Het onderwerp van leesvaardigheid

leesvaardig he i d alex van de kerkho f seren laten we eerst eens de te toetsen va a rdigheid in ogenschouw nemen in het advi es v an de vakontwikkelgro e p luidt de alg em en e do elst ellin g bij he t domein het onderwerp van leesvaardigh e id da t de leerling vers chi llende soo rte n niet fic tionele tekst e n moet kunnen leesvaardigheid analysere n interpreteren beoordelen en samenvatt e n voor de havo leerling zijn vergelek e n m e t het huidige e xamen de laat s t e twee e l eme n ten beoo rdelen en samenvatten in het advie s v a n de vakontwikke lgro ep nieuw d eze vaardi g heden w e rde n althans n e d erla nds ov er d e exa menp r o gra mma s v oo r voorh ee n noo i t e xpli c iet in h e t c e ntraal havo e n vwo uitge bra cht in d e c e mb e r examen ge to e tst voor d e vwo l eerling 1 995 wordt voorge steld a an h et begin van be treft dat ni euw e e ig e nlijk allee n h et beo orde h et voor e xamenjaar du s ongeveer twee ja a r l en he t s am e nvatte n wordt imm e r s doorgaans voor het feitelijke exam en een br eed ond er be schouwd als een vaa rdighe id waara an het we rpsgebied v a st te stelle n op het examen analys e re n e n interpret e ren inh e re nt of l e e svaardigheid zoud en d e kandidaten te n ond e r gesc hikt zijn min s te een te ks t moet e n krijge n voorgelegd me n zou op grond van de formuleri ng van die b etrekking hee ft op dit door d e cevo va s t d e eindt erme n kunn e n s t ellen dat a nal yse ren te s te ll en onderwerpsgebi e d en inte rpre t ere n de k e rn ac tivit e ite n zijn di e als be langrijk ste vo o rd ee l wordt geno e md a an h et sam en vatten e n t e n d el e a an h e t dat a lle le erlingen daarm ee ov er g elijke voor b e oordel en voorafg a an ten de le want het kennis over het onderw erp be sc hikken waar beoordelen b evat ook noti e s di e op zich door de opdrachten op h et exam e n een w e inig m e t s tructuur of be t eke ni s te maken re lati ef grote diepgang kunn en krij ge n w a t hebb e n zoal s h e t be oord e len van de contro nu jui s t voor het v erv olgonde rwijs nodi g i s leerbaarheid van ee n te ks tge geve n of h et b e oor zi e pagin a 36 va n h et advi es d e v a kont d el e n v an d e aa n vaa r dba arb ei d van ee n me ning wikkelgroep s telt dat h e t ze e r tijdi g a an g even voor wat b e treft het s ubdome in analy se re n v a n h e t onderw e rp sge bi ed met name voor en int e rpretere n i s er ni e t w e rke lijk veel ni e uws all oc htone onde ri n s tromers van belang i s d e onder d e zon h e t i s dan ook nuttig d e v a kontwikkelgro ep wij st op de grote afstand huidig e e x amenpraktijk op dit punt t e verge tusse n thui sta al en s choolt a al bij de ze lee rlin lijk e n m et d e voors t elle n van d e vakontwik ge n en de vers c hillen in c ulturele o rie ntati e kelgroe p thuis en op sc hool m e t name bij l an ge re in h et huidi ge e xame n wordt n adrukkelijk ab s tr act e tek s te n zoude n all o c htone lee rlin niet b e oo gd k e nnis van h e t onde rw e rp t e ge n vanwege ee n zowel r ecepti ef al s produ c toetsen er w orde n bovendie n gee n r epro tief ge ringere woord e n sc hat e n e en b ep e rkt e ducti evrage n gesteld er worden in theo rie re voorkennis van bepa ald e cultuurgebon uits luitend vaardigheden ge to e tst natuurlijk d e n aspecten van kennisgebi e den zich inte n ka n m en zonder ke nnis van de w e reld geen si e v e r moet e n kunne n oriente ren inhoud van tek s te n be grijp e n m aa r bij het toetsen v a n leesvaardigheid wo rdt deze bui dit uitgangspunt i s zonde r me er sympathi ek te nt ek s tu e l e ke nni s van d e w ere ld n adrukke l ee rling e n me t g elijk e aanl e g of capac it eiten lijk ni e t in d e vr a agstelling b e trokk e n de m e t welke achte rgrond da n ook moet e en zo toets h e eft betre kkin g op d e w e reld v a n de groot mogelijke g elijke of ge lijkwaardig e tekst zelf kans op school s ucc e s geboden worden me t gr o te behoedzaamhe id prober e n de to c h is er een aantal prakti sc h e en mee r examencons tructiegroepen onderwe rp e n te p rin cipiele vakinhoudelijke bezware n aan t e kiezen die algeme e n niet sp ec ialis tisc h van voeren t e gen dit voor s t el om tot een ev e n aard zijn c ulture el neutraal zijn en rekening wichtige b eoordeling van het voor s te l te houden m et ve rschi llen tuss en jongens en komen i s het go e d ook di e ee ns te inventari mei sj es de inhoud mo e t enigszins a ansluiten 1996 6 moer 341 leesva ard i g hei d bij de belevingswereld van jong volwassen en korrie v an helvert de teksten moeten bevraagbaar zijn en van goede opdrachten kunnen worden voorzien reacti e d e b e langrijk s te el em e nte n van de t e me te n het doet me deugd dat het uitgang spunt vaardigheid in het analyseren en interpr e teren van de voc n e d erlands door alex van bestaan zow e l bij het oud e als het nieuwe de kerkhof al s zonder meer symp a thiek e xamen uit het vermogen om zinnen e n wordt g e clas sifi c e erd maar daar gaat het alinea s v a n e e n s amenhangende betekenis te natuurlijk niet om voorzien hoofd en bijzaken van elkaar te terecht wordt gesteld dat er me t b etrek onderscheiden en de hoofdgedachten van de king tot het s ubdomein analysere n en hele tek s t of delen erv an te benoemen inte rpre te re n weinig nieuws ond e r de zon daarbij i s het dikwijls cru ciaal te b e palen wat is ook onders chrijf ik de same nhang het onde rwerp van de h ele tekst of van tussen deze v aardigheden en h e t m a ke n tek stdel e n i s een t e ks t of t ek s tdeel is imme rs van e en s am e n va tting waarbij ik we l wil uit niet s anders opgebouwd dan uitspraken opmerken dat het maken van ee n over e e n deel onderw erp als nu het on s amenvatting naast een goed e l ee s vaar derwerp of het gebied waaruit het onder digheid ook ee n zekere schrijfva a rdigheid werp afkomstig is vooraf bekend is dan v eronders telt zoals de vo c zelf al wordt daa rmee een essentiee l onderdeel van de t e mete n s ub vaardighe id weggel aten de a angeeft mag van deze groep le e rlinge n in sp a nning di e de lez e r zich mo e t getroo s ten verwacht word e n dat zij geleze n i nfor matie kunn en omze tten in e en sch ri fte lij om a ll e t ekstgegeven s ond e r de noemer van ke verkorte w ee rgave de sam enh a ng een onderwerp te brengen zal niet nodig zijn dat als compensatie voor dit verlies een tussen lees en schrijfv a ardigheid wordt grotere di e pgang bij het subdomein analyse hi e r op een zinvo lle geint e greerde re n en inte rpret e ren mogelijk zou worden lijkt manier gekoppeld niet aannemelijk er dient namelijk geen kennis van h e t onderw e rp ge toetst te wor opm e rkelijk in de bijdrag e van alex van de kerkhof i s zijn bezwaa r te gen he t den terwijl de te c hni ek de vaa rdigheid in bekendm a ken van een onderwerp in het analy s eren en interpr eter en niet van a a rd of hoedanigh eid verande rt relatie tot het subdomein analy se re n e n interpretere n hij stelt letterlijk zou de vakontwikkelgroep bedoelen dat als nu h e t onderwerp of h e t ge bied het onderwerp bekend mag zijn ma ar de erbij w aaruit h et o nde rwe rp afkom stig is voo raf geleverde tekst relatief moe ilijker abstracter bek e nd is da n w o rdt da arm ee ee n essenti eel moeilijker door langere zinnen of intell ectu o nde rdee l van d e te m e te n s ub vaardig heid alis ti s cher academi scher taalgebruik abstrac ter door een complexer g e dicht e ngoed of wegge lat en de inspanning di e d e leze r z ich m oet ge troos t e n o m all e te kstgege ve n s o nder d e een minder doorzi c htige s tru c tuur te vre n oem e r van ee n o nd e rwe rp t e brenge n z al nie t zen valt dat daarmee het doel voorbijgescho nodig zijn ten wordt doordat er ander e drempels ont d e ze k ri tiek lijkt mij voort te kom e n uit staan die voor grote gro ep en leerlingen en onduidelijkheid omtrent d e bre ed te van niet allee n voor de tweede taallee rders niet de onde rw erp s gebieden die voor a f te neme n zijn aangegeve n zoud e n kunnen word e n en de eindtermen bij he t subdomein b eo ord e l e n houden in zoverre ze niet ook al ond e rd e el nogmaals de vo c is hier m e de deb e t aan dez e ge bieden zijn zo bree d vormden van het analyseren en interpreteren natuurlijk wel een ve rbre ding van h et vakge geformule erd dat vrijwel alle te ksten als bied in leerlingen moeten een oorde e l kun tekstonderw erp afwijken van h e t alge nen gev e n over de aanva arbaardheid van meen geformuleerde onderwe rps g ebied zo zal een tekst ove r de to e name van gegevens van meningen en argumenten de het roken door jongeren ho ewel vall en d argumentati eleer heeft m e t deze eindtermen 342 moer 1996 6 lees vaard i g h e i d binnen het vakgebied een stevige poot aan de binnen het domein gezondheid toch grond gekregen moeilijk met deze duidelijk veel te brede in he t a lledaagse leven speelt kennis van de term kunnen worden b e noemd h e t we r e ld een grote rol bij he t do en v a n ui t spra aangeven van een algemeen tek s tonder ken over de aanvaardbaarheid van tekstgege werp komt doordat de onderwerp s ge vens het m e ten van de vaardigheid moet in bieden zo breed zijn geformuleerd naar e e n centraal examen e chter gescheiden blij mijn mening niet in gevaar dit zou zelfs ven van het meten van di e kennis va n de expliciet onde rvangen kunnen worden we reld het ligt dan ook voor de hand de door de leerlingen te vragen over welk e xamenvrag e n die bij het subdomein b eoorde specifi ek onderwerp binnen het thema l e n ontwikkeld zullen worden te baseren op gezondheid de voorliggende tekst gaat de w e reld van de teksten die op h e t exam en worden a angeboden h e t m ee st relevant in deze di scu ssie is echter h et subdomein beoo rde len hier zit tegen de vasts tell ing van een onde rw erps n a ar mijn m ening de diepgang en niet gebi ed zijn ook enkel e praktische b e zwar en zoal s al e x van de kerkhof suggere ert in in te bre nge n h e t voor s tel i s op e nkele h e t subdo mein ana lysere n en inte rpre tere n punte n zo vaag d a t le e rlingen doc e nt e n en dat kennis v a n de wereld ee n grot e rol o o k ex ame nmakers er zond e r nadere prec i se sp eelt bij h e t doen van uits prake n ov e r ri ngen ni e t goed me e uit de vo eten zu llen de a a nvaardbaarheid van tek s tgegev e n s is kunnen de vakontwikkelgroep spr e ekt v an duidelijk het meten hie rv an mo et in ee n breed onderwerps gebied nu i s bre e d e en c entraal examen aldu s van de no g al bre ed hoe breed dient de orientatie kerkhof echter gescheide n blijven van di e onge twij feld zal bes taan uit het lezen van het me t en van die ke nnis van de w ereld teks t en te zijn hoe weten leerlingen e n ik c it eer do c ente n wanneer het genoeg is zowel qua het ligt dan ook voor de hand de omvang als diepgang zu ll en er afhank e lijk examenvragen die bij het subdomein van individuel e initiati even op h e t vlak v a n b e oordelen ontwikkeld zu ll en word en m a te ri aalverzameling door docenten of le e r te bas eren op de wereld van de teksten lingen niet toc h grote verschi lle n blijv en of di e op he t e xamen worden aangebode n juist ont s taan in voorkennis zull en zwak hier doet zich toch een pri ncipie e l k e re leerli ng en niet de verleiding voel e n probleem voor vanaf welk niveau zic h een zekere hoeveelheid fe itenk e nni s wordt er in die teksten dan een w e reld e ig e n te maken die ve rv olgens niet werke lijk ge sc hapen wa a rbinnen de b e oord eling r el ev ant blijkt te zijn voor de beoogde le es ervan mogelijk is taa k zou ee n min of me er the matisc h ge ric hte van tekstbeoordeling naar voorb e reiding op het e xa men van maar liefs t tekstvergelijking twe e jaar voor de leerlinge n trouw e n s w el voldoend e v e rrasse nd en s pann e nd zijn de er wordt g esproken over tekst en mo e t aantre kk e lijkheid van het vakond erde el sc huilt ik m e daarbij voorstellen dat twee zow e l voor l e erlingen als docenten toch ook tekst e n over eenzelfde onderwerp voor ee n niet onbelangrijk deel in de grote kri tis ch a an een vergelijking moeten geva riee rdh ei d aan ond e rw erpen wie de worde n onderworpen op bas is w a arvan leerlingen ee n brede ontwikkeling wil gev e n oordelen over de ene ten opzi c ht e van en de leerli n gen degelijk wil trainen in de de andere te kst mogelijk zijn dat zou techniek van het lezen van teksten van n i op zich een aardige vorm zijn tegen v eau doet er verstandig aan regelma tig een strijdigheden onjuistheden of het ver grote v ari eteit van actuel e betogende of zwijgen van relevante geg eve ns zouden be s chouwende a rt ikelen uit goede krante n of op die manier door leerlingen opge opinierende tijdschri ften aan te bieden de s poord kunnen worden en gerelat eerd bepaling van een specifiek onderwerp s gebi e d 1996 6 moer 343 leesvaardighei d zou ook op dit punt weleens tot ve rsc hraling a an mog elijk e belange n die de schrijv e rs kunnen le iden h ebb e n op bas is van relevante gegeven s ove r de bron di e dan natuurlijk we l hierbov e n is al opgem erkt dat he t uitgangs v e rs tr e kt moe ten worde n bijvoorb eeld punt van de vakontwikk e lgro ep s ymp a thiek gre e npea ce c ontra de ov e rh e id is ma ar me t d e vas tste lling van ee n ond er e e n de rgelijke exa min e rin g zou erto e werp sge bied dre igen vak sp ec ifie ke eis en e n l eid en d a t ve rg e lijk e nde t ekstanaly s e e en norm en te w orde n a an geta st om aa n d e o nd erdeel wordt van h e t onderwij s a c hte rli ggend e problem a ti e k effec ti e f i ets t e n e d e rl a nd s imm e r s ve rge lijke nde do en zoud e n b e t e r a nde re midd e l en in ge z et t e ks tan alyse vra agt duidelijk ande r e kunn en worde n vaa rdi ghe den da n te ks t a nalyse op zi c h h et vraagt n a de analyse van beide noo t t e ks t en een kopp eling erva n op rele vante a s p ect en in t ermen va n ov e reenko ms t en i d e v o o rs t ell en in he t advi es van de v a k ont en v erschillen en e e n evalu a tie daarv a n wikke lgro e p he bb e n e en voor gesc hi e denis voor u als l ez er zou h e t missc hi e n ee n in ee rde re co n ce pt en optee rde d e v akont aa rdi ge o e fenin g zijn om d e eerste wikke lgroe p a a nva nk elijk v oor d e vas t s t el t eks t e n va n mijz elf e n al ex van de ling voor zowe l he t dome in l ees vaa rdigh eid k erkho f e ens aan zo n ve rgelijk ende al s sc hrij fva a rdighe id van twee themagebi e t e ks t analys e te onde rwe rp en z e gaa n de n w aarbij h e t bronne nm ateriaal zou wor ove r h e tz elfde gesc hre v e n vanuit een de n aangele ve rd om tege mo et te kom en aa n duid elijk ve rsc hi lle nde b etrokke nheid b e zw aren di e in raa dple gingsrond e n w erde n maar me t ee n ge l ijkg est emd doel ee n geo pp erd zo al s he t gev aar v an homog enise discussi e voeren over de zin en o nzin ring e n probl e me n van organisato risc he en van voora f vas t ges t eld e ond erw erp sgebie finan cie le aa rd heeft de vakontwikke lgroep de n ik d e nk dat d e m ees te n va n u hi e r de voo rs t e ll e n in ge dikt tot d e o nd erhavige ee n h ard e dobber aa n zu lle n h ebb e n hop e lij k nie t door de be l abb erde kw ali t eit e rvan 4 d a armee kom ik tot mijn conclus i e h e t ov e rs t app e n van tek stb e oorde ling op b asis van vooronders t eld e te ks t ex t ern e ke nnis naar t ekstb e oord eling in h et k a de r van ver gelijk ende te kstanalyse onde r van g t vo or ee n d ee l d e door de v oc ges i gnal ee rd e pro bl eme n d aar s taat tegenover d a t teks t verge lijking d a n wel na drukke lijk moet wo rd en aan ge lee rd e n ge o e fend tijd en s h et onderwij s ne de r foto c h ris van ho uts l a nds en vanze lfspr ek end m oe t e n alle exam e nt ek s t e n voldo e n aan d e door alex van de ke rkhof gefo rmul eerde crit eria ni e t sp ec ialistisc h va n aa rd zijn c ultureel n e utraal zijn re ke nin g ho ud en me t ve rsc hille n tu sse n jongen s en me isj es e n aa nsluit e n bij de b e le vings w ereld van jon g volwa ssen en 344 moer 1996 6