeten kun n en sch rijven 84 moer 1990 3 schrijven niet veranderd we besl oten o m regel b oe kjes het niveau van net n a de bo tjes ze l eest matig samen me t haar een tek st te maken zodat langzaam meestal in zic hzelf s pellen d o ok ze gedwongen zou worden gerichter en gecon k orte veel voorkomend e woo rd en s pelt ze n o g centreerder te werken dat helpt wel ze denkt als je vragen s telt over de inho ud van ee n b oe k b eter na voordat ze een woord o p schrijft ze je kan ze met enige moeite vertellen waarover maakt echte r nog st eeds veel fo uten tweeklan het ve r haal gaat rosa kiest nooit uit zichzelf d e k en schrijft ze als een letter een u voor een ui n leeshoek en ze b ekijk t nie t zo maar b oekjes voor ng ze schrijft had als hat heb al s h ep et cete als ze kiezen mag richt ze het liefst met een ra ze begint de laatste tij d wel langere verhalen p aar and ere meisjes een p opp enhoek in en re te schrijven gelt daar p recies wa t er allemaal geb euren m oet te ks t en voorleze n in de k ring vindt rosa w ij kwamen er niet ac hter wat ze verder ech t m oeilijk ze komt e r vaak niet goed uit en heeft leuk vond behal ve binnen en buiten sp elen en regelmatig geen idee wat h et onderwerp van knutselen naaien en tekene n z e leek zich ech haar tekst was ze prob eer t dan te spellen maar ter nooit te vervelen dat levert weinig op en ze maa k t na u welijks ge tot onze verb azi ng kon ha ar moed e r ook niet bruik van de context de t ekening of woord en zeggen wat r osa nu ech t leu k vond op h et die ze wel weet datzelfde gebeurt als ze h et rap p ortagegesprek in juni zei ze dat d e drie dagboek van de k l as waarin ze zel f geschreven jongens zeer geinteresseerd zij n i n de wereld heeft moet voorlezen om zich heen maar dat ze niet goed wis t wat ze z el f lezen in leesboe k en deed ze eigenlij k met rosa moest alles deed ze maar kort met nooit met plezier i n het begin van groep 3 1 as ze enthousiasme en ver der speel d e ze wa t onbe soms als de oud erejaars zelf l azen maar nie t stemd we spraken af dat we haar op school e n langer dan vijf minuten nu leest ze soms me t thuis zouden stimu leren tot een wat bredere be een ander kind om d e beur t in gem akkelijke langstelling voor de wereld sis to wt s het sih 0 om cp ck f 3 here it ij cv a l pn o v t i 1cp 1 00 ov t j ev1 i qp tu r rf hatu s e z v t vr 1 2 run een tekst waa rbij met een is aangegeven welke woorden rosa zelf m oest verbetere n ze heeft de verbeterde woorden erbovengeschreven de zwartgemaakte woorden zijn namen 1990 3 moer 85 h et eerste j aar gi nge n de meeste o nderwerp en bart en maarten in mijn eigen kl as b eiden he b i n de kring aa n r osa voor b ij z e was nog erg ben vorig jaar toen ze in groep 3 zaten doo r jong in haar manier van doen maar leek zich oms tandighe d en voo ral technisc h leren lezen ook daarb ij eigenlijk nooit te vervelen de laat in september van dit schooljaar lazen ze moei ste maanden wordt dat anders rosa neemt veel zaam s pellend de meest eenvou dige l eesboe kjes din gen mee naar school niet alleen p opjes en lezen vonden ze niet leu k maarten zei ze lfs nieuwe haarsp eldjes ook ru p sen cocons en ste ronduit dat hij een grote hekel aan lezen ha d nen ze ve rtelt er uitgebrei d en duidelijk over ook he t teksten schr ijven was voor beiden een en is mee r betrokken bij wat a nde re ki nderen plichtmatig gebeuren vertellen de studie van maarten en bar t het lijkt of rosa de laatste tij d dus wel wat ver an d e rt maar onze zorg is toch dat z e met lezen eind sep temb er was er in de laten zien en vertel en schrijven nauwelijks vooruit lij k t t e gaan het k ring een heel ges prek ove r rup sen eri wormen is nu anderh a lf jaar gele den d at ze leerde lezen maarte n en b art de d en heel geinteresseerd mee en ze leest eigenlijk niet veel beter dan toen we spraken af da t we wormen zouden zoeken met schrijven is d at iets beter maar zeker niet in de sch ooltuin en een wormenbak voor in de voldoende klas zo uden make n ik koos maarten en bart uit ligt h et aan haar sl ordigheid en h aast is h et om dat te doen met een schepj e en een jampot haar mo tivatie of is het nog iets anders en voor vert rokken ze naar de school tui n na een tijdje al hoe kun je haar activeren en vooruit helpen kwamen ze teru g met het potje vol me t rege n wormen i n een smalle gl azen bak deden we af wissel end la agjes vochtige tuinaarde en zand uit de zandbak b ovenop legden we blaadjes en toen konden de wormen in de wormenbak ten vera ellen van bor k s lo t te zoc hten maa rten en bart een kistje zo d at de wormenbak in het donke r kon staan rupsen stenen en cocons ik s telde hen voor o m bij te houd en wat er de komen de dagen met d e wormen in d e ba k zou geb euren en een studie ove r wormen te maken bart en maarten reageerden enthousiast samen bes t e marjo l ei n bedachten we wat ze zouden bestuderen bij wat me he t meest o pval t in jouw verslag over voorbeeld h oe een regenworm eruit ziet kop he t lezen van rosa is dat lezen kennelijk geen r ingetjes haartjes verdi kk ing h oe hij zich en kele b eteke nis of functie voor rosa heeft voortbeweegt wat een regenworm eet en wa t va n haar oud ere b roe r heeft ze waarschijnlijk een worm doet in de gron d b art en maar ten alleen de letters gel eerd en de techniek om van zou d en dagelijk s aan hun s t udie werken tijdens letters woorden te maken de werkhoeken ik vraa g me af of j e dat lezen kun t noemen in elke dag sch reef ik van tevoren o p een werk f reinet on de rwijs d e groodt simon 1989 kaa rt wa t ze kon den d oen naar aanleiding van j a n sen sc h oonhoven 1979 zonnevel d 1985 het pl annetje dat we tevoren gemaakt had d en proberen we uit te gaan van d e functie die lezen toen ik maarten en b ar t d e eerste keer hun en schrijven h e bben in het d agelijk s l even l e we rkkaart gaf en tegen he n zei dat ze daarop zen en schrijven hebb en een communicatieve en kon d en lezen wat ze die dag kon d en doe n ke een expressieve functie door midd el van ge ken ze me verbaasd aan me t z n tweeen gingen schreven tek sten kun je u it d rukk in g geven aan ze zitten puzzelen en kwamen af en toe een ge dach ten ervaringen en gevoelens en kennis woord vragen dat ze niet k o nden lezen d aarna ne men van d e gedachten ervaringen en gevoe gin gen ze aan d e slag d e dagen erna ging het l e ns van andere n leestechniek heeft hierb ij een leze n van de werkk aart stee ds be te r b a r t en ondersteunende ro l rosa b eheerst allee n de maarte n kon d en er meteen mee aan het werk en tec hniek hoefden nie t te wachten tot i k tij d ha d om mon het verhaal van rosa doet me denken aan deling met hen afspraken te mak e n het lezen 86 moer 19903 van d e kaa rt maak te h en zel fs tan d iger en o naf l ees plezier nu een paa r m aanden la te r zijn z e han k el ij ke r van m ij i ets waar ze b eiden zicht allebei een heel stuk vooruitgegaan maarten baar plez i er in hadden lezen d e d en ze nu on leest in een vlot te mpo zo nder te s p elle n b ar t gemerkt in een andere contex t en h et kreeg een s p el t af en toe langere woorden no g ze weten functie voor h en goe d wa t ze l ezen en h eb be n er d ui delij k plez i er in gekregen met hun b oek in d e h and s taan ze in de mediatheek van onze school h aalde ik een te wachten op d e l eesouder en als die een e nkele b oekje over r egenwor men om d at de tekst vrij keer te l aa t is begi n nen ze vas t samen het i s moeil ij k was heb ik het b oekje sam en met h en duidelijk dat ze gree p heb b en g ekregen o p het gel ezen z e vonde n het moeilijk m aar wel inte lezen b eh alve het l eze n met elkaa r en d e bege ressant voo r mij was het belangrijk d at ze zo u leidende ou der lezen ze i n het stalwer k uur elke den ervaren dat ze zel f uit boeken oo k allerlei dag een k leine tie n minuten zelfstandig h oe interessant e din gen te weten ku nnen komen en wel ik ze daar regelmatig aan moet herinneren dat je boeken kunt gebruiken als je je met een d oen ze dat serie us en de laats te t ijd zo nde r be p aald onde rwer p b ezigh oudt mo pp eren h oewel we regelmatig een kijktafel ma ken over ond erwe rp en waar we in de klas mee bezig correspondentie zijn waarop on der an d ere informatieve b oeken ter inzage liggen waaruit i k ook af en toe stuk dit sch ooljaar corresp o nd eren we met onze jes voorlees was het voor maarten en bart de k las met een an d ere groep 3 4 in haren e e n eerste keer dat ze zelf lezend met een informa p aar wek en geled en kregen we weer p os t te tief b oe k wer kt en tot nu toe bekeken ze alleen rug b ehalve een kl assebr ief e n ee n b oek over de plaatjes rup sen waren er enkele p ersoonlij ke b rieven maarten e n bart schreven st ukjes te kst en te m aar ten kreeg ook een b rief hij las zijn br ief kenden elke keer over wat ze ui tgezocht en ont d irect en kwam vertellen ze willen weten h oe dekt hadden b ij voorb eeld over he t gangenstel ik die trein ill us tr ati e b ij mij n tekst heb ge sel dat de wormen zic h etend d oor de wormen maakt h et was l euk om te zi en hoe gemo ti bak h adden gegraven de haartjes die ze door veerd en zelfstandig maarten aan een antwoord h et vergrootgl as aan h et lijf van een regenworm we rkte terwijl hij nog moeite heeft met h et for h a dden ontde kt muleren van een uitgebreide tekst de laatste n a twee en een hal ve week hadd en ze hun we ken h el p i k hem b ij h e t schrijven van z n tek s tudie afgerond d e tek sten en tekeningen sten door aan zij n vrij feitelij ke beschr ijvingen plakten ze op mooi papier en de studie werd al s samen een s tukje b el evi ng en detaillering toe t e een klein boekje in el kaar geniet in een laten voegen dat l evert levendiger teksten op zien kring presenteerden ze hu n werk trots aan de he le k l as de wormenbak werd nog eens als ik naar maarten en b art kijk dan heb ik het goe d b e keken ten s lotte werden de regenwor gevoel dat er een heel p roces o p ga ng gekomen men weer in de schooltuin gezet is waarin b eiden plezier ge kregen h ebben in ee n eerste sta p o p weg naar een g roeiende leze n en sch rijven functie en b etekenis is voor lees motivatie was gezet allebei een dui delijke rol gaa n sp ele n daarnaas t heb ben ze meer greep g ekregen op h e t lezen samen lezen met een ouder waard oor ze meer zelfvertrouwen hebb en ont wik kels h un b e l angstelli ng voo r taal i n het om m aarten en b art een duw tje te geven b ij het algemeen is veel groter geworden ik denk dat techn isch lezen zochten we ee n oud e r die twee dat komt doordat in ons onderwijs lezen niet als kee r per week twintig a dertig mi nuten me t h en een geisoleerde aan te leren vaardigheid wordt wilde lezen vanaf begin oktober gebeurt dit besch ouwd maar d aarmee ben je er niet nu ze lezen leesboekjes met een ver haal geen de komende tij d gaa t het erom dit p roces da t rijges woord en of tech nische l eesoefeningen ma arten en bart doormaakten verder te voe het accent ligt zowel o p het veranderen van het den ik heb er veel vertrouwen in gezien hun spellend lezen in vloeiend lezen als op de in grote inzet houd van h et verhaal en op het kr ijgen van 1990 3 moer 87 terug naar rosa groepen bedraagt op dit momen t meer dan ne gentig procent z o n d ert ig leerlingen z ijn k o r je schreef dat rosa veel dingen mee naar school ter dan twee jaar in ne derl and verge te n mag neemt rup sen cocons en s t enen misschien ook niet worden dat veel kind ere n slec hts een kun je ook haar een studie laten maken liefst b eperkte tijd bij ons o p sch ool d oo rbr enge n same n met iemand met wie ze graag werkt omd at er nogal eens verhuisd wo rdt d e b ij l misschie n kun je rosa vragen om jon ge r e mer in z n glansrol van doorgangsh uis hier ki nderen in de gr oep voor te lezen of te helpen mee h angt tevens het ver schijnsel samen va n met lezen zij instromers deze modieuze term beduidt je zou lees ouderhulp kunnen overwegen dat kinderen in de loop van hun onderwijstijd naast groeiende motivatie het gevoel d at lezen b ij ons op school komen ter illustratie in het een functie heeft ge kregen kan goede techni curs usjaar 1988 1989 ha dden we te maken met sche steun een s t ukj e zelfver trou wen geven 120 mut aties o p 38o k inderen al met al ver schij nselen die ertoe geleid h e b ben dat de ik zo u het leuk vinden o m van jou te h ore n h oe school een aantal zaken goed h eeft moeten b e het met r osa en h aar lezen ver der is gegaan praten vaststellen en uitwerk e n om te kunnen misschien vind j e andere manieren om r osa we rken met voortdurend nieuw binnenkomen ve rd er te hel pen el k kind vraagt toch uiteinde de kinderen van wie een aantal gee n aanslui t i ng lijk een eige n benadering heeft bij het gangbare onderwijsaanbod h et taalonderwij s enige opmerkingen over het taalaanb od van wim davelaa r g roe p 4 waar in rosa is ge pl aatst zij n hier op h un p l aats het taalonderwijs in enkel e tec hni terug naar het begin sche onderdelen bij voor b eeld technisc h lezen en s p elling is kl assi kaal in die zin dat alle leer lingen daar tegelij k aan werk en ze werken dan wel aan eigen take n op h un eigen niveau an stel op de eerste schooldag na de zomervakan dere taalactiviteiten zij n onde r gebracht in he t t ie komt o nd er veel meer nieuwe kinderen een zogenoemde hoekenwer k schrijven stellen vrolijk type onze school binnen het is rosa b egrijpend lezen lees fluisterhoek h aar moe der h eeft een verslag van de voor d e school overziend kan gestel d worden da t gaande school bij zich met daarin zo n beetje de de leerkrachten veel ervaring hebben opge daan informatie die in de beschrijving van de casus met het bepalen van de beginsi tuatie van kinde staat ren dit geldt voor de meeste groepsleerkrac h r osa komt in een groe p te zi t ten met kind e ren ten niet allemaal want er zijn pas begin nen d e va n on geveer deze lfde leeftijd dezelfde leef leerk rachten b ij en de over het algemeen zeer tij d i n veel andere o pzichten zijn d e versc hille n ervaren taakleerkrachten lees leerkrachten die tussen de kinderen evident om iets van die zich bez i g hou den met individuele dan wel versch illen duid elijk te maken geef ik een korte kleine groe pjes k inderen behept met grote of b esch rijvin g van de school waar rosa i s terecht kleine p rob l emen gekomen d e taak l eerkrachten zijn meestal in d e weer met kin deren die d oor d e groep sleerkrachten d ie school staa t i n am sterdam zui doos t zeg wo rden aangemeld d it aanmelden geb eurt maar de sch uilnaam van de amsterdamse b ijl normaal ges proken in de kind erbes p re kinge n mermeer in d eze reactie zal ik n iet meehuilen d ie kennen we op twee niveaus ten eerste het in het koo r van treur i ge wolven n atuurlijk er niveau van de bouw alle groeps en taakleer zijn veel vooral social e problemen problemen k rachten van p akweg de onderb o uw bij e lk aa r die kinderen mee naar sc hoo l nemen waar leer per cursusjaar zijn er zeven b ijeenkomsten ten krachten in sterke mate mee word en gecon tweede is er het niveau van het taa kleerkrach fron teer d he t perce ntage kinde ren uit etnische tenoverleg d it overleg kent de ene week een 88 moer 1990 3 rondje problemen roosters materialen de d aar zitten we dan op een rijtje h ebbe n we a ndere week worde n er ki nderen besprok en nu taakleerkrachten toetsen kinderen observeren rosa heeft jong leren lezen van een broertje maken h an d elin gsplannen zijn o p zoek naar in groep 3 is nauwelijks vooruitgang geboekt geschi kte materialen enerzijds wordt gebruik ze heeft een hekel a an t aal dat w il z egge n con gemaakt van hetzelfde materiaal a ls in de groe crete activiteiten als lezen en sc hr ijven pen aanwezig is and erzij ds zijn er ook sp eci d e intern afgenome n toet sen maken du i delijk fie ke remedierende mat erialen de taakl eer dat rosa ver onder het te verwachten niveau krach ten werken over i ge ns ook met kin deren presteert die b oven h et hoogste niveau va n h un g roep het i s d e taa klee rk racht b ij afne ming van de uitsteken d e we rkplek varieert in de k l assen toetsen op gevallen d at r osa in feite geen s trate in een ap art kamertje of b uiten op d e markt d an gie toepast s pellend lezen is met enige goede wel in het p ark ter zijd e zij op gemerk t d at we wil n og een stra tegie te noemen e chter goed ond anks deze g loe dvolle beschrij ving rege l ma kij k end en luiste rend naa r een l eze nde rosa tig m et d e handen in het haa r zi tten niettemin moet de conclusie zijn dat ze niet spellend leest is en blijft de bijlmer een boeiend gebied om in maar een comb inatie va n s p elle nd en radend te werk en laat d aarover gee n misverstand be lezen toepast hetgeen ze blijkbaar haar hele s t aan leescarriere heeft volgehou den hebt u het schoolbeeld voor ogen staan dat teru g kijk end op rosa s l eesve rled en kan o p ga ik n u in op hoe h et r osa bij ons op sch ool gemerkt worden dat haar broertje van wie ze zou kunnen vergaan op vijfjarige leeftijd heeft leren leze n wellicht een on derwijzer in s pe is maar d an no g la ng de kinderbespreking geen vollee r de er is ie ts gro ndig mis de ont wikkel ing is gest agnee rd en daa r is een j aar na de eerste zoa ls te doen gebruikelijk hec t i l a ng te wei nig m ee ge daan e e n for s deel van sche schooldagen h ie r een tafeltje tekort daar het aanvankelijk leesproces is aan rosa voorb ij geen pennen kin deren die aan elkaar en de nieu gegaan d e toets r esultaten na lop end bl ij kt een we l eer kracht moeten wennen is h e t school aantal voorwaarden onvoldoende aanwezig leven weer in volle ga ng met name op aud itief ge b ied he t roemr uchte r osa valt op haar l ees en sc hrijfniveau verto hakken e n pl akken auditief an alyseren en nen onregelmatigheden ze leest langzaam en syntheti seren om een voorbeeld t e n oemen voor al oo k spellend z e is zo bezig met het h er b ehoort nie t tot rosa s r e p ertoire kenned van woorden dat de in houd van wat ze leest nauwelij ks d oordringt over igens is het plezier in l eze n en oefening een vrolijk kind in voor alles maar van al het geen dat ruikt naar t aal keert ze zic h af het lijkt de aanpak van rosa zal zich langs twee lijn en of ze er een gruwelijke hekel aan heeft er wor b ewegen ten eerste moet ze weer p lezier k r ij den enkele t oetsen afgen omen zoals de lees gen in boeken wij fri kke n let ten niet op d e dis instap toets en onderdelen van de methode cre p antie t ussen moet en pl ezier nu ziet gebonden toetsen bij taal actief en veilig leren rosa boek en het liefst in de kast staan waar we lezen d aarbij wordt rosa goed geob serveerd naar toe willen werk en i s dat ze opengeslagen het verslag van de voorgaande school wordt in rosa s handen terechtkomen nog eens k ritisch bekeken na een p aar weken ten tweede moet e r aan gewerkt wo rden d at valt r osa s naam in de k inderbes preking d aar fasen uit het aanvanke lijk lees proces alsno g een wordt afges p ro k en d a t haar leer kracht de voor rol gaa n s p elen dit midd els ee n programm a b ij gaand e sc hool zal bellen en een afsp r aak met de taakleerk racht vr ijwel iedere dag zal r osa h aar moeder zal maken de taakleerkrach t zien h etzij in ha a r eigen klas hetzij in het taakleerkrachtenkamertje ze zal het ges prek met rosa s voo r gaand e juf l evert zic h me t na me op h et auditieve ge deelte rich detail s op die de co nstateri nge n tot nu t oe be t en vestigen h etzelfde geldt voor het gesp rek met p lezier in lezen h o pen we te bereiken door h et haar moeder werken me t cassetteban djes en boeken gewoo n 1990 3 moer 89 in de klas tijdens het boekenwerk beginnend m et p re ntenboe ken en dan zo d oor lo p en d naar t e ks t en die r osa voo rgeschoteld krijgt bij de a g bu s taakleerkracht of die ze wellicht zelf uitzoekt groep s en taa k leerkrach t zullen r egelmat ig samen lezen overl eggen wat voor rosa het meest geschikte materiaal is op een b epaal d moment we stellen vooralsnog een termijn van vier uit de besch rijving van he t lezen van r osa ko maanden in die maanden zal rosa s naam nog men meerdere problemen naar voren in de eer wel een paar keer vallen in de kind erb espre ste plaats valt op d at ondank s de o pvallend k ing e n het taa kl eerkrachtenover leg h et kan vroege start de verwe rvin g van ins t rumentele zijn d at vas tgeste l d moet worden d at wij r osa vaardigh ede n niet vlekk eloos verl oop t d aa r onvoldoende mogelijkheden kunnen bieden rosa nog woord voor woord s p ellend leest is da t zal blijken al s de ontwi kkeling van r osa aannemel ij k dat het leestemp o laag is boven ni et voldoet aan onze verwachtingen d e in d ien maa kt rosa spelfouten die erop wijzen dat haar gestoken tijd heeft dan te weinig rende ze op het gehoor sc hr ij ft een als un had als bat ment de red enen daarvoor kunnen uiteenlo heb als hep zoals de leerkracht terecht conclu pen wellicht heeft rosa lees leer of andere d eert mogen na and er half jaa r onderwijs meer problemen die wij vanuit onze dagelijkse prak complexe s pellingsstrategieen worden ver tijk niet kunnen b evroeden laat staan dat we ze wach t ook haar inte resse in lezen laat te wen a dequ aat kunnen aa npakken vandaar ook die sen over de leerkracht meldt dat rosa nooit ko rte term ij n d eze termijn ruimer stelle n is de leesh oek kies t of zomaar een b oekje ink ij kt o nverantwoord want er kan niet nog een jaar rosa zou ook m et moei te b eg r ijpen waarover van p rob eren wikk en en wegen voo rbij gaan verh alen gaan d e meest voor d e han d liggende verklarin g z o ong eveer zou het kunnen gaan me t rosa voor de stagneren d e ontwikkeling lijkt het vaak boe ken we succes met d e aanpak van kin gebre k aan oefeni ng d oor dat rosa maar zel deren met leesproblemen maar het komt ook den leest breidt haar kennis over de visuele voor d at we een kind ui t handen moeten geven kenmerken van woord en nauwelijks uit h et o mdat on ze mogelijkheden en k ennis te k or t gevolg is dat ze spellend blijft lezen en o p het schieten z o n l eerling wordt dan doorver geh oor blijft schrijven misschie n leest r osa wezen naar het speciaa l onderwijs dat gebeurt zo weinig omdat het effectief verwerk en van o ngeveer v i er keer in een jaar fo nologische i nformatie p roblemen geeft bus 198 4 dit h oudt in dat allerlei taken waarb ij en ros a kl anken een rol s pelen en dus ook lezen en schrijven moeizaam gaan in rosa s geval is de in mijn fantasie zie ik haar twee maand en na ze verklaring echter niet e rg aannemel ij k een haar koms t op onze school in de klas z e is vroege start is niet direct te verwachten als een druk doende een nieuw aangekomen jongen het kind meer dan normale p roblemen heeft met de verb and tussen de gelui den va n een cassette fon ologisc he verwe rk i ng van informatie in d at bandje en de woorden in een boek uit te leggen geval zou ook het beginnend l ezen uite rs t moeizaam o p gang zijn gekomen een meer p lausibele verklaring voor het gebrek aan oefe ning is dan ook dat interesse in geschreven taa l ontbreekt voorlezen d e meeste kinderen ra ken al vroeg geinvol veerd in geschreven taal een bel angrijke stimu l ans zijn activiteiten als voorlezen die in d e 90 moer 1990 3 mees te gezi nnen to t de dagelijkse rou ti ne b e p erkte woorde nsc ha t die veel wordt h erhaald horen vooral door d e sociale in teracties rond zou het l eze n van deze b oekjes het au tomati se boe k en raken kinderen vertrouwd met de vorm ren stimuleren i n rosa s geval zou deze aa n pak en str uctuur va n geschreven taal en d aardoor wel eens co ntraprodu ktief kunnen we rke n in krij gen ze stee ds meer pl ezie r in h et lezen van houdsanalyses wijzen uit dat de teksten in deze verh alen he t zou mij n iet ver b aze n a l s bij n a boekjes door h un inconsistentie doo r gaan s zeer vraag zou blijken dat de moeder er niet in ge moeilij k te begrij p en zijn bus lunter 19 87 s laag d is o m r osa s belangs t elling te wekken h et is d us niet te verwachten d at d oor he t l e zen voor ac tiviteiten al s voorlezen indicat ief is d a t van dit soort boekjes de interesse in geschreven de moed er niet kan zeggen wat r osa n u echt taal groter zal worden le uk vindt rosa zou alles maar kort met en an dersoortige ac tivi teiten zoa l s same n een thousiasme doe n en wa t onb estemd spelen a ls sp annend boek leze n zijn vermoedelijk effectie het voorlezen niet o p gang is gekomen is r o ve r als h et er om gaa t b elangstelling voor ge sa s korte aandachtss p anne daar niet noodza schreven taal te wekken juis t d it soor t activi kelijk de oorzaak van ook op het relationele teiten blijken een context te creeren waardoor vlak kunnen problemen b estaan waardoor niet het leren van instru men te le vaard ighed en zin wordt voorgelezen of kin d eren geinvolveerd krijgt h et verd ient d an oo k over wegi ng om raken in activiteiten als voorl ezen hangt im deze oefenvorm ook o p school meer aand ach t te mers voor een b elangrijk deel af van de inter ac geven i k denk nu aan individuele voorleessessies ties met de volwassene n b us van ijzend oorn met de leerkracht of een leesmoe d er of ook i99o rosa s moeder moet word en ingesch a keld hangt af van d e ervaringen d ie thuis met voo r gesc hreve n taal lezen zij n o p ged aan i n deze voo rleessess i es zo u het er d an primair om gaan bel angstellin g uit het verslag blijkt d at de leerkrach t van alles voor g esc hr even taal te wekken het is dus n iet gep robee r d heeft om b ij r osa inte resse in ge nod ig uits luitend boeken te selecteren d ie qua schreven t aal te wekken evenwel zon der veel mogelijkheid zijn afges t emd op r osa s leesni succes om een actievere op de b etekenis van veau b elangrij ker is d at bij de keuze reke nin g teksten gerich te instelling te ontwikkel en wordt wordt ge h oud en met rosa s interesses haar op freinet scholen geoefend aan de h and van ont luikende belangs tellin g voor ru psen cocons beteke nisvolle taal bu s suurd 1989 dit en stenen zou een geschikte aanlei ding kunnen houdt on der meer in d at d e oefenstof wordt zijn maar m isschien k u nnen oo k andere th ema s ontleend aa n verhal en d ie d oor de k inder en zelf worden gevond en die haar b oeien zijn gesch reven of gedicteerd hoewel dit soort activiteiten op zich geschikt lijkt om k inderen te i nvolveren in schr ifte lijke communicatie l aat de concrete uitwerking missch ien te wensen over b ezwaarlij k zou kunne n zijn d at veel na wil van rijn druk lig t op de verwerving van instrumentele vaardig he d en een nadeel van ze l f ge m aakte jeanne smit s teksten is misschien ook dat aldus weinig erva ring wordt o p gedaan met schriftelijke taal zoa ls anders kijken r osa s tek sten maar al te duidelij k illustreren zie illustratie p 84 is veeleer s pr ake van op schrift gesteld e m o ndelinge taal het is dan ook niet te ve r wach ten d a t door de ac t iviteite n rond als wij een k ind als rosa ter b eh andeling krij de teksten he t leesb eg r ip wor d t ges t imuleerd gen onderzoeken we of er een verband is tussen oo k d e bo tjes lij ke n in dit geval minde r ge haar problemen en ee n event ueel onvoldoend e schikt als oefenmateriaal deze b oe kjes die be cognitief functioneren voor deze testen maken doeld zijn voor groep 3 zijn so ms aan te bevelen we gebruik van een zel f ontwikkelde ond er bij o udere k inde ren die s pellend b lijven lezen zoek smetho de welke is ontsta an va nuit ee n ja o mdat de teks ten zijn opgeb ouwd u it een b e r e nlange praktijke r va r ing deels binnen h et spe 1990 3 moer 91 ciaal o nde rw ij s en deel s i n d e motorisc h re m e als de ogen onvoldoende samenwerken kan dial teaching wanneer men motorische proble dat voort komen uit h et nog aanwezig zij n van matieke n onderzoekt e n d eze relat eert aan cog restanten van basale reflexen die voortdurend nitieve enlof sociaal emotionele problematie onwillekeurige lich aams b ewegingen ver oor ken blij kt e r een dui delij ke samenh ang te be zaken wanneer er verandering van sta nd van h et staan tussen deze ontwikkelingsgebieden vgl hoofd optreedt b ij voorbeeld o pkij ke n op zij holle 198o van gils t e a 1981 kuger pijning kijken naar beneden b uigen enzovoort 19 8 3 mes ke r 1969 het is ech ter beke nd dat een aa ntal wetensch a ppe rs hardne kkig o ntkent dat komen we nu bij r osa en kij ken we naar wat zij er een verband zou zijn tussen m otoriek en h eeft gesc hreven dan is een aantal van b oven ku nnen le re n omdat d it volgens hen onvol genoem d e ongema kken terug te zien i n b ei de doende wetenschappelijk beweze n is teksten z e zijn een toonb eeld van d atgene wat in de praktijk blij kt ons d aaren tegen dat het je waarneemt bij kinderen met een onvoldoen s telle n van een goede motorische diagnose mo de senso motore ontwikkeling en daar d oor een gelijkheden biedt een correcte interpretatie te onvoldoende lateraliteit ma ken van vermogens en onve rmoge n s met er is niet vermeld of r osa li nk s of rech ts betrekkin g to t d e lee r gebiede n b ovendien kan functioneert uitgaa nde van rechts zien we in e r op bas i s van die diagnose een behandelings h aar sch rijven veel l i nkse motoriek en rich plan worden uitgevoerd d at leidt tot h et verwe tingsverander ingen er is schij nbaar nauwelijk s zenlijken van d ie leervoorwaarden waaraan het sprake van geautomatiseerd sch rijve n en uit het kind nog niet voldeed verslag bl ijkt dat d it bij l ezen ook niet aanwezig e en leervoorwaarde waaraan ee n kind ze ker is moet voldoen is het ontwikkeld hebben van r osa i s nog zo b ezig m et het herkennen van een j uis t e en voldoende lateraliteit voork eurs woorden en de daaraan geko ppelde schrijfvor kantontwi kk eling om van daar uit te komen tot men dat er geen ruimte over is om een tweed e sp ecialisatie van een de r hersenhelften zonder handeling aan het eerste h and elen toe te voe dat ka n er geen s pra ke zij n van geauto matiseerd gen bij h et schrijven valt dan te denk en aan han d el e n wat l eze n en schrijven uiteindelij k kunnen l etten op spelling bij he t lezen aan wel moete n worden hardop lezen meervoud ige hande lingen kun een and er e belangrijke factor die te mak en nen p as verricht worden wanneer een b epaald e heeft met leervoorwaarden is d e samenwerking s p ecialiteit een ro l kan spelen dit kan alleen van de beide ogen is die onvoldoende dan heeft vanuit een goed ontwikkelde late raliteit da t invloe d o p het accommo d atieproces h et snel ins tellen op diverse afstanden van bord conclusi e naar sch rift en vice versa bij voorb eeld wordt bijna een onmogelijkheid werken de ogen niet er is b ij rosa waarschijnlij k s prake van een goed s amen en raak t het kind vermoeid d an onderont wikkelde senso motoriek waardoor ver slechtert d e samenwe rking nog meer dus de samenwerking van beid e hersenhel ften on ee n kin d d a t voort durend moet co rrigeren op voldoende geoptimaliseerd is door de aldus het instellen van het brandp unt moet dit zo ontstane kunstmatige lateralisatie de h uidige vaak d oen en raakt dusdanig ver moeid dat dat voork eur is niet vol doende ontwikk eld zijn merkbaar is in het lezen en schrijven vaak automat ismen niet goe d mogelijk dit in com wor d t het ve r schil tussen een streep en een binatie met het onvoldoende samenwerke n van ron dje onvoldoende waargenomen uitgedrukt de ogen betek ent vr ijwel zeker dat e r probl emen in lees en schrijfvormen wil d at on der meer zijn met lezen en sc hr ijven en du s ook oplin het zeggen dat de ie ei wordt en wordt ne en er ont taalgebied staan fouten me t au en ou de de t ails worden niet kenmerkend voor kin d eren met een kunst vold oen de waargenome n b ij voorbeeld oo k de matige lateralisatie is dat zij enorm hun best sp aties t ussen woorden het gevol g kan zijn dat doe n maar dat het nuttig e ffec t meestal t oc h net lees te kens niet worden gesignal eerd dat h oofd onvol doende is rosa wordt voortduren d ge let t e r s wegvallen d at regels e n lijnen te laat con fronteerd me t h aar onmogelij kheden dat worden gesig naleerd wil zeggen de kennis is feitelijk aanwezig maar 92 moer 1990 3 de prakt isch e verwer king on tbr ee kt datgene derzoek in de natuurlijke setting in nederlands wa t r osa produ ceert oogt s l o rd ig hoewel dat tijdschrift voor opvoeding vorm ing en onde rwijs 1 98 9 1 beslist n iet h aar int entie is geen wonder dat zij 5 p t58 i65 op haar hoede is en niet graag naar buiten bus a g m h van ij zend oorn voorlezend e treedt m oed ers en beginnend l eesonderwijs in d idac tief i99o 20 p 4 6 advie s gilst j van j kuge r k g van d er s traten bewe gingsopvoeding voor het kind met ontwikkelingsstoor een goed motorisch ond erzoek naar d e mate nissen nij kerk intro 19 8 1 van laterali teit gevolg d d oor motori sch reme groo d t henny d e mariet s i mon freinet o nde r d ial teaching zou bij rosa zee r toep assel ijk wijs in beweging ensch e de 1989 informatiebro k unnen zijn chure van de freinet b eweging e en b ezoek aan een arts die de samenwerk in g h olle b de motorische ontwikkeling van norm ale en van de ogen gerich t op lezen en schrijven k an gereta rdeerde ki nderen een prak tisthegids voor senso be kijken reguli ere oogartsen s p elen hier vaa k motorische stim ulatie lisse 19 8 o nie t o p in en kijken voornamelijk n aar eve n j ansen sch oon hoven w a de ak tualiteit va n frei tueel niet goed zien in pl aats van naar de sa net nijmegen 1979 menwerking van beide ogen voor adressen va n kuger j h f pijni ng motorische remedial teach gesp ecia liseer d e oogartsen kunt u zich het b es ing onde rwijs en opvoedingsh u lp voor k in de ren m et te wen den tot een s mc u kunt oo k op tologen stoornissen of achterstanden in de zint uigelijk moto bezoeken rische ontwikkelingen groningen 1983 rosa moet vooraan in de klas zitten mi dden mes ker p de menselijke hand een onde rzoek naa r de voor het bord dit om het aantal hoofdbewegin ontwikkeling van de handvaa rdigheid in relatie tot die gen zoveel mogelij k te b e p er ken indien er van de cerebrale organ isatie gedaan bij leesgestoo rde groepjes geformeerd zijn in de kl as zou r osa kindere n nijmegen 1969 zich totaal moeten omdraaien naar het gewen zonneveld loek we runnen een school geen kerkge ste aandachtspunt in plaats van alleen haar nootschap u trec ht afdoende 1985 hoofd te h oeven draaien b ij het lezen en oversch rijven m oet het boek rechtop staan in een leesstandaard om des orientatie tegen te gaan b ij het schr ij ven is het goed om materialen te gebruiken die weerstan d b ieded grof pap ier en potlood bij voor beeld een verh oging ond er de elleboog van de schrijfhand k an een goed hulpmiddel zijn ter di kte van een p ocket om dat de ontwikkel ing nog niet bij d e vingers zit en dit zou ertoe bijdragen dat de druk op de sc h rijfhand verminde rd wo rdt waardoor het sc hrijven sneller en soep el er za l kunnen verlo p en literatuu r bus a g leesproblemen en instructiemethoden lis se swets zeitlinger 1984 bus a g m lunter de begr ij pelijkheid van leesser ies voor b eginnende leze rs in pedagogi sche studien 1987164 p 449 455 bus a g t suurd leren leze n aan de ha nd van zelfgeschreve n tek sten een evaluat ie on 1 990 3 moer 9 3