Publicatie datum: 1981-01-01
Auteur: Helen Gerretsen
Collectie: 12
Volume: 12
Nummer: 5
Pagina’s: 31-36
Documenten
helen gerretsen middelbaar beroeps onderwijs het mbo en het vak nederlands mbo staat voor middelbaar beroepsonderwijs het mbo wordt langzamerhand een belangrijke vervolgopleiding voor jongeren vari 16 18 19 jaar die net een vorm van lbo of mavo hebben doorlopen daarbij komt dat het mbo niet meer alleen zal functione ren als afrondende beroepsopleiding maar ook een schakel in de doorstroming naar het hbo kan zijn misschien kan in de toekomst de leerroute lbo mbo hbo zelfs gelijkwaardig worden aan de gebruikelijke mavo havo vwo hbo universiteit zover is het nog lang niet welke invulling zal dit mbo en in het bijzonder het vak nederlands krijgen zal de traditionele havo leerstof tekstbegrip literatuurgeschiedenis en wat stelonderwijs toch weer als voorbeeld dienen of zijn er misschien alternatieve vormen van leren voor de mbo leerling te ontwikkelen helen gerretsen beschrijft hoe zij zelf haar praktijk aan het invullen is het beroepsonderwijs bo heeft iets voor op het doel s tell i ng e n v an h et mbo algemeen vormend onderwijs avo ziet het avo vooralsnog weinig aanleiding de maatschappij in voor het mbo zou je de volgende doelstellingen het onderwijs te betrekken in het bo ligt dit juist kunnen formuleren voor de hand de leerlingen worden opgeleid 1 de leerling kennis inzicht en vaardigheden bij voor een bepaald beroep voor leerlingen en leer brengen die het beroep vereist en die de leer kracht is het maatschappelijk element in de oplei ling in staat stellen een bewuste visie op het ding dat bepaald wordt door het gekozen be beroep te ontwikkelen roep vrij duidelijk 2 de leerling mogelijkheden bieden een bewuste hoe is de verhouding tussen beroepsvorming en visie op de maatschappij en op zijn3 plaats algemene vorming hoe zou die moeten zijn en daarbinnen te ontwikkelen zowel als indivi hoe gedraagt het vak nederlands zich in bo z du als in de uitoefening van zijn toekomstige vanuit mijn praktijk in het mbo houd ik me met beroep deze vragen bezig ook in het lbo speelt mijns in 3 de leerling mogelijkheden bieden om zich vol ziens deze problematiek waardig te ontplooien als maatschappelijk in 31 dividu maakt wordt tussen beroepsvormende vakken en welke vorm van onderwijs is het meest geschikt algemeen vormende nederlands wordt gerekend om deze doelstellingen te bereiken tot de algemeen vormende vakken als je al wilt vasthouden aan dat onderscheid dan zou ieder o n der wijs en maatschappij vak zowel beroeps als algemeen vormende aspec ten moeten hebben alsje leren binnen en buiten het avo heeft ten onrechte altijd model gestaan de school meer op elkaar wilt afstemmen kan je voor alle onderwijsgeledingen dus ook voor het niet meer volgens het kennis leren te werk gaan mbo dit avo is meestal nog gebaseerd op kennis het programma ligt dan van tevoren vast je kan leren de leerling krijgt een hoeveelheid kennis niet inspelen op de prakt ijke rv aringen van de voorgeschoteld en moet die reproduceren een leerling laat staan hiervan uit gaan onderwijsconcept dat zelfs op het meest intellec tegenover kennis leren zou ik ervaringsleien wil tuele bolwerk de universiteit niet meer vold oe t len stellen als meer geschikte me th ode voor het de school vervreemdt de leerlingen meer van de bereiken van de doelstellingen van het mbo e rva maatschappij dan dat zij inzicht geeft in die ringsleren gaat uit van de leerling zijn beroeps maatschappij waar de leerlingen intussen wel matige maatschappelijke of i ndividuele e rv arin deel van uitmaken gen zijn uitgangspunt voor de leeractiviteiten sommigen kregen dat al lang geleden in de gaten zij stelden nieuwe onderwijsvormen voor die de uitgangspunten van e rvarings l e ie n maatschappij directer bij het onderwijs betrok ken sinds 60 geldt vooral thematisch en project uitgangspunten van ervaringsleien zijn onderwijs als een bruikbaar alternatief 1 ervaringen motieven en behoeften van de leer de thema s bij dit soort onderwijs komen dan uit ling zijn uitgangspunt voor de vorm en de in de actualiteit buiten de school maar binnen het houd van het onderwijs gezichtsveld van de leerling daarmee ga je bin 2 het programma ligt niet van tevoren vast maar nen de school aan de slag als je heel goed kan is flexibel het eindniveau kan worden vastge organiseren lukt het soms zelfs daadwerkelijk steld maar de stappen die genomen worden buiten de school te komen bijvoorbeeld door in om dat niveau te bereiken kunnen per leerling het kader van het project een instelling te bezoe verschillen ken maar dat heeft al heel wat voeten in de aar 3 er is een minder strikte scheiding tussen de de het is moeilijk om binnen thematisch en pro verschillende vakken tot zelfs opheffing van jectonderwijs verder te komen dan wat inhoude de afzonderlijke vakgebieden lijke veranderingen er is weinig ruimte om ook 4 de leraar wordt meer leer begeleider hij moet de werkvormen aan te passen het schoolse leren de leerling leren zelf zijn programma op te zet is niet ingesteld op wat er buiten school ge ten te plannen uit te voeren en er verant beurt de hele organisatie ligt vast inclusief het woordelijkheid voor te dragen lesrooster met elke 50 minuten weer een ander ervaringsleien kan natuurlijk in de vorm van een verhaal en of nou opeens heel amsterdam aan project toegepast worden 6 het kraken slaat of die dag net de revolutie uit breekt het maakt binnen de school weinig uit de rol van de leerkracht bij het ervaringsleien als de russen nog s mochten komen vlucht dan a an de leerkracht worden bij ervaringsleien an gewoon de school in daar merk je t niet dere eisen gesteld dan bij kennisleren 1 de leerkracht moet bereid zijn zich te verdie h et mbo pen in het beroep het functioneren van de leerling binnen dat beroep en in de maat in het bo ligt integratie van school en maatschap schappelijke positie die de leerl ing binnen dat pij nog meer voor de hand dan in het avo een beroep zal gaan innemen of nu inneemt deel van de opleiding vindt al buiten de school 2 de leerkracht moet bereid zijn zi j n vakinhoud plaats namelijk in de stage en w erkvormen steeds af te stemmen op de er toch zijn ook in het mbo het schoolse leren en varingen motieven en behoeften van de l eer het praktijk leren niet erg op elkaar afgestemd ling dit vraagt een zeer flexibele werkhou dat blijkt onder meer uit het onderscheid dat ge ding 32 3 de leerkracht moet bereid zijn zijn functione participerend leren houdt in leren via participa ren ter discussie te stellen en anderszins mee tie namelijk in maatschappelijke en beroepssitua te werken aan een vertrouwensrelatie met de tie 7 leerling in het participeren de leerlingen in de eer 4 de leerkracht moet bereid zijn de leerling te ste plaats in hun stages in de school wordt alleen benaderen als iemand die in principe gemoti gewerkt vanuit ervaringen uit de praktijk het is veerd is tot leren en in staat zelfstandig beslis niet de bedoeling dat die ervaringen alleen ge singen te nemen en verantwoordelijkheid te bruikt worden als aanleiding om verder toch de dragen geijkte leerstof te slijten dat blijkt al uit de opzet van het programma in niet alleen aan de leerkracht ook aan de school plaats van lessen in de verschillende vakken zal er organisatie en het werkveld worden andere eisen elke middag gewerkt worden aan een thema op gesteld dit blijft echter buiten beschouwing basis van de ervaringen in de stages iedere do misschien wordt er in eerste instantie meer van je cent moet daarin kunnen begeleiden ook al heeft gevergd maar met het ervaringsleven kunnen het thema of de werkvorm niet direct met het ei ook problemen die in het traditionele onderwijs gen vak te maken ja hoe moet dat nu met de be voorkomen fundamenteel worden opgelost voegdheden s morgens wordt er wel vakmatig de leerling zal veel meer gemotiveerd zijn de zin les gegeven maar altijd als voorbereiding op het van het leren is hem meteen duidelijk want de thema van de middag aanleiding de vraag is door hem zelf opgewor dit is voor een opleiding met nog heel traditio pen neel elke 50 minuten een ander verhaal een hele de herkenning van ervaringen van anderen haalt overgang docenten die nog weinig ervaring heb de leerling uit zijn isolement het zijn niet meer ben met andere onderwijsvormen zullen pas schijnbaar individuele ervaringen die er kennelijk langzaam in de methode van participerend leren nooit toe deden bovendien geven gedeelde erva groeien er worden heel andere eisen aan ze ge ringen perspectief op verandering steld zoals we ook al zagen bij het ervaringsleren dat het pre tt iger les geven is aan gemotiveerde maar nu blijft echt van een heilig huis geen steen leerlingen spreekt voor zich maar je hoe ft ook meer op de andere staan niet meer tot elke prijs een hierarchie in stand te eigenlijk zou dat groeien in het participerend le houden waarbinnen je je gezag altijd weer moet ren ook stapsgewijs moeten kunnen gaan een waar maken je hoeft geen alles weter meer te goede ontwikkelingsgang lijkt mij zijn fase 1 thematische lessen je kan vanuit ervaringsleren je leerdoelen verbre fase 2 beperkte projecte n den je hoeft je niet meer te beperken tot vak fase 3 meer geintegreerde projecte n technische de mogelijkheden voor het onderwijs fase 4 de opzet volgens participerend leren worden uitgebreider het zijn geen schijnbaar van de werkelijkheid geisoleerde schoolprakt ij zelf probeer ik al enige jaren thematisch les te ge ken meer je treedt nu vanzelf buiten de school ven fase 1 en ben nu enkele beperkte projectjes door uit te gaan van de werkelijkheid van het da aan het plannen samen met maatschappijleer en gelijkse leven beroepsmatig algemeen maat expressie fase 2 het gaat langzaam want ook schappelijk of individueel we lijken weer terug op mijn school werk je in het keurslijf van een te gaan naar de oorspronkelijke vorm van leren 50 minuten rooster en in een team met allemaal ieren van het leven verschillend gevormde leerkrachten toch wil ik tot besluit een korte schets geven van pa rticipe rend lere n het opzetten van thema lessen op mijn school het mhno in het mbo mogen leerlingen dan nog niet zo veel leren van het leven toch worden er nu tamelijk enkele uitgangspunten voor het nederlands in revolutionaire experimenten voorbereid op basis het mbo van ervaringsleven dit zijn de projecten partici perend leren weer een andere term ook weer h et leren door ervaren maakt het on m ogelijk h et een andere vorm taalgebruik los te zien van de situatie waarin he t 33 voorkomt i n de ervaringen worden situaties aan nukken gewend zijn kiezen ze een thema gedragen waarin taal wordt gebruikt zijn die de opzet voor de eerste keer is vrij eenvoudig talige aspecten problematisch dan kan dat aanlei iedereen stelt een thema voor er wordt gestemd ding geven dat aspect te oefenen of daar infor meeste stemmen gelden ze bedenken sub on matie over aan te reiken dit altijd gekoppeld derwerpen vormen op grond daarvan subgroep aan de situatie waarin de ervaringen worden op jes maken afspraken over inhoud informatie gedaan je kan ook met het oog op bepaalde taal bronnen en tijd de eerste keer werken ze nog vaardigheden vragen naar situaties waarvan je ver wel vrij geisoleerd komen met hun eigen knipsel wacht dat die taalvaardigheden daarin gebruikt dat ze in hun eigen bijdrage verwerken en aan die worden en zodoende ervaringen oproepen van de anderen vastnieten zonder veel overleg dat wordt dan opgemerkt in de nabespreking en de opzet en het verloop van thematische lesse n de volgende keer houden ze iets meer rekening met de inbreng van anderen de opleiding waaraan ik les geef kv jv duurt een keer had een klas als eerste thema milieu drie jaar met afwisselend school en stageperio verontreiniging gekozen ze kwamen niet verder des in totaal twee jaar op school en een jaar in dan het bijna letterlijk overschrijven van hun stage er staan twee uur nederlands op het roos krantenknipseltje ze konden de problematiek ter totaal niet plaatsen we hebben toen rollenspelle het lijkt tegenstrijdig maar in het eerste jaar be tjes bedacht voor kleine groepjes ieder was de gin ik toch met het afzonderlijk behandelen van personificatie van een belangengroep bijvoor taalvaardigheden en wel die vaardigheden die de beeld van een kerncentrale een actiegroep lid en leerlingen nodig hebben om later in het jaar meer een minister dat werkte reuze verhelderend een zelfstandig te kunnen werken in projectvorm ze ander groepje vond een rollenspel niet leuk en moeten ook een beetje gewend zijn aan elkaar en maakte spontaan een lied voor de werkgroep straks bereid tot samenwerking die voorwaarden noordzee die we hadden uitgenodigd en nog zijn bij lange na niet vervuld als ze zo kersvers op anderen heb ik door de school zien lopen om een nieuwe school komen van allemaal verschil geld op te halen voor de werkgroep lende scholen met steeds weer andere ervaringen in het tweede jaar werken ze aan twee a drie the met het vak nederlands en daardoor heel ver ma s dat waren onder meer werkgelegenheid schillend bedreven in allerlei taalvaardigheden kernenergie relaties vrouwen gehandicapten een enkele leerling is maar gewend thematisch te wonen werken of zelf inhoud te geven aan de lessen de thema s bepaal ik in het tweede jaar meestal misschien is het tegenstrijdig te proberen deze zelf op grond van de doelen die ik mij gesteld voorwaarden te vervullen door juist niet thema heb zie doelstellingen van het mbo dit kan tische of projectmatige lessen misschien moeten denk ik niet anders als je doelstellingen als richt ze hun tekortkomingen wel meteen in een pro lijnen gebruikt met bovendien een expliciete ject al doende ervaren er zijn mensen die dit maatschappij visie de invulling van het thema is duidelijk voorstaan gebaseerd op ervaringen en behoeften van de leer maar ik vermijd toch liever de moeilijkheden en lingen demotivatie voor projecten die hieruit voortko een van de thema s in het tweede jaar was de a s men dus probeer ik ze minimaal toe te rusten werksituatie dus die van kinderverzorgsters het dat wil zeggen het eerste half jaar behandel i k proces kwam maar moeizaam op gang vooral 1 interviews als vaardigheid om informatie te doordat ik een bepaalde voorstelling van de in verwerven maar ook als kennismaking houd had onder andere hun rechtspositie en de 2 discussietechnie k emancipatorische waarde van kinderopvang voor 3 informatie verzamelen onder meer hoe werkt moeders en kinderen dat waren vragen die hele de bibliotheek maal niet bij hun leefden ervaringsieren moet 4 informatie verwerken lezen samenvatten je ook als leerkracht door ervaring leren maar 5 een betoog schrijven een eigen standpunt on in al dat gehannes werd langzaam duidelijk wat der woorden kunnen brengen zij zelf wel als belangrijk hadden ervaren dat was 6 brieven schrijven het volgende de opleiding kv jv duurde vroe als ze daarna wat aan elkaar aan mij en mijn ger altijd twee jaar nu is er ook een driejarige op 34 leiding het theoretisch gedeelte is gelijk het exameneisen stage aandeel verschilt aanleiding voor de over het is hier niet de plaats om alle knelpunten van heid om te bezuinigen de tweejarigen werden het thematisch en projectonderwijs in het mbo assistent leidster genoemd en ging minder verdie aan te geven een groot probleem is echter dat de nen de driejarigen werden de leidsters belangrij exameneisen hierop niet zijn afgestemd die voor ke bron van ongenoegen voor de tweejarigen de opleiding kv jv zijn mijns inziens zonder mijn leerlingen meer overgenomen uit het havo vwo tekstverkla ze hebben informatie gezocht wat niet makkelijk ring en opstel en literatuur in een schoolon was voor zo n nieuw probleem ze hebben ge derzoek deze onderdelen als zodanig kan je al praat op de stage met leidsters en ouders en om leen in cursorisch opgezet onderwijs behandelen niet vrijblijvend bezig te zijn zou er een actie wat krijgje dan in thematisch onderwijs af en aan verbonden worden toe een opstelletje of tekstverklarinkje tussen de wat kan je doen met een klasje op school een thema s door met motivatie geen makke het is brief aan de burgemeester leek niet zo zinvol een voor het examen bezetting van het stadhuis door alle amsterdamse trouwens is het nuttig voor kinderverzorgsters collega s niet haalbaar we hebben toen een om meerkeuze vragen bij willekeurige teksten te voorlichtingsmiddag georganiseerd voor alle beantwoorden en wat is de zin van het schrijven klassen kv jv op school met genodigden uit van een verhaal over een onderwerp waarover je verschillende geledingen werksters ouders uit nog nooit hebt nagedacht wat hebben deze on actiecommitees leerkrachten het kostte heel derdelen te bieden naast ervaringen in het thema wat moeite om niet te blijven steken in een con onderwijs in dat onderwijs hebben de leerlingen frontatie tussen twee en driejarigen maar ook te niet alleen meer greep gekregen op hun aanstaan wijzen op de politieke achtergronden van de de werksituatie maar ook informatie gezocht ge nieuwe situatie het heeft uiteindelijk zeer ver lezen taken verdeeld brieven geschreven notu helderend gewerkt bezig te zijn met een concreet len gemaakt hun standpunt geformuleerd in een einddoel de voorlichtingsmiddag betoog en veel gediscussieerd over ervaringsleven gesproken noten 5 so m mige be r oepso pl eidi n gen zij n e r w el verd er me e bij voorbeeld i n het m sp o in s omm ige p rojecten in 1 zie wilma crouwel l e grand dick nierop het het k ader va n de herstruct u rerin g mh no m s po e n middelbaar beroepsonderwijs overzicht van oplei aan de don boscoschool door het experiment ar dinge n zich t op ontwik k elingen a ps ca h ier n r 7 beidservaringsleren moer 198 1 2 maar de meeste amsterdam 1980 ervaringe n zi j n o p gedaan i n de vo rming s e n ope n 2 ik spreek over beroepsonderwijs vanuit m i j n ervaring scho l en in het mbo ik geef vooral les aan de opleiding voor 6 het verschil tussen ervaringsleven en projectonder k inderverzorgster kv jv deze valt on d er het wijs is vooral de inval sh oek p o g aat u it van een the m hno leerli n gen in het mbo k omen van het lbo of ma dat vaak gekozen wordt op grond van maatschap v an h e t mavo doorstrom ing naar h e t hbo is in prin pelij ke relevantie e l gaat u i t v a n e rv ar inge n van cipe mogelijk m aar i n de pra k tij k pr ob l emat isch er lee r lingen h iermee zi jn tegelij k v oo r e n n ad e l e n zijn dus niet veel leerlingen die na de mbo opleiding aangegeven bij p o kan je een thema kiezen dat nog d oorleren wel maatschappelijk relevant is m aar n ie t aa nslui t bij 3 als i n dit artikel de voornaam woorde n hi j z i j n de ervaringswereld van de leerlingen al weer abor h e m g eb ru ikt w orden m et betrek k i n g tot leerli n gen t us bi j e l s l ui t je i n ieder geva l aa n bi j d e erva of leerkrachten dan bedoel ik daarmee zowel vrou ringswereld van de leerlingen maar is er kans dat het weli jke als mannelijke i nho udelijk is dit taalkundig onderwerp n iet maa t sc h appeli jk relev ant i s gebruik dus niet correct des te minder omdat de 7 deze methode is dus expliciet op het beroep geric ht m ense n in he t onderwijs van waaruit i k spreek voor d at b reng t he tzel f de gevaar m e t z ic h m ee als voor een groot deel uit vrouwen bestaan verzoeke deze he t ervar i ngsl even werd opgem er kt n oot 5 name opmerkingen bij het lezen in gedachten te houden lijk dat je je alleen nog conformeert aan de eisen die 4 h et is niet alleen te wi jten aan de onderwijswereld he t werkveld aan d e o p leidin g stelt o ok bestaat de het is de maatschappij die belang heeft bij de tradi kans op te ver doorgevoerde individualisering tionele vorm van onderwijs 8 th jansen a van k ammen projectonderwijs 35 a anbevolen literatuur erkamp a ervaringsleien ame rs foort 1980 huisman t t jeuring thematisch werken en taai amersfoo rt 198 1 jansen th a van kammen projectonderwijs lessen mer meisjes uitgave van het andragogisch insti tuut van de ru van groningen a weg 30 groningen september 198 0 informatie over participerend leren stichting uitvoeringsgroep streekcentra sus st laurensdreef 49 3565 aj utrecht tel 030 613836 deze stichting heeft ook een documentatiecentrum met diverse produkten rond participerend leren 36