Het profielwerkstuk. Over beoordeling van scriptievaardigheden bij de profielvakken.

robbert roosenboom zeker waar het gaat om een profielwerkstuk dat de vorm van een sc ri ptie gekregen heeft bij een beoorde laar die uit de aard van zijn vak voorheen nog w e inig sc hrijfvaardigheden het profielwerkstuk of s c ri ptievaardigheden heeft beoordeeld ik heb e chter mijn twijfels bij de wijze waarop over beoordeling va n het cito voorstelt het profielwerkstuk en d e totst a ndkoming e rvan t e beoordelen d e z e scriptievaardigheden b ij de twijfels heb ik eerd er uitge s proken e ik wil z e hier uitgebreider ond e rbouwen e n ook van profielvakken een altern atief voorzien aan de b e oordelingsmodelle n di e h e t cit o verstrekt ligt een bepaalde k e uze ten grond slag de ke uze voor beoorde ling v a n zowel in 4 havo e n 4 5 vwo ki ezen leerlingen i n de het proce s als het produ c t op het e erste twee de fase v o o r een profiel dat wil zegg en dat gezi c ht i s e r w e ini g mi s m e t d ez e k euze er ze ee n vakke npakke t s amen ste ll en dat aans luit bij staat ee n redelijke ho e veelheid s tudielast voor een late re v ervolgs tudi e zo bes taat h et profi e l het profi e lwerkstuk op h e t pro gramma 40 cultuur maatschappij naa s t natuur tech uur op de havo e n 40 tot 8 o uur o p h e t vwo niek of natuur g ezo ndh e id als proe ve van d e z e s tudielast ma g niet ge h ee l worden hun b e kwa amh e id die n en l eerlingen in h e t exa gebo ekt al s to e t s tijd dan zou de le e rling een me njaar e e n profi elwerk s tuk te vervaardigen dat product ve rv aardi gen e n beoorde elt de do c ent vakoverstijgend is e n b e o o rdee ld wordt doo r de pas na de vervaardiging ho e d e leerling het vakdoce nt he t cito h eeft voo r zowe l liet pro duct e rva n a fg e bra cht h eeft de s tudi ela st is b e hal als d e t ots ta ndkoming e rvan b eoo rd elingsc rit eria ve toetstijd echt e r ook o nderwijs tij d ho ewel vas tgeste ld r o bbert roosenboo rn heeft zo z ijn h e t profielwerk s tuk ge ldt als ee n me esterpro e f twijfels bij de aanpak van liet cito hij onde r waarbij de leerling laat zien welke kennis en bouwt d eze twijfels en ko mt m et ee n alte rnatief vaardighed en hij in d e a c hterlig ge nd e jare n in het profie l op ge da an h e eft blijft hij o ok tijdens het proc es va n de vervaardiging v an de e ers te profielwerkstukken v an d e tweede het profielwerkstuk leren dit lijkt ervoor te fase havo zijn ve rv aardi g d en b e oord eeld op pl e iten d a t m en aan he t proc es ee n even groot die sc holen die in h e t sc hooljaar 1 99 8 1 999 belan g h echt als aan he t produ c t dat aa n h e t met de tw e ede fase g estart zijn d ezelfde einde van dat proces ont s ta a n i s bov endie n s cholen zu lle n nu b e gonnen zijn met de lijkt het in de geest van d e twe e d e fas e te introductie op het profielwerk s tuk voor hun passe n wanneer de aanda c ht van d e docent vwo leerlingen intus s en zu ll en d e ove ri ge vers c huift naar d e b e g el eiding van het le e r s cholen voor het e erst m e t hun havo l e erlin pro ces ni e t all een he t w a t m aar o ok het hoe gen aan de slag gegaan zijn om dit proce s te moet c entraal komen te s ta an en datgen e wat ondersteunen heeft het cito een handl eiding in d e begeleiding aandacht krijgt moet in de profielwerkstuk uitgebra c ht scholen vinden beoordeling te rugke ren te zamen zou dit hi eri n ond e r andere ins trument e n voor de mo e ten zorg en voor e en re flectie op het begeleiding en beoordeling van profielwerk proces die ertoe kan l e ide n dat de leerling d e stukken bij de ontwikk eli n g van deze instru volgende keer dat hij voor de opgave komt te menten heeft de hante erb aarheid voor docen staan om een meesterproef af te l eggen t en van alle profi e len zeker een rol gespeeld minder fouten in h e t pro c es maakt dat mocht ook wel want vers c heidene a s pec ten w a arop van de b eoord e la a r gevraagd wordt het profielwerkstuk of het profiel werkstuk in wording te beoordelen zu ll en een gevoel van onwennigheid oproep e n 2000 3 moer 105 beoordelingsmoment 1 aspect 4 heeft de leerling bij de voorlopige onderzoeksvraag hypothesen opgesteld en of verwachte uitkomsten of resultaten geformuleerd onvoldoende 1 punt voldoende 2 punten goed 3 punten denk daarbij aan overeenstemming met de theorie past de hypothese bij de onderzoeksvraag diepgang beoordelingsmoment ii aspect 8 zijn de aanzett en tot conclusies uit de resultaten bevindingen van het onderzoek verantwoord getrokken onvoldoende 1 punt voldoende 2 punten goed 3 punten denk daarbij aan is de conclusie gebaseerd op de verzamelde informatie is de conclusie doordacht blijkt hieruit reflectie afbee lding 1 s co res voo r dee lpro du cte n bij proces beoo rd e ling het cito beoordelingsmodel punte n ve rzam elen die blij ve n st a an vo or he t tota al aant al punt en waa rop h e t eind c ijfer proc esb e oord e ling z e ker bij we rk s tukken is geb asee rd wordt vo orb eelde n uit d e b e oor e e n r el a ti e f onbekend t e rre in wie zi c hzelf de lingsmod e lle n v a n d ez e b e oorde lin gsaspec opl e gt om hi e rvoor ook no g ee n s een te n s ta a n in afb ee lding i g emakke lijk hant ee rbaa r b eoord elin gs mod e l d e tw ee d e op e ration alise ri n g v a n d e pro t e m ak e n moet bijn a ee n wi el uitvinde n het cesb eo ord e ling is de zo g eh e t en go n o go is daarom op zijn mins t inte ress ant om ke nni s b e sli ssing zoals uit de te rm al af te l e ide n is te n em en va n de wijze waa rop h et cito kan de ze mani e r va n be oord el e n alle e n ma ar v oor s te lt de pro c e s beoorde lin g e en vorm te tijd e n s h et proces to eg epas t word e n d e gev en ik onde r sc h e id hi eri n tw e e op e rati o b es lissin g bepa a lt name lijk of d e leerlin g ver naliseringe n t e n ee rs t e k ome n e r tijd e n s h e t d e r kan o f m ag gaan me t h e t s chrijve n van pro ces alle rlei d ee lproduc t en t o t s tand di e zijn profi e lwe rks tuk bij een no go b esli ssin g voor b eoorde ling in aa nmerkin g kome n d e van d e b ege le ide r m oe t de l ee rlin g e ers t ee n probl ee mst elling de ond e rzo eks vra ge n ee n fout h er s tell e n voordat hij ve rde r ma g gaan pla n van a a npak ee n hypothese d e onde r ook bij d ez e b e oord e lingsas p ecte n v e rz a m e lt zo e kso pz et d e tijdspl a nning he t zo e kplan de le erlin g al punten voor zijn eind cijfer zij het lo g bo ek h e t bronn enbo ek en all e rle i h et bij ee n go b es liss ing m ee r dan bij ee n go a anzett e n tot bijvoorb ee ld ee n a anzet tot be sli ssing n a e e n eerde re no go b esli ss ing ee n c onclu s ie e e n a antal van dez e produ c voorb ee ld en hi erva n staa n in afb eelding 2 t e n k ee rt als ond e rd ee l in h e t eindr es ulta at d e ee rs t e mani e r van pro ces beo ord eling t erug d e r est draagt we l bij aan d e tots t a nd vind ik ei genlijk ee n ve rk a pte produ c tb e oor komin g van he t eindres ultaa t maar maa kt e r d eling zij he t ni et van h et e indprodu c t m aa r geen d ee l me e r v an uit voor b e ide kan de v an d ee lprodu ct e n enk el e van d e ze deelpro l ee rling in het b e oord elingsvoo rs t el va n h e t du c te n bij vo orbeeld de problee m stell ing e n cito ge dure nde he t pro ces va n h e t schrij ve n de onde rzoe ksvrage n k ere n in h e t eindresul beoordelingsmoment 1 aspect 5 heeft de leerling een duidelijk en realistisch plan van aanpak gemaakt onvoldoende no go voldoende 2 punten goed 3 punten na herstel voldoende 1 punt goed 2 punten denk daarbij aan noodzakelijke deel activiteiten benoemd logische volgorde van activiteiten realistische planning in tijd uitvoerbaarheid en duidelijkheid van het plan taakverdeling beoordelingsmoment ii aspect 7 blijkt uit het logboek en de verzamelde en bewerkte informatie dat de leerling de vakinhoudelijke problematiek en achtergrond begrepen heeft onvoldoende no go voldoende 2 punten goed 3 punten na herstel voldoende 1 punt goed 2 punten denk daarbij aan vakinhoudelijk verdedigbaar consistent begrippenkader afbeelding z s cores voo r go n o go besliss ing bij proces b eo ord eling i06 moer 2000 3 raat terug en kunn e n dan alsnog b e oordeeld brengen op deze manier blijft er we inig over word e n het lijkt me ook een juister moment van de s chool als veilige leeromgeving fou om deze na a floop te beoordelen omdat het ten maken en daarv an leren worden e rv ari n legitiem is om gedurende h e t proces de z e gen die ni e t meer binnen de sc hool plaatsvin de elproducten bij te ste llen een leerli ng di e de n maar bij degene bij wie d e leerlin g hulp g edurende het proces tot h e t inzicht komt dat zoekt alvorens naar zijn begeleid e r t e gaan bijvoorb e eld een onderzo e ksvra ag opnieuw geformule erd moet worden heeft iets ge leerd alternatief voor het cito mode l en hoeft daar niet op afge re k e nd t e word e n door middel van ee n verminde ri ng v an h et h e t zal duid elijk zijn dat mijn voorkeur voor totaal a antal punten dat hij voor zijn we rks tuk b e oordelin g van het profi elw e rks tuk blijft kan b ehalen and ere van d ez e de e lprodu cte n uitgaan naar een productbe oord e lin g ik h e b zijn nie t meer apa rt zichtbaar in h e t eindr e sul hie rvan ook ee n voorb e eld ontwikkeld d a t t a at maar he bb e n er wel voor gedi end als z e nu al zo n ze s jaar in gebruik is op de k s g go e d ware n dit eindr es ult a at b ete r t e ma d e breul t e ze ist zie a fb e elding 3 ken w e mo e t en er dan mi ssc hien op ve r er zijn twe e b e lan grijk e uit gang s punt en di e trouwen dat ze uite ind e lijk hun punten toc h a a n dit beoord elingsmod el t en gronds lag lig w e l oplev e r e n ware n z e niet goe d maa r ge n t en ee rs t e gaa t het in dit mod el lout er h eeft h e t eindresultaat er ni et ond er ge l eden om d e b e o o rd eling van h et eindprodu c t ten d an mo e ten we on s afvragen of het mi ssc hie n tw ee de is e r een zo ve r moge lijk doorge voe r onre d elijk wa s om de ze d ee lprodu c te n t e d e over eenst emming tu sse n eise n di e aa n he t ei se n n aa r mijn me ning hoort h e t l ogbo ek in produ ct word e n ges teld en de e valua ti e d aar vee l gevall e n in d e z e ca t egori e wa arbij ik ee n v a n en e rzijds zijn e r du s de e ise n die aan h e t uitzond eri ng ma a k voor he t lo gbo e k bij b egin van het proc es aan de l e erlinge n bekend natuurw e te nsc happ e lijk onderz oe k in h e t g e m a akt worde n in een s cri pti e ha ndleiding profie l natuur t ec hni ek en h et profie l and e rzijd s d e a spec t e n wa a rop h et w e rk van natuur ge zondhe id d e l e erlin ge n a a n h e t e inde van het p roc es d e tweede mani e r v a n procesb e oo rd eling b eoord eeld wordt dit he eft e en mode l tot druis t mijn s inziens ook in te ge n h et l ee rpro g e volg ge had wa ari n de nadruk is k omen te ces dat d e m ak ing of h et profi e lwe rk st uk mo e t li ggen o p d e scripti e t ec hniek daar ric htt e de zijn hulp i s een esse ntieel o nderd ee l v a n da t scripti eh andle iding zi ch imme rs ook op d e ze lee rproces in een dialo og tu ss en b egel e ider nadruk i s i n e erste ins tanti e ook w el a l s e en e n l ee rlin g mo e t d e lee rlin g g el eid e lijk aan b ezwaar aa nge me rkt totdat wij al s do ce nt en m ee r zi c ht kunn en krijge n op d e fout en en tot de c onclu s ie kwame n d a t het in on s verdi e ns t en va n zijn profi e lwerk s tuk in wor scriptieond e rwij s in fe ite ook te do e n w as om ding in d e re gel mo et ee n be gele id er er du s h e t bijbren gen van de mees t e sse nti el e scri p zijn wanneer de l ee rling h e m nodig h eeft ti e vaardi gh e den e e n hulpvraa g kunnen formul er en houd ik het model is ge bas eerd op tw ee s oorten in de m ee ste gevalle n v oor ee n kwalite it van sc ore s punte ns cores voor de kwalite it van de d e l e erlin g d e klad komt in deze dialoog a a nwezige o nde rd elen en aftre ksc ores v o or de wanneer h e t de le erling duidelijk wordt dat afwezigheid van onde rd elen h et is hi ermee h et h e m duur kan komen te sta an al s hij komt v e rgelijkb aar met het c orr ec ti emod el van de aanze tte n m et d eelproduc ten waa rov er hij s a me nv a tting op he t vwo eind ex am en m e t zelf n og onzeker is ik voorzi e dat hij in h e t zijn puntentoek e nnin g voor d e info rmati e go n o go systee m soms eers t hulp bij een elem enten e n zijn aftre kpunt en voor ta alfou and e r dan de bege leide r gaat zo e k en d at ka n t e n e n w o ordove rtolligh eid voor aftr e k ni et d e b e doe li n g zijn ook al is ee n hulp sc ores kwamen die onderdel e n van de s cri ptie vraag ni e t in alle gevallen ee n te ken van in a anmerki ng waarvan de a anwezigheid in z elfsta ndi gh eid dan nog mo e t en wij h et in d e ee n scri ptie vanze lfsprek end i s maar di e da ar ond e rwij s situatie van het voo rtge zet onder om no g ni et m e teen me t punten beloond wij s naar mijn idee nalaten om dit met een op hoeven te worden puntentoek e nning voor het c ijfe r van d e leerling in mind eri ng te d e ze onderdelen g es c hiedt pas wanneer ze 2000 3 moer 107 b e oorde ling sformuli e r scripti e vwo 5 1999 2000 naam leerling klas beoordelaar vakken titel scriptie cijfer 1 volledigheid in onderdelen controle op aanwezigheid facultatieve onderdelen staan tussen haakjes titelbladzijd e 0 woord vooraf 0 inhoudsopgave 0 inleidin g 0 hoofdstuk 1 x x 2 0 conclusi e 0 bibliografi e 0 begrippenlijst 0 bijlage n 0 aftrek 10 per ontbreke nd of mi splaatst onderdee l ii nadere invulling van enkele onderdelen controle op aanwezigheid ila titelbladzijde naam titel ondertitel klas school plaats datum vak begeleider verder niet s lib inhoudsopgave nummering arabisch hoofdstukken i titels hoofdstukken nummering paragra fen titels paragrafen bladzijdenummers hoofdstukken bladzijdenummers paragrafen vermelding overige onderdelen zie 1 m u v titelblz inh opg bladzijdenummers overige onderdelen opschrift inhoud controle op juistheid beginnen de onderdelen elk inderdaad op de bladzijde die de inhoudsopgave aangeeft lic bibliografie alfabetische ordening aantal bladzijden per boek lid bijlage n nummering titel s aftrek 3 per ontbrekend onderdeeltj e iii vormgevin g omvang tekst tussen 25 en 35 bladzijden ja nee inleiding d conclusie getypt ja ne e eindredactie heeft plaatsgevonden ja nee papierformaat a4 ja nee regelafstand 11 2 ja nee aanvaardbare marges ja nee bladzijden genummerd ja ne e onderdelen zie 1 beginnen elk op een nieuwe bladzijde ja nee en paragrafen ja nee nee correct ingesprongen bij nieuwe alinea s ja nee afkortingen uitgeschreven ja ne e aftr ek 10 per afwijking of een deel daarvan naar gelang de mate van afwijking afbee lding 3 een alte rnatief io8 moer 2000 3 o onvoldoende op z zwak 1 p v voldoende 2p g goed 3 p iv inleiding conclusi e o z v g 1 introductie afbakening van het onde rz oeksobject onderwerp 0 0 0 0 2 uiteenzett ing motiver i ng van de probleemstellin g 0 0 0 0 3 toelichting ve rt aling probleemstelling in onderzoeksopze t 0 0 0 0 4 terugkoppeling naar inleiding en hoofdstukken samenva tting 0 0 0 0 5 beantwoording van de probleemstellin g 0 0 0 0 6 uiteindelijk bereikte niveau in de conclusie 0 0 0 0 va hoofdstuk 1 7 samenhang in opbouw deelvraag onderzoek deelconclusie 0 0 0 o 8 verslaglegging van het onderz oek helderheid lijn logica 0 0 0 0 9 niveau van de deelconclusie verhouding tot gebruikt e informatie relevantie t o v de probleemstelling 0 0 0 0 10 vakinhoudelijke kwaliteit o a inzicht diepgang 0 0 0 0 vb hoofdstuk 2 11 samenhang in opbouw deelvraag onderzoek deelconclusie 0 0 0 o 12 verslaglegging van het onderzoek helderheid lijn logica 0 0 0 0 13 niveau van de deelconclusie verhouding tot gebruikt e informatie relevantie t o v de probleemstelling 0 0 0 0 14 vakinhoudelijke kwaliteit o a inzicht diepgang 0 0 0 0 vc hoofdstuk 3 15 samenhang in opbouw deelvraag onderzoek deelconclusie 0 0 0 o 16 verslaglegging van het onderzoek helderheid lijn logica 0 0 0 0 17 niveau van de deelconclusie verhouding tot gebruikt e informatie relevantie t o v de probleemstelling 0 0 0 0 18 vakinhoudelijke kwaliteit o a inzicht diepgang 0 0 0 0 v overige hoofdstukken beoordeling en storing als hierboven hierbij wordt een vermenigvul digingsfactor van 3 4 315 3 6 enz bij 4 5 6 enz hoofdstukken ten aanzien van het totaal aantal scorepunten gehanteerd om binnen het maximum van 36 punten te blijven vi bibliografi e 19 regels der titelbeschrijving artikel boek achterhaalbaar 0 0 0 o 20 analytisch kritisch 0 0 0 0 21 kwantiteit van de verzamelde informatie 0 0 0 0 vii taalverzorging schrijfstij l o z v 9 22 inachtneming van de regels voor spelling interpunctie 0 0 0 0 23 inachtneming van de regels voor zinsbouw formuleringen 0 0 0 0 24 eigen taalgebruik schrijfstijl versus boekentaal 0 0 0 0 viii informatie en het gebruik ervan o z v 9 25 kwaliteit van de verzamelde informati e 0 0 0 0 26 verantwoording van ontlening aan bronnen in noten 0 0 0 0 27 houding t o v gebruikte informatie klakkeloos vs kritisch 0 0 0 0 ix vak inhoudelijkheid o z v 9 28 overzicht over de materi e 0 0 0 29 in te vullen door de sectie 0 0 0 0 30 in te vullen door de sectie 0 0 0 0 eindoordeel score min aftrek plus bonus 10p opme r kingen over het pr oces van het sc h rijven d e voo rtgang 2000 3 moer 109 begeleidingsformulier beg e l eid e r vakken leerl ing klas onderwerp stap 1 het gesprek over onderwerp en heeft plaatsgevonde n het gesprek ove r hoe verder naar stap 2 heeft plaatsgevonde n verder ja nee datum uiterlijk 18 sept paraaf stap 2 het onderwerp is gekozen namelij k de voorlopige hoofdvraag probleemstellingluidt de voorlopige deelvragen onderzoeksvragen of hoofdstukkenindeling luiden de leerling weet welke vindplaatsen bronnen hij moet raadplegen het gesprek over hoe verder naar stap 3 heeft plaatsgevonden verder ja nee datum uiterlijk 2 okt paraaf stap 3 de verwerking van de bronnen a d h v de onderzoeksvragen is getoond door de leerling gezien door de begeleider de leerling is ongeveer op de helft van zijn verwerkingsfase naar de indruk van de begeleider het gesprek over hoe verder naar stap 4 heeft plaatsgevonden verder ja nee datum uiterlijk 20 nov paraaf stap 4 het onderzoek is afgesloten er zijn voldoende bronnen gelezen de gelezen bronnen zijn verwerkt a d h v de onde rzoeksvragen er is een eerste hoofdstuk het gesprek over hoe verder naar stap 5 heeft plaatsgevonden verder ja nee datum uiterlijk 15 dec paraaf stap 5 de l eerling is in de schrijffase over de helft van het geplande aantal hoofdstukken zie stap 2 dit is ge toond het gesprek over hoe verder naar stap 6 heeft plaatsgevonden verder ja nee datum uiterlijk 12 febr paraaf stap 6 de definitieve versie is ingeleverd de workshop kan worden gehouden de beoordeling kan plaatsvinden afgerond ja nee datum paraaf afbee ld ing 4 bege leidingsfo rmuli er 110 moer 2000 3 inhoudelijk bekeken zijn in de praktijk bete note n kent het werken met deze aftrekscores dat er zelden nog iets ontbreekt in de scriptie van i roel sinkeldam handle iding profi elwe rkstuk een leerling dat was in de situatie van meer twe e de fase hav o vivo cito a rn hem 1998 dan zes jaar geleden wel anders ondanks de een handleiding voor de leerling is het meeste heldere instructies het beoordelings profielwe rks tuk epn houten 2000 hieri n zijn model ziet er uit als in afbeelding 3 aan het ter informatie de bege leidings en beoorde einde van dit artikel lingsmodellen van het cito overgenomen de vrijheid die de leerlingen op de breul in degenen die in het bezit zijn van de syllabus het pro ces hebben misbruikten ze grondig ne derlands vo or h e t sch oolex am en in d e tweede zoals e e rder de verplichting tot het opnemen fas e havo vwo van alex van de kerkhof en van bepaalde onderdelen in de sc ri ptie ni ets klaas sc hreuder cito a rn hem 1998 kun uithaalde bij bepaald e l e erlinge n zolang er n e n dezelfd e modelle n hie ri n t e rugvind e n gee n aftrek op stond zo l eidde de verplich 2 dit in een workshop op de conferentie het ting tot het inleveren van ruwe versies van de sc h oo lva k n e d erla n ds utrec ht 8 en 9 o kt o sc ri ptie in wordin g niet tot ac ti e bij bepaalde b er x999 v e rs la g hie rva n robbert roo s en leerlingen zolang er geen sanctie op s tond boom de rol va n het vak nederl ands in d e wij be s lote n dit probleem nie t met het voorbereiding op het profielwerkstuk in he t midd e l van verrek e ning in d e niveaubeoorde sch oolvak nede rlands ve rs lag van de de rtie nd e ling het eindcijfer op t e lo sse n m a ar met co nfe rentie te versc hijnen e e n mee r pedagogisch middel het beg e lei dingsformulier w e rd ing e voerd e n het mis bruik van d e vrijheid nam a f het formulier legt de vrijheid ook wel aan banden maar ni e t aa n d e bande n van de aftrekpunten zie afb e eldin g 4 wat het formulier misschi e n niet duidelijk laat zien i s dat leerlin gen die ee n deadline overs chrijd en gedwongen word e n om hun achterstand bij te werken ja ja s c hoolarre s t en dat s oort middelen vrijheid in gebon de nheid is hier h e t motto zolang leerlinge n op een ve rantwoorde en verantwoordelijke wijze met hun vrijheid o mg aan wordt ze gee n strobre ed in de weg gelegd doen ze dit ni e t dan treedt de gebonde nheid in werking id e aal i s het mis sc hien nog nie t maar de beoordeling blijft op deze manier zuiver voor de procesbeoordeling zie ik meer mogelijkhed e n in de onderbouw zonder hi erme e weer een gehe el nieuw onderwerp aan te snijden wil ik toch stell en dat in de ond erbouw bepaalde overhoring en e n onder delen van proefwerken eigenlijk inzetov e r ho ri nge n zijn cijfers waarva n e e n deel v e r diend is m e t h e t zetten van de jui s t e stapp e n sluiten hier naar mijn idee goed op a a n in de bovenbouw zijn all e stapp en juist die tot een juist r esult a at leiden en de juistheid van het res ulta at bepaalt misschien wel het be ste achteraf de juistheid van de eraan vooraf g a ande stappen 2000 3 moe r iii