Het vak ‘project’ in het beroepsonderwijs

het vak project in het beroepsonder wijs in het kader van de experimentele vernieuwingen in het beroepssecundair onderwijs kan het leervak project in het lessentabel van de tweede en de derde graad opgenomen worden de meest recente modaliteiten voor het organiseren van het vak project vinden we in de ministeriele omzendbrief s o z 85 1 elementen van de administratieve situatie een aantal vakken uit de bestaande lessentabel worden ge groepeerd door toevoeging van de term project de oor spronkelijke vakken behouden hun gebruikelijke classifica tie met daaraan verbonden administratieve toepassingen het aantal lesuren dat men onder het leervak project kan groeperen bedraagt in de tweede graad tien lesuren en in de derde graad acht lesuren in deze projecturen moeten steeds de lesuren algemene vakken en de v s o vakken uit de gemeenschappelijke vorming worden opgenomen bijzon dere vakken godsdienst en zedenleer komen voor het vak project op dit ogenblik niet in aanmerking naast de vakken uit de gemeenschappelijke vorming kunnen nog uit het funda menteel of optioneel gedeelte de lesuren algemene vakken technische vakken het theoretisch gedeelte van de tech nische vakken en beroepspraktijk en de v s o vakken in het vak project opgenomen worden het vak project splitst steeds op zestien leerlingen voor twee groepen en verder per volledige schijf van vijftien leerlingen deze splitsingsnorm wordt toegepast op het totaal aantal leerlingen per leerjaar voor wat de lesuren project van de gemeenschappellii e vorming betreft voor de lesuren project van het optioneelgedeelte wordt de split singsnorm van zestien toegepast voor elke optie afzonder lijk met in achtname van de bekwaamheidsbewijzen voor de tech nische vakken kunnen leerkrachten worden belast met lesuren van het vak project binnen hun gewone opdracht daardoor wordt het mogelijk dat leerkrachten andere vakken onderwij zen of begeleiden dan die van hun specialiteit en dat ze volgens de splitsingsmogelijkheden met meerdere aan een klas lesgeven of erbij aanwezig zijn de lesuren project uit de gemeenschappelijke vorming mogen aan ten hoogste twee leerkrachten worden toegewezen in het leerjaar waar het vak project voor het eerst wordt toegepast kan elke leerkracht een uur bijscholing toegewe zen krijgen daarenboven moeten minimum twee wekelijkse lestijden per graad voorzien worden voor interne pedagogische begelei 3 0 jonk 1985 15de jg nr 4 ding vanaf het schooljaar dat het vak project in een graad wordt ingevoerd pedagogische en didactische aspiraties het is de bedoeling dat het vak project de basisverwach ting van de vernieuwing in het beroepsonderwijs zou door trekken zoals ze reeds in de eerste graad beoogd wordt men wil vertrekken vanuit het individu en daar een grotere persoonlijke motivatie en inzet voor leerinhouden en vor mingsprocessen op gang brengen deze betrachting wordt gedragen door o m vier grote pei lers nl differentiatie en individualisatie vakkenintegratie een beperkt aantal leerkrachten begeleiders kleine klasgroepen een kleine klasgroep binnen het vak project kan men werken met kleinere groepen of een klasgroep vormen met meerdere begeleiders leerkrach ten vermits de splitsingsnorm zestien leerlingen bedraagt in een kleine groep komen de individuele leerlingen meer en beter aan bod en kan de leerkracht beter aan individuele begeleiding doen in een kleine groep kan men ook beter de groepsdynamica volgen en begeleiden een beperkt aantal begeleidende leerkrachten wanneer de leerlingen vele uren per week met dezelfde leer krachten kunnen samenwerken creeert dit onvermijdelijk een werk en vertrouwensrelatie toch is het niet wenselijk dat elke leerkracht met zijn klein groepje werkt het is beter dat de begeleiding van een groep van meer dan zestien leerlingen verdubbeld wordt zodoende dat er minstens twee begeleiders leerkrachten konstant in de groep aanwezig zijn het gaat in het vak project immers niet alleen om een vakopleiding maar vooral om een vakkundige begeleiding van de persoonlijke en de sociale groeiprocessen en wie zich waagt aan de persoon lijksheidsontwikkeling van anderen via observatie gesprek ken en samenwerking en hierbij ook nog evaluaties schrifte lijk moet rapporteren heeft nood aan een continue gespreks partner collega die samen dezelfde realiteit beleeft op het zelfde ogenblik 31 vakkenintegratie het is duidelijk dat de konkrete doelstellingen inhouden materialen werkvormen en evaluaties aangepast worden aan de konkrete situatie van de klasgroep en dat men daarbij andere accenten legt i in de tweede dan in de derde graad vermits men vertrekt vanuit de huidige en toekom stige leefwereld van de leerling in zijn totaliteit bevor dert het ook de groei van de leerling iri al zijn aspekten zodat volgens de klassieke omschrijving het motorische het affektieve en het cognitieve reeel evenwichtig en tegelijkertijd aan bod moeten komen binnen elke verwer kingseenheid van elk thema de theoretische ontleding en zingeving moet gebaseerd zijn op een praktische vormgeving van een konkrete zinvolle en realistische situatie of inhoud de kunstmatige opsplitsing van de realiteit volgens het klassieke lessen en vakkenpatroon valt weg het feit dat men bij de leerlingen kan werken in blokken geeft een totaal andere werking en samenwerking dan in de een of tweeuur leervakken en leerkrachten het is evident dat die eenheidsbeleving door en voor de leerlingen maar kan bereikt worden in de mate dat elke leerkracht zijn vak gaat verlaten en zelf vanuit de dagelijkse realiteit vakoverschrijdend gaat werken en denken differentiatie en individualisatie voor de leerling valt en de opsplitsing van de werktijd in stukken van vijftig minuten en de opsplitsing van de inhoud in vakonderdelen totaal weg zo komt het gegeven grotendeels volgens een eigen ritme en een eigen schema worden doorlopen en kan het thema tot een samenhangend geheel worden verwerkt vanuit een zinvolle evidentie niet alle leerlingen moeten op hetzelfde moment aan dezelf de opdracht of onderwerp werken de projectwerking laat een permant overleg met de leerling toe waardoor deze vat krijgt op zijn eigen leerproces en resultaten en waardoor de leerkracht zijn begeleiding voortdurend kan aanpassen het onderling overleg is helpend en orienterend naar zelfevaluatie het stimuleert dan ook de leerling om zelf te ontdekken en te kiezen bij projectwerk voltrekt zich een autonoom proces enerzijds op het ritme van de individuele leerling anderzijds ook bepaald door de groep hierbij fungeert de leerkracht als individuele en groepsleidder het vraagt dan ook een totaal engagement van de leerkracht in zijn rol van mede participant en begeleider de leerkracht is begeleidend in samenwerking met leerlingen en collega s van leerkrachten project wordt in die context verwacht dat ze allerlei werkvormen en taken soepel kunnen hanteren om de inhouden actief te verwerken 32 een concrete structurele en organisatorische omkadering de ideeen over het vak project in dit artikel zijn neer geschreven vanuit de effektieve uitbouw van tien uren pro ject in de tweede graad en acht lesuren project in de derde graad in de tweede graad betekent dit een integratie van zes lesuren uit de gemeenschappelijke vorming en vier uren uit het optioneel gedeelte in de derde graad hebben we een integratie van vier uren uit de gemeenschappelijke vorming en vier uren uit de ge meenschappelijke vorming en vier uren uit de bijzondere optie de projecturen zijn gegroepeerd op een volledige dag in de derde graad en in de tweede graad in blokken van twee halve dagen en nog een blok van twee lesuren per jaar is er een interne pedagogische begeleider aange steld die de pedagogische en organisatorische begeleiding van dat jaar op zich neemt en die daarnaast zoveel mogelijk projecturen heeft in een klas per klas zijn er altijd minstens twee begeleiders waarbij gestreefd wordt naar een complementariteit in de opleiding en of de capaciteiten vermits er verschillende klassen en afdelingen zijn ontstaat er quasi automatisch per leerjaar een team dat samengesteld is uit leerkrachten van verschillende disciplines vanuit dit gegeven kan een thema onder de begeleiding van de interne pedagogische begeleider interdisciplinair en vakoverschrijdend uitge werkt worden in de mate dat men wil werken vanuit een concrete realiteit en inhoud los van zijn vak elke week wordt er immers per leerjaar een werknamiddag voorzien voor al de leerkrachten project van het desbetref fende leerjaar op deze werknamiddagen worden er gezamelijke punten voor dat leerjaar besproken die gelden voor alle groepen en of worden er voor elke klasgroep specifieke inhouden en acti viteiten voorbereid de elementen die in de gezamelijke vergadering onder lei ding van pedagogische begeleid st er aan bod komen zijn o m de doelstellingen van het project in het kader van de algemene doelstellingen van het leerjaar en de optie het bepalen van het thema en de uitwerking ervan de evaluatie van de doelstellingen bespreken verwerkingsvormen bespreken en eventueel inoefenen de planning en de praktische organisatie voor elke klasgroep werken de begeleidende leerkrachten aan specifieke doelstellingen inhouden en verwerkingsvor men van het thema naast de specifieke aanpak van het thema met hun klasgroep is het ook de bedoeling dat de begeleidende leerkrachten het onderwerp uitdiepen in de richting van de beroepsop 33 leiding beide aspekten zijn vaak een moeizaam en moeilijk gebeuren voor de begeleidende leerkrachten niet elke klasgroep vindt zich evengoed in elk gezamelijk thema en niet bij elk thema is de band met de praktijk van de beroepsopleiding direct duidelijk het thema en de uitwer king ervan wordt immers bepaald door aan de ene kant de interesse en de leefwereld van die leeftijd en leefgroep en aan de andere kant het nuttige en bruikbare voor hun huidige en toekomstige persoonlijke sociale en maatschap pelijke situatie wat interessant zinnig nuttig en bruik baar is kan maar in een kritische discussie door de be trokken leerkrachten uitgemaakt worden in de mate dat deze leerkrachten elkaar kunnen en durven bevragen anderzijds is het ook zo dat we onszelf als leerkrachten leer en groeikansen moeten gunnen in de keuze en de uitwerking van een thema in een beginstadium is het normaal dat men veel tijd en energie besteedt aan het verzamelen van inhou den en aan de nog schoolse en hoofdzakelijk verbale verwer king van het thema later krijgt men meer ruimte en aan dacht voor andere pedagogische en didaktische leeractivi teiten het is voor de begeleidende leerkrachten verder een hele opgave om in de intensiteit van de klas en activiteitenbe geleiding notities te maken van de permanente proceseva luatie na elk thema komt er een uitvoerig uitgeschreven evaluatie op het rapport bij het vak project zonder dat de opgeslorpte vakken vermeld worden toekomstperspectieven voor het vak project de bedoeling van de vernieuwing in het beroepsonderwijs is de leerlingen confronteren met een zinvolle en gente greerde levensrealiteit de integratie van enkele algemene vakken uit de gemeenschappelijke vorming is een eerste stap in de richting van een samenhangend geheel wanneer men echter op dit niveau te lang blijft werken dan dreigt dit nieuwe vak even geisoleerd en kansloos te worden als de klassieke vakken die het moet vervangen een projectwerking met hoger geschetste aspiraties vraagt naar een grotere eenheid en integratie dan de integratie van enkele theoretische vakken in het vak projekt we heb ben ni al de wettelijke mogelijkheid om optionele vakken in het project op te nemen om aan de bedoelingen te beant woorden moeten we deze kans ten volle benutten zeker in de derde graad moeten vakken uit de bijzondere optie opgenomen worden in de uitbouw van het onderwerp of thema beter nog de beroepsvoorbereidende aktiviteiten en oplei ding moeten gesitueerd worden in het persoonlijk sociaal en maatschappelijk kader die eenheid moet zeker te reali seren zijn in een kwalifikatieopdracht die enkele weken 34 in beslag neemt het zou toch absurd zijn dat men bij zo n eind en syntheseopdracht voor elk vak afzonderlijk zijn eigen testen of toetsen zou afnemen de leerling moet in staat zijn om een konkrete beroeps en leefsituatie in al haar aspekten zelfstandig en op een persoonlijke manier te verwerken en te bespreken in de richting van de zojuist geschetste eenheid kunnen nu al stappen gezet worden door ten minste een uur van de vakken lichamelijke opvoeding godsdienst en zedenleer in de projecturen op te nemen waarom lichamelijke opvoeding in het vak project opnemen lichaamsbeleving houding expressie zit verweven in elke veelzijdige activiteit en het element sport en ont spanning is naast een individuele waarde vooral een groepsvormende activiteit waarom godsdienst of zedenleer in het vak project opnemen wie gelooft dat elke menselijke activiteit of situatie een morele dimensie heeft m a w gevolgen heeft voor mezelf en de samenleving en dat in die werkelijkheid ook het religieuze geent is kan dit niet samenbrengen in twee uurtjes apart van de rest van een thema l o en godsdienst of zedenleer staan als bijzondere vakken apart zelfs op de lessentabel het is toch wel bijzonder eigenaardig dat lichaam psyche en geest apart geplaatst worden daar waar ze in het echte leven niet te scheiden vallen in de mate dat het ook hier weer niet gedragen is door boekenwijsheid of herleid wordt tot de kennis van vakinhouden en technieken maar deel uitmaakt van een doorsnee dagelijkse aktiviteit kan iedere leerkracht dit lichamelijk ethisch en religieus beleven begeleiden daarbij zullen de leerkrachten zoals op al de andere ge bieden op bepaalde momenten te raden gaan bij elkaar en bij collega s die vanuit hun specifieke opleiding of bezig heid hierbij meer aanwijzingen en informatie kunnen geven men moet ten slotte met de tijd van de projecturen soepel kunnen omgaan in funktie van de individuele behoeften en klasnoden decupere achille leerkracht project en i p b er schriek sebaan 59a 2850 keerbergen 35