Het rendement van dictee

het rendement van dictee inleiding t i j d e n s h e t s c h o o l j a a r 79 80 v e r r i c h t t e i k met m i j n studen ten k a n d i d a a t o n d e r w i j z e r s aan h e t h p i u s x instituut te antwerpen een k l e i n s p e l l i n g o n d e r z o e k i n de tweede l e e r j a r e n van onze o e f e n s c h o o l zo n onderzoek k a d e r t m i d u i d e l i j k i n m i j n l e e r o p d r a c h t een o n d e r w i j z e r moet immers n i e t a l l e e n z e l f een d e g e l i j k e s p e l l i n g b e h e e r s i n g b e z i t t e n h i j moet ook i n s t a a t z i j n jonge mensen op een zo efficient m o g e l i j k e w i j z e een voor hun l e e f t i j d h a a l b a r e en gewenste s p e l l i n g v a a r d i g h e i d b i j t e brengen daardoor i s een g r o n d i g i n z i c h t i n de s p e l l i n g s p r o b l e m a t i e k de s p e l l i n g z e l f met haar r e g e l s en m o e i l i j k h e d e n en de problemen d i e r i j z e n b i j h e t l e r e n s p e l l e n een b e l a n g r i j k e v e r e i s t e een s p e l l i n g o n d e r z o e k hoe b e p e r k t v a n o p z e t h e t ook moge z i j n l i j k t m i j dan ook n o r m a a l f u n c t i o n e e l doelstellingen a l s d o e l s t e l l i n g e n voor d i t opzet s t e l d e i k a de s t u d e n t komt i n d i r e k t k o n t a k t met de problemen rond s p e l l i n g i n de l a g e r e s c h o o l b de s t u d e n t i s v e r t r o u w d met de t e c h n i e k van de f o u t e n analyse c de s t u d e n t z i e t i n d a t deze a n a l y s e een n u t t i g i n s t r u m e n t i s kan z i j n om s p e l l i n g f o u t e n t e b e g r i j p e n d de s t u d e n t z i e t i n d a t de gegevens v a n de a n a l y s e kun nen aantonen hoe h e t v e r d e r v e r l o o p van h e t s p e l l i n g o n d e r w i j s voor de l e e r l i n g en of voor de k l a s moet worden g e o r g a n i s e e r d 1 naast deze d i d a c t i s c h e b e d o e l i n g e n t g o de s t u d e n t e n wou i k met d i t onderzoek ook eens p e i l e n naar h e t rendement van h e t s p e l l i n g o n d e r w i j s i k had n a m e l i j k een s t e r k vermoe den d a t de door ons gehanteerde s p e l l i n g d i d a c t i e k w e l de i n d r u k g e e f t d a t de l e e r l i n g goed l e e r t maar d a t deze r e s u l t a t e n e r g b e d r i e g l i j k z i j n wat b e t r e f t rendement op l a n g e r e t e r m i j n daarom e e r s t een woordje u i t l e g over d i e spellingdidactiek spellingdidactiek de dicteeles het l e e r p l a n van de c r k l o noemt a l s l e e r m i d d e l e n voor s p e l l i n g o v e r s c h r i j v e n i n v u l l e n en a a n v u l l e n d i c t e e het d i c t e e z e l f wordt v e r d e r o n d e r s c h e i d e n i n o e f e n d i c t e e en p r o e f d i c t e e o f c o n t r o l e d i c t e e in de o p l e i d i n g aan onze n o r m a a l s c h o o l f u n c t i o n e e r t een d i c t e e l e s van e i g e n maak 2 i n f e i t e een c o m b i n a t i e van vonk 13de j g e x t r a nummer s p e l l i n g 13 het door h e t l e e r p l a n vermelde o e f e n en p r o e f d i c t e e ons onderzoek naar h e t rendement van d i c t e e b e p e r k t z i c h u i t s l u i t e n d t o t d i t soort spellingonderwijs 3 het schema van zo n d i c t e e l e s z i e t e r u i t a l s v o l g t a i n l e i d i n g 1 aanknoping 2 a a n k o n d i g i n g vandaag gaan we l e r e n minder fouten s c h r i j ven b kern van de l e s 1 t e k s t voorbrengen t e k s t op bord wordt e e r s t s t i l ge l e z e n daarna hardop 2 behandelen van de t e k s t a i n h o u d e l i j k bordtekst wordt bedekt de on d e r w i j z e r s t e l t v r a g e n over de inhoud van de t e k s t b v o r m e l i j k i d e n t i f i c e r e n en bespreken van de moei l i j k h e d e n wat v i n d j e m o e i l i j k i n deze z i n waarom s c h r i j v e n we s t a l l e n met dubbele 1 3 d i c t e e a materiele voorbereiding papier balpen nemen a f s p r a k e n i v m n o t e r e n e d b e i g e n l i j k d i c t e e o n d e r w i j z e r d i c t e e r t de l e e r l i n g noteert 4 v e r b e t e r i n g v a n h e t d i c t e e 1 1 v e r b e t e r t met groene b a l p e n z i j n e i g e n t e k s t i n v g l met de b o r d t e k s t c s l o t s t a t i s t i e k h o e v e e l l l n met 0 1 2 f o u t e n aanmoedigend woordje zo n s p e l l i n g s l e s d u u r t een goed h a l f u u r d a t b e t e k e n t dat t u s s e n de i n o e f e n i n g v a n de m o e i l i j k e woorden en de t o e t s i n g van h e t l e e r r e s u l t a a t s l e c h t s een k o r t e t i j d s s p a n n e l i g t hooguit een k w a r t i e r de r e d e l i j k b e v r e d i g e n d e r e s u l t a t e n van deze l e s s e n meende i k dan ook voor een d e e l t e moeten t o e s c h r i j v e n aan de s t r u c t u u r van ons geheugen en de w e r k i n g van de v e r s c h i l l e n d e d e l e n e r v a n we b e k i j k e n daarom de s t r u c t u u r van ons geheugen van n a d e r b i j geheugenstructuur en werking de h u i d i g e b i o l o g i e o n d e r s c h e i d t 4 s o o r t e n geheugen a h e t z i n t u i g l i j k geheugen waarmee we o m l e z e n we nemen l e t t e r s l e t t e r g r o e p e n woorden e n z waar maar vergeten d i e z i n t u i g e l i j k e indrukken b i j n a o n m i d d e l l i j k om de b e t e k e n i s t e v a t t e n op d i e manier maken we d i t geheugen ook v r i j v o o r de volgende waarnemingen j b h e t o n m i d d e l l i j k geheugen d a t ons i n s t a a t s t e l t zonder v e e l moeite de l a a t s t gesproken c q g e l e z e n z i n v a n een gesprek c q t e k s t t e h e r h a l e n de maximum t i j d s duur bedraagt 30 seconden c h e t semipermanente geheugen waar gegevens worden opge s l a g e n gedurende max 20 minuten 14 d het permanente geheugen waarin de eigenlijke ervaring v a s t g e l e g d wordt daarbinnen wordt nog o n d e r s c h e i d gemaakt t u s s e n h e t b e s t a n d f e i t e n telefoonnummers b e t e k e n i s s e n van woorden enz en de p r o c e d u r e s h a n d e l s w i j z e n en automatismen n i e l e n benadrukt s t e r k de v l u c h t i g h e i d van de e e r s t e d r i e geheugen l a g e n het gegevensverwerkend systeem s l e c h t s de v i e r d e l a a g i s z o a l s z i j n naam a a n g e e f t van b l i j v e n d e a a r d de e r v a r i n g voor wat b e t r e f t de w e r k i n g van d i t geheugen beperk i k mij t o t een z e e r summiere uitleg bij f i g 1 een gegeven g komt b i n n e n v i a een z i n t u i g e l i j k geheugen zg o n m i d d e l l i j k v i n d t een k o p p e l i n g k p l a a t s met h e t permanente geheugen pg op grond waarvan het gegeven b e o o r d e e l d wordt deze b e o o r d e l i n g kan d r i e kanten op o f w e l g e e f t z i j a a n l e i d i n g t o t r e a c t i e naar b u i t e n u i t externe boodschap eb o f w e l wordt het gegeven genegeerd p i j l t j e naar 0 o f w e l wordt h e t gegeven d o o r g e s t u u r d naar de v o l g e n d e l a a g a l s een i n t e r n e boodschap ib hetzelfde h e r h a a l t z i c h b i j de twee v o l g e n d e geheugenlagen s l e c h t s d i e gegevens d i e door het f i l t e r s y s t e e m van o n m i d d e l l i j k geheugen og en semipermanent geheugen spg geraken en opgeslagen worden i n h e t permanent geheugen pg noemt nielen informatie i deze i n f o r m a t i e b r e n g t een r e c o n s t r u c t i e en herprogrammering van h e t pg met z i c h p r e c i e s deze m o g e l i j k h e i d t o t d o o r l o pend verwerken van gegevens i s wat w i j l e r e n noemen fig 1 schematische voorstelling van de structuur en de werking van ons geheugen 15 m i j n vermoeden d a t onze d i c t e e l e s w e i n i g rendeerde op l a n g e re t e r m i j n b e r u s t t e op de volgende r e d e n e r i n g t i j d e n s een d i c t e e l e s wordt een a a n t a l s p e l l i n g m o e i l i j k h e d e n v o o r t durend d w z gedurende een 1 5 t a l minuten onder de aan dacht van de l e e r l i n g e n g e b r a c h t daardoor worden deze gegevens a l l e s z i n s voor een b e h o o r l i j k d e e l d o o r g e s t u u r d t o t i n h e t spg i k ga h i e r n i e t i n op de v r a a g op grond waarvan welke gegevens d o o r g e s t u u r d o f genegeerd worden binnen de w e r k i n g s t i j d van h e t spg binnen d e z e l f d e l e s t i j d wordt een beroep gedaan op de verworven k e n n i s van de l e e r l i n g de b e h o o r l i j k e p r e s t a t i e s van de meeste l e e r l i n g e n z i j n voor een g r o o t d e e l t o e t e s c h r i j v e n aan de w e r k i n g van hun spg u i t de r e s u l t a t e n mag men n i e t b e s l u i t e n d a t z i j nieuwe gegevens i n f o r m a t i e aan hun pg hebben toege voegd d w z d a t z i j hun s p e l l i n g v a a r d i g h e i d procedure zouden v e r b e t e r d hebben opzet en verloop van het onderzoek een b e v e s t i g i n g o f o n t k e n n i n g v a n d i t vermoeden meende i k t e kunnen v e r k r i j g e n door d e z e l f d e d i c t e e t e k s t na v e r l o o p van t i j d opnieuw t e p r e s e n t e r e n aan l e e r l i n g e n d i e deze t e k s t en z i j n s p e l l i n g m o e i l i j k h e d e n hadden g e l e e r d i n een d i c t e e l e s een c o n t r o l e g r o e p zou dan tweemaal d e z e l f d e t e k s t a l s d i c t e e k r i j g e n zonder e n i g e b i j b e h o r e n d e l e s op 6 12 79 k r i j g t de onderzoeksgroep 2de l e e r j a a r a een d i c t e e l e s v o l g e n s h e t h i e r b o v e n vermelde schema t e r z e l f d e r t i j d wordt h e t z e l f d e d i c t e e afgenomen v a n de c o n t r o l e g r o e p 2b t i j d e n s de daaropvolgende l e s s e n m o e d e r t a a l maken de s t u d e n t e n een f o u t e n a n a l y s e van b e i d e d i c t e e s p e r k l a s per l e e r l i n g p e r woord aan de hand van een l i j s t met typen v a n f o u t e n u i t hun handboek 5 op grond v a n deze foutenanalyse s e l e c t e r e n we 8 a c h t m o e i l i j k e woorden en maken d a a r r o n d een nieuwe d i c t e e t e k s t a l l e e n h e t woord s l u r p werd vervangen door smurf wat m i d e z e l f d e spellingmoeilijkheid blijft consonantcluster vooraan en a c h t e r a a n i n een eenlettergrepig woord w a a r b i j e n k e l de tweede consonant v a n e l k e c l u s t e r g e w i j z i g d wordt sl sm rp r f beide d i c t e e t e k s t e n z i j n opgenomen i n b i j lage deze nieuwe d i c t e e t e k s t wordt op 21 1 80 ruim 6 weken l a t e r zowel i n de onderzoeks a l s i n de c o n t r o l e g r o e p zonder e n i g e vorm v a n l e s afgenomen ook van deze d i c t e e s wordt een f o u t e n a n a l y s e gemaakt deze f o u t e n a n a l y s e s p e r d i c t e e p e r k l a s nemen we h i e r n i e t o p resultaten en interpretatie b i j h e t berekenen van de f o u t e n h i e l d e n we e n k e l r e k e n i n g met de a c h t g e s e l e c t e e r d e woorden de l e e r l i n g e n moesten 16 t e l k e n s de v o l l e d i g e t e k s t s c h r i j v e n ook werden s l e c h t s die l e e r l i n g e n i n aanmerking genomen d i e i n b e i d e l e s s e n aanwezig waren de twee k l a s s e n waren zo goed a l s evenwaar d i g qua s c h o o l p r e s t a t i e s op een max t e behalen puntenaan t a l van 200 l a g e n de k l a s g e m i d d e l d e n b i j de p e i l p r o e v e n van k e r s t m i s s l e c h t s een h a l f punt u i t e l k a a r tabel 1 g e e f t de r e s u l t a t e n voor a f z o n d e r l i j k e woorden en voor t o t a l e n 2 a n 18 2 b n 21 woord 06 12 79 21 01 80 06 12 79 21 01 80 tafel 2 7 2 morsen 1 1 7 6 slurp smurf 6 6 3 gebruiken 4 7 7 3 gesloten 1 6 10 7 mond 2 6 6 5 grijpt 4 3 6 2 hapj e 1 2 4 4 totalen 13 32 53 32 procent 9 22 2 31 5 19 totaalgemid 0 7 1 7 2 5 1 5 tabel 1 a a n t a l fouten hoe b e p e r k t deze gegevens ook z i j n z i j b e v e s t i g e n m i j n a a n v a n k e l i j k vermoeden de goede r e s u l t a t e n van 2 a 13 f o u t e n z e k e r i n v e r g e l i j k i n g met 2 b 53 f o u t e n z i j n zes weken l a t e r verdwenen op d a t o g e n b l i k p r e s t e e r t de c o n t r o l e g r o e p z e l f s i e t s b e t e r 19 t g o 22 2 e r i s dus geen sprake van een b l i j v e n d l e e r r e s u l t a a t de onder zoeksgroep had op 6 12 n e t zo goed s i n t e r k l a a s l i e d j e s kunnen l e r e n z i n g e n maar dan d u i k t een andere v r a a g op hoe z i j n b e t e r e r e s u l t a t e n van de c o n t r o l e g r o e p b i j de tweede b e u r t t e v e r k l a r e n om daarop een antwoord t e kunnen geven zouden we e e r s t weer andere vragen moeten beantwoorden z o a l s 17 a welk s p e l l i n g o n d e r w i j s a l dan n i e t s y s t e m a t i s c h opgezet kregen deze l e e r l i n g e n v o o r a f b welke m o e d e r t a a l o n d e r w i j s kregen deze l e e r l i n g e n v o o r a f c welk s p e l l i n g o n d e r w i j s a l dan n i e t s y s t e m a t i s c h opgezet kregen deze l e e r l i n g e n t u s s e n 6 12 79 en 21 1 80 d welk m o e d e r t a a l o n d e r w i j s kregen z i j i n d e z e l f d e p e r i o d e e welke andere beinvloedende f a c t o r e n kunnen h i e r een r o l g e s p e e l d hebben bv type van aanpak van de o n d e r w i j zer vermoeidheidsfactor enz 6 ik meen d a t we over t e w e i n i g gegevens b e s c h i k k e n om a l d i e vragen t e beantwoorden het i s w e l d u i d e l i j k en d a t i s dan m i j n b e s l u i t u i t d i t o n d e r z o e k j e d a t de d i c t e e l e s z o a l s h i e r beschreven w e i n i g o f n i e t b i j d r a a g t t o t de s p e l l i n g s v a a r d i g h e i d v a n de l e e r l i n g een andere aanpak d r i n g t z i c h dan ook op z i e o m b i b l i o g r a f i e toch z u l l e n ook a l l e v o o r g e s t e l d e a l t e r n a t i e v e n g r o n d i g moeten nagegaan worden op hun efficientie daarvoor zouden we e e r s t moeten b e s c h i k k e n over een d e g e l i j k i n z i c h t i n h e t proces v a n l e r e n s p e l l e n en d a t i n z i c h t waarde l e z e r g e l o o f me of g e l o o f me n i e t d a t i n z i c h t o n t b r e e k t daarover meer i n een v o l g e n d a r t i k e l j e f pepermans swaenebeecklaan 29 2232 s gravenwezel bijlage tekst van de twee d i c t e e s d e gecontroleerde woorden werden onderstreept d i c t e e t e k s t van 6 12 79 1 ik b l i j f aan t a f e l z i t t e n 2 ik w i l n i e t morsen 3 ik s l u r p n i e t a l s i k d r i n k 4 wij gebruiken mes en vork 5 ik eet met gesloten mond 6 wie g r i j p t het beste hapje d i c t e e t e k s t van 21 1 80 1 met gesloten mond k i j k t de smurf rond 2 het beste hapje g r i j p t h i j 3 maar dan begint h i j t e morsen 4 zou h i j z i j n s t a a r t gebruiken om de t a f e l terug proper t e maken 18 noten 1 deze laatste doelstelling werd zeker niet gerealiseerd enerzijds ontbrak daarvoor de t i j d anderzijds werden we b i j de interpretatie van fouten ook geconfronteerd met het verrassende f e i t dat een theo rie over leren spellen ontbreekt in een volgend artikel kom ik daar uitgebreid op terug 2 in feite gaat het om twee lessen dictee bepaalde moeilijkheid en dictee gemengde moeilijkheden beide lessen zijn echter volgens hetzelfde schema opgebouwd boonen r gedifferentieerd leren en onderwijzen met voorbeelden en lesschetsen u i t de basisschool plantyn deurne antwerpen z j 3 andere vormen van spellingonderricht bv praxis 14 kooreman taaldidactiek aan de basis enz zijn mogelijk betere leervormen met mijn studenten verzamelde ik enkele jaren terug een 30 tal spellingspelletjes om al deze leermiddelen op hun rendement te kunnen toetsen moeten ze eerst gedurende langere t i j d worden toege past wat in bepaalde scholen gebeurt 4 ik ontleen deze gegevens aan nielen e het belang van het begrip informatie voor de didactiek van het moedertaalonderwijs levende talen 345 oktober 1979 pp 720 734 5 nijmeegse werkgroep taaldidactiek taaldidactiek aan de basis 2de druk wolters noordhoff groningen 1978 andere c l a s s i f i c a t i e l i j s t e n van spellingfouten zijn te vinden o m in het raamplan b i j kooreman g verhoeven enz zie bibliografie 6 voor wat betreft vraag c moet ik hier toch vermelden dat de contro legroep in de tussentijd zeker niet meer systematisch spellingonder richt kreeg dan de onderzoeksgroep vanzelfsprekend waren beide onderwijzers op voorhand niet op de hoogte van de globale inzet van d i t onderzoek bibliografie contactorgaan voor de innovatie van het onderwijs raamplan voor taal onderwijs van morgen s hertogenbosch 1980 a van der geest en w swuste spellingwijzer praxisreeks deel 14 malmberg den bosch 1978 a van der geest spellingonderwijs en motivatie 1 2 jeugd in school en wereld nov 78 63 4 179 190 en dec 78 63 5 228 238 h j kooreman de l40 benadering toegepast op het lezen en spellen wolters noordhoff groningen 1976 e nielen normaal functioneel spellingonderwijs moer 1979 2 pp 3 14 nijmeegse werkgroep taaldidactiek taaldidactiek aan de basis 2de druk wolters noordhoff groningen 1978 r van rijnsoever hoe leer je lezen en spellen pp 137 158 in b t tervoort red wetenschap en taal 3 coutinho muiderberg 1980 19