Het Nederlands van Turkse kinderen die in Nederland zijn geboren

josine alleman rene appe l taal vaardigheden buitenlandse het nederlands van turkse kindere n die in nederland zijn geboren kindere n buitenlandse kinderen hebben over het algemeen meer moeite met het volgen van het onderwijs dan hun nederlandse klasgenoten dit wordt in belangrijke mate veroorzaakt door het feit dat zij het nederlands onvoldoende beheersen deze twee constateringen zijn bepaald niet opzienbarend zeker niet voor mensen die in het onderwijs werkzaam zijn zij hoeven niet van taalkundigen of andere onderzoekers te horen dat buitenland se kinderen een achterstand hebben in nederlandse taalvaardigheid want zij worden er dagelijks mee geconfronteerd in de onderwijspraktijk blijkt echter niet direct hoe de toestand van vandaag zich in de toekomst zal ontwikkelen hebben buitenlandse kinde ren die in nederland zijn geboren zijn opgegroeid en op de kleuterschool hebben geze ten nog steeds een achterstand in het nederlands vergeleken met hun nederlandse leef tijdgenootjes of hebben ze een gelijke beheersing van het nederlands wanneer ze in de eerste klas van de lagere school komen deze vraag stond centraal in een onderzoek waarover josine lalleman en rene appel hieronder verslag doen het onderzoek werd gesteund door de stichting taalweten schap die wordt gesubsidieerd door de nederlandse organisatie voor zuiver weten schappelijk onderzoek zwo inlei d i n g hebben gehad het lijkt van belang zicht te krij gen op hun startpositie we willen benadrukken een belangrijke overweging bij het opzetten van dat telkens wanneer wij spreken over een taalach dit onderzoek was dat de groep van buitenland terstand van buitenlandse kinderen daarmee be se leerlingen in het nederlandse onderwijs in de doeld wordt in hun nederlands buitenlandse toekomst in steeds sterkere mate zal bestaan uit kinderen die slecht of matig nederlands spreken kinderen die hier geboren zijn verder is gekozen beheersen hun moedertaal misschien uitstekend voor een vergelijking van taalvaardigheid in de bovendien is het woord achterstand misschien eerste fase van de lagere schoolloopbaan omdat voorbarig omdat het mogelijk is dat de buiten de kinderen dan nog geen formeel taalonderwijs landse kinderen niet slechter nederlands spreken 26 maar anders dan nederlandse kinderen een ne bij de beschrijving van taalvaardigheid omdat een derlands met een eigen systematiek vergelijkbaar spreker vaardig kan zijn op het ene niveau en met een dialect in de slotparagraaf zullen we na niet op het andere er zijn bijvoorbeeld volwas der op dit punt ingaan sen tweede taalverwervers die vrijwel geen enkele syntactische fout maken wanneer ze nederlands verzameling van de gegevens spreken maar van wie je niettemin na drie woor den kunt zeggen dat nederlands niet hun moe twintig turkse en twintig nederlandse kinderen dertaal is hun taalvaardigheid schiet tekort op hebben aan het onderzoek deelgenomen er is fonologisch niveau verder is het mogelijk dat voor turkse kinderen gekozen omdat ze de mensen wel in staat zijn bepaalde taalvormen te grootste groep vormen onder de buitenlandse begrijpen terwijl ze die vormen niet zelf kunnen kinderen ongeveer 40 procent van het totaal gebruiken of produceren tenslotte moet taal de turkse kinderen waren allemaal in nederland vaardigheid ook in verband worden gebracht met geboren en hadden hier op de kleuterschool ge de taalgebruikssituatie er is bijvoorbeeld een zeten zij het niet allemaal even lang de kinde aanmerkelijk verschil tussen een testsituatie en ren waren verdeeld over twaalf verschillende een al dan niet gezellig spontaan gesprek het scholen in amsterdam het onderzoek werd op komt voor dat een kind binnen een toets iets die scholen uitgevoerd op het moment dat de goed doet wat het even later spontaan in een ge opnames werden gemaakt zaten de kinderen en sprek fout zegt bijvoorbeeld omdat zijn aan kele weken in de eerste klas hun leeftijd varieer dacht daar op dat moment niet bij is maar an de van vijf jaar en elf maanden tot zeven jaar en dersom gebeurt het ook zo zijn er kinderen die drie maanden in een toets waarin naar het meervoud van ko de nederlandse kinderen woonden in dezelfde nijn wordt gevraagd konijns zeggen maar het la buurten als de turkse kinderen en waren over ter wel over hun konijnen thuis hebben het algemeen afkomstig uit arbeidersgezinnen in het volgende overzicht staat te lezen op welke we hebben de taalvaardigheid van deze kinderen aspecten de nederlandse taalvaardigheid van de niet vergeleken met die van andere nederlandse veertig onderzochte kinderen is bestudeerd kinderen we hebben echter geen reden om aan te nemen dat de taalvaardigheid van de neder begrip gebru ik landse kinderen uit het onderzoek groter of klei ner is dan die van leeftijdgenootjes uit dezelfde fonologisch n iv toets sociaal economische klasse mo rfo l ogisch n iv spontaan toets met ieder kind werden drie gesprekjes op de s ynt a ctisch n i v s pontaan toets bandrecorder opgenomen waarvan een met een s emanti s ch n i v s pontaan to ets s pontaan klasgenoot de andere twee met een van de on pragmat i sch n iv s pontaa n derzoekers omdat we gegevens wilden hebben over kenmerken van het nederlands die zelden in zoals uit dit overzicht blijkt ligt de nadruk op de spontane taal van kinderen voorkomen zoals produktieve taalvaardigheid en is het begrip van het gebruik van de lijdende vorm werden ook het nederlands alleen gemeten op semantisch ni enkele taaltoetsen afgenomen veau we zullen nu de resultaten van het onderzoek op r esu lt a t en de verschillende niveaus apart bespreken taalvaardigheid is geen enkelvoudig begrip het fonologische taalvaardigheid kan beschreven worden volgens een indeling die in een toets werd aan de kinderen een aantal binnen het verschijnsel taal in de ruimste zin ge plaatjes voorgelegd waarbij ze steeds twee woor maakt kan worden daarbij kunnen vaardigheden den te horen kregen een van die woorden hoor op de volgende vijf linguistische niveaus worden de bij het plaatje en dat woord moesten ze her onderscheiden fonologie morfologie syntaxis halen de twee woorden verschilden minimaal semantiek en pragmatiek op alle vijf niveaus van elkaar dat wil zeggen slechts in een klank gaat het zowel om het kunnen begrijpen als pro bijvoorbeeld de testleidster liet het kind een duceren van taalgebruik deze indeling is nuttig plaatje zien waarop een boot was afgebeeld en 27 vroeg is dit een boot of een bot juist die 2 vorming van de onvoltooid verleden tijd val klanken werden getoetst die in het turks niet len hij viel voorkomen de lange a aa e ee en o oo d e 3 vorming van het voltooid deelwoord zeggen tweeklank ui en de medeklinker w in totaal kre gezegd gen de kinderen vee rt ien plaatjes en woordparen 4 vorming van het verkleinwoord van zelfstan aangeboden dige naamwoorden poes poesje bij een groepsgewijze vergelijking van de neder 5 vorming van de vergrotende en overtreffende landse en de turkse kinderen blijkt er een groot trap diep dieper diepst verschil te zijn de nederlandse kinderen noemen gemiddeld vullen de nederlandse kinderen in 70 in gemiddeld nog geen 2 procent van de gevallen procent van de gevallen de zin goed aan de turk het verkeerde woord terwijl de foutscore voor de se kinderen slechts in 26 procent statistisch sig turkse groep 20 procent is statistisch significant nificant verschil er is een belangrijk verschil verschil zie noot 2 de meeste moeite hebben met de fonologie toets daar onderscheidde bijna de turkse kinderen met het onderscheid v w en de helft van de turkse kinderen zich niet of nau e e de helft maakt minstens een fout bij deze welijks van een gemiddeld nederlands kind in items in sommige gevallen is het echter onduide de morfologie toets daarentegen scoren alle lijk of het kind de klanken niet kan onderschei turkse kinderen op een na een stuk lager dan een den of dat het een woord niet kent en daarom gemiddeld nederlands kind blijkbaar hebben het juiste woord niet producee rt bijvoorbeeld turkse kinderen veel moeite met de nederlandse een van de items die het onderscheid e e toetsen morfologie wanneer ze bepaalde vormen in een bestaat uit de woorden ver en veer met een testsituatie moeten produceren dat hoeft nog plaatje van een veer erbij veel kinderen lijken niet te betekenen dat zij vervoegingen en achter dit woord niet te kennen en doen daarom dit voegsels ook in hun spontane taal niet of ver toets item fout keerd gebruiken vijftien nederlandse kinderen maken geen enkele wat echter de bestudering van spontane taal ge fout hoewel geen enkel turks kind op alle items compliceerd maakt is dat bepaalde vormen om de correcte reactie geeft zijn er wel acht turkse zeild kunnen worden als je iets niet gebruikt is kinderen die maar een fout maken zij doen het het ook niet fout een van de bekendste voor dus bijna net zo goed als een nederlands kind beelden van dit verschijnsel is de vermijding van al met al lijkt het zeker zinvol om in de klas of de onvoltooid verleden tijd van zelfstandige in speciale lessen voor anderstalige kinderen in werkwoorden met behulp van het hulpwerk het eerste jaar van de lagere school aandacht te woord gaan hij ging helpen zij gingen komen besteden aan die klanken die wel in het neder enzovoort lands maar niet in de moedertaal van de kinde wat betreft het meervoudsachtervoegsel van zelf ren voorkomen standige naamwoorden vormen de nederlandse kinderen drie keer zoveel goede meervouden in morfologische vaardigheid de toets dan de turkse kinderen de nederland enkele morfologische kenmerken van het neder se kinderen maken nog fouten in onregelmatige lands zijn onderzocht in zowel de spontane taal vormen als slot sloten en zebrapad zebrapa van de kinderen als in een toets in de toets kre den maar niet in regelmatige meervoudsvormen gen de kinderen steeds twee plaatjes aangeboden de turkse kinderen laten in de helft van de geval de testleidster zei eerst iets over het eerste plaat len de uitgang weg zowel bij regelmatige als bij je en daarna iets over het tweede de tweede zin onregelmatige meervouden en herhalen dan ge werd niet afgemaakt en het kind kreeg de op woon de enkelvoudige vorm dit is een konijn dracht deze zin te voltooien een voorbeeld dit zijn twee konijn in dit geval lijkt de moe twee plaatjes zijn te zien op het eerste staat een dertaal van de kinderen een storende factor in schip afgebeeld en op het tweede twee schepen het turks wordt namelijk na een telwoord de dit is een schip dit zijn twee enkelvoudige vorm van het zelfstandig naam de volgende vijf mo rfologische kenmerken van woord gebruikt in hun spontane taal doen de het nederlands werden getest turkse kinderen dit ook maar in veel mindere 1 meer voudsvorming van het zelfstandig naam mate een paar voorbeelden woord een sleutel twee sleutels ferhan twee ban d 28 aantal kinderen hakan drie politieauto terwijl er in de toets maar weinig goede meer vouden worden gevormd komen ze in de sponta 19 i8 ne taal van de turkse groep vrij vaak voor en in 17 al het spontane taalmateriaal zijn maar twee fou 16 15 te vormen te vinden naast de bovengenoemde 14 enkelvoudige spee goette en broeien 13 12 in de morfologie toets werd naar twee vormen 11 van het werkwoord gevraagd het voltooid deel 10 9 woord en de onvoltooid verleden tijd beide vor 8 men worden door de nederlandse kinderen veel 7 6 vaker correct gerealiseerd dan door de turkse 5 4 nederlandse kindere n kinderen ook in hun spontane taal 3 inde meeste gevallen gebruiken de turkse kinde z turkse kindere n ren wel het voorvoegsel ge bij voltooide deel 01 woorden maar maken zij fouten in de vorm van stem o t t dw ging f ou t c orrect onbep wijs o w zwak het werkwoord bijvoorbeeld sibel gewast bekijken toets rahman bekoopt toets dilek en ze heb wat iets bekoopt spontane taal deze grafiek laat zien dat meer dan de helft van hakan en hier is ie geglijd spontane taal de turkse kinderen een stam of vaker een onbe sommige kinderen echter gebruiken gewoon een paalde wijs van het werkwoord gebruikt in plaats andere vorm van het werkwoord een die ze wel van een onvoltooid verleden tijd drie kinderen kennen of ze reproduceren de vorm die ze net gebruiken de onvoltooid tegenwoordige tijd en van de testleidster hebben gehoord slechts zes kinderen produceren een incorrecte de jongen wil een ijsje kopen de jongen heeft vorm van de verleden tijd twee geven het deel een ijsje ozlem kopen woord drie de omschrijving ging plus onbepaalde dilek en ze had m achteraan kom spontane wijs en een kind overgeneralisee rt de zwakke ver taal is ze was hem achterna gegaan gekomen voeging van de ovt en gebruikt vormen als houd de onvoltooid verleden tijd blijkt een moeilijker de hield koopte enzovoo rt deze zes kinderen vorm van het werkwoord te zijn dan het deel hebben de eerste stappen gezet naar de goede woord en in de toets geven ook de nederlandse vorm zij zijn ook de meest gevorderde turkse kinderen in meer dan de helft van de gevallen kinderen wat betreft algemene nederlandse taal foute reacties hierbij moet natuurlijk wel wor vaardigheid den bedacht dat er vooral naar moeilijke onregel in de spontane taal komen bij de nederlandse kin matige vormen werd gevraagd de resultaten ge deren regelmatig goede ovt s voor bij de turkse ven weer duidelijke verschillen te zien tussen de kinderen komen bijna alleen de vormen had was twee groepen de meeste turkse kinderen gebrui en ging voor in de weinige andere ovt s make n ken een andere vorm van het werkwoord in de zij fouten bijvoorbeeld kwamt sprongt toets zoals de stam de onbepaalde wijs of het dus in de mo rfologie van het nederlands blijven deelwoord terwijl de meerderheid van de ne de turkse kinderen duidelijk achter bij de neder derlandse kinderen of de omschrijving met ging landse in sommige gevallen zou de moede rt aal en gebruikt of een foutieve zwakke vorm van van de kinderen een rol kunnen spelen zoals bij het werkwoord realiseert zoals krijgde en de meervoudsvorming van zelfstandige naam knopte hoewel de nederlandse kinderen dus woorden dan maken turkse kinderen fouten die ook fouten maken maar veel minder dan de de nederlandse bijna nooit maken in andere ge turkse zijn ze te beoordelen naar de soort fou vallen zoals in de vorming van de ovt lijken de ten verder gevorderd in de richting van een volle turkse kinderen dezelfde ontwikkelingsgang te dige beheersing van de verleden tijd volgen als nederlandse kinderen men kan verwachten dat fouten die mede ver oorzaakt worden door de moede rt aal hardnek kiger zijn dan ontwikkelingsfouten daarom lijk t 29 het zinvol om in de eerste klas van de lagere e rt an jan heb ze handen gewassen tot ze vies school meer aandacht te besteden aan meer waren voudsvorming dan aan de verleden tijd ook in de hoofdzin laten veel kinderen woorden of woordgroepen weg meestal omdat de zinnen syntactische vaardigheid te lang waren om helemaal onthouden te kunnen ook syntactische vaardigheid werd zowel in een worden als ze niet of alleen gedeeltelijk begrepen toets als in spontane taal bestudeerd de op werden dracht die de kinderen in de syntactische toets uit de syntactische toets blijkt dat de turkse kregen was het letterlijk nazeggen van een aantal kinderen de nederlandse syntaxis minder goed zinnen die zinnen bevatten een aantal vormen beheersen dan de nederlandse kinderen de mees waarvan we wilden weten of de kinderen ze be te kinderen beheersen de zinsvolgorde van vraag heersten de volgende constructies werden ge zinnen en van zinnen in de gebiedende wijs maar toetst de lijdende vorm gebiedende wijs en de turkse groep scoo rt veel lager dan de neder vraagzinconstructies woord en zinsontkennin landse de meeste ook nederlandse kinderen be gen niet niets geen en verschillende soorten bij heersen op zesjarige leeftijd de passieve zin en bij zinnen zinnen nog niet goed en ook hier hebben de het resultaat van de toets was dat de nederland turkse kinderen gemiddeld veel lagere scores dan se groep gemiddeld een score behaalde van 82 de nederlandse procent goed en de turkse groep van 53 procent goed ook hier bleek het verschil statistisch signi in hun spontane taal gebruiken noch de neder ficant te zijn de turkse kinderen kunnen voor landse noch de turkse kinderen de lijdende het grootste gedeelte vraagzinnen en zinnen in vorm bijzinnen komen wel voor maar zeer spo de gebiedende wijs in de juiste volgorde nazeg radisch we hebben daarom in de spontane taal gen en ook in hun spontane taal komen beide niet verder naar deze verschijnselen gekeken soorten constructies tamelijk frequent voor ook maar naar een veel algemener syntactisch ken ontkenningen gebruiken zij zowel in de toets als merk namelijk de woordvolgorde van zinnen in hun spontane taal redelijk goed hoewel som een gewone mededelende hoofdzin heeft de migen wel vormfouten maken bijvoorbeeld volgende volgorde patronen serpil nietgeld waar geen geld correct is 1 onderwerp werkwoord lijdend voorwerp de meeste problemen hebben de kinderen met res t het nazeggen van zinnen in de lijdende vorm en het meisje gooit water over de jongen bijzinnen maar deze zijn ook voor de neder heen landse kinderen soms nog moeilijk sommige kin 2 rest werkwoord onderwerp lijdend deren begrijpen de constructie niet en zeggen voorwerp rest alleen de inhoudswoorden na bijvoorbeeld en toen gooide het meisje water adile grote hond kleine poesje krabd de grote over de jongen heen hond wordt door een klein poesje gekrabd dit zijn de patronen van de officiele nederland anderen en veel nederlandse kinderen volgen se grammatica maar niet alle afwijkingen van de deze strategie hebben de betekenis van de pas ze basisvolgordes zijn incorrect er bestaan in het sieve zin wel begrepen maar zetten hem zelf om nederlands zoals in elke taal volgordes die in zijn actieve tegenhanger weliswaar niet in zo n grammatica genoemd of ferhan jan heeft van z n moeder straf gekregen beschreven worden maar die toch als goed of jan wordt door zijn moeder gestraft passabel bestempeld kunnen worden ze passen rahman moeder geven stra f in een grammatica van de spreektaal een paar bij het nazeggen van bijzinnen kan er van alles voorbeelden mis gaan de hele bijzin kan achterwege gelaten jeroen op de vraag en hoe zit het met de bood worden of delen ervan schappen neemt ze niet mee ertan op de markt lopen drie turkse vrouwen zuleyha en dan gaat die mevrouw weg dan die boodschappen op de markt lopen drie turk rob hij heb m al achter z n kiezen de banaan se vrouwen die boodschappen doen ertan en toen zeg die jongetje jij heb t ge of de kinderen gebruiken verkeerde voegwoor daan zegt ie den zoals in het eerste voorbeeld laat het jongetje een zins 30 deel het lijdend voorwerp die weg dit komt eenwoord uitingen de rest van de turkse groep heel regelmatig voor in gesproken nederlands de maakt spontaan wel iets meer fouten dan de ne andere voorbeelden laten min of meer onnodige derlandse kinderen maar realisee rt toch meestal toevoegingen aan de zin zien soms met het doel de goede volgordes uit deze gegevens kunnen we zich duidelijker uit te drukken zoals in het voor concluderen dat de turkse kinderen als groep wel beeld van rob in andere gevallen om wat extra een achterstand hebben op de nederlandse wat accent te geven of het geheel wat te verlevendi betreft beheersing van de nederlandse syntaxis gen maar dat die achterstand kleiner is dan die we zowel de nederlandse als de turkse kinderen ma vonden op morfologisch niveau ken zinnen die een van deze spreektaal volgordes vertonen gemiddeld zijn er niet veel verschillen semantische vaardigheid tussen de twee groepen in dit opzicht bij semantische vaardigheid is niet alleen de pro aan de andere kant maakt eenderde van de turk duktie maar ook het taalbegrip bestudeerd in se kinderen wel eens fouten tegen de normale een toets werd nagegaan of de kinderen een be zinsvolgorde van het nederlands terwijl neder paalde mondeling gegeven opdracht op de juiste landse kinderen dit maar heel sporadisch doen wijze konden uitvoeren bijvoorbeeld opdrachten de enige fout die bij nederlandse kinderen voor als gooi het kwartje waarvan de kop boven ligt komt is niet zozeer een volgorde afwijking ze la op de grond daarnaast werd in de spontane taal ten wel eens een zinsdeel weg waar dat niet mag het begrip van vragen getoetst in beide gevallen ook niet in gesproken nederlands zijn de groepsverschillen erg groot de nederland natasha op de vraag wat zien we hier allemaal se kinderen voeren bijna 80 procent van de op vechten drachten goed uit en in een gesprek met een vol de meeste volgorde afwijkingen in de turkse wassene begrijpen ze vrijwel altijd de seman groep hebben te maken met de positie van het tische strekking van de vraag met andere woor werkwoord in de mededelende hoofdzin staat de den zij weten bijvoorbeeld dat op een waarom verbogen vorm van het werkwoord gewoonlijk op vraag met een omdat antwoord gereageerd moet de tweede plaats behalve in die spreektaal volg worden en op een wie vraag met een persoon de orde waarin het werkwoord de eerste positie in turkse kinderen voeren maar de helft van de op neemt bij zes turkse kinderen staat het werk drachten goed uit en zij beantwoorden de vragen woord regelmatig op een verkeerde plaats bij in gemiddeld 20 procent van de gevallen in de voorbeeld verkeerde semantische categorie bijvoorbeeld haci en dan zij heb m gepikt jale na de vraag en waar ben je toen heen ge celil en dan jongetje kaart pakken weest ehm vijf dagen i n het eerste voorbeeld komt het werkwoord op in beide gevallen bleken de groepsverschillen de derde plaats in de tweede zin helemaal aan weer statistisch significant te zijn het eind hiervoor zijn twee verklaringen moge produktieve semantische vaardigheid hebben we lijk in het turks staat het werkwoord meestal gemeten door na te gaan hoe uitgebreid kinderen achteraan de zin en de kinderen zouden dus mo uit eigen beweging een verhaaltje vertellen over gelijk de structuur van hun moedertaal in het ne gebeurtenissen die zij op een plaatje voor zich derlands kunnen vertalen waarschijnlijker ech zien uitgebeeld we letten daarbij niet op de ter is deze volgorde een ontwikkelingsverschijnsel vorm waarin een bepaalde gebeurtenis of toe en staat de moedertaal erbuiten als nederlandse stand werd gegoten maar louter op de begrijpe kinderen zo rond hun tweede levensjaar uitingen lijkheid en zinvolheid van de uiting een uiting als van twee zinsdelen gaan produceren dan staat in de volgende werd bijvoorbeeld gewoon betrok de meeste gevallen het werkwoord achteraan en ken in de analyse dit blijft zo bij drie zinsdelen met andere woor zuleyha en dan gooit die meisje met de emmer den jonge nederlandse kinderen maken net zul een water op het betreffende plaatje was een ke zinnen als in het voorbeeld van celil meisje afgebeeld dat een jongen natgooide met zes turkse kinderen beheersen de twee volgorde een emmer water patronen van de nederlandse hoofdzin nog niet de nederlandse kinderen vertellen verhaaltjes ge of slechts in geringe mate en een zevende kind middeld uitgebreider dan de turkse per verhaal maakt spontaan geen echte zinnen zij spreekt in tje gebruiken de nederlandse kinderen gemiddel d 31 ruim zeven zinvolle uitingen tegenover de turkse serpil is een van die turkse kinderen ter vergelij vijf en een half statistisch significant verschil king wordt hieronder haar verhaaltje bij de plaat slechts twee turkse kinderen vertellen net zo uit jesserie gegeven en dat van een nederlands kind gebreid als een gemiddeld nederlands kind serpil eddy en die mevrouw gaat iets kopen een mevrouw gaat boodschappen doen enne het jongetje pakt de portemonnee en daar komt een jongetje aan en dan gaat het mevrouw kijken in het zak en die pakt al d rgeld af en neemt de portemon en het geld zit er niet in nee me e en dan gaai ie naar huis en dat wilt ze het afrekenen dan had ze geen geld dus wat betreft semantische vaardigheid moe sche begripstoets is dit ook het geval terwijl geen ten we concluderen dat zowel bij het begrijpen enkel turks kind de gemiddelde nederlandse als in de spontane produktie de turkse groep score evenaart bij de semantisch juiste beant minder goed uit de bus komt dan de nederland woording van vragen uit het bovenstaande bleek se dat slechts twee turkse kinderen verhaaltjes even hieraan moet echter wel een kanttekening wor uitgebreid vertellen als het gemiddelde neder den toegevoegd we zagen bij de bespreking van landse kind maar als we de turkse kinderen in de morfologische vaardigheid dat slechts een dividueel met de laagste nederlandse scores ver turks kind in een testsituatie het gemiddelde van gelijken dan komen er duidelijke verschillen tus de nederlandse groep evenaarde in de semanti sen de twee deelvaardigheden aan het licht 32 1 morfologie toets spreekbeu rt van de turkse kinderen 5 woorden 6 turkse kinderen scoren boven laagste neder verschil statistisch significant het zijn echter landse scor e vooral de vijf minst taalvaardige turkse kinderen 2a semantische begripstoets die dit verschil tussen de twee groepen veroorza 8 turkse kinderen scoren boven laagste neder ken in totaal zijn er namelijk zeven turkse kin landse score deren die gemiddeld langer aan het woord zijn 2b begrip van vragen dan hun nederlandse speelgenootje 14 turkse kinderen scoren boven laagste neder vergeleken bij volwassenen in een alledaagse ge landse score sprekssituatie vallen kinderen elkaar vrij weinig in 2c verhaaltje vertellen de rede dit gegeven is in amerikaans onderzoek 17 turkse kinderen scoren boven laagste neder naar voren gekomen en het geldt ook voor de landse score kinderen in dit onde rz oek in een totaal aan ge met andere woorden de turkse groep heeft een sprekken van ruim tien uur 20 dialogen a een duidelijke achterstand wat betreft de deelvaardig half uur gemiddeld komen nog geen honderd in heden morfologie en semantiek maar de ver terrupties voor per gesprek dus gemiddeld bijna schillen zijn groter op het gebied van de morfolo vijf de turkse kinderen vallen de nederlandse gie kinderen gemiddeld net zo vaak in de rede als an dersom maar de interrupties door de nederland pragmatische vaardighei d se kinderen lukken vaker in de helft van de ge we zullen hier een aspect van de pragmatische vallen versus eenderde we hebben een interrup vaardigheid bespreken de vaardigheid om zich tie als geslaagd beschouwd wanneer het kind dat verbaal in een spelsituatie met een leeftijdgenoot in de rede werd gevallen het onderwerp van ge je te redden binnen het onderzoek werd een si sprek van de ander overneemt c q in de richting tuatie gecreeerd die zoveel mogelijk zou lijken op doorgaat die door de ander is aangegeven bij situaties waarin kinderen dagelijks verkeren alle voorbeeld het volgende geval waarin rob het on turkse kinderen speelden gedurende een half uur derwerp van cengiz overneemt en vergeet waar met een nederlands klasgenootje die ook aan hij het zelf over had het onderzoek deelnam op andere onderdelen rob nee mijn moeder is e r nie t en het taalgebruik van de kinderen tijdens het cengiz rob jij heb vijf nummer kijk ns rob spel werd op de band opgenomen en later uitge jij heb vijf numme r schreven we zochten onder andere antwoord rob wat ikke op de volgende vragen zijn de turkse kinderen de overlappende gedeeltes zijn gecursiveerd over het algemeen net zo lang aan het woord als het is niet zo dat een kind dat de ander met suc hun nederlandse speelgenootjes wie laten zich ces in de rede valt daarom ook taalvaardiger is sneller het woord ontnemen de turkse of de ne dan een kind dat dat niet doet als een gespreks derlandse kinderen wie bepalen vooral wat er pa rt ner weinig zegt is er ook weinig gelegenheid wordt gespeeld om te interrumperen het feit echter dat over het bij dit soo rt vragen moet natuurlijk worden be algemeen de interrupties door de nederlandse dacht dat het karakter van de kinderen een grote kinderen iets vaker succes hebben dan die door rol speelt afgezien van de taalvaardigheid van turkse kinderen duidt er wel op dat de turkse een kind kan het door verlegenheid ongeinte kinderen ook op pragmatisch niveau een achter resseerdheid of door welke niet talige reden dan stand hebben ook zich laten leiden door een ander kind in het de derde vraag die we hierboven formuleerden spel nie tt emin lijken de bovenstaande vragen was of de nederlandse kinderen door hun verba zinvol en zouden er wellicht bepaalde algemene le overwicht ook meer dan de turkse kinderen tendenzen kunnen worden aangetoond bepaalden wat er gespeeld werd en hoe om dit in de eerste plaats zijn we nagegaan hoe lang elk vast te stellen hebben we het aantal directieven kind aan het woord was in de spelsituatie we geteld van ieder kind een directief is een uiting hebben dit vastgesteld door de gemiddelde lengte die een bevel een instructie of een soms zeer van alle spreekbeu rten van een kind in woorden dringend gesteld verzoek bevat of implicee rt he uit te rekenen de gemiddelde spreekbeu rt lengte laas hebben we achteraf gezien niet na kunnen van de nederlandse kinderen is 7 woorden per gaan wat voor effect zo n directief van geval tot 33 geval had omdat uit de rest van het gesprek vaak lijken veel problemen te hebben met taalvaardig niet bleek of er al of niet gehoorzaamd werd heidstaken wanneer die los staan van de onmid we beschikten niet over video opnames dellijke context en situatie met andere woorden de nederlandse kinderen gebruiken meer direc wanneer het abstracte analytische taken zijn die tieven dan de turkse maar de verschillen bleken een beroep doen op het vermogen om goed met niet statistisch significant te zijn dat wil zeggen geisoleerde taalvormen te kunnen omgaan zie de kans is redelijk groot dat ze toevallig zijn en ook hulstijn 1984 over verschillende vormen alleen voor de twee groepen kinderen uit dit on van taalvaardigheid derzoek gelden we hebben het tot nu toe over een achterstand er zijn zeven turkse kinderen die vaker dan hun van turkse kinderen gehad maar dat was in feite nederlandse speelgenootjes in ieder geval de po voorbarig nader onderzoek van de afwijkende ging wagen om het gedrag van de ander te bein vormen in het taalgebruik van de turkse kinde vloeden ren leert echter dat het begrip achterstand niet in het algemeen blijken de turkse kinderen het ten onrechte is gebruikt de turkse kinderen op pragmatisch gebied wat minder te doen dan spreken geen systematisch anders nederlands af de nederlandse groep maar tenminste eenderde en toe komen er systematische morfologische is individueel gezien aardig tegen zijn haar ge kenmerken voor zoals ik hebbem en hij pak sprekspartner opgewassen en sommige turkse ket maar in het algemeen zijn de afwijkingen kinderen zijn hun nederlandse speelgenootjes van de norm voor gesproken nederlands niet verbaal duidelijk de baas gebonden aan een regelsysteem dus is er geen sprake van een eigen turkse variant van het ne conclu sies derlands we willen overigens nog graag bena drukken ook in verband met de opmerkingen uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat er over het verschil tussen taaltesten en spontane over het algemeen flinke verschillen in neder taal dat het bepaald niet onze bedoeling is om landse taalvaardigheid zijn tussen nederlandse in nederland geboren turkse kinderen per se te kinderen in de eerste klas van de lagere school en voorzien van het etiket taalachterstand maar hun turkse klasgenootjes die in nederland gebo waar er zo n achterstand lijkt te bestaan mag die ren zijn turkse kinderen hebben gemiddeld niet worden verhuld wij denken dat de betref een achterstand op alle onderscheiden niveaus fende anderstalige kinderen baat kunnen heb maar die achterstand is het sterkste wat betreft ben bij zo n niet verhullende benadering omdat morfologische aspecten en het minst voor het onderwijskansen voor een groot deel afhankelijk pragmatisch niveau zijn van hun taalvaardigheid dit onderzoek laat opvallend is dat de turkse kinderen vooral min duidelijk zien dat die nederlandse taalvaardigheid der presteren dan de nederlandse kinderen op de van turkse kinderen en zeer waarschijnlijk van afgenomen taaltoetsen terwijl in de min of andere anderstalige kinderen die in nederland meer spontane taalproduktie de achterstand ge zijn geboren verder moet worden gestimuleerd ringer is hierbij moeten twee opmerkingen wor er zal in het basisonderwijs een vorm van twee den gemaakt in de eerste plaats wordt in een de taalonderwijs voor gevorderden moeten wor toets vaak naar moeilijke dingen gevraagd die den ontwikkeld in het gewone taalgebruik niet voorkomen of niet bij de ontwikkeling van dit tweede taalonderwijs hoeven voor te komen dat betekent ook dat an is een belangrijk gegeven dat de groep anderstali derstalige kinderen aan de oppervlakte dat wil ge kinderen zeer heterogeen is qua taalvaardig zeggen in de alledaagse interactie dikwijls rede heid dat betekent dat de te ontwerpen program lijk taalvaardig kunnen lijken maar dat dit soms ma s geen modaal eenheidskarakter mogen dra tegenvalt als er dieper wordt gezocht in de twee gen ze moeten gedifferentieerd zijn afgestemd de plaats lijken de taaltoetsen in bepaalde opzich op tweede taalverwervers met verschillende be ten op taken die de kinderen ook op school soms heersingsniveaus in dit tweede taalonderwijs zou of vaak afhankelijk van de school moeten uit ook aandacht moeten worden besteed aan de uit voeren dit betekent dat de anderstalige kinderen breiding van de woordenschat we hebben welis vooral moeite zullen hebben met die schooltaken waar geen onderzoek gedaan naar het vocabulair vanwege een tekortschietende taalvaardigheid ze van de kinderen maar we hadden de indruk da t 34 ook op dit punt de turkse kinderen een achter worven zonder speciale aandacht speciale metho stand hebben in vergelijking met hun nederland des en leerkrachten die zich specifiek didactische se leeftijdsgenootjes verder moet worden be deskundigheden hebben eigen gemaakt dacht dat de anderstalige leerlingen juist vaak de in het beleidsplan culturele minderheden in het wat moeilijker woorden of vormen nog onder de onderwijs zijn helaas geen voorzieningen aange knie moeten zien te krijgen woorden of vormen kondigd voor deze vorm van extra tweede taalon die in de spontane schoolklasinteractie maar zel derwijs voor gevorderden omdat men er ten on den voorkomen voor de voo rt gezette tweede rechte van uitging dat de hier geboren anderstali taalverwerving mag daarom niet alle hoop gesteld ge kinderen geen nederlandse taalproblemen worden op de gewone interactie tussen leerlingen meer zouden hebben toch is dit soort onderwijs en leerkracht hoewel die interactie van groot be hard nodig om voorwaarden te scheppen voor be lang moet worden geacht is het te naief optimis tere onderwijskansen voor anderstalige leerlingen tisch om te denken dat in die reguliere klassesi van de tweede generatie tuatie de tweede taal adequaat kan worden ver noten l itera t uu r in het onderzoek is ook nagegaan wat de relatie is j j hul s tijn vaardigheden in moedertaal en eigen taal tussen het nederlands taalvaardigheidsniveau van de gummin s theorie van de wederzijdse afhankelijkheid turkse kinderen en de sociaal culturele orientatie in levende talen nr 388 p 18 2 3 van de gezinnen waaruit ze afkomstig zijn hierover j lalleman turkse kinderen in nederland de relatie is gerapporteerd in lalleman 1983 tu ssen hun taalvaardigheid en de soc iaal culturele o rien verschillen tussen de twee groepen op een bepaalde tatie van hun ouders in interdisciplina ir tijds chrift variabele maat of toets zijn steeds op hun statis voor taal en tekstwetenschap 3 p 134 151 tische significantie getoetst door middel van een t test het significantie niveau was op 5 procent ge steld maar bij de statistisch significante verschillen bleven de p waardes hier meestal ver onder met an dere woorden de kans dat de gevonden verschillen aan het toeval of de toevallige samenstelling van de steekproef te wijten zou zijn lag meestal ver bene den de 5 procent 35