‘Het was een warme zomernacht, toen ik wou gaan fietsen’ – Vrije teksten van Molukse havo-leerlingen

hans strave r het wa s een warme zomernacht toen ik wou gaan fietsen vrije tekste n de vrije teks t van molukse havo leerlingen in november 1980 organiseerde von noord een dag over freinet onderwijs hans straver deed bij die gelegenheid verslag van ervaringen met vrije teksten op de havo afdeling van pa de eekhorst te assen de vrije tekst is een van de freinet technieken in assen vormt het werken ermee een onderdeel van het experiment biculturee onderwijs speciaal gericht op de molukse bevolkingsgroep de redactie nodigde hans straver uit over zijn ervaringen een artikel te schrijven hij laat met een uitgewerkt voorbeeld zien hoe juist voor zijn molukse leerlingen deze vorm van stelonderwijs bijzondere mogelijkheden biedt ook gaat hij in op de vraag in hoeverre de vrije tekst verschilt van creatief schrijven en gericht schrijven tenslotte maakt hij duidelijk dat vanuit de von ideeen het freinet onderwijs alle aandacht ver dien t inleidin g wijs in nederland bekendheid als de school met de drukpers en de laatste jaren groeit vooral in in de eerste maanden van dit schooljaar stelden het lager onderwijs de belangstelling voor freinet molukse leerlingen op de havo afdeling van pa en freinet onderwijs opnieuw misschien kan dit de eekhorst een boekje samen met verhalen verslag een bijdrage leveren aan een herwaarde waarin ze persoonlijke meer of minder alledaagse ring ook in het voortgezet onderwijs ervaringen onder woorden brachten ze waren in het freinet onderwijs staat onze werkwijze be trots op het resultaat maar beleefden het tegelijk kend als het werken met de vrije tekst het is als iets heel ongewoons ik schrijf nooit een op een vorm van stelonderwijs die in nagenoeg elke stel wat ik zelf bewust meegemaakt heb consta schoolsituatie kan worden ingepast maar toch teerde een van de leerlingen in een terugblik op meer betekent dan een nieuwe techniek in de di het project dactische trucendoos het werken met de vrije het project was geinspireerd door de theorie en tekst geeft concreet vorm aan een aantal freinet de praktijk van de freinet pedagogie in de jaren beginselen die algemeen onderwijskundig en fun vijftig kreeg deze vorm van vernieuwingsonder damenteel vernieuwend van karakter zijn ik wi l 10 hier aan het eind van het verslag een korte nabe ons op de eekhorst e rt oe gebracht een heel ande schouwing aan wijden en daarbij ook proberen re reeks van uitgangspunten voor onderwijs aan het verschil aan te geven tussen werken met de molukse leerlingen te formuleren we gaan e rv an vrije tekst en andere vormen van stelonderwijs uit dat hun persoonlijke ontwikkeling er in alle zoals gericht schrijven en creatief schrijven opzichten bij gebaat is dat de eigen taal en cul aan het verslag van het vrije tekst project gaat tuur in hun scholing wordt betrokken voor het nu eerst een globale schets vooraf van het kader taalonderwijs heeft dit vergaande consequenties waarbinnen de lessen plaatsvonden zoals ik hier de school dient niet alleen te erkennen dat het voor al heb aangeduid zijn bij het project uit nederlands voor molukse leerlingen een tweede sluitend molukse leerlingen betrokken geweest taal is maar zal zich ook uitdrukkelijk ten doel dit staat in verband met een experiment bicultu moeten stellen de ontwikkeling tot tweetaligheid reel onderwijs op de havo afdeling van de eek bij de molukse leerlingen te begeleiden en te sti horst muleren we beschouwen groepsvorming binnen de school dan ook niet als een gevaar voor inte taalonderwijs aan molukse leerlinge n gratie maar accepteren ze als een gegeven dat kansen biedt om de eigen identiteit binnen het de molukse leerlingen zijn de groep van alloch nederlandse onderwijs te ontwikkelen tone leerlingen waarmee we in het nederlandse concretisering van deze uitgangspunten houdt op onderwijs het langst ervaring hebben binnenkort de havo afdeling van de eekhorst onder meer in volgt al weer de derde generatie molukse leerlin dat de molukse leerlingen gedurende zes lesuren gen het voortgezet onderwijs dertig jaar lang zijn per week apa rt worden gegroepeerd voor een we ervan uitgegaan dat hun kansen in school en tweetalig programma maleis en nederlands twee maatschappij het meest gediend zouden zijn met blokuren nederlands die samenvallen met die een zo snel mogelijke integratie in de nederland voor de nederlandse leerlingen en een blokuur se school een goede en correcte beheersing van maleis dat de status heeft van een keuzevak op het nederlands stond daarbij voorop de molukse het gebied van creatieve vorming bij een aantal leerlingen werden zoveel mogelijk over de klassen onderdelen van dit programma werken de docen gespreid en we rekenden erop dat de volledige ten maleis en nederlands samen het project onderdompeling in het nederlandse schoolmilieu vrije tekst vond alleen tijdens de uren neder haar werk wel zou doen incidenteel werden er lands plaats noodgedwongen bijspijkerlessen met een sterk grammaticaal karakter gegeven maar erg levens d e ga ng v an za k e n krachtig waren deze initiatieven niet het bleek vaak vechten tegen de bierkaai en bovendien er schrijfopdracht voeren de leerlingen ze terecht als stigmatiserend we begonnen de lessen met een vrij ruim gestelde de resultaten van deze aanpak zijn niet bemoedi opdracht de leerlingen schreven individueel een gend de schoolkansen van molukse leerlingen tekst onder de titel een herinnering er moesten zijn nog steeds relatief gering ze doen langer over een geluid een geur en een kleur in voorkomen hun opleiding en laten haar eerder onvoltooid 3 de bedoeling van de opdracht zal duidelijk zijn wie verwacht mocht hebben dat het nederlands ze nodigde uit niet tot een zakelijk betoog of een bij hen langzamerhand wel de plaats van het fantasieverhaal maar tot een persoonlijk en toch maleis inneemt komt bedrogen uit het overgro enigszins geobjectiveerd verslag van eigen ervarin te deel van de molukse leerlingen uit assen en gen smilde spreekt thuis en met vrienden nog over wegend en het liefste maleis hun moedertaal de wijze van bespreken de spreiding over de klassen heeft vaak als ave vervolgens lieten we de geschreven teksten in de rechts effect dat de molukse leerling in een over groep circuleren en we kozen er twee uit voor wegend nederlandse groep dichtslaat en op den klassikale bespreking voor dat doel werden ze duur afhaakt eerst vermenigvuldigd deze ervaringen en de vele gesprekken erover de bespreking vond plaats aan de hand van de met molukse jongeren ouderen onderwijsmen volgende vragen sen en vertegenwoordigende instanties hebben hebben we suggesties voor een verdeling in 11 alinea s regels of woordkeuze werd hij wel eens te hulp hebben we suggesties voor verbetering van geroepen om onzekerheden op te lossen de en taalfouten kele keren dat hij zelf aan een bespreking deel hebben we suggesties voor betere formulering nam werkte dat eerder remmend dan stimule van bepaalde passages rend hebben we suggesties voor een betere titel het model bewees bij de eerste besprekingen goe een boekje de diensten maar het bleek al gauw te schema in het begin van het project hadden we al het tisch de schrijvers gingen zelf voor een goede plan opgevat om de besproken en herschreven alinea indeling en een treffende titel zorgen en teksten te bundelen in een boekje dit vooruit suggesties voor verbeteringen van allerlei aard zicht verklaart voor een deel zeker de inzet van kwamen ook zonder lijst van aandachtspunten de leerlingen tijdens de besprekingen en daarna naar voren ook bij het verzorgen van de lay out van hun van tevoren maakten we een belangrijke af eigen tekst persklare teksten kwamen aan de spraak de schrijver van een tekst draagt er de wand in het lokaal te hangen zodat de groep de eindverantwoordelijkheid voor als de bespreking verzameling kon zien groeien op een bepaald punt vastloopt en er komen geen het initiatief om de teksten ook te illustreren nieuwe argumenten meer naar voren dan hakt de ontstond min of meer toevallig een krabbel van schrijver van de tekst de knoop door hij be een van de leerlingen sloot goed aan bij de tekst houdt zich ook het recht voor om suggesties die die in bespreking was en kreeg een plaatsje in de afbreuk doen aan zijn bedoelingen af te wijzen lay out het voorbeeld werkte aanstekelijk de te tijdens de eerste besprekingen moest van dat kenaar bood aan om ook de andere teksten te il recht meermalen gebruik worden gemaakt en de lustreren leerlingen leerden daardoor spelenderwijs de het eerste exemplaar werd plechtig aan de jarige grens tussen bemoeizucht en constructieve kri docente maleis aangeboden een kleine oplage tiek te respecteren verspreidden de leerlingen onder belangstellenden in en buiten de school schrijfrooster de klassikale besprekingen waren nogal tijdro punten van bespreking vend om elke leerling met een tekst aan bod te kunnen laten komen moesten we de voortgang in de freinet literatuur treft men vaak complete bespoedigen door in kleinere groepen te werken protocollen van tekstbesprekingen aan zulke dat kwam tevens tegemoet aan een duidelijke be protocollen geven een indruk van de omvattend hoefte aan zelfwerkzaamheid en autonomie na heid van het leerproces dat zich afspeelt kleine enig experimenteren bleek de volgende werkwijze vormtechnische problemen kunnen tot heel per het beste te voldoen soonlijke of informatieve gedachtenwisselingen volgens een schrijfrooster leveren elke week een aanleiding geven en omgekeerd het werken met paar leerlingen een tekst in die teksten worden de vrije tekst is in de freinet school niet alleen vermenigvuldigd en elke tekst wordt in een en niet in de eerste plaats een vorm van taal groepje van zes zeven leerlingen met de schrijver onderwijs het is ook een essentieel bestanddeel ervan besproken aan het eind van de bespreking van wereldorientatie en het heeft grote betekenis wordt de bijgestelde tekst aan de rest van de als onderwijskundige concretisering van algemeen groep voorgelezen pedagogische beginselen zoals persoonlijke ont over het algemeen waren de besprekingen in de plooiing en cooperatie ik kom hierop nog terug groepen heel uitvoerig geanimeerd en intensief voor het moment moeten deze algemene opmer hoewel de vaardigheid in het bespreken van een kingen dienen als tegenwicht tegen de eenzijdige tekst duidelijk toenam bleven de groepsgesprek opsomming van gesprekspunten die hieronder ken toch altijd nog drie kwartier een uur in be volgt we halen uit de groepsgesprekken alleen slag nemen het was een fase in het project waar die punten naar voren die vanuit het oogpunt in het zichzelf organiseerde de leerkracht ver van stelonderwijs van belang zijn dween rigoureus naar de achtergrond alleen bij bepaalde twistpunten betreffende grammaticale 12 lay ou t voorkomende zijn dat onderwerp en persoons de opdracht om de definitieve teksten persklaar vorm niet corresponderen en dat de werkwoords te maken noodzaakte ons om afspraken te ma tijden niet met elkaar corresponderen het is ech ken over de lay out welk formaat papier gebrui ter een type fouten dat in de besprekingen ge ken we welke regelafstand hoe markeer je ali makkelijk werd herkend de leerlingen hadden nea s hoe ziet de bladspiegel eruit in verband het gevoel dat ze op dit punt snel vorderingen met titel en illustraties als je typt geen grijs lint maakten en attenter werden gebruiken met andere aspecten van zinsbouw zoals lengte correctheid onderlinge verbinding hebben be grammaticale regels paald niet alleen molukse leerlingen problemen de meest voorkomende grammaticale fouten twee voorbeelden om het nut van de besprekin hadden te maken met de verwarring over de en gen op dit punt te laten zien het woorden de molukse leerlingen kennen dat het was een vrij warme zondagmiddag wij onderscheid in hun moedertaal niet en kiezen met z n allen in huis waarvan sommigen niet daardoor vaak in het nederlands de verkeerde lid weten wat ze doen woorden aanwijzende en betrekkelijke voor het werd naamwoorden over het algemeen corrigeerden het was een vrij warme zondagmiddag we de leerlingen elkaar goed waren met z n allen in huis sommigen wisten niet wat ze moesten doen woordkeuze meestal bleken vereenvoudigingen het meest de woordkeuze gaf aanleiding tot langdurige de effectief batten een leerling had in een verhaal over een door de zonnestralen kregen de meeuwen een dagje bowlen bijvoorbeeld geschreven glans dat net als de sterren bij nacht glinster de meneer legde ons allen eerst uit hoe het den te werk ging en wenste ons dan veel plezier werd omgezet in toe na ongeveer tien beurten ruilden we door de zonnestralen glinsterden de meeu van banen wen als de sterren bij nacht uiteindelijk werd te werk ging veranderd in in zijn werk ging dan maakte plaats voor toen en a linea indeling van banen werd van baan de formulering ons a in de eerste teksten ontbrak elke alinea indeling en klinkt in het nederlands nogal nadrukkelijk en we hebben er veel tijd aan besteed om tot een maar de groep had er geen problemen mee het is goede indeling te komen die moeite werd ruim een letterlijke vertaling van kalong samua de wij schoots beloond door de aandacht die de schrij vorm die gebruikt wordt om een gezelschap als vers van volgende teksten aan de indeling ervan geheel aan te duiden besteedden de kritiek betrof niet alleen gevallen van incor recte woordkeuze maar ook stilistische missers dosering en opbou w een leerling had bijvoorbeeld met veel flair ge in het begin van het project was de aandacht van schreven de leerlingen vooral gericht op vormtechnische mijn linker oog viel meteen op een meisje dat kleinigheden maar na enkele tekstbesprekingen er wel aantrekkelijk uitzag namen ze al meer vrijheid om ook in te gaan op grote hilariteit maar wel kritiek het linker oog de inhoud en de opbouw van de teksten werd een blik de eerste voorzet in deze richting kwam van de leerkracht een van de verhalen begon clichema zinsbouw tig met het relaas van de wekker het opstaan het het maleis kent geen persoonsvormen en voor tanden poetsen en het ontbijt en kwam daarna het aangeven van verleden tegenwoordige en toe pas echt op gang de suggestie om de verhaalope komende tijd gebruikt het andere grammaticale ning drastisch in te korten nam de groep grif middelen dan hulpwerkwoorden en werkwoords over daarna werden vaker ingrijpende voorstel vormen het ligt dan ook voor de hand dat dit len gedaan een leerling had bijvoorbeeld zijn verschil in taalsysteem in het nederlands van de tekst als volgt beeindigd molukse leerlingen tot fouten leidt de meest dit verhaal is echt gebeurd de personen heb 13 ben andere namen gekregen om misverstan lijkheden geen gebruik gemaakt den te voorkomen heb ik dat gedaan we hebben wel gepoogd om binnen een beperk deze toevoeging zorgde voor een anticlimax en ter kader iets van het beginsel in praktijk te bren daarom kwamen er twee suggesties de passage gen tijdens het project gaven de teksten al aan aan het verhaal laten voorafgaan of gewoon weg leiding tot enige grammaticale instructie en oefe laten het werd het laatste ning we besteedden een aantal minilessen aan ook de dosering van informatie in de teksten het gebruik van leestekens en aan de correspon werd kritisch bekeken het kwam meermalen dentie tussen lidwoord aanwijzend voornaam voor dat complete tekstgedeelten wegens ondui woord en betrekkelijk voornaamwoord en we delijkheden moesten worden herschreven de begonnen na afloop van het project een nieuwe definitieve versie van het volgende fragment bij reeks lessen rond poezie met gedichten die qua voorbeeld kwam tot stand na een omstandige ge thematiek overeenkomst vertoonden met de zamenlijke reconstructie van de gebeurtenissen teksten van de leerlingen in de loop van dit pro ze begonnen elkaar met lange messen te ver ject werden ook enkele teksten tot gedichten her wonden opeens viel een van de jongens op de schreven grond en bleef bewusteloos liggen er ont stond verwarring en de anderen die ook bij het de vrije te kst als v orm van tw eede taa l gevecht betrokken waren wilden de benen ne on d erwij s men maar de politie kwam op tijd een paar jongens werden gearresteerd een ambulance wanneer men het verloop van het project vrije werd opgeroepen en de gewonde werd naar tekst overziet valt het op hoe gemotiveerd de het ziekenhuis vervoerd leerlingen aan een toch vrij lange en slopende reeks tekstbesprekingen bleven deelnemen een titel dergelijke inzet is in ons onderwijs helaas niet de titels waren over het algemeen met zorg geko vanzelfsprekend en ik wil daarom in deze para zen zo kreeg een droomachtig verhaal over een graaf proberen mogelijke beweegredenen te ach dag naar het strand de dubbelzinnige titel terhalen eventjes weg er waren slechts een enkele maal suggesties voor acceptatie andere titels men kan zich voorstellen dat we onze twijfels hadden over de wenselijkheid om molukse leer naar aanl ei ding van d e te k ste n lingen afzonderlijk te groeperen in het verleden hebben de afzonderlijke extra taallessen veel het werken met de vrije tekst heeft op de frei weerstand gewekt en is de trend niet om in het net school niet alleen een waarde op zichzelf onderwijs aan anderstalige leerlingen het accent maar het is ook van grote betekenis voor de pro te leggen op het aspect van intercultureel onder grammering van andere onderwijsactiviteiten in wijs het uitwisselen van cultuurkennis en bele het lager onderwijs kan een tekstbespreking tot ving in de klassesituatie stukjes cursorisch taalonderwijs leiden maar als in het project bleek het bij elkaar groeperen van ze voldoende belangstelling wekt ook tot allerlei de molukse leerlingen een buitengewoon positie activiteiten op het gebied van natuurorientatie ve factor de leerlingen ontleenden er een sterk van mens en maatschappijonderwijs van creatie gevoel van veiligheid en acceptatie aan in de ve vorming een dergelijke functie zal de vrije molukse groep kan je je beter uiten schreef een tekst in het voortgezet onderwijs met zijn vrij ge leerling in een terugblik op het project en ande sloten leerplannen vakkensplitsing en lesuren ren vielen hem daarin bij rooster niet gemakkelijk krijgen als we de teksten bespreken met zuidmoluk fragmenten als het bovenstaande verslag van een se leerlingen dan durf ik tenminste iets te zeg cafe ruzie bieden op zich voldoende aanknopings gen maar onder nederlandse leerlingen is dat punten voor activiteiten met wereldorienterend bij mij niet zo karakter binnen het vak nederlands of in sa iedereen krijgt een kans om wat te zeggen en menwerking met bijvoorbeeld maatschappijleer omdat wij met molukkers onder mekaar zijn we hebben echter in ons project van deze moge praten we gemakkelijker 14 cri 1 2irneqin y ds p i 2 2dliy 3a 1