‘Het schoolvak Nederlands’: een embarras du choix.

dees maas hermance wissink het schoolvak nederlands een embarras du choix 19 en 20 november 1993 vreemde snoeshanen je zag ze denken de studenten van de hogeschool holland in diemen op weg naar college veelkleurig wurmden ze zich door de bijeengeschoolde gasten van de zevende conferentie het schoolvak nederlands de meesten onverschillig sommigen verbaasd starend naar het plakkaat bij de ingang wie wordt er nu leraar nederlands met deze vraag omschreven zij inderdaad het grootste gedeelte van de conferentiegangers enthousiaste mensen uit het onderwijs op zoek naar nieuwe ideeen methoden boeken en gesprekken met collega s de aanwezigen groepten samen voor de liftdeuren en in de trappenhuizen van de derde en vierde verdieping van het kille gebouw lezingen boven lunch beneden was het adagium zo zagen de standhouders educatieve uitgeverijen vakverenigingen en anderen die juist tijdens de lunchpauze aandacht verwachtten hun beoogd publiek vertrekken naar de begane grond naar een andere consumptie dan het geestelijke voedsel van die ochtend men had al een levendige opening van dichter en montessori docent ed leeflang achter de kiezen gevolgd door een tweetal lezingen naar keuze wer die wahl hat hat die qua gezien het aanbod een qua om rekening mee te houden er waren meestal zeven lezingen tegelijkertijd onderverdeeld in de thema s basisvorming onderbouw mondelinge taalvaardigheid varia nederlands in het mbo literatuur wetenschap en klaslokaal literatuuronderwijs de leraar nederlands europese letteren en workshops een overaanbod dat soms tot geheel lege lokalen leidde waarin een drentelende collega wachtte op wie niet kwamen dat aanbod was ook voor ons een moeilijke keuze ze beperkte zich gemaks en redelijkheidshalve tot de literatuurdidactische escapades al is natuurlijk de toelichting die theo witte gaf op zijn criteria om de kwaliteit van schoolboeken te beoordelen zoals neergelegd in zijn geruchtmakende reeks artikelen in levende talen geldig voor alle onderdelen van het vak jeugdliteratuur in de canon harry bekkering loofde de canon nu ook in de onderbouw terug naar verplichte werken nee aandacht voor de mogelijkheden die jeugdliteraire boeken bieden bekkering wees er terecht op dat de bespreking van jeugdliteratuur in de media steeds meer het karakter van literaire kritiek heeft gekregen de jury die kleine softe en lange wapper van els pelgrom in 1985 met een gouden griffel bekroonde had het bijvoorbeeld over een bijzonder mooi gebouwd verhaal dat door thema en verteltechniek alles in zich heeft om een klassiek boek te worden het taalgebruik is oorspronkelijk mooi van beelden en nergens te zwaar deze ontwikkeling in de media moet gevolgen hebben voor het literatuuronderwijs men kan nu ook in de 57 maas wissink het schoolvak nederlands een embarras du choix onderbouw prima aan de slag met klassieke werken die de overgang naar het echte literatuuronderwijs in de hogere klassen vergemakkelijken wam de moor gaf een indicatie van de favoriete voorleesteksten van docenten nederlands en de criteria die zij bij de tekstkeuze hanteren van aafjes tot zwagerman en met bomans en van kooten als de meest voorgelezen auteurs in onderbouw respectievelijk bovenbouw over de enquete die hij en zijn studenten literatuurdidaktiek ku nijmegen hebben verricht zult u in een van de volgende nummers van tsjip meer lezen daar was een lezing van lily coenen die zeer levendig vertelde over een project voor vakoverstijgend literatuuronderwijs rond thema s als de vreemdeling en de schrijver zij gaf veel voorbeelden van teksten die gebruikt kunnen worden en praktische aanwijzingen waarmee geenthousias meerde docenten direct aan de slag konden zo is volgens haar de maand mei een goede tijd gebleken om het project te houden en blijkt het voor docenten prettig om voor de zomervakantie van het jaar dat aan het project voorafgaat het thema vast te stellen vanaf dat moment kijken de docenten anders naar de informatie die hen bereikt en kunnen werken aan het verzamelen en verwerken van materiaal intercultureel en europees literatuuronderwijs koos hawinkels sprak over intercultureel literatuuronderwijs ilo waardoor leerlingen zich bewust worden van eigen normen waarden en aannames en de veranderbaarheid van culturen ontdekken dus ook van hun eigen cultuur voor adolescenten want het woord pubers kan niet meer zegt koos nawinkels is het fijn om te merken dat zaken niet zo statisch zijn als ze soms lijken verder verdienen andere culturen in onze samenleving veel aandacht het is dus hoog tijd om daarvan in nederland en vlaanderen serieus werk te maken inventarisatie van wat er al is wensen voor te ontwikkelen materiaal en theorievorming over de doelen verdienen op de korte termijn aandacht de voorzitter van onze stichting promotie literatuuronderwijs zette in feite uiteen wat de spl beoogt op dit gebied het gaat er op de hsn conferenties ongedwongen aan toe maar soms leidt dat tot misverstanden met name wanneer er plotseling veranderingen in het programma optreden zo werd de lezing van guy fontaine die onaan gekondigd twee uur eerder begon slechts bezocht door vier belgen en twee nederlanders maar daar zal ook de taalbarriere de hand in hebben gehad samen met ronald soetaert mark van bavel martine de clerq frans hertoghs en hugo de jonghe gaf fontaine acte de presence in de stroom europese letteren zij werd verzorgd door de gelijknamige vereniging en haar zusterorganisatie lettres europeennes waar het initiatief tot een geschiedenis annex verzameling van de europese literatuur vanuit ging meulenhoff zal de nederlandse vertaling van dit lijvige boekwerk lettres europeennes volgend jaar op de markt brengen de lezingen genoten veel belangstelling men werd er voor opgewarmd in het boekje europaletteren waannee de organisatie zich dankzij het onvermoeibaar werken van redacteur joris hermsen alert presenteerde 58 maas wissink het schoolvak nederlands een embarras du choix joop dirksen besprak zijn onderzoekservaringen met reader response criticism in de klas om te kijken wat die lezersgerichte methoden waard zijn werden twee groepen leerlingen tegenover elkaar gezet een rrc groep en een controlegroep de praktijk leert dat leerlinggericht literatuuronderwijs zoals door holland bleich rosenblatt e a voorgestaan een groter percentage van de leerlingen werkelijk bereikt en hen meer aanspreekt dan het tradititionele literatuuronderwijs maar hun minder feitenkennis meegeeft ziedaar een dilemma waar menig docent niet uitkomt literatuur en flm doree de kruijk vertelde aansluitend over haar middel om leerlingen te enthousiasmeren de film literatuur en film moeten beleefd worden daarbij zijn herkennen en inleven sleutelwoorden mede doordat doree de kruijk niet alleen nederlands geeft maar ook het expressievak filmkunde doceert kon zij nuttige kennis en ervaringen overbrengen en de vragen van haar toehoorders vanuit de eigen praktijk beantwoorden film in de literatuurles kan heel goed volgens de kruijk en ze toonde filmfragmenten uit de nederlandse films delicatesse en de zondagsjongen die dat onderbouwden met films werkt het net zo als met literatuur leerlingen kunnen geholpen worden een niveau verder te gaan films die leerlingen in de bioscoop maar weinig zeggen kunnen hen bij klassikale bespreking wel aanspreken wanneer men film in de literatuurles integreert is dat bovendien een goede gelegenheid om leerlingen bewust te maken van het verschil tussen film c q t v en literatuur tussen gevisualiseerde en beschreven verhalen zien we in een roman meestal de innerlijke wereld van de hoofdpersonen in de film wordt juist van het uiterlijk uitgegaan bij een boek maakt de leerling zich een voorstelling op grond van achterliggende informatie en bij een film vermoedt hij zij informatie achter en voorstelling bv op grond van bepaalde kleding de filmcahiers van het lokv die de kruijk gebruikt gingen na afloop gretig rond ze geven prima filmtips en op de bewuste film toegespitste opdrachten een literatuurtijdschrift als werkvorm onderdeel van de laatste lezingenronde was de bespreking van een onderwijsmethode die al tienjaar zijn bruikbaarheid bewijst in mher 195 kan men een bijdrage van wim daniels vinden waarin deze enthiousi ist vertelt over zijn ervaringen met een literatuurtijdschrift als alternatief schoolonderzoek literatuur irene de boer den ouden en dienie meys van de langkruis spraken over zo n literair tijdschrift als werkvorm in didactisch perspectief op het fons vitae college in amsterdam maken leerlingen in de vijfde klas ieder een flink aantal opdrachten van een opstel tot het verslaan van een literair radioprogramma die hun neerslag vinden in een eigen tijdschrift een model leerling was meegekomen om trots zijn werkstuk te presenteren het grote voordeel van deze methode is dat leerlingen op een heel andere manier met het vak nederlands in aanraking komen dan het geval is bij de 59 maas wissink het schoolvak nederlands een embarras du choix traditionele onderwijsvormen leerlingen moeten heuristisch te werk gaan bijvoorbeeld bij het samenstellen van een schrijversprofiel de media gericht bekijken en zien verbanden tussen de verschillende gebiedenr waarin literatuur een rol speelt dick prak introduceerde het leerplan fictie in de basisvorming dat hij samen met martien de boer en eric wagemans in opdracht van de spl heeft ontwikkeld het drietal is verbonden aan het instituut voor leerplanontwik keling slo te enschede wanneer u dit leest is het extra nummer van tsjip nummer 3 4 1993 waarin het leerplan is opgenomen reeds min of meer deftig in hilversum gepresenteerd op de wijze die eerder in tsjip 3 3 werd aangekondigd zur muhle geht der bauersmann und fangt sogleich zu sagen an 66 1