Het stelonderwijs op de basisschool – onderzoek en aanbevelingen

lang bepleit niet in de laats te pl aats in h et con amos van gelderen ce p t van de verantwoordelijke samen leving welk tek st roep t meer v ragen op welke is henk blok meer toeges pitst op de lezer onlangs is in utrec ht a treffers benoemd tot h oogleraar hij wil zic h ook als hoogleraar vooral bezig houde n met de vraag hoe je func het stelonderwij s op tionele ongecijferdheid k unt voorkomen door goede ond erwijsstrategieen de inleiding van de basisschool onderzoek dit stukje zal hem wel aansprek en treffer s staat beken d al s een van de m ensen van het nieuwe en aanbevelingen reken wiskundeonderwijs gebaseer d op de werkelijkhei d va n alle dag gericht op de her kenning van de werkelijkheid achter getallen hij is b ovendien een man van de praktijk hij heeft zijn sp oren verdiend op een universitair insti bij de stichting centr um onderwijsonde rzoek s c o tuu t dat zich louter en alleen b ezigh ield met de is onlangs een onderzoek afgesloten waa rin diverse ontwikkeling van realistisch reken wiskunde aspecten van het stelonderwijs op de basisschool nader onderwijs zijn bekeken er is informatie verza meld over de dage waarom b estaat er voor functionele geletterd lijkse praktijk van het stelonderwijs door middel van heid niet zo n instituut wat no dig is is een uni observatie van lessen en interviews met leerk rachten in versitair instituut rijk gedoteerd dat zich alleen de groepen 7 en 8 van acht scholen de meest gebruikte maar heeft bez i g te h ouden met de ontwikke methoden voor het stelonderwijs in nederland zijn ling van realistisch en functionee l taalonder geanalyseerd alsmede enkele methoden die als bijzon wijs i ets voor de sociale vernieuwing van het der bekend staan bovendien isgetracht inzicht te krij wetenschappelijk onderwijs erkenning op het gen in enkele belangrijke aspecten van de stelvaardig hoogste wetensch appelijk niveau van functio heid van leerlingen in de hoogste groepen van de basis neel taal on d erwijs als rich tsnoer wetenscha p school in dit a rtikel geven de uitvoerders van het pelijk e ontwik keling van praktijkstrategieen onderzoek een ko rte sa menvatting van de resultaten en voor het l eren doorzien van functioneel taal proberen zij hie ruit en uit de resultaten van ander gebruik d at is wat we nodig hebb en onderzoek aanbevelingen af te leiden die lee rkrachten de echte rekenmeesters wisten dat a l meneer en methodenconstructeurs ku nnen geb ruiken voor de ritzen ve rnieuwing en ver rijking van de didactiek voo r het stelonde rwijs literatuur inleidin g schellekens e taalonderwijs in de peiling in moer i98516 p z6 25 wat vind je van wat konijnen lekker vinden wesdorp h j b hoeksma voorstudie periodieke nou het is niet zo echt belangrijk peiling van het onderwijsniveau deel i lees en waarom niet schrikprestaties van zesde klassers amsterdam ze lusten meestal alles wel s c o 1985 s c o rapport 55 ze lusten alles wel dus het maakt niet zoveel uit watje zegeeft nee goed dan hoe je konijnen als huisdieren moet behan delen ja die moet eigenlijk d r wel in waarom vind je dat een goed idee nou omdat sommige mensen t wel verkeerd behandelen die behandelen ze verkeerd dus is het goed dat anne 42 moer 199o 2 m iek e r iets over ve rtelt zodat ze ze bete r gaan behan gen slech ts o p min imaal niveau uitgevoerd delen wat is hieri n de boodschap voor het stelonder ja wijs moet het roer radicaal omgegooid worden en moet de didactie k voor het stellen geheel dit protocolfr agment is een weergave van een herzien wor den op dat meer leerlingen schrijf i nteractie tussen een proe fleider en een leerling prestaties van voldoende niveau leveren of be uit d e 8ste groep die uit een tienta l ideeen die rust het een en ande r o p een misverstand en zijn door een meisje annerniek zijn be dacht vijf de verwachtingen over het pres tatievermogen ideeen kiest die geschikt zijn voor een stukje van veel l eerlingen aan het eind van de b asis over konijnen in de sc hoolkrant de leerling school veel te hoog ges teld in het laatste geval function eert hierbij al s adviseur van annemiek kan van een radical e vernieuwing van het stel en geeft telkens aan waarom hij vindt dat be onderwijs geen groot e ffect verwacht worden paalde ideeen geschikt zijn voor zo n stu kje en in nederland is nog erg wei nig onderzoek andere ideeen niet b ehalve a d viezen aan het verricht dat licht werpt op de bovenstaan de niet bestaande meisje annemiek levert een der vraagstelling informatie over de stelvaardig gel ijke taak o ns ook inzich t op in d e soorten heid van kinderen van verschillende leeft ijden argumenten die kind eren van een bepaalde leef is meestal alleen gebaseerd op schoolse stelop tijd gebruiken wanneer ze ideeen voor een te k st drachten zodat weinig bekend is over hun k iezen er zijn verschillende redenen waarom cognitieve activiteit bij het schrijven en i n het dit soort inzich t in het denkproces van leerlin bijzonder over de vaardigheden waarover zij gen van belang is voor het stelond erwijs we potentieel kunnen b eschikken wanneer aan hun zu llen dit hieronder toel ichten ontwik keling in het onderwijs meer aandacht i n de eerste plaats is uit ander onderzoek be wordt besteed kunnen kinderen bij voorbeeld kend dat kinderen bij schoo lse schrijfopdrach wanneer hen gevraagd wordt ideeen voor een ten nauwel ij ks blijk geven van planningsactivi tekst te kiezen rekening houden met de onder teiten vgl b ereiter scardamalia 1987 ook is linge samenhang van die ideeen of zij n ze niet in verschillende onderzoekingen aangetoond geneigd deze samenhan g als relevant criterium dat leerlingen van diverse leeftijden vrijwel niet te beschouwen en k iezen ze daarom ideeen al spontaan hun te ksten herzien faigley w itte leen afzonderlijk z oal s gezegd bij h un spontan e 1981 nold 1981 national assessment of edu schrijfgedrag geven k inderen geen b lij k van cational progress 1977 laat staan dat zij spon planningsgedrag dat uitstijgt b oven het afzon taan effectieve revisies in hun tekst aanbrengen der lijke idee dat hoeft echter niet te betekenen b ereiter scardamalia 1987 h et ligt voor de dat zij voor h et belang van tekstcoherentie totaal hand om de afwezigheid van indicaties voor ongevoelig zijn h et kan evengoed het gevolg p l anning en revisie b ij kin deren in verband te zijn van het feit dat in veel schoolse schrijfop b rengen met de vaak slecht gestructureerde drachten niet voldoen d e exp l iciet wordt ge stelprodu k ten die zij voortbrengen een vaak vraagd om coherente tek st als het niet gevraagd gehoord e klacht over tek sten van kinderen in wordt zal het wel niet nodig zijn zo kunnen veel basis en voortgezet onderwijs is dat zij moei l eerlingen redeneren hetzelfde k an veronder l ij k te begrij pen zijn dat zinnen van d e hak op steld worden ter verklaring van de afwezigheid de tak springen en dat de kinderen vaak onvol van revisieactivi teiten van k in deren h et blote doende rekening h ouden met hun lezersp u feit da t zij niet spontaan hun eigen tek sten revi bliek uit peilingsonderzoek naar de schrijf seren betekent nog niet da t zij niet kunnen leren vaardigheid va n leerlingen werd door weldor p effectieve revisies uit te voeren meer inzic ht in de conclusie getrokken d at van ongeveer 9 pro de revisievaardigh eid kan verkregen worden cent van d e leerlingen de schrijfvaardigheid zo door kind eren met een taak te con fronteren gering is dat ze i n de meeste functionele sch rijf waarin zij expliciet gevraagd worden te k st te situaties hu lpel oos zullen zijn en zichzelf niet verbeteren zullen kunnen redded 1985 p so van nog eens b ehalve naar d e po tentiele vaardighe d en 44 procent van de leerlingen geeft weldorp aan voor het stellen is er oo k naar de precieze in dat hun prestaties van twijfelac htig nivea u zijn houd van het stelon derwijs zelf nog erg weinig verschillende taken worden door d eze leerlin systematisch onderzoe k gedaan in nederlan d 1990 2 moer 43 d e kennis die er is komt vooral uit landelijke verwijzen we naar het integrale on d erzoeksrap enquetes b os o ostdam 1985 d amhuis de port van ge l deren blok 1989 glopper wesdorp 1983 zwarts e a te ver schijnen die alleen een zeer globaal beeld van de praktijk van het stelonderwijs het ste londerwijs geven als we niet weten uit het eerste deelonderzoek vond plaats in acht we lke activiteiten het stelonderwijs eigenlijk basisscholen in zes van de scholen werd een van bestaat welke leers t of wordt aangeboden en de volgende taalmethoden voor het stelonder we lke soorten oefeningen er worden gemaakt wijs gebruikt jouw taal mijn taal taal actief of door de leerlingen is het ook niet mogelijk aan taal totaal te zamen hebben deze methoden een te geven op welke punten het onderwijs aan gebruiksfrequentie van 68 op de nederlandse verbetering toe is basisscholen zwarts e a te verschijnen een school gebruikte taal kabaal gebruiksfrequen i n dit artikel zullen we een indruk geven van de tie 8 zie zwarts e a te verschijnen en in een opzet en de resul taten van het onderzoek dat wij school werd les gegeven volgens de freinet hebben uitgevoerd om meer inzicht te krijgen in methode de laatste twee methoden zijn met de h ierb oven genoemde vragen naar de praktijk opzet in het onderzoek opgenomen om infor van het stelonderwijs en de potentiele vaardig matie te krijgen over de variaties die er zijn bij de heden voor het stellen waarover leerlingen be invulling van het stelonderwijs de methode schikken op grond van dat onderzoek willen taal kabaal onderscheidt zich doordat er veel we enkele aanbevelingen geven die bruikbaar aandacht wordt besteed aan structurering van zijn voor de lespraktijk en voor de d aarvoor ge de lessen met expliciete leerdoelen voor stel bruikte methoden van educatieve uitgevers op vaardigheid het freinet onderwijs kenmerkt deze wijze hopen we duide l ijk te maken wat de zich doordat er zeer veel aandacht aan stel bijdrage kan zijn van het onderzoek naar ste l onderwijs wordt gegeven gebaseerd op de pe vaardigheid en stelonderwijs voor de onder dagogie van freinet en vrijwel zonder gebruik wijs praktijk eerst zal het nodig zijn een korte van een taalmethode van een van de educatieve schets te geven van het onderzoek zelf en van uitgevers de b elangrijks te conclusies die o p grond van de in elke school zijn de leerkrachten voor de resultaten getrokken zijn groepen 7 en 8 ondervraagd over de inhoud van hun stelonderwijs en over de schrijfactiviteiten ko rte schets van het o nde rzo ek die ze door de leerlingen laten uitvoeren in een interview dat minstens twee uur duurde bo het onderzoek heeft zich in hoofdzaak beperkt vendien zijn met tussenpozen van ongeveer een tot het stelonderwijs in de twee hoogste groe maand drie tot vijf lessen van de leerkrachten pen van de basisschool hiervoor waren vooral geobserveerd het ging hier om lessen die door praktische redenen het onderzoek moest ge de leerkrachten zelf als stellessen werden aan detailleerde en zo nauwkeurig mogelijke infor gewezen en waarin leerstof voor het stellen matie opleveren over de praktijk van het stelon werd aangeboden enlof stelopdrachten werden derwijs en de stelvaardigheid van leerlingen gemaakt in alle gevallen bleek dat dergelijke een uitbreiding van het onderzoek over ver lessen minstens eenmaat per week op het les schill ende sectoren van het onderwijs zou veel rooster stonden bij deze observaties is gebruik meer tijd en geld vereisen dan beschikbaar was gemaakt van een gedetailleerd schema waarin de keuze voor de hoogste groepen van de 26 verschillende soorten activiteiten in de stelles basisschool lag voor de hand omdat in het zijn weergegeven dit schema is ontwikkeld peilingsonderzoek zie boven vooral in die met behulp van een analyse van diverse obser groepen problemen met de stelvaardigheid zijn vatieschema s uit ander onderzoek applebee aangetoond hieronder zull en wij een korte lehr anten 198o sunflower crawford schets geven van de drie delen waarin het onder 1985 en 1986 pettigrew shaw van nostrand zoek uiteenviel te weten de praktijk van het 1 98 i weterings aarnoutse 1986 en door stelonderwijs de analyse van taalmethoden en analyse van protocollen van gegeven stellessen de stelvaardigheden van leerlingen voor meer hoogeveen verkampen 1985 en z j de 26 gedetaill eerde informatie over het onderzoek gedetailleerde activiteiten vielen in zes verschil 44 moer 1990 2 lende hoofd groepen uiteen te weten i voor b ouw tekstgrammatica ofover procedures voo r bereid in g voor een ste lopdr acht waaron d er het schrijven van tek st p lanning van de tek st leerstofaanbieding en taaloefeningen vallen organiseren van de tek st formuleren van zinne n z t u itvoering van de opdracht t z z revisie alles en herzien van de ree d s geprod uceerde te kst wat erop wijst dat de leerlingen in opdr acht van om t e bep alen of zij vold oet aan de geste ld e de leerkracht veranderingen aanb rengen in h un eisen tek st tv eva l uatie waari n commentaar op geproduceerde tek sten wordt gegeven v p u de steenaardigheden van leerlingen bl i k atie p resentatie voorlezen voor de klas er zijn vier taken ontwikkeld die telke ns op bewerken voor o p name in het een of ander me een andere vaardigheid van de l eerlingen een dium vi non instructie transitie activiteiten b eroep doen het gaat hierbij om vaardigheden di e niet inh oud elijk met de stelles te maken die b lijkens het onderzoek naar het schrijfpro heb ben de 26 activiteiten van het sch ema h a d ces vgl bereiter scardamalia 1987 hayes den b etrekking op de interacties die d e leer fl ower 198o voor goed e schrijvers van groot kracht aanging me t leerlingen in zij n klas belang zijn alhoewel zij in de meeste sch rijf ook werd gecodeerd of hij zij zich h ierbij situaties n iet afzonderlijk maar op een meer ge rich tte op een leerling een groepje leerlingen of integreerde manier ingezet word en door d eze de klas in haar geheel op deze wijze was het vaardigheden in aparte ta ken te onderzoeken mogelijk om na te gaan hoeveel tijd er in de l es waarbij het gebruik van die vaardighe den ex p recies aan elk van de ac t iviteiten bestee d werd pliciet wordt aa n gemoedig d zijn we in staat in en of het ging om in dividuel e groeps of k l as zicht te krijgen in cap acitei t en van leerlinge n sikale instructie die in de meeste schoolse schrijfo p drachten on gebruik t of onuitgesproken b lijven het gaat de analyse van taalmethoden de vier om de volgende vier ta ken door educatieve uitgevers gepubliceerde me i een selectie maken uit tien ideeen die gebruik t thoden die door de hiervoor genoemde scholen kunnen worden voor een korte tek st met infor ge b ruikt worden zijn geanalyseerd op de erin matie over k onijnen zie het p rotocolfragment voorkomende stelopdrachten de leerstof d ie uit de in l eiding voor het stellen wordt aangebo d en en de wijze 2 h et or d ene n van zes zinnen over de geschiede waaro p de leergang stellen in het algemeen ge nis van de indie vaart en de ontde kking van realiseerd word t over de freinet methode is amerika veel minder gedetailleerde informatie besc hik 3 h et formul eren van zinnen voor ee n te kst b aar dan over de vier uitgegeven methoden waarin een huis b eschreven word t ter herken zod at een directe verge lij king tussen de eerste ning voor een an d er een globale ordening van en de laatstgenoemde on uitvoerbaar is we l is in de tekst is reeds gegeven de loop van het onderzoek veel duidelijk ge 4 h et verb eteren van ee n door een ander gesc hre worden over de struct u ur van het stelonderwijs ven tekst waarin een besch rij ving wordt gege volgens de frei net methode maar daarvan ven van een kampeerboer derij waar zich een valt in kort bestek geen goed beeld te geven op schoolreisje heeft afgesp ee ld en waarin diverse enkele bel angrijke verschillen met de andere soorten fouten versto p t waren metho d en za l bij de conclusies nader ingegaan de taken ha dden met el kaar gemeen dat de worden leerli nge n te lkens aangespoord werd en hard o p voor de vier an d ere methoden gel d t dat de te vertellen wat ze dachten en argume nten te kern van de leergan g stellen gevormd word t geven voor h un keuzen de leerl ingen hoefden door de stelopdrachte n c q oefeningen om nie t over bijzondere kennis over de onderwer die reden is b ij de analyse hieraan de mees te pen voor de teksten te beschikken alle inform a aandacht gegeven de l eerstof over het stellen is tie zat in het materiaal voor de taken t 3 en 4 sterk gekoppeld aan de opdrachten aangezien was bovendien zorg bestee d aan h e t geven van de opdrach ten de functie hebben de leer l ingen duid elij ke beschrijvingen van het doel van de te l aten toepassen wat in de leerstof is aangebo schrijver en het b eoogde p u bliek i n d eze drie den onder leerstof voor het stellen verstaan we taken verv ul de d e l eerling telkens de rol van bij voor b eeld kennis over de s p elling zins adviseur voor een a ndere fictieve leerlin g 1990 2 moer 45 waardoor het p raten over de sc hrijfactivi teiten de door ons geinterview d e leerkrachten oo kals werd vergemakkelijk t problematisch kensc hetsten het hoeft dan ook de vier ta ken zijn bij 32 leerlingen uit de acht niet te verb azen d at ui t d e observaties van de scholen afgenomen uit elke school de d en vier stellessen blijkt dat de p rak tij k in de onderzoch leerlingen mee twee uit de ede en twee uit de te groe p en zeer divers is d e diversiteit is zo 8ste groep waarb ij uit elk e groep een goede en groot d at rapporteren van gemid delde tijds een zwakke steller o p aanwijzing van de l eraar bestedingsgegevens voor alle geobserveerde vertegenwoordi gd waren lessen niet zinvol is h et gemiddelde is hier wat in feite niet voorkomt belangrijkste conc lusies v an h et ond erzo ek de tijd b esteed aan voorbereiding in de acht scholen loopt uit een van 12 tot 58 a an uit de praktijk in de eerste plaats kan gecon voering van de o p dracht wordt 6 tot 67 van clu deerd word en dat alle geinterviewde leer de totale tijd voor stel onderwijs besteed ook krachten zich in sterke mate laten leiden door de de inhoud van de activiteiten die bij voorberei methode b ij de invulling van het stelonderwijs ding worden gerekend wisselt sterk van school dit b l eek zowel uit de interviews als uit de ob tot school sommige l eraren geven hierb ij servaties van de lessen voor de vier gepubli vooral leerstof en taaloefeningen waarbij het ceerde taalmethoden betekent dit dat de d aarin ver b and met de eropvolgende stelopdracht niet gegeven stelopdrachten vaak letterlijk geb ruik t sterk is anderen leggen vooral nadruk op het worden alhoewel ze soms aangepast worden bedenken van tekstinhoud en het verduidelij aan specifieke wensen van de klas of d e leer ken van de ste l o pdrach t gemid d el d vragen k racht bij de f reinet school werd vrij strikt de activiteiten bij voorbereiding en uitvoering h and geh ouden aan een vooraf bestaand lessen verreweg de meeste tijd twee scho len wijken schema waarin wekelijks twee besprek ingen duidel ijk van dit patroon af in de kl as met taal van vrije teksten tek stenkring en tekstbespre kabaal werd de meeste tijd bestee d aan evaluatie k ing voorkomen twee lessen waarin teksten 32 waarbij de nadruk vooral l ag op het ge geschreven worden bij wereldorientatie en an ven van uitgebreid commentaar o p nog niet d ere studies overigens hebb en de leerl ingen voltooide produkten van de leerlingen in een wekelijks nog zo n 75 minuten de tijd om onbe klassikale b espreking bij de klas die volgens de gelei d aan hun teksten te werken vrije teksten f reinet methode werkte werd in het begeleide en opdrachtkaarten de total e tijd die wekelijks d eel van het stelonderwijs het meest tijd b e o p deze school aan het stellen b esteed werd was steed aan pub likatie presentatie 29 waarbij zo doende ruim vijf uur op de zeven andere leerlingen hun teksten aan el kaar voorl azen en schol en werd zelde n meer dan een lesuur per elkaars tek sten becommentarieerden de enige week aan het stellen besteed duidelijke overeenkomst in tijdsbesteding tus de geconstateerde meth odevolgzaamhei d van sen de acht scholen is dat er zeer weinig l estij d de leerkrachten betekent echter niet dat men wordt b esteed aan revisie de weinige revisie slechts de methoden h oeft te bestuderen om te activi teit die we hebben geobserveerd had bijna weten h oe d e p ra ktijk van het ste londerwijs er altijd betrekking op het niveau van spelling en uitziet de meeste leerkrachten zullen beamen interpunctie op inhoudelijke aspecten van de dat de pr aktijk veel ingewikkelder is dan in een teksten werd door enkele leerkrachten welis taalmethode kan worden uiteengezet zoals ook waar commentaar geleverd maar dit leidde bij hieronder zal blijken laten d e meeste taalme na nooit tot de opdracht om op grond daarvan thoden veel in het vage wat betreft de wijze van verbeteringen aan te brengen aanbieding van l eerstof de organisatie van de een ander soort activiteit die in de reguliere leer stof de p recieze leerdoelen de organisatie steller erg weinig voo rkomt is het maken van van het werken aa n de stelop dracht in de klas en p lannen voor een te schrijven tekst het maken de gewenste wijze van bespreking en beoord e van een outline form u leren van stellingen se ling van de teksten die leerlingen mak en leer lecteren van ideeen of het re flecteren op doel krachten die een taalmethode volgen zullen op of lezerspubliek alleen de gebruiker van taal deze punten toch vaak h un eigen o plossingen kabaal blijkt hier systematisch aan d acht aan te moeten zoeken een punt dat verscheidene van besteden anderen geb ruiken pl anningsactivi 46 moer 1990 2 t eilen alleen bij het schrijven van tek sten bij freinet school onderscheid t zi ch van de an dere wer eldorientatie of biologie e d scholen behalve d oor de nadruk o p h et onb ege de werkwijze in de s tellessen was h oofdzake leide vrije sc hrijven ook door de nad ruk o p het lijk klassikaal bij voorbereiding 90 eva schr ijve n van zakelijk e tek s t en b ij wer e ld orien l uat ie 63 en publika tie presentatie 98 tatie en s t udies dat juist wel inte n sief bege lei d of indivi dueel b ij uitvoering 6s werk en wordt door de l eer k racht i n groepjes kwam slechts zelden voor totaal b ijn a 5 van de geobserveerde l es tijd de taalmethoden d e bela ngrijk ste co n d e soorten leerstof die vaak in verban d met clusies die getrok ken zijn ove r de steldid ac h et stelonderwijs aangeb oden worden ver tische in houd van de vier taalmethoden komen sch illen van school tot school tamelij k veel op h et volgende neer overeenstemming is er over h et belang van lee r de leergang stellen in de me t hoden taal totaal stof o p het gebied van interpunctie sp elling en jouw taal mijn taal en taal actief is wei nig ge tekstorganisatie meestal een globaal tekstsche structureerd d it geldt in sterke m ate voor d e ma van in leiding kern en s lot d it zijn ook de twee eers tgenoemde metho d en en i n geringere soorten leerstof waar mee l eerlingen geduren de mate voor taal actief er word t geen l ongitu een stelles relatief vaak geconfronteerd wor d inale op bouw in de l eerstof voor het stellen de n de frequentie va n aanbieding van andere aangeb oden en er wo rdt weinig systeem aan soorten leerstof voor het stellen bij voor b eel d geb racht in de soorten stellessen c q stelop kenmerken van d e communicatieve situatie de drachten het ontbreekt meestal aan concrete media waarin teksten versp r eid worden strate l esdoelstellingen bij afzond erlijke o pdrachten gieen voor het sc hrijven tek stsoorten idioom waardoor de indruk wordt gewekt dat het er manieren om zin nen te combineren traditio niet zoveel toe doet wat in el ke stelop dracht nele grammatica taa lgeb ruiksconventies loopt moet worden gedaan of d at het altijd h etzelfd e nogal uiteen dit blij kt vooral uit de antwoor is o p deze aspecten stee kt de met hod e taal den die leerkrachten gaven op een vraag waarin kabaal guns tig af tegen de an d ere method e n er o p een lijst met leerstofsoorten moest word en is sprake van een zorgvuldige o pb ouw van de aa ngegeven welke zij vaak en we lk e zij niet in leergang vanaf groep 4 van de b asissch ool verband met hun stelon d erwijs brach ten waarbij zowel d e l eerstof voor het stellen als de de soorten stelop d rachten die de l eerkrach ten stelopd rachten op sys t ematische wijze geor geven zijn op diverse wijzen geclassificeerd dend zijn e r word t ond ersch ei d ge maakt tus over de meest voorkomen d e soort op dracht sen vie r fasen in het schrijfp roces he t bepal en schrijven over een gegeven onderwerp bestaat van d oel en vorm verzamelen e n bewer ken van vrij g rote overeenstemming als we afzien van materiaal teks t schrijven en tekst afwerken die de freinet sch ool waar een gro t e voork eur voor in de stelopdrachten ook sys tematisch aan d acht vrije teksten bestaat en klassikale stelop drach krijgen tek stdoel en worden onderscheiden in ten slechts bij hoge uitzondering voorkomen drie soorten i nformeren overtu igen e n diver verd er blij ken bij v r ijwel alle l eerkrachten stel teren en er worden verschillen de te kstvormen opdrachten geen indicaties over het b eoogde gebruikt die in de op drachte n verwer kt zijn publiek te b evatten en wordt in grote meerder in alle vier de metho d en ontbreekt het vaak heid om verhale nde en soms om informatieve aan extra aanwijzingen voor d e le raar of voor tekstsoorten gevraag d i n vrijwel alle gevallen de leerling bij de stel opdrac ht waar door l ee r gaat het om s t elo p drachten waarin alle fasen lingen meestal te k ste n moeten pr o du ceren in van het schrij fproces doo rlopen moeten wor een zeer on realistisch e situatie zon d er sp ecifiek den bedenke n van inhoud organiseren en se doel of pu bl ie k zond er s pecifieke informatie lecteren formuleren herzien en verbeteren over het on derwerp ko rtom zonder commu ni alleen bij de klas met taal kabaal wordt bij catieve situatie veel van de zogenaamde stelop afzonderlij ke fasen uitvoerig stil ges t aan d it drach ten in jouw taal m ijn taal en taal actief zijn heeft tot gevol g dat stelopdrach t en meestal over eigen lij k meer stijl en zinsbouwoefen i ngen versc hillende lessen uitgesmeerd zijn terwij l dan opdrachten om een tekst te produceren in de andere klassen de meerderheid van de b ovendi en wordt in de me thod en taal totaal en stelopdrachten in een les wordt afgerond de jou w taal m ij n taal niet of nauwelijk s lee rstof 1990 2 moer 47 aangeboden b ij de stelopd rachten allee n b ij jaar al in staat zijn om planningsactiviteiten te taal actief en taal kabaal wordt l eerstof op een ondernemen die in zekere zin geabstraheerd regelmatige basis aangebo den a lleen bij taal zijn van het schrijven van de tekst zelf de kabaal is deze l eerstof o p een m in of meer even meeste leerlingen echter kozen ideeen vooral wichtige wijze ges preid over versc hillende rele afzonderlijk d w z zonder rekening te houden vante gebieden met hun onderlinge samenhang de meth oden geven in het algemeen weinig ook bij het ordenen van zes zinnen tot een steun wat betreft de wijze van beoordeling van acceptabele tekst blijkt dat sommige leerlingen de teksten van de lee rlin gen b ij taal totaal wor tot betere prestaties in staat zijn dan men zou d en in het geheel geen aanwijzingen voor verwachten een derde van de leerlingen slaag evaluatie gegeven taal actief en taal kabaal de erin de zes zinnen in een opeenvolging te o nderschei de n zich door d at ze observatiepun leggen zonder dat er onbegrijpelijke of onzin ten aangeven die ge koppel d zijn aan specifieke nige informatie ontstond moeilijker echter lesdoelstell i ngen is het voor de leerlingen om de ordening te ba seren op zinvolle argumenten die te maken heb de stel vaardigheden de analyse van de ben met de gevolgen van een ordening voor de vaardigheden van d e leerlingen b ij het uitvoeren betekenis van de tekst in zijn geheel ze gaan op van de vier ta ken gaf duidelijke indicaties d at een intuitieve wijze te werk bij het bepalen van sommige kinderen aan het eind van d e basis een opeenvolging gevraagd naar hun overwe school een zeker inzicht h ebb en in d e moei lijk gingen geven ze vaak oppervlakkige argumen heden die zich voord oen bij het p roduceren van ten zoals dat klinkt goed die komt daarna of tekst d eze kinderen blij ken in ieder geval over ze geven alleen een parafrase van de inhoud van meer inzicht in tek st p ro du kt ie te beschikken een zin daar staat niettemin blijken enke dan men zou o p maken uit hun gedrag b ij het len goed in staat om expliciete en zinvolle argu formuleren van zinnen in een gewone stelop menten te geven voor een bepaalde ordening d racht verscheidene keren heb ben we al op ge waarbij ze rekening houden met de grote lijn merkt dat sp ontaan gep ro duceerde teksten van van de tekst het zal duidelijk zijn dat een der leerlingen ter vervulling van een stelop dracht gelijk expliciet inzicht van groot belang is wan nog weinig zeggen over wa t deze leerlingen neer leerlingen greep moeten krijgen op de op zouden kunnen presteren wanneer de opdracht eenvolging van zinnen bij het produceren van condities meer concreet zij n vastgelegd de vol hun eigen tekst dit is vooral belangrijk wan gende resultaten van de vier taken laten dan ook neer leerlingen hun teksten herzien waarbij ze zien waartoe k inderen in staat zijn wanneer zij de beschikking moeten hebben over criteria om meer expliciet gevraag d wo rd en hun aandacht de begrijpelijkheid en adequaatheid van de op op een bep aald soort moeilijkheden van tekst eenvolging van zinnen te evalueren produktie te rich ten tevens zal duidelijk wor 3 het formuleren van zinnen voor een tekst den dat een inzicht waarover l eer l ingen bij de waarvoor reeds een globale ordening gegeven ene taak wel blijken te beschik ken bij een an is is een taak die leerlingen in de leeftijd van dere taak uit het gezic ht verdwenen is simpel zo tot 12 jaar vrij routinematig afdoen de wijze weg omdat bij die andere taak gevraagd is op waarop zij dat doen is te karakteriseren als de iets and ers te letten h ieronder geven we een wat nu strategie kenmerken van deze strate samenvatting van de conclusies per taa k gie zijn het blijkt dat sommige leerlingen met name tekst wordt in geisoleerde stukjes meestal in de de goede stellers uit onze steekproef in staa t vorm van zinnen bedacht en geformuleerd zijn rekening te houden met de globale samen elk volgend stukje wordt begonnen door een h ang van ideeen wanneer ze ideeen selecteren nieuwe formuleringsopdracht die het kind voor een te sc hrijven stukje ze kiezen dan zichzelf stelt wat nu voora l ideeen met als argument dat deze beter bij de formulering van elk volgend stukje bij elkaar passen dan andere en ze verwerpen wordt wel rekening gehouden met de relatie tot ideeen met het argument dat zij niet goed pas het hoofdonderwerp waarover het kind schrijft sen bij ideeen die ze al gekozen he bben hieruit maar niet met wat in het vorige stukje geschre b lijkt dat kin deren in de leeftij d van zo tot 12 ven is 48 m oe r 1990 2 er vind t geen planning va n de glob ale te kst van d e macro fouten ui t de weg geruimd te inhoud pl aats en er wordt ook erg weinig tek st zijn d e kinderen be p erkten zich niet tot he t h erzien herzieningen heb ben alleen b etrekki ng aanbrengen van kleinsch alige veran deri ngen op h et micro niveau van de te k st interpunctie maar zij combineerde n zinnen veranderd en de woordkeus maar niet o p het macro niveau structuur van zinnen en verplaatsten tekst d elen het bl eek dat er nauwelijks versch il was tus in hun geheel b ovendien voegde n ze allerl ei sen de goede en zwakke stellers in het gebruik informatie toe aan de tekst die volgens hen in van een dergel ij ke strategie zij vatten allemaa l de oorspron k el ij ke versie ontbrak in het alge de formuleertaak op als begin bij het begin en meen bleken de goede stellers beduidend effec ga door tot je b ij h et eind bent en dan ben je tiever als reviseurs d a n de zwa kke stellers klaar de formul eertaak is qu a opzet namelijk vooral waar het ging om het opsporen en ve r om een vereenvoudiging en concretisering van wijderen van meso en macro fouten men het stelproces te realisere n kennel ijk de minst moet bedenken dat de leerlinge n deze vaardig geslaag de van de vier b ij nadere beschouwing heid demon st reerden in een bijzondere situatie blijkt dat in deze taak nog zoveel moei lijkhed en uit ander onderzoe k is bekend dat leerlingen door d e leer l ingen tege lijkertijd overwonnen die hu n eigen teksten moeten reviseren heel wat moeten worden selectie van relevante inhouds minder effectief en rigou reus te werk gaan vgl elementen lexicale stilistische en syntactisc he national assessment of educational p rogress keuzen bij de zins b ouw alsmede het contro l e 1977 scard amalia bereiter 1983 ren van d e relaties tussen op eenvolgende zi n op grond van de analyses van de vier taken nen dat hij eigenlijk weinig afwijk t van gewo kunnen we concluderen dat het ont wikk elen ne stelopd rachten h et gedrag van de lee rlingen van global e plannings en revisieactiviteiten bij deze taak is dus goed vergelij kbaar met wat b i nnen het bereik van in ieder geval een dee l leerlingen doen b ij de meeste opdrachte n in het van de leerlingen in de twee hoogste groep en stel ond erwijs ook al worden daarin doel en van h et b asisonderwijs ligt minder zekerheid lezerspubliek minder duidelijk gedefinieerd k unnen we bied en voor een and er deel van de b ij de laatste ex p erimentele taak bl eek dat de leerlingen met name de zwakke stellers die leerlingen heel goed in staat zijn p roblemen in meestal minder b lij k gaven van in zicht in de een tekst op te sporen en verbeteringen aan te specifie ke moeilijk heden die zich voordoen bij brengen wanneer zij expliciet gevraagd worden inhou dsselectie of verbetering van fouten bo dit te doen het ging om een tekst die volgens ven het zinsniveau misschie n zouden d eze l eer de voorstelling door de proefleider door een lin gen juist het m eest k unnen profiteren van ex ander kind als k l a dtekst was gemaa kt er zaten pl iciet stelonderwijs waarin met behul p van zo 8 fouten in op het micro niveau binnen een concreet mogelijke en duidelijk gedefinieerde zin z z op het meso niveau tussen twee zinnen o pdrac hten inzicht wordt gegeven in dergelij ke en 7 op het macro niveau de globale structuur p rocessen van de tekst de k inderen gaven van e lk deel van de tekst aan of het er volgens hen mee door aanbevelingen voor de praktijk kon i ndien dit niet het geval was gaven zij aan wat het probleem volgens hen was en probeer de hier b oven weergegeven conclusies van ons den ze het te verhelpen de eval uaties d ie d e onde rzoek zijn samen te vatten in twee hoofd kinderen gaven van tekstdelen maakten dui d e p unten i n de eerste pl aats is er goed e grond om lij k dat zij in gemiddeld 66 van de gevallen aan te nemen dat de ontwikkel ing van vaardig een fout ontdekten dan wel een tekstdee l goed hed en in het stellen in de twee h oogste groe p en keurden waarin geen fouten zaten v van de van de b asisschool meer kan worden b evorderd diagnoses van de probl emen die ze signaleer d oor aandacht te bestede n aan and ere aspecten den waren ade q uaat en bovendien b lijkt d at zij d an geb ruikelij k in het stelonderwijs d eze in de meerderheid van de gevallen waarin zij conclusie is in overeenstemming met ande r on een p robleem ont d ekten 59 het p robleem d erzoek naar de beinvloedbaarheid van stel oo k effectief ui t de weg wisten te ruimen na vaardigheid in diverse l eeftijden vg l b ereiter revisie bleek gemiddeld ongeveer so van d e scar damalia 1987 scardamalia b ereiter 1986 micro fouten 40 van de meso fouten en 30 in de tweede plaats laten de resultaten zien dat 1990 2 moer 49 er in het algemeen van een leergang stellen voor nen voo r zo n l eergang w ie niet wil wachten op de basisschool geen sprake is dit geldt voor de d e vernieuwing van de bestaande met hod e kan meest gebruikte taalmethoden in nederland de aanbevelingen gebruiken om alvast a anp as maar het geldt waarschijnlijk ook gezien de singen te realiseren de aanbevelingen zijn algemene methodevolgzaamheid van de leer vooral be d oeld om tegemoet te k omen aan de krachten in dit onderzoek voor de praktijk geconstatee rde tekorten in de drie meest ge van het stelonderwijs in de meeste basisscholen b ruik te taalmethoden uit dit onderzoek som andere studies van het stelonderwijs in bin mige aanbevelingen zullen daarom minder van nen en buitenland wijzen ook in deze richting toepassing zijn voor gebru ikers van de methode vgl hoogeveen verkampen 1985 applebee taal kabaal of voor freinet scholen voor de 1 982 damhuis de glopper wesdorp 1 9 8 3 l eerkrach ten die het betreft zal het ech ter een lentz sturm van tuijl 1986 sunflower geringe moeite zijn uit de aanbevelingen die crawford 1986 onder een leergang verstaan aspecten te h alen die in hun eigen lespraktij k we dat er een duidelijk afgebakend leerstofdo nog onvoldoende gerealiseerd zijn mein is een inschatting van de beheersing van i n de volgende drie punten leggen we de na dit domein van leerlingen die aan de leergang druk op aspecten van de stel didactie k die in het beginnen en een longitudinaal geplande staps voorgaan de ook al uitgebreid aan de orde zijn gewijze aanbieding van nieuwe leerstof die ge gesteld namelijk de geringe aandacht voor richt is op een steeds verder gaande beheersing concrete en goed gedefinieerde opdrachtcondities van het domein een dergelijke leergang is dus de aspecten van teksten waarop bij beoo rdeling de altijd opgebouwd uit expliciete leerstappen en nadruk moet worden gelegd en h et gebrek aan toetsingsmomenten waarmee wordt gecontro aandacht voor meer ex pl iciete leerstof over leerd hoe de beheersing is gevorderd van de schrijfstrategieen methoden voor stelonderwijs die in dit onder b esteed meer aandacht aan de realiteitswaarde zoek zijn betrokken blijkt taal kabaal een derge van stelopdrac hten h et is onvol doen de om lijke leergang het dichtst te benaderen de an leerlingen te vragen over een on d erwerp te dere methoden blijken veel meer uit te gaan van schrijven het gevolg van zo n open opdracht het principe dat leerlingen op eigen houtje al is dat leerlingen een eenzijdige schrijfstrategie doende ontdekken hoe het stell en in zijn werk ontwikk elen die in dergelijke op en en schoolse gaat well icht gaat dit op voor intell igentere situaties zeer adequaat k an zijn zoals de zoge leerlingen maar voor minder begaafde leerlin naam d e wat nu s t rategie maar die in realis gen is dit waarschijnlijk geen gelukkige strate tischer situaties waarin altijd meer beperkin gie deze groep ontdekt waarschijnlijk niet gen gesteld worden onhoudbaar is voor el ke zelfstandig dat het schrijfproces zich flexibel op dracht dient te worden overwogen of hij niet moet aanpassen aan de verschillende eisen van aan realiteitswaarde en aan leerinhoud wint schrijfsituaties het specifieke doel en de be door de omschrijving van een s p ecifiek doel een oogde lezers van een tekst wanneer in het on lezerspubliek enlof een beschrijving van de com derwijs vrijwel uitsluitend gevraagd wordt om municatieve context waarin d e schrijftaak is ge teksten zonder specificatie van doel en publiek situeerd leren schrijven is niet alleen l eren evenmin is er reden om te geloven dat minder grammaticale zinnen te formuleren het is ook goede stell ers zelfstandig effectievere proce en zelfs in hoge mate het leren aanpassen van dures voor tekstproduktie ontwikkelen terwijl de formuleringen aan de beperkingen die in elke in het stelonderwijs nauwelijks aandacht wordt bijzondere situatie waaraan het schrijven zijn gegeve r4 aan de moeilijkheden die zich kunnen zin ontleent ge lden voor alle duidelij kheid we voordoen bij het maken van plannen of het ver verstaan hier onder realistische schrijfo p drach beteren van zelf geproduceerde tekst op inhou ten niet alleen opd rachten die voor de kinderen delijke aspecten zelf echt zijn d w z een directe communica het ontbreken van een leergang voor het stel tieve functie vervullen maar ook op d rachten onderwijs in de meest gebruikte methoden die simulaties van situaties geven die door de voor het basisonderwijs vormt de belangrijkste kinderen als realistisch ervaren worden achtergrond voor de volgende aanbevelingen leg bij de beoordeling van teksten vooral na zij zijn gericht op het aanreiken van bouwste druk o p de mate waar in de leerlingen rekening 5 0 moer 1990 2 hebben gehouden me t d e reele of gesimuleer dan nu in vee l sch ol en het geval is opdrachten de beperkingen die in de opdracht zijn gegeven zouden over meerd ere lesuren uitgesmeerd is het waarschijn l ijk dat de leerling zijn doel be moeten worden waarbij i n elk lesuur aan een reikt zo niet hoe zou hij zijn kansen vergro bijzondere fase aand acht k an worden gegeven ten zo ja wa t is er in de tekst dat dit b ewerk niet alleen plan ni ngsactivitei ten zoals hier stelligt en wel ke asp ecten in de tek st d oen daar b oven ge d emonstreerd maar oo k tussent ij d se afbreuk aan ha d de l eerling zijn doel op een evaluaties van reeds ge prod uceerde delen van eenvoudiger manier kunnen bereiken et cetera een te kst en aandachtsp unten bij d e herzieni ng dit betekent niet dat aspecten als sp elling zins van tek stjes kunnen op deze wijze evenwic htig bouw interpunctie en derge lij ke bij de b eoor aan bod komen meer nadruk op d e strategische deling van stelprodu kten geheel moeten ver afwegingen bij h et schrijven ten slotte b etekent dwijnen het zal altijd belangrij k blijven dat oo k meer uitwisseling tussen leerlingen even leerlingen bij het schrijven ook aan dacht geven tueel in groepjes over de moei lij kh eden die ze aan correctheid het belang van deze meer bij het schrijven ontmoeten in de klas zal pra technische as p ecten verschuift echter wel naar ten over schrijved een meer alle d aagse bezig het tweed e plan b ij voorbeeld wanneer een in heid moeten worden waardoor de leerlin gen houdelij k gecorrigeerde eerste versie in het net zich oo k een begripp enkad er eigen maken geschreven moet worden o p deze wijze maak t waarmee over geschreven woorden en zinnen men voor de leerl ingen ook d ui d elijk dat b ij het geargumenteerd kan worden reviseren van tekst de inhoud elij ke kwaliteiten voorgaan alleen een inhoudelij k acceptabele tekst is het waard om op correctheid geana ly noot en literatuur seerd te worden centraal in de l eerstof voor het stelonderwijs r dit onderzoek is uitgevoerd met een subsidie moet de strategische kennis over sc hrijfprocessen van het instituut voor onderzoek van het on staan het is onvold oend e om kinderen te hel derwijs te den haag svo nr 8ooo pen b ij het vinden van inhoud voor hun te kst met behu lp van klassikale brainstorm woord applebee a n writing and learning in school spinnen en andere stimuleringsactiviteiten het settings in m nystrand ed at writers prob leem waar de leerlingen bij zul ke stofvin know the language process and structure of writ ding mee blijven zitten is dat d eze tech nieken ten discourne new york academic press 1982 geen organisatie p rincipe aanreiken hoe moe applebee a n f lehr a anten a study of ten ze uit de vel e ideeen die hun brein bestor writing in the secondary school 198o final report men die ideeen kiezen die geschikt zijn voor een n i e g 79 0 1 7 e r i c document no e d197347 sp ecifieke opdracht en als ze enkel e ideeen bereiter c m scardamalia the psychology of hebben gekozen op we lke wijze kunnen ze die written composition hillsdale n j lawrence in een tekst verwerken h oe controleren ze of erlbaum 1987 een bepaald plan voor een te kst we l uitvoe rbaar bos d j r j oostdam voorstudie periodieke is en hoe merken ze al formulerend dat ze van peiling van het onderwijsniveau deel 3 het onder hun plan afwijken wat zijn de consequenties wijsaanbod nederlands in de zesde klas amster als ze van hun p lan afwijken zo zijn er nog vele dam s c o 1985 s c o rapport 67 and ere strategische vragen waa rmee k inderen al damhuis r k de glopper h wesdorp het schrijvend en denkend geconfronteer d kunnen opstelonderwijs stelvaardigheid in het voortgezet on worden het stelonderwijs k an uiteraard niet elk derwijs theorie en praktijk amsterdam sco 1983 kind bij al deze vragen directe hulp bieden h et s c o rapport aa geeft we l een ka d er waarin de leerlingen zich faigley l s witte analyzing revision in deze vragen op een meer bewust niveau eigen college composition and communication 1 981 32 maken doo r va ker stil te staan bij dergelijke p 4oo 414 strategische afwegingen in verschillende faseti gelderen a van h blok het stelonderwijs in de van d e schrijfopdr ac ht een en ander b etekent hoogstegroepen van het basisonderwijs amsterdam uiteraard dat er veel vak er wordt afgeweken van s c o 1989 s c o rapport de ste lopdracht die in een lesuur afgeron d wor d t hayes j r l s flower identifying the or 1990 2 moer i ganisation of writing processes in l w gregg frederice van faasse n e r steinberg eds cognitive procesces in writing hi llsdale n j lawrence erlbaum 1 98o theun meestringa hoogeveen m m verkampen de regen boogschool een case study naar de ontwikke ling van een schrijfdidactiek nijmegen kun z taaldrukken en hoogeveen m m verkampen schrijfonder wijs in praktijk doctoraalscriptie kun en onderwijs in eigen taal schede s lo 1 9 85 lentz l j sturm h van tuijl schrijfonderwijs en cultuur onder het mes enschede slo 1 986 national assessment of educational progress write rewrite an assessment of revision skilis se lected results from the second national assessment of wri ting u s government printing office 1977 het politieke draagvlak voor onderwijs in eigen taal en e ric document no e d196043 cultuur wordt brede r onlangs stelde wallage staatsse nold e w revising in c h frederiksen cretaris van onderwis en wetenschappen zich achte r j f dominic writing the nature development een concept beleidsnotitie over onde rwijs in eigen taal and teaching of written communication v01 2 van zijn voorganger mevr ginjaa r maas op de be hillsdale n j lawrence erlbaum 19 8 1 leidsnotitie is ook door minderhedenorganisaties zoals pettigrew j r a shaw a d van nostrand het ncb en vakorganisaties als de abop positief collaborative analysis of writing instru ction ge reageerd in zo n notitie wordt allee n een kader ge in research in the teaching of english 1 9 81 i i5 4 schetst en niet ingegaan op praktische v ragen hoe ziet p 32 9 341 dat onderwijs er uit en hoe kan bevorderd worden dat scardamalia m c bereiter the development het bijdraagt aan de tweetalige ontwikkeling van of evaluative diagnostic and remedial capabil allochtone leerlingen in dit artikel bespreken frede ities in children s composing in m martlew rice va n faasse n van de taaldrukwerkp laats in am ed the psychology of written language chices ste rdam en theun meestringa van het instituut voo r ter john wiley sons 1983 leerplanontwikkeling slo in enschede het belang scardamalia m c bereiter research on van taaldrukken voor het onderwijs in eigen taal en written compositiod in m c wittrock ed cu lt uur third handbonk of research on teaching new york macmillan 1986 sunflower c l w crawford how frequently inleiding are elementary students writing 1985 er ic do cument no e v2 7289 5 leerlingen die thuis een andere taal geleerd sunflower c crawford l w what instruc hebben dan nederlands leren naast hun eerste tional support do elementary students receive for taal nederlands gebruiken buiten en binnen writing 1986 e a i c document no e n27396 2 de school taalonderwijs op school heeft als weldorp h goed onderwijs wat is dat voorstudie doel de kinderen vaardiger te maken in het ge periodieke peiling van het onderwijsniveau den bruiken van taal dit geldt voor onderwijs in haag svo 19 85 nederlands maar ook voor osrc fries en an weterings a c e m aarnoutse c a j de dere talen daarvoor moeten de leerlingen ook praktijk van het onderwijs in begrijpend lezen iets over de taal leren om die goed te kunnen in pedagogische studien t986 1 63 p 3 8 7 400 gebruiken dit valt onder taalbeschouwing en zwarts m red balans van het taalonderwijs aan het grammatica en is maar een deel van het taal einde van de basisschool arnhem cito te verschij onderwijs nen taalonderwijs bestaat daarnaast voor een belangrijk deel uit woordenschatverwerving je moet de woorden eerst geleerd hebben wil je ze kunnen gebruiken of je moet je behelpe d 52 mo e r 1990 2