Documenten
jan ausu m het succesverhaal van gericht schrijve n of hoe een slo paradepaardje in allerlei schooltypen komt opdraven g eric ht sc hri ven gericht schrijven is op 80 havo en vwo scholen de opvolger van het op stel als deel van het eindexamen ruim 40 lbo en mavo scholen doen ook aan gericht schrijven jan ausum betoogt dat je gericht schrijven in engere zin kunt opvatten het is dan een alternatief voor het titelop stel op het examen de leerlingen documenteren zich over een zelf gekozen onderwerp in het examenjaar en het daaraan voorafgaande jaar verwerken die informatie en schrijven op het examen op basis van het verworven inzicht en met behulp van het meegebrachte documentatie materiaa een publiekgericht en doelgericht stuk de schrijfopdrachten zijn door hun eigen leraar opgesteld ruim opgevat kan gericht schrij ven een werkwijze worden die vrijwel het hele moedertaalonderwijs om vat ook in niet examenklassen kan men zinvol uitgaan van de trits basisvaardigheden informatie verwerven verwerken en verstrekken thema en projectonderwijs draaien voor een groot deel om deze vaar digheden in dit artikel geeft hij eerst de inhoud van de nota weer daarna geeft hij commentaar van leraren en leerlingen tenslotte signaleert hij de ten dens het succesvolle gericht schrijven over te planten op allerlei andere schooltypen enerzijds naar mavo lbo anderzijds naar het exa men nederlands mo a en hij besluit met de ongelukkige behandeling die ook deze aclo m nota ten deel viel in de vaderlandse pers lees ook de gepeperde noten 11 wat staat er in de eindexamennota over gericht schrijven over het opstel en het gericht schrijven heeft nogal wat onwaars in kranten en tijdschriften gestaan daarom volgen hier de feiten op een rijtje de citaten zijn afkomstig uit de eindexamennota die de cmm in april 1977 publiceerde in die nota worden vier toetsingsmogelijkheden van schrijfvaardigheid besproken 1 het opstel wijst de commissie af met de argumenten een opdracht tot improviserend schrijven zonder mogelijkheid om enige bron te raad plegen zal in het dagelijks leven zelden of nooit gegeven worden be langrijke schrijfvaardigheidsaspecten als het doelgericht en verifieerbaar schrijven spelen bij het opstel nauwelijks een rol de beoordeling van het opstel door een leraar is onbetrouwbaar 2 de schrijfvaardigheidstoetsen van het cito wijst zij ook af van in houdelijke relevantie dat wil zeggen van inhoudsvaliditeit en van nor male functionaliteit is hier geen sprake 3 het gericht schrijven beschouwt de commissie als de meest inhouds valide vorm van toetsing allerlei aspecten van schrijfvaardigheid als doel en publieksgerichtheid gedocumenteerdheid en verifieerbaarheid de vaardigheid een onderwerp af te bakenen een schrijfplan op te stel len enz komen hierbij aan de orde gericht schrijven mag dus een representatieve steekproef uit alle mogelijke relevante opgaven genoemd worden dat we hier met een normaal functionele doelstelling te maken hebben in die zin dat schrijfvaardigheid van praktisch belang voor de leerlingen is behoeft volgens de commissie nauwelijks betoog 4 het schrijven op feiten een schrijfopdracht waarbij de benodigde informatie verstrekt wordt lijkt de commissie ook aanbevelenswaardig wederom is hier sprake van een normaal functionele vaardigheid ook in het niet schoolse leven krijgen mensen de opdracht een nota een ad vertentie of iets dergelijks te schrijven op basis van hun verstrekte gege vens in vergelijking met gericht schrijven vallen enkele belangrijke vaardigheden af de commissie wil gericht schrijven of schrijven op feiten in het eind examen opgenomen zien na het verschijnen van de nota heeft de staatssecretaris hierover opnieuw advies gevraagd nu het opstel en het gericht schrijven 1 a 2 weken voor de rest van het examen uit lopen overweegt hij om ze te verschuiven naar het schoolonderzoek het examen nederlands zou dan alleen nog een tekstverklaring havo of een tekstsamenvatting vwo inhouden het gericht schrijven is het eerste leerplanontwikkelingsproject op grote schaal van de cmm geworden voor de havo en vwo scholen zijn vijf adviseurs uitgekocht voor een dag in de week met een eigen rayon aangesteld er worden regelmatig start en vervolgconferenties gehou 12 den op alle scholen is een handleiding voor gericht schrijven verspreid voor de mavo en lbo schoten is de organisatie van de begeleiding uitge breider het land is verdeeld in vier regionale kernen die elk zijn samen gesteld uit zeven scholen vier voor lbo en drie voor mavo er worden maandelijkse kernbijeenkomsten gehouden drie medewerkers van de sectie moedertaal van de slo zijn belast met de dagelijkse leiding en uitvoering van het project ook voor de lbo en mavo leraren werden regelmatig conferenties en studiedagen gehouden de resultaten van het project worden vastgelegd in het bulletin gericht bericht 3 bij de overgang van het project gericht schrijven van de cmm naar de slo zijn de activiteiten onderbroken of vertraagd de conferenties wor den voorlopig niet meer georganiseerd geldgebrek zegt de slo is de reden daarvan erv ar i nge n m et g e richt sch rijve n ven zich meer moeten richten op het proces dat je redt h et n iet a l s je niet bevlogen bent zich voor het examen afspeelt en minder op het examen zelf gericht schrijven wordt zinvoller hoe denken leraren in het veld over gericht naarmate de aanpak projectmatiger is inclusief schrijven en over de begeleiding die de slo groepswerk en gericht schrijven is beslist niet biedt ik heb er een paar opgezocht en het hen speciaal geschikt voor literaire onderwerpen inte gevraagd gendeel het begin van gericht schrijven ligt voor de een ander bezwaar tegen gericht schrijven zit in leraren van havo en vwo scholen die ik daarnaar de eenzijdige benadrukking van het zakelijk vroeg in de afkeer van het examenopstel han schrijven in levende talen van oktober 1977 van kaam lerares nederlands op het roland wees leo prick er al op dat een aanpak als die holstcollege te hilversum zegt hierover op het van gericht schrijven zeer gemakkelijk ontaardt examen verschijnen vaak titels waaraan leerlingen in het produceren van clichematige onpersoonlij zich wel moeten vertillen er worden semi gedo ke teksten als je het van belang vindt dat je leer cumenteerde opstellen verwacht over bijvoor lingen werken aan een eigen persoonlijk taalge beeld het kind en de dood men denkt zo kenne bruik dan heb je de ruimte van het fantasie op lijk het niveau te kunnen voorschrijven stel daarvoor volop nodig prick pleit er dan ook de startconferenties hebben de geinterviewden voor het opstel als stelopdracht te handhaven op enthousiast gemaakt voor het gericht schrijven die manier krijgt het ontwikkelen van een gefun pieter telleman leraar nederlands op het farel deerde didactiek van het creatief of vrij schrij college te amersfoort ervoer de begeleiding op ven een eerlijke kans de conferenties als weinig opdringerig weinig theoretisch hoe verliep de invoering van gericht schrijven in bertus brouwer leraar nederlands aan het isala de sectie in de ene sectie leek de invoering geen college te silvolde heeft nogal wat kritiek op de problemen op te leveren totdat de aanvankelijke praktijk van gericht schrijven keuzes als groeps welwillendheid omsloeg in een houding van je werk of individueel werk en literair onderwerp of ziet maar hoever je in je eentje komt met die niet zijn minstens zo belangrijk als de keuze ge prive hobby han van kaam over haar strijd voor richt schrijven of het titelopstel hij signaleerde de invoering van gericht schrijven het was een het gevaar dat gericht schrijven vaak neerkomt echt sectiebesluit maar al gauw bleek het een wig op ouweliteratuurkoek in een nieuw trommel te drijven tussen de ene helft die met het gericht tje hij had het er best moeilijk mee om aan col schrijven aan de slag ging en de andere helft die lega s van andere experimenterende scholen dui het besluit alleen formeel had aanvaard die laat delijk te maken dat het om meer ging dan een ste groep stelde de eigenlijke invoering steeds uit ander opstel volgens hem zou gericht schrij en wilde eerst eens wat van de resultaten van 13 mijn leerlingen zien na mijn eerste examen ge van een eigen standpunt wordt aangemoedigd richt schrijven heb ik al mijn collega s uitgeno naar mijn indruk staat dit soort projecten dichter digd om het materiaal in te zien slechts vier bij het idee van gericht schrijven dat uitgedragen mensen verschenen ze bladerden in de opstellen wordt in het mavo lbo bulletin gericht bericht en documentatiemappen en deden er verder dan bij het idee van gericht schrijven in de niets mee ze deinsden ervoor terug het vereist handleiding voor havo en vwo spreekvaardig meer nadenken over je vak je moet er meer voor heid creatief taalgebruik meningsvorming vak doen je moet het vertrouwde schoolboek losla kenintegratie dramatiseren e d zijn aspecten die ten als je geen steun van je sectie krijgt loop je in de mavo lbo visie op gericht schrijven een dui vanzelf dood elk enthousiasme is stuk te krij delijke plaats krijgen en die in de havo vwo visie gen als collega s maar lang genoeg niet reageren niet of terloops genoemd worden op je initiatieven uit de verhalen die ik op verschillende scholen in een andere sectie werden de collega s door de hoorde over het werken met gericht schrijven voorstanders van gericht schrijven overdonderd kon ik afleiden dat er nog meer grote hindernis met een lawine van argumenten de collega s lie sen zijn dan een verdeelde of lauwe sectie een ten de gericht schrijvers de kans om een nieuwe grote instroom van nieuwe leerlingen uit het weg in te slaan wat in de examenklas uitmondde mavo in de voorlaatste en laatste klas die nog in twee richtingen in het schoolonderzoek een geen enkele voorbereiding op gericht schrijven waarin de voorbereidende fasen van het gericht hebben gehad maakt het werk moeilijk zeker als schrijven referentiele samenvattingen de docu je met leerlingen afspreekt dat in het voorlaatste mentatiemap verwerkt zijn en een waarin de lite jaar een documentatiemap wordt aangelegd en ratuurlijst en de literatuurgeschiedenis nog een een in het laatste jaar met een klas van 30 leer rol spelen linaen is ie taak als leraar dan erg zwaar als ie in een derde sectie was de invoering van het ge dan ook nog twee of meer examenklassen hebt richt schrijven als alternatief voor het titelopstel en de correctielast niet in je sectie kunt spreiden een logische voortzetting van de werkvorm die al en je bovendien niet de steun hebt van een goede in voorgaande leerjaren was gebruikt daar op schoolbibliotheek annex documentatiecentrum de werkplaats in bilthoven werd en wordt dan is het begrijpelijk dat je je overbelast voelt systematisch vanaf de brugklas geoefend in vaar wellicht stem je dan in met de noodkreet van een digheden die van pas komen in de projecten sectie nederlands uit breda die onlangs om steun waarin nu ook gericht schrijven opdrachten wor riep in de strijd tegen de taakverzwaring die ge den gegeven de projecten over bijvoorbeeld bel richt schrijven kan inhouden s een antwoord op gie het gevangeniswezen discriminatie toe deze noodkreet van mensen die er liever helemaal komstmogelijkheden worden afgesloten met een niet aan beginnen heeft de slo bij mijn weten schrijfopdracht henk willems die op de werk nog niet gegeven plaats ook in de bovenbouw projecten op touw over de adviezen van de rondreizende adviseurs zet vindt dat de start en vervolgconferenties van van de slo zijn de leraren die ik sprak tevreden de slo te eenzijdig op het examen gericht zijn pieter telleman bijvoorbeeld e rv oer de adviezen de slo zou aan scholen die daarmee willen be over het introduceren van gericht schrijven in ginnen hulp moeten bieden bij het opzetten van zijn sectie en zijn school als waardevol intensief gericht schrijven projecten in niet examenklas is de begeleiding die de geinte rv iewden krijgen sen op de werkplaats slaat men met de projec overigens niet de slo werkt op het ogenblik ten in de middenklassen een niet louter intellec aan een sterk uitgebreide handleiding voor havo tualistische richting in er wordt gestreefd naar en vwo leraren een praktijkhandboek waarin een brede vakkenintegratie aan het project een de ervaringen van de leraren die nu met gericht dorp in de omgeving van bilthoven in 4 vwo de schrijven werken verwerkt zijn den aardrijkskunde geschiedenis biologie ne de begeleiding van mavo en lbo leraren is inten derlands tekenen en handenarbeid mee er wor siever voor diegenen die de studiedagen waar den schriftelijke en mondelinge bronnen geraad voor de aanmelding het aantal beschikbare plaat pleegd discussievaardigheid en interviewtechniek sen ver te boven ging misten biedt het halfjaar spelen een grote rol in de fasen van het verwerven lijkse bulletin gericht bericht nog heel wat zinni en het verwerken van informatie het bepalen ge informatie en praktische tips 14 hoe denken leerlingen van havo en vwo over ge tin van het mavo ibo project wordt veel uitvoeri richt schrijven als ik afga op de reacties van de ger ingegaan op de fasen van het gericht schrij geinterviewde leraren op die vraag dan kan ik ven dan in de handleiding voor havo vwo de concluderen dat het er voor de toekomst van het aanpak is hier minder eenzijdig intellectualistisch gericht schrijven goed uitziet de leerlingen zijn het middel drama wordt er beproefd om de wer overwegend enthousiast het zelf kunnen kiezen kelijkheid achter een tekst herkenbaar te maken van een onderwerp en het deskundig worden op de weg van het gericht schrijven naar een breder dat gekozen terrein zijn hun belangrijkste moti project wordt steeds vrijgehouden vaties han van kaam constateerde dat ook de het samengaan van mavo en lbo in een leerplan vwo leerlingen die in de voorlaatste klas in de op ontwikkelingsproject motiveert de cmm met steltraditie waren opgevoed een vrije keuze voor gericht schrijven behelst de oefening van vaar het aanleggen van een documentatiemap deden digheden die eigenlijk iedereen moet beheer met havo leerlingen had ze andere ervaringen sen als hij zijn schoolloopbaan beeindigt het ligt een kwart van de leerlingen zou bij een vrije keu dus voor de hand dat de commissie het project ze voor gericht schrijven hebben gekozen schat richt op schooltypen die voor zeer vele soms ze er waren nogal wat leerlingen die grote moei zelfs de meeste van hun leerlingen eindonderwijs te hadden met de werkvorm die zij voorschreef zijn ik vermoed dat een andere motivatie lag het samenwerken in een groep er zijn heel wat in het feit dat het succes van gericht schrijven in klippen te omzeilen als je gericht schrijven in je het vwo en het havo aantoonde dat het mavo en klassen invoert vooral als je meer doelen wilt be het lbo weer eens achterop lagen hoe eerder die reiken dan een goed schrijfvaardigheidscijfer voor achterstand werd ingehaald hoe beter je leerlingen op het examen je redt het niet met gericht schrijven als je niet bevlogen bent zegt gericht schrijven heeft een slechte naam in de han van kaam pers g ericht schrijv en ove rge plant in ande re school de cultuurdragers die het sjouwwerk voor ons typ es verrichten columnisten als w f hermans rudy kousbroek k l poll gerrit komrij schijnen sinds 1968 wordt er in het vwo geexperimen van het gericht schrijven vooral opgepikt te heb teerd met het gericht schrijven zeven jaar later ben dat het het einde inluidt van het opstel met werd deze werkvorm overgeplant door de cmm de zinsontleding een van de laatste houvasten in in het havo in 1976 werd gericht schrijven in het moedertaalonderwijs h ermans rekent zelfs het lbo en mavo het eerste grote ontwikkelings op extra erkenning nu hem de nederlander op project voor een stukje leerplan moedertaal dat school schrijven afgeleerd wordt en overal steeds de cmm op poten zet een merkwaardige slechter troebeler en idioter nederlands te lezen overplanting in een andere richting vond dit jaar staat toen hij het woord afschaffen las hield plaats op het examen mo a in nijmegen bestaat hij kennelijk op met lezen kousbroek bewees in de mogelijkheid om te kiezen tussen het traditio zijn rede die hij hield bij de ontvangst van de p c nele opstel en een gerichte schrijfopdracht over h ooft prijs ook niet verder gelezen te hebben enkele door de examencommissie vastgestelde en nu is zelfs het opstel ook al afschaft beweer onderwerpen de hij 1 z poll heeft wel verder gelezen in de eind de tendens in deze overplantingen lijkt wat goed examennota maar hij heeft kennelijk nooit de is voor het vwo is ook goed voor het havo en kans gehad traditionele opstellen en gericht wat goed is voor het havo is ook goed voor het schrijvenopstellen te vergelijken want hij denkt mavo en lbo in de praktijk blijkt de overplanting dat het verschil is dat de gerichte schrijfopdracht naar mavo lbo een ruimere interpretatie van het meer een beroep doet op onpersoonlijke school gericht schrijven in te houden dan op havo vwo kennis dan op persoonlijke meningen en gevoe vakkenintegratie is daar een uitdrukkelijke doel lens meer op een klein en saai vocabulaire dan stelling geworden bij het lbo denken we dan op een grote en gevarieerde woordenschat 1 1 3 ook aan de samenwerking tussen de zogenaamde d oor dit soort misvattingen heeft de geinteres intellectuele en de zogenaamde praktische vak seerde krantenlezer een verwrongen beeld gekre ken in gericht bericht het halfjaarlijkse bulle gen van gericht schrijven als indruk heeft hi j 15 misschien overgehouden dat de afschaffers van enschede weg met het opstel weg met de zins ontleding weg met het abn zich in talloze bochten wringen om de niveaudaling in het on derwijs te camoufleren no ten manier van omgaan met literatuur zeker voor leerlingen met weinig leeservaring 1 de schrijfvaardigheid wordt behandeld op p 19 22 staat leesplezier niet boven het kweken van lite de nota is verkrijgbaar bij de slo postbus 2041 ratuu rwetensehappe rtjes l enschede de voor radige secundaire l iteratuur i s va ak van 2 de brief van de staatssecretaris staat afgedrukt in het bedenkelijk niveau weekblad voo r leraren van 21 sept 1978 p 214 de e i gen keu s i s een wassen neus da t rijmt het ngl antwoordt erop dat het de voorkeur geeft poez i e dus aan het handhaven van het opstel boven de mogelijk deze oneigenlijke keus leidt tot napraterij heid van een opdracht gericht schrijven mede om d e kenn is d i e een lee r ling opdoet t a v het l i te dat een opdracht gericht schrijven gezien de aard raire onderwerp zal in het algemeen niet erg rele van zo n opdracht in het schoolonderzoek een plaats vant voor hem zijn zou moeten krijgen de deskund igheid van de leraar kan de lee r l i ngen e e n u iterst laakbare gang va n zaken flink in de weg zitten en des leraars inbreng kan de aclo m in oprichting heeft terecht fel protest wel eens onevenredig groot worden aangetekend waarom niet een advies gevraagd aan 5 over gericht schrijven in de onderbouw van de de vereniging van leraren in levende talen en aan werkplaats in bilthoven heb ik gepraat met joke de veren i ging voor onderwijs in het nederlands roeien von 6 d e o pro e p v an de sect ie n ede rlands van d e n assa u wat voor merkwaardige procedure is dit wanneer de scholengemeenschap te b reda stond tweemaal in le adviescommi ssie van de slo advies aan de minister vende talen in nr 332 en 333 onder de kop wordt heeft uitgebracht gaat deze dit advies nog eens voor geric h t sc h ri j ven verplicht en h ou d t dit een taakver leggen aan zo n oudbakken club als het ngl die zwaring voor de leraar n ederl ands in evenveel verstand heeft van moedertaalonderwijs als 7 gericht bericht n r 1 p 1 zijn buurman die op een marketingbureau werkt 8 hiervan werd gewag gemaakt in de ledenbrief van de zie bijvoorbeeld moer 1978 2 de rubriek het is cmm nr 36 p 19 d ec 1977 maar dat u het weet 9 gericht bericht n r 1 p 5 3 t ot nu toe zij n er 5 afleveringen van gericht bericht 10 gericht bericht nr 1 p 4 verschenen oo k de oude n ummers z i jn nog ve r kr ij g 11 d it ston d in het parool in b i jk aar t s rubrie k on d er baar b ij de slo de k op b ij k aar t huil t niet mee 4 liever geen literaire onderwerpen want 12 h elge b onne t t i kte k ousbroek hiervoor al op de v in vervreemdende werking literatuur is om te lezen ge rs in vrij nederla nd van 7 okto ber en het m a ken v a n ee n qu asi wetens ch a ppeli jke 13 k l pol l een gericht schrijven nrc handelsblad studie over literatuur is een nogal oneigenlijke van 28 o k tober 1 977 16