Het rendement van dictee

t i j d e n s h e t s c h o o l j a a r 79 80 v e r r i c h t t e i k met mijn studenten kandidaatonderwijzers aan ntit h p i u s x insti t u u t t e antwerpen een k l e i n s p e l l i n g o n d e r z o e k i n de twee de l e e r j a r e n van onze o e f e n s c h o o l zo n onderzoek kadert m i d u i d e l i j k i n mijn leeropdracht een o n d e r w i j z e r moet immers n i e t a l l e e n z e l f een d e g e l i j k e s p e l l i n g b e h e e r s i n g b e z i t t e n h i j moet ook i n s t a a t z i j n jonge mensen op een zo efficient m o g e l i j k e w i j z e een voor hun leeftijd haalbare en gewenste s p e l l i n g v a a r d i g h e i d b i j t e brengen daardoor i s een g r o n d i g inzicht i n de s p e l l i n g p r o b l e m a t i e k de spel ling z e l f met haar r e g e l s en m o e i l i j k h e d e n en de p r o b l e men d i e r i j z e n b i j het l e r e n s p e l l e n een b e l a n g r i j k e v e r eiste een s p e l l i n g o n d e r z o e k hoe beperkt van opzet het ook moge z i j n l i j k t m i j dan ook normaal functioneel 1 d o e l s t e l l i n g e n a l s d o e l s t e l l i n g e n voor d i t o p z e t stelde ik a de s t u d e n t komt i n d i r e k t k o n t a k t met de problemen rond s p e l l i n g i n de l a g e r e s c h o o l b de student i s vertrouwd met de t e c h n i e k van de fouten analyse c de s t u d e n t z i e t i n d a t deze a n a l y s e een n u t t i g instru ment i s kan z i j n om s p e l l i n g f o u t e n te tiegrijpen r d de student z i e t i n dat de aeaevens van de analvse kunnen aantonen hoe het v e r d e r v e r l o o p van het spel l i n g o n d e r w i j s voor de leerling en of voor de k l a s moet worden g e o r g a n i s e e r d 1 naast deze d i d a c t i s c h e b e d o e l i n g e n tgo de studenten wou i k met d i t onderzoek ook eens p e i l e n naar het rendement van het spellingonderwijs ik had n a m e l i j k een sterk ver moeden d a t de door ons gehanteerde s p e l l i n g d i d a c t i e k wel de indruk geeft dat de l e e r l i n g goed l e e r t maar dat deze r e s u l t a t e n erg b e d r i e g l i j k z i j n wat b e t r e f t rendement op langere termijn daarom e e r s t een woordje u i t l e g over die spellingdidactiek 2 spellingdidactiek de dicteeles het l e e r p l a n van de c r k l o noemt a l s l e e r m i d d e l e n voor spelling overschrijven i n v u l l e n en a a n v u l l e n dictee het dictee z e l f wordt v e r d e r o n d e r s c h e i d e n i n o e f e n d i c t e e en p r o e f d i c t e e of controledictee in de opleiding aan onze n o r m a a l s c h o o l f u n c t i o n e e r t een d i c t e e l e s van e i g e n maak 2 i n f e i t e een combinatie van het door h e t l e e r p l a n vermelde o e f e n en proefdictee onderzoek naar rendement van d i c t e e beperkt z i c h uitslui tend t o t d i t s o o r t spellingonderwijs 3 het schema van zo n dicteeles ziet eruit als volgt a inleiding 1 aanknoping 2 a a n k o n d i g i n g vandaag gaan we leren minder f o u t e n schrijven b kern van de les 1 t e k s t voorbrengen t e k s t op bord wordt e e r s t stil g e l e z e n daarna hardop 2 behandelen van de tekst a inhoudelijk bordtekst wordt bedekt de on s t e l t v r a g e n o v e r de inhoud van de tekst b vormelijk i d e n t i f i c e r e n en bespreken van de moeilijkheden wat vind je moeilijk i n deze zin waarom s c h r i j v e n we s t a l l e n met dubbele 1 6 3 d i c t e e a materiele v o o r b e r e i d i n g papier balpen nemen afspraken i v m n o t e r e n e d b eigenlijk dictee o n d e r w i j z e r d i c t e e r t de l e e r ling noteert 4 v e r b e t e r i n g van h e t d i c t e e 11 v e r b e t e r t met groene balpen z i j n e i g e n t e k s t i n v g l met de b o r d t e k s t c s l o t statistiek hoeveel l l n met 0 1 2 f o u t e n aanmoedigend woordje zo n s p e l l i n g s l e s duurt een goed h a l f uur d a t b e t e k e n t d a t t u s s e n de i n o e f e n i n g van de m o e i l i j k e woorden en de t o e t s i n g van h e t l e e r r e s u l t a a t s l e c h t s een k o r t e tijds spanne l i g t hooguit een k w a r t i e r de r e d e l i j k b e v r e d i gende r e s u l t a t e n van deze l e s s e n meende i k dan ook voor een d e e l t e moeten t o e s c h r i j v e n aan de s t r u c t u u r van ons geheugen en de werking van de v e r s c h i l l e n d e d e l e n ervan we b e k i j k e n daarom de s t r u c t u u r van ons geheugen van nader bij 3 g e h e u g e n s t r u c t u u r en werking 4 de h u i d i g e b i o l o g i e o n d e r s c h e i d t 4 s o o r t e n geheugen a h e t z i n t u i g l i j k geheugen waarmee we o m lezen we nemen l e t t e r s l e t t e r g r o e p e n woorden enz waar maar vergeten d i e z i n t u i g e l i j k e indrukken bijna onmiddel lijk om de b e t e k e n i s te vatten op d i e manier maken we dit qeheuqen ook v r i i voor de volgende waarneminqen b h e t o n m i d d e l l i j k geheugen d a t ons i n s t a a t s t e l t zonder v e e l moeite de l a a t s t gesproken c q g e l e z e n z i n van een aesnrek c a tekst te herhalen de maximum tijds duur b e d r a a g t 30 seconden c h e t semipermanente geheugen waar gegevens worden opge s l a g e n gedurende max 20 minuten 7 d h e t p e r m a n e n t e geheugen w a a r i n de e i g e n l i j k e ervaring vastgelegd wordt d a a r b i n n e n w o r d t nog o n d e r s c h e i d g e m a a k t t u s s e n h e t b e stand eiten telefoonnummers b e t e k e n i s s e n van woorden enz e n de p r o c e d u r e s h a n d e l s w i j z e n e n a u t o m a t i s m e n n i e l e n b e n a d r u k t s t e r k de v l u c h t i g h e i d v a n de eerste drie geheugenlagen het gegevensverwerkend systeem s l e c h t s de v i e r d e laag is zoals zijn naam a a n g e e f t van b l i j v e n d e aard de e r v a r i n g voor wat b e t r e f t de w e r k i n g van d i t geheugen beperk i k m i j t o t een zeer summiere uitleg b i j fig 1 een gegeven g k o m t b i n n e n v i a een z i n t u i g e l i j k geheugen zg onmiddellijk v i n d t een k o p p e l i n g k p l a a t s met het permanente geheu gen p g op g r o n d w a a r v a n h e t gegeven b e o o r d e e l d wordt deze b e o o r d e l i n g k a n d r i e k a n t e n op ofwel geeft z i j aan leiding tot reactie naar b u i t e n u i t externe boodschap eb o f w e l wordt h e t gegeven genegeerd pijltje naar 0 o f w e l w o r d t h e t g e g e v e n d o o r g e s t u u r d n a a r de v o l g e n d e laag als een i n t e r n e boodschap ib hetzelfde herhaalt zich bij de twee v o l g e n d e g e h e u g e n l a g e n s l e c h t s d i e gegevens die door h e t f i l t e r s y s t e e m v a n o n m i d d e l l i j k geheugen og en semipermanent geheugen spg g e r a k e n e n o p g e s l a g e n worden i n h e t permanent geheugen pg noemt n i e l e n informatie i deze i n f o r m a t i e b r e n a t een r e c o n s t r u c t i e en h e r p r o g r a m m e r i n g v a n h e t pg met zich p r e c i e s deze m o g e l i j k h e i d t o t d o o r l o p e n d verwerken van gegevens i s wat w i j l e r e n noe men m i j n vermoeden d a t o n z e d i c t e e l e s w e i n i g r e n d e e r d e op lan g e r e t e r m i j n b e r u s t t e op de v o l g e n d e r e d e n e r i n g t i i dens een d i c t e e l e s w o r d t een a a n t a l sdellinamoeilijkheden voortdurend d w z gedurende een 1 5 t a l minuten onder de a a n d a c h t v a n de leerlingen gebracht daardoor worden deze gegevens a l l e s z i n s v o o r een b e h o o r l i i k d e e l door g e s t u u r d t o t i n h e t spg i k ga h i e r niet i n o d de v r a a g o d a r o n d waarvan welke gegevens doorgestuurd of genegeerd 8 f t bb 3 o o ib 06 4 j5 6p6 7 p6 8eswht p cblitfs fig 1 schematische v o o r s t e l l i n g van de s t r u c t u u r en de werking van ons geheugen worden binnen de w e r k i n g s t i j d van het spg binnen dezelfde l e s t i j d wordt een beroep gedaan op de verwor ven k e n n i s van de l e e r l i n g de b e h o o r l i j k e prestaties van de meeste l e e r l i n g e n z i j n voor een g r o o t d e e l toe t e s c h r i j v e n aan de w e r k i n g van hun spg u i t de resultaten mag men n i e t b e s l u i t e n d a t z i j nieuwe gegevens informa t i e aan hun pg hebben toegevoegd d w z d a t z i j hun spellingvaardigheid procedure zouden v e r b e t e r d hebben 9 4 o p z e t e n v e r l o o p v a n h e t o n d e r z o e k een b e v e s t i g i n g of ontkenning v a n d i t v e r m o e d e n meende i k te k u n n e n v e r k r i j g e n d o o r d e z e l f d e d i c t e e t e k s t na v e r loop van t i j d opnieuw t e p r e s e n t e r e n aan l e e r l i n g e n d i e deze t e k s t en z i j n s p e l l i n g m o e i l i j k h e d e n hadden geleerd in een d i c t e e l e s een c o n t r o l e g r o e p zou dan tweemaal de zelfde tekst a l sdictee krijgen zonder enige bijbehorende les op 6 12 79 k r i j g t de o n d e r z o e k s g r o e p 2 d e l e e r j a a r a e e n d i c t e e l e s volgens het hierboven v e r m e l d e schema terzelf dertijd wordt h e t z e l f d e d i c t e e afgenomen v a n de c o n t r o l e groep 2 b t i j d e n s de d a a r o p v o l g e n d e l e s s e n moedertaal maken d e s t u d e n t e n een f o u t e n a n a l y s e van beide dictees per k l a s per l e e r l i n g p e r woord aan de hand v a n e e n lijst met t y p e n v a n f o u t e n u i t hun handboek 5 op grond v a n deze f o u t e n a n a l y s e s e l e c t e r e n we 8 acht m o e i l i j k e w o o r d e n e n maken d a a r r o n d een nieuwe dictee tekst a l l e e n h e t woord s l u r p werd vervangen door smurf wat m i d e z e l f d e s p e l l i n g m o e i l i j k h e i d blijft c o n s o n a n t c l u s t e r v o o r a a n en a c h t e r a a n i n e e n eenletter g r e p i g woord w a a r b i j e n k e l de tweede c o n s o n a n t v a n e l k e c l u s t e r g e w i j z i g d wordt s l sm r p r f beide dicteeteksten z i j n opgenomen i n b i j l a g e deze n i e u w e d i c t e e t e k s t w o r d t op 21 1 80 ruim 6 weken later zowel i n de onderzoeks a l s i n de controlegroep zonder e n i g e vorm v a n l e s afgenomen ook v a n d e z e d i c t e e s wordt een f o u t e n a n a l y s e gemaakt deze f o u t e n analyses p e r d i c t e e p e r k l a s nemen we h i e r niet op 5 r e s u l t a t e n e n interpretatie bij h e t b e r e k e n e n v a n de f o u t e n h i e l d e n we e n k e l rekening met de a c h t g e s e l e c t e e r d e woorden de l e e r l i n g e n moesten t e l k e n s de v o l l e d i g e t e k s t s c h r i j v e n ook w e r d e n s l e c h t s die leerlingen i n a a n m e r k i n g genomen d i e i n b e i d e lessen aanwezig waren de t w e e k l a s s e n w a r e n z o g o e d a l s e v e n waardig q u a s c h o o l p r e s t a t i e s o p e e n max t e behalen 10 puntenaantal van 200 l a g e n de k l a s g e m i d d e l d e n b i j de p e i l p r o e v e n van k e r s t m i s s l e c h t s een h a l f punt u i t e l k a a r t a b e l 1 g e e f t de r e s u l t a t e n voor a f z o n d e r l i j k e woorden en voor totalen 2 a n 18 2 b n 21 woord 6 12 79 21 01 80 6 12 79 21 01 80 tafel 2 7 2 morsen 1 1 7 6 slurp smurf 6 6 3 gebruiken 4 7 7 3 gesloten 1 6 10 7 mond 2 6 6 5 grijpt 4 3 6 2 hapje 1 2 4 4 totalen 13 32 53 32 9 22 2 31 5 19 totaalgemid 0 7 1 7 2 5 1 5 tabel 1 aantal fouten 11 hoe b e p e r k t deze gegevens ook z i j n z i j bevestigen mijn aan v a n k e l i j k vermoeden de goede r e s u l t a t e n v a n 2 a 13 f o u ten zeker i n v e r g e l i j k i n g met 2 b 53 f o u t e n z i j n z e s v eken l a t e r verdwenen op d a t o g e n b l i k p r e s t e e r t de con trolegroep zelfs i e t s beter 19 t g o 2 2 2 e r i s dus geen sprake van een b l i j v e n d leerresultaat de onderzoeks g r o e p h a d o p 6 12 n e t z o g o e d s i n t e r k l a a s l i e d j e s kunnen leren zingen maar dan d u i k t een a n d e r e v r a a g op hoe z i j n b e t e r e r e s u l t a t e n v a n de c o n t r o l e g r o e p b i j d e t w e e d e b e u r t te ver klaren om d a a r o p e e n a n t w o o r d t e k u n n e n g e v e n z o u d e n we e e r s t weer andere v r a g e n moeten beantwoorden z o a l s a w e l k s p e l l i n g o n d e r w i j s a l dan n i e t systematisch opge zet kregen deze l e e r l i n g e n vooraf b welk moedertaalonderwijs kregen deze l e e r l i n g e n v o o r a f c w e l k s p e l l i n g o n d e r w i j s a l dan n i e t systematisch opge zet kregen deze l e e r l i n g e n tussen 6 12 79 e n 2 1 1 8 0 d welk moedertaalonderwijs kregen z i j i n dezelfde periode e w e l k a n d e r e beinvloedende f a c t o r e n k u n n e n h i e r e e n r o l gespeeld h e b b e n b v t y p e v a n a a n p a k v a n de o n d e r w i j zer vermoeidheidsfactor enz 6 i k meen d a t we o v e r t e w e i n i g gegevens b e s c h i k k e n om a l d i e vragen t e beantwoorden het i s wel d u i d e l i j k en d a t i s dan mijn b e s l u i t u i t d i t onderzoekje d a t de d i c t e e l e s z o a l s h i e r b e s c h r e v e n w e i n i g o f n i e t b i j d r a a g t t o t de s p e l l i n g s v a a r d i g h e i d v a n de l e e r l i n g een andere aanpak dringt z i c h dan ook op z i e o m bibliografie toch z u l l e n ook a l l e v o o r g e s t e l d e a l t e r n a t i e v e n grondig moeten n a g e g a a n w o r d e n o p h u n efficientie d a a r v o o r z o u d e n we eerst moeten b e s c h i k k e n over een d e g e l i j k inzicht i nhet proces van l e r e n spellen en d a t i n z i c h t waarde lezer g e l o o f me o f g e l o o f me niet dat i n z i c h t ontbreekt daar o v e r meer i n een v o l g e n d artikel jef pepermans 12 bijlage t e k s t van de twee d i c t e e s de g e c o n t r o l e e r d e woorden werden onderstreept d i c t e e t e k s t van 6 12 79 1 ik b l i j f aan t a f e l zitten 2 ik w i l n i e t morsen 3 ik s l u r p n i e t a l s i k d r i n k 4 wij g e b r u i k e n mes en v o r k 5 ik e e t met g e s l o t e n mond 6 w i e r 9 i j p t h e t b e s t j e hapje d i c t e e t e k s t van 21 1 80 1 met g e s l o t e n mond k i j k t de smurf r o n d 2 het b e s t e hapje g r i j p t hij 3 maar dan b e g i n t h i j t e morsen 4 zou h i j z i j n s t a a r t g e b r u i k e n om de t a f e l terug proper te maken noten 1 deze l a a t s t e d o e l s t e l l i n g werd zeker n i e t g e r e a l i s e e r d e n e r z i j d s ontbrak daarvoor de t i j d a n d e r z i j d s werden we b i j de i n t e r p r e t a t i e van fouten ook geconfronteerd met het verassende f e i t d a t een t h e o r i e over l e r e n s p e l l e n ontbreekt i n een volgend a r t i k e l kom i k daar u i t g e b r e i d op terug 2 in f e i t e gaat h e t twee l e s s e n t d i c t e e bepaalde m o e i l i j k h e i d en d i c t e e gemengde moeilijkheden beide l e s s e n z i j n echter volgens h e t z e l f d e schema opgebouwde boonen r g e d i f f e r e n t i e e r d l e r e n en onderwijzen met voorbeel den en lesschetsen u i t de b a s i s s c h o o l p l a n t y n deurne antwerpen z j 3 andere vormen van s p e l l i n g o n d e r r i c h t bv p r a x i s 14 kooreman t a a l d i d a c t i e k aan de b a s i s enz z i j n mogelijk betere l e e r vormen met mijn studenten verzamelde i k enkele j a r e n terug een 3 0 t a l s p e l l i n s p e l l e t j e s om a l deze leermiddelen op hun rende ment t e kunnen toetsen moeten ze e e r s t gedurende langere t i j d worden toegepast cwat i n bepaalde scholen gebeurt 13 4 ik o n t l e e n deze gegevens aan n i e l e n e het belang van het be g r i p i n f o r m a t i e voor de d i d a c t i e k van het moedertaalonderwijs levende talen 345 oktober 1979 pp 720 734 5 nijmeegse werkgroep t a a l d i d a c t i e k t a a l d i d a c t i e k aan de b a s i s 2de druk wolters noordhoff groningen 1978 andere c l a s s i f i c a t i e l i j sten van s p e l l i n g f o u t e n z i j n te vinden o m i n het raamplan b i j kooreman g verhoeven enz z i e b i b l i o g r a f i e 6 voor wat b e t r e f t vraag c moet i k h i e r toch vermelden dat de con trolegroep i n de t u s s e n t i j d zeker n i e t meer systematisch s p e l l i n g o n d e r r i c h t kreeg dan de onderzoeksgroep vanzelfsprekend waren beide onderwijzers op voorhand n i e t op de hoogt van de g l o b a l e i n z e t van d i t onderzoek literatuur contactorgaan voor de innovatie van het onderwijs raamplan voor 1 taalonderwijs van morgen a hertogenbosch 1980 a van der geest en w swuste s p e l l i n g w i j z e r p r a x i s r e e k s d e e l 14 malmberg den bosch 1978 a van der geest s p e l l i n g o n d e r w i j s en m o t i v a t i e 1 2 jeugd i n school en wereld nov 78 63 4 179 190 en dec 78 63 5 228 238 h j kooreman de l40 benadering toegepast op het l e z e n en s p e l l e n wolters noordhoff groningen 1976 e n i e l e n normaal functioneel s p e l l i n g o n d e r w i j s moer 1979 2 pp 3 14 nymeegse werkgroep t a a l d i d a c t i e k t a a l d i d a c t i e k aan de b a s i s 2de druk wolters noordhoff groningen 1978 r van r i j n s o e v e r hoe l e e r j e l e z e n en s p e l l e n pp 137 158 i n b t tervoort r e d wetenschap en t a a l 3 coutinho muiderberg 1980 14