Het ontwikkelen van een vak in een groep. Ervaringen bij de bestudering van teksten.

joop dirksen het ontwikkelen van een vak in een groep ervaringen bij de bestudering van teksten vanaf de zijlijn heb ik de afgelopen maanden met belangstelling en soms on gerustheid de activiteiten van en rondom de vak ontwikkei groep nederlands gevolgd vanaf het moment dat in juli het eerste concept werd gepresenteerd is er een levendige discussie ontstaan die de uiteindelijke versie vanzelfspre kend heeft beinvloed hieronder enkele kanttekeningen bij de procedure en het resultaat en dan toegespitst op het vakonderdeel literatuur opmerkelijk is dat de vakontwikkelgroep in de inleiding bij haar eerste con cept heel nadrukkelijk aandacht vroeg voor de taakbelasting van de docenten dit aandachtspunt staat niet in de handleiding voor de vakontwikkelgroepen vermeld en is evenmin door de coordinatiecommissie aangegeven nochtans is dit een aandachtspunt van essentieel belang immers uit eerder verrichte onderzoeken naar de taakbelasting van de leraar nederlands bleek reeds dat deze belasting significant hoge r lag dan die van de leraren in de andere vakken oto onderzoek 1988 concepttekst juli 1995 pag 4 de vog stelt vervolgens met nadruk dat uitvoering van het door haar voorgestelde eind examenprogramma nie t mogelijk is als er geen oplossing wordt gevonden voor die overbelasting van de docent nederlands gezien de ernst van het probleem stellen wij nadrukkelijk dat het vinden van een adequate oplossing voor ons absolute voorwaarde is voor handhaving van het voorgestelde eind examenprogramma tevens wijzen we erop dat het voorgestelde programma een evenwichtig geheel is en volledig aan de uitgangspunten zoals die door de stuurgroep zijn geformuleerd voldoet zodat het dus niet mogelijk is eenvou dig bepaalde onderdelen te schrappen plakken en knippen toen de vog dit standpunt waar men in het veld volledig achter staat bij de uiteindelijke aanbieding in de boven beschreven vorm opgenomen wilde zien worden greep de coordinatiecommissie in de taak van deze groep was zoals de naam zegt uitsluitend het coordineren van de voorstellen van de ver schillende vog s maar enkele neerlandici in deze commissie schoven achte loos het werk van de vog nederlands terzijde en wilden even demonstreren dat met wat schrappen wat knippen en wat plakken wel degelijk een niet overbelastend programma te fabriceren viel enkele voorbeelden vog de kandidaat kan een leeslijst samenstellen met tenminste 8 titels met een erkende literaire kwaliteit deze lijst beva t naast proza ook poezie en tenminste twe e werke n va n voo r 1880 de coordinatiecommissie maak t hiervan de kandidaat kan een leeslijst samenstellen met tenminste 8 titels het betreft hier werken van na 1916 tijdwinst voor de docent de coordinatiecommissie schrapt zonder toelichting de door de vog voorge 15 dirksen het ontwikkelen van een vak in een groep stelde onderdelen leesautobiografie en balansverslag uit de eindtermen maar geeft daarna scholen die er desondanks mee willen werken grootmoedig per missie om ze in het handelingsgedeelte op te nemen als je dat dan per se wil kun je ons niet kwalijk nemen dat dat tijd gaat kosten de vog voelde zich door de gang van zaken begrijpelijk behoorlijk ge frustreerd maa r legde zich er niet bij neer men besloot het ongevraagde in grijpen va n de coordinatiecommissie te negeren en kwam met een nieuwe nu definitieve versie waarin ook alle opmerkingen uit de docentenraadple ging en de commentaren van de vakverenigingen zijn verwerkt consequent in de lijn va n haa r boven beschreven taakbelastingsargumen t heef t z e nu voorgesteld niet her en der wat te strepen en schrappen maar een veelomvat tend onderdeel in zijn geheel weg te laten namelijk het maken van een werk stuk op zich was dit een interessant nieuw onderdeel in het programma de kandidaat kan over een neerlandistisch onderwerp zelfstandig documentatie verzamelen die enige omvang heeft bij de verwerking van het documentatie materiaal het leesdoel bepalen een adequate leesmanier kiezen en een leesplan vaststellen en eventueel bijstellen vanuit die documentatie een vraagstelling kiezen en vandaar uit inhoudselementen kiezen formuleren en ordenen waar bij ook gebruik gemaakt wordt van een tekstverwerker hij kan een adequate rapportagevorm kiezen de inhoud verwoorden volgens de taal inhouds en vormgevingsconventies di e voor werkstukken gelden en de tekst van het werkstuk reviseren op basis van geleverd commentaar waarbij ook gebruik gemaakt wordt van de mogelijkheden van een tekstverwerker het zal duidelijk zijn dat het schrappen van zo n blok inderdaad lucht geeft literatuurprogramma wat valt er nu te zeggen van het voorgestelde literatuurprogramma uiterst positief is de keuze voor de leerling lezergerichte benadering waar blijkens onderzoek van thissen leraren over literatuuronderwijs den haag 1988 en janssen het literatuuronderwijs in de bovenbouw van het havo en het vwo amsterdam 1992 de meeste docenten nog kiezen voor de historisch biografi sche aanpak en de structuuranalytische benadering getuigt het van moed om nieuwe wegen in te slaan en het literatuuronderwijs in te gaan richten naar in zichten uit de literatuurwetenschap en didactiek van de laatste decennia dat daarbij o p de havo literatuurgeschiedenis vrijwe l helemaa l word t ge schrapt zal door menig docent betreurd worden dat de literatuurgeschiedenis op het vwo een bescheiden plaats heeft gekregen valt toe te juichen vanuit de visie dat enige kennis van de cultuur van het verleden zeker als ondersteu ning van het lezen van enkele teksten uit de literatuurgeschiedenis nuttig is maar dat waar de nadruk in het literatuuronderwijs o p het verleden ligt de werking van de eigentijdse kunst over het algemeen nauwelijks aandach t krijgt in de toelichting bij de eindtermen wordt ingegaan op het beschrijven ver diepen en evalueren van de eigen leeservaring de beschrijving is zo wordt daar gesteld de eerste reactie van de leerling op het werk de leerling moti 16 dirksen het ontwikkelen van een vak in een groep veert de boekkeuze beschrijft waa r volgens hem het werk over gaat en geeft een eerste persoonlijke reactie tekstervaring de verdieping is gekoppeld aan een specifieke verwerkingsopdracht tekstbestudering verdieping van de leeservaring deze formuleringen ui t de toelichting zouden misverstanden i n de wereld kunnen helpen in de trant van je mag eerst even zeggen datje het mooi vond en daarna gaan we serieus aan het werk onderscheid maken tussen tekstbe studering en tekstervaring was nuttig in de jaren rond tachtig toen tekstbe studering nog de enige de normale aanpak was maar men zou mogen stel len dat het onderscheid nu wel zijn tijd gehad heeft gevoel en verstand zijn niet los te koppelen in iemands omgang met de wereld om hem heen wie bezig is met een tekst doet dat als compleet persoon niet eerst even vanuit zijn emoties en daarna vanuit de ratio elke tekstervaring is een vermenging van affectieve en cognitieve aspecten en natuurlijk is een verdieping van die ervaring een nuttige zaak de vog geeft als handvatten bijvoorbeeld de exploratie van de belangrijkste passages en de karakterisering van de personages dus zou een betere formule ring gewees t zijn consequent te spreken van verdieping van en reflectie over de tekstervaring maar laten we niet vallen over een formulering waa r de strekking zo duidelijk positief te waarderen valt ook het invoeren van leesdossier leesautobiografie e n balansverslag is een prima zaak waar de nadruk komt te liggen op de persoonlijke verwerking in een reeks van leesverslagen met alle mogelijkheden tot reflectie kan eindelijk het verschijnsel boekverslag d w z uittrekselboekkopie uitgeroeid worden een slag voor uittrekselboekfabrikanten maa r een zegen voor het literatuur onderwijs in de eerste versie van de vog werd nog gesproken over een landelijke ad vieslijst va n 500 werken van erkende literaire kwaliteit waaruit leerlingen zouden moeten kiezen die advieslijst i s al snel verdwenen de werken van erkende literaire kwaliteit zijn gebleven nu is een landelijke lijst sinds bek kering c s natuurlijk een gevoelig punt maar een advieslijst zou m i zeker ook een positief effect geha d kunnen hebben hierdoor zou er in ieder geval ook de mogelijkheid geboden zijn om heel recent verschenen literaire werken op de lijst t e zetten iets wat nu nog wel eens onmogelijk word t gemaakt door leraren vanuit het oneigenlijke argument dat ze dan zelf ook hun litera tuur moeten blijven bijhouden de vog laat het in de laatste versie over aan de sectie op iedere school apart om uitspraken te doen over erkende literaire kwaliteit dat bevordert in ieder geval de discussie binnen de sectie over de canon de schoolcanon en dat zou tot heel interessante gesprekken kunnen leiden wat is er voor leraren nederlands nou interessanter dan samen te pra ten over literatuur de vog verdient een groot compliment voor haar uiteindelijke voorste l en voor de manier waarop ze haar zelf geformuleerde standpunt over de taakbelas ting trouw is gebleven 17