Het Schoolboek. Een boekhouding.

96 geschud het schoolboek een boekhouding ronald soetaert zoals steeds vecht ik tegen een deadline maar deze keer heeft dat een paar merk waardige gevolgen ik schrijf deze column op reis en zonder computer kom laat ik u maar eens jaloers maken ik schrijf u vanuit venetie maar troost u het is voor het werk en dan nog met huiswerk van vonk zonder computer in deze stad zon der auto s en kijk zo zie ik nog eens mijn handschrift voor iets langer dan een handtekening ik kijk met heimwee en pijn naar mijn krampachtige vingers en con stateer dat mijn handschrift gemuteerd is tot een onleesbaar gekrabbel nochtans ik schrijf met een mooie pen in een al even mooi schrift ik verzamel die dingen pennen potloden schriften als souvenirs van mijn reizen ach we hebben alle maal onze nostalgische kantjes maar het verleden het heden en de toekomst blij ken vandaag niet meer wat ze waren vond men dat dan vroeger ook niet waar schijnlijk wel maar soms maakt de beschaving wel grote sprongen op momenten bijvoorbeeld dat de media de boekdrukkunst vroeger de digitalisering nu de cul tuur grondig veranderen u kent wel de chinese vloek die de wens uitspreekt dat u in een interessante tijd moge leven waarom is dat een vloek aarschijnlijk omdat als een vernieu dat als er iets verandert we ons recht wing zich aankondigt het oude streeks in onze identiteit aangetast voelen bedreigd wordt het probleem zit neem nu het schoolboek het onderwerp vaak in de manier waarop we met het van dit themanummer precies leraren moe oude omgaan het is zo vertrouwd dat dertaal koesteren het boek als de bloem het natuurlijk lijkt zo vinden we oudere van onze beschaving met de literaire media als het boek zo vanzelfsprekend bloemlezing als hoogtepunt een wereld 28e jaargang nummer 4 maart april 1999 zonder boeken ondenkbaar wat zeggen doen via media en instituties die ons tegelij we onleesbaar onleefbaar kertijd opvoeden zij socialiseren ons en zij maken ons wijs dat ze zo natuurlijk zijn als de seizoenen romantiek wat me onlangs opviel is dat die romanti sche verdediging van het boek vaak voor bijgaat aan de realiteit van de leerling en de sinds ik wel eens over computers durf pra student wat komt uit de gemiddelde boe ten ontmoet ik langs alle kanten ware boe kentas van een leerling een beduimeld kenliefhebbers hoewel ik al jaren het triest ogend meestal sterk verouderd gevoel had slechts een handvol mensen te schoolboek of nog erger troosteloze kennen die nog boeken kochten of lazen kopies met ongeinspireerde design kort staan ze nu plots op in het auditorium waar om een nogal ontluisterende praktijk ook ik les geef de zaal waar ik spreek de cafes aan de universiteit zie je bijna iedereen met waar ik drink ik word aangeklampt door kopies rondzeulen de boeken en tijdschrif mensen met klamme handen en natte ogen ten zijn gewoon te duur geworden zoveel die mij verzekeren dat de liefde voor het rijkgevulde boekenkasten in mijn omgeving boek een eeuwig gegeven is dat niks ken ik ook niet poezie bijvoorbeeld ver niks ze kijken me dan streng in de ogen koopt bijna niet maar er wordt heel poe het boek zal vervangen het merkwaardige tisch verteld over dichtbundels die men in is dat ik dat ook nooit gezegd heb hoewel bed kan lezen ik vrees dat alles vervangbaar is als mijn computer crasht wordt dit uitgebreid gevierd als een bewijs dat niks meer betrouwbaar is dan een atomaschriftje toekomst tijdens lessen of lezingen vraag ik wel eens aan de echte computerfreaks die mij omrin toch moeten we de vraag over de toe gen wat nieuwe toepassingen te tonen komst van het boek au serieux nemen tekeningen muziek spellen op compu maar laten we vlug samen constateren dat ter de reactie is ondertussen voorspelbaar er nog altijd boeken zijn en dat voorspellin na een paar minuten staat iemand rechtop gen over het verdwijnen van boeken weinig en constateert met een brok in de keel dat of geen zin hebben naast een auto heb ik al dit digitaal geweld de traditie niet ver een racefiets een mountainbike en een vangt waarom omdat het niet natuur stadfiets om binnen mijn eigen afwijkingen lijk is luidt het triomfantelijke antwoord de te blijven en ik reis veel met de trein en de zaal bromt instemmend zo word je als tram en hier in venetie zelfs met de spreker natuurlijk in een hoek geduwd en vaporetto van waaruit ik de gondels bekijk van de weeromstuit ga je argumenteren die als een vreemd anachronisme toeristen wat is natuurlijk aan een piano aan een trekken misschien is de toekomst van het concertgebouworkest aan verf en can boek hiermee te vergelijken boeken zullen vas aan een gedrukte roman wat wij dus niet verdwijnen maar we zullen ze voor eerst moeten leren is het inzicht dat wij specifieke functies wel altijd blijven koeste beschavingen construeren dat wij dat ren waarschijnlijk zelfs specifiek voor maart april 1999 nummer 4 28 e jaargang h i t ti r e r esthetische redenen en waarschijnlijk wor schriften voorbestemd om on line te den ze mooier dan ooit dankzij de com komen dat is vlugger goedkoper handiger puter inderdaad dankzij de digitalisering milieuvriendelijker enz en dat zijn de adjec kunnen wij op kleine schaal drukken wat we tieven die ons straks moeten leiden ook in willen blijven teksten voorhanden en kun de scholen nen ze zomaar beschikbaar gesteld wor den door de digitalisering kunnen we meer schrijven lezen en uitgeven dan ooit om in onderwijstermen te spreken elke leraar kan bloemlezing in principe zijn eigen uitgever worden elke klas kan zijn eigen schoolboek hebben kortom zelfs voor de traditionele leescul neem nu een genre als de literaire bloemle tuur is digitalisering goed nieuws zing een genre waarover de jongste jaren een debat losbrak dit debat draait rond de maar technologie is meer dan een drager vooroordelen waarmee de literaire canon technologie verandert ook inhouden en wordt samengesteld heel wat correcties genres onzichtbaar en traag maar onver volgen elkaar op feministische multicultu mijdelijk en fundamenteel de boekdruk rele toevoegingen bestaat er nog wel kunst imiteerde aanvankelijk de handge een canon die door iedereen aanvaard schreven manuscripten en het duurde wordt als een soort culturele grammatica eeuwen vooraleer de voorpagina de het besef groeit dat de literaire canon bol inhoudsopgave de paginering de indexen staat van ideologische keuzes en toevals de voetnoten enz werden uitgevonden treffers eenmaal een werk echter door die technische veranderingen binnen de dringt in de canon de literaire bloemlezing boekdrukkunst construeerden onze manie blijft zo n werk vaak lang meedraaien dan ren van lezen en leren het boek heeft ons ontstaat ook een cirkelredenering een werk onderwijs niet alleen beinvloed maar ook in staat in een bloemlezing omdat iedereen sterke mate geconstrueerd wat we doen het kent maar iedereen kent het omdat op school hoe we lessen en evaluatie orga niseren is een rechtstreeks gevolg van de de canon blijkt een uitvinding van de boek boekdrukkunst geen wonder dus dat een drukkunst gedrukte schoolbloemlezingen verandering van technologie de hele school passen bij een rigide canonopvatting die en het hele onderwijssysteem in vraag stelt echter nog moeilijk verdedigbaar is onder en onvermijdelijk hangt de vraag naar de tussen vervagen de grenzen tussen tek toekomst van het boek in de lucht sten tekstsoorten media het vak cultu rele en kunstzinnige vorming in nederland die verontruste vraag wordt best vertaald in probeert in te spelen op het feit dat kunst een onderzoek of het boek nog wel altijd de uit meer dan literatuur bestaat en dat plas ideale drager is het lijkt duidelijk dat voor tische kunsten film muziek meer zijn archieven rapporten boekhouding data dan didactische opstapjes tot de literatuur bases het computerscherm superieur is de digitale tegenhanger van het boek een ook voor encyclopedieen kranten tijd elektronische bloemlezing spoort veel schriften lijkt de digitalisering steeds han meer met een dynamisch en flexibel cul diger binnen de academische wereld zijn tuurconcept in elektronische omgevingen de onbetaalbare wetenschappelijke tijd komen nieuwe mogelijkheden in beeld 28e jaargang nummer 4 maart april 1999 connectiviteit audiovisuele mogelijkheden in de kunst bijvoorbeeld groeit de aandacht opzoeken en aanpassen en van informa voor design als thema zie de groeiende tie interesse voor kunstrichtingen als het bau haus enz grafische design krijgt steeds bloemlezingen a ia carte dus en op het meer een plaats in de kunstgeschiedenis en menu staan niet alleen teksten ook beeld musea boeken en tijdschriften over design en klank horen bij het hoofdgerecht digitali gaan over meer dan design als een tool sering creeert ook andere mogelijkheden graphic design provides much of the actu die precies sporen met recente inzichten al content ik citeer uit het themanummer binnen ontwikkelingen in kunst en onder graphic as design van het tijdschrift wijs het samengaan van woord en beeld emigre p 2 met een interessante web en klank onze kunstpraktijk wordt onver site emigre com mijdelijk multimediaal en het computer scherm wordt de ontmoetingsplaats de wat er gebeurt met ons schoolboek staat nieuwe ruimte voor communicatie fasci niet los van de vraag wat er met boeken nerend zijn de manieren waarop de media sowieso gebeurt we staan voor een bijzon aansluiting zoeken bij oude en nieuwe gen dere uitdaging how to reinvent the literary res bij de middeleeuwse geheugenpalei system and its mediators books libraries zen bij de klassieke retorica bij experimen and the rest in the continuing service of ten van de avant garde bij de film en the cultural mission of civic humanism theatergrammatica lanham 1993 zo ont nunberg 1996 p 16 het gaat inderdaad staan nieuwe genres en dat vereist dan ook om het culturele geheugen dat we willen nieuwe vaardigheden van de makers en de bewaren en doorgeven en of dat nu via leraren hier zijn we weer een nieuwe rol een boek of een computer gaat is uiteinde voor de leraar de leraar als designer lijk bijzaak maar de bijverschijnselen van de digitalisering zijn zo ingrijpend dat ze de hele communicatie en cultuur veranderen dus ook het schoolboek design steeds meer worden we geconfronteerd met leerlingen die opgroeiden in een digitale een merkwaardig verschijnsel is het feit dat omgeving cyberspace is voor zo n digitale in design kringen steeds meer over onder generatie even natuurlijk als film en televi wijs wordt gepraat en in onderwijskringen sie voor een vorige generatie leraren leren steeds meer over design instructional steeds meer van kinderen enerzijds omdat design is een belangrijk vak geworden in ze hun leerlingen willen begrijpen ander het onderwijs in de states en een belangrijk zijds omdat ze de digitale cultuur nodig onderwerp op onderwijskundige conferen hebben in een boek over de veranderingen ties vorig jaar inviteerden we jerry willis op van het schoolboek beschrijft laspina de conferentie the promised land univer 1998 dit proces als volgt i wanted to siteit gent om over dit onderwerp te pra understand them and their world in their ten ongeveer wekelijks vind je wel ergens own right but instead i was coming to in de wereld een conferentie over design en terms with my own fear of computers and onderwijs their power cautiously building a bridge for myself into that virtual microworld p xiii maart april 1999 nummer 4 28e jaargang p ti i ii gxr y f rr in het boek van laspina wordt geillustreerd ces is een metafoor voor nieuwe manieren hoe het schoolboek steeds visueler wordt van leren en onderwijzen een onderzoek steeds meer beinvloed wordt door de digi naar de grenzen van de traditionele kern tale design en uiteindelijk voorbestemd lijkt van ons onderwijs het schoolboek om elektronisch te worden het design pro ronald soetaert universiteit gent faculteit van de pedagogische wetenschappen henri dunantlaan 1 9000 gent ronald soetaert rug ac be bibliografie lanham r the electronic word democracy technology and the arts chicago il university of chicago press 1993 laspina j a the visual turn and the transformation of the textbook mahwah new jersey london lawrence erlbaum associates publisher 1998 nunberg g ed the future of the book university of california press 1996 28e jaargang nummer 4 maart april 1999