Het ‘werkstuk’-VWO

een dergelijke cursus is voor allen zeer vermoeiend afwisseling is dan ook absolute noodzaak men kan on voorbereide massale of bewaak te discussies houden creatieve schrijfoefeningen maar ook lessen di e aan iets totaal anders gewijd zij n men krij gt de indruk dat bij deze opzet en algemene ontwikkeling en commu nicatievaardigheid van de leerling toe neemt wellicht worden leze r s door dit verslag op ideeen gebracht die ze met hun l eerlingen kunne n toepassen he t werkstuk vw o andr e van ka m pe n inleiding een aantal leerlingen van de eindexamenklassen gymnasium en atheneum kan dit jaar voor het eerst tij dens het exame n in plaats van het bekende opstel een zgn werkstuk maken in ambtelijke termen de leerli n gen mogen een stelopdracht u i twerken te kiezen uit een aantal opdrachten waaromtrent de kandidaat zich gedurende de laatste twee jaar onder leiding kennis heeft kunnen verschaffen 1 voorgeschiede nis het idee om in plaats van het opstel de stelopdracht of het werkstuk als eindexamenonderdeel in te voeren is afkomstig van een g roep universitaire docenten in de didactiek van het nederlands dezen hie l den zich bezig met doeleinden en leerplan nederlands vwo in een vetslag verschenen in 1966 werd het werkstuk aan de orde gesteld de kandidaat zo stelde de commissie zich voor heeft verschillende boeken en artikelen bestudeerd b v over nfitltatuli op het examen mobiliseert hij dan dele n van de inhoud voor het ontwikkelen van een eigen gedachtengang 2 pas op het examen krijgt hij de eigenlijke schrijf stel opdracht de leraar is hem bij het verzamelen van het materiaal behulpzaam het gaat erom te controle r en of de kandidaat met zijn gegevens iets kan doen d w z er op een bepaald aspect gerichte begrij pelijke uiteenzetting van make n 1 de commissie had niet al leen literaire onderwerpen op het oog maar ook hist ori sche taalkundige aar drijkskundige de opvatting van de commissie dat zo n stelopdracht gezien de doeleinden van het vwo een j uister toetsingsmiddel was dan het opstel we r d over het al gemeen positief ontvangen zo positief dat dit jaar kandidaten zich aan het nieuwe eindexamenonderdeel kunnen wijden intermezzo de voorkeur van bovengenoemde groep voor de stelopdracht heeft dir ect te maken met de twijfels d i e er bestonden ten aanzien van het tr aditio nele opstel een opstel schrijven kon dikwijls inhouden naar aanleiding van een titel enkele dichtregels waren ook zeer geliefd zoiets was dan bestemd voor creatieve geesten e en tot anderhalf foliovel volschrij ven in niet al te 1 circulaire staatssecretaris kenm avo 70 27 bijl pag 2 2 stencil onderwijskundig studiecentrum 1966 pag 3 57 slecht nederlands het is ongetwijfeld overdreven te zeggen dat het bij dit type opstel alleen ging om de vorm niet om de inhoud maar dat dit soort opstellen maken kon leiden tot wat drop zo deftig communi c atieve on ernst noemt is zeker 3 onder communicatieve on ernst versta ik dan vrijblijvend geleuter het gaat er niet om wat de leerling te zeggen heeft maar om hoe hij het zegt een opstel waarvoor je geen materiaal hoeft te verzamelen dwingt tot nieuws maken 4 de stelopdracht de keuze daarvoor heeft dus te maken me t het standpunt dat je iemand niet moet dwingen iets te zeggen over iets waar hij niets van kan afweten de leraar kan zich beter tot taak stellen zijn l eerlingen voor te be reiden op de buitenschoolse werkeli j kheid s en die werkelijkheid houdt hope lijk niet in dat je zonder enige voorbereiding d w z zonder dat je materiaal tot je beschikking hebt zonder dat je i nformatie kon ver zamelen een u i teen zetting moet geven over beschikbare tijd 212 u ur fantasie in het k in derspel problemen van in en uitvoer langs de weg mi j n beter ik jeugd en kerk opgaven als fantasie een heerlijk bezit en wat heb ik aan mij n schooltijd te danken krijgen dan een pikant b ijsmaakje situatie nu bij wijze van experiment6 bereiden zich nu leerlingen op v i er vwo scholen op de stelopdracht voor ze hebben bewust na uitvoer i ge informa tie door de l eraar voor deze opdracht gekozen deze bewuste keuze heeft waarschij nlijk geleid tot de grote mate van gemotiveerdheid waarmee gewerkt wordt de l eerlingen ervaren dat ze iets zinnigs doen ze zij n meer gaa n lezen en met meer plezier sommige docenten moeten zelfs wat afremmen bij de literaire onderwerpen is de werkw ijze over het algemee n leze n van primaire teksten bestuderen van handboeken en secundaire literatuur bij de niet lite raire onderwerpen is nog niet zo n vaste methode ontwikkeld een groot pro bleem is de bibliotheek de meeste scholen hebben daar geen geld voor een departement dat zo n experiment toestaat moet ook maar de m i ddelen ver strekken om het uit te voeren op het examen heeft de kandidaat zij n docu mentatie en evt literaire teksten tot zijn beschikki ng hij ontvangt dan de stelopdracht die de leraar gebaseerd heeft op zijn doc u mentatiemateriaal 3 w drop de centrale betekenis van doelstelling e n publiekgerichtheid bij het schrijven van zakelij ke opstelle n levende ta l en 1 97 1 pag 8 1 4 j s ten brinke naar een beoordelingsmodel van het zakelijke opstel levende talen 1966 pag 47 5 drops pag 79 6 dit experiment wordt begeleid door een commissie genaamd ei genzorg samengesteld uit vertegenwoordigers van de experimenterende scholen levende talen von en pedagogische centra een ve r slag va n dit experi ment zal dit najaar verschijnen 7 vgl j f de zanger het literaire werkstuk in de praktij k levende talen 1970 pag 264 58 slot ik ben b ijzonder blij met dit experi ment h et is een grote ver betering vergeleken bij het opstel de leerling is werkelijk bezig met de voorbereiding op latere stu die de stelopdracht maakt groepswe rk mogelij k niet i edere l eer l ing hoeft zijn eigen onde rwerp te hebben de stelopdracht maakt ook i ndivi dua l isering mogelijk belangrij k is ook dat de lee rling niet pe r se lite r aire onderwerpen hoeft te nemen we zien dan weer eens dat moedertaal geen apart vak is een merkwaardige zaak blijft dat bij havo en mavo niet zo n experimente l e stelopdracht kan worden gemaakt kunnen we deze leerlingen wel opvoeden tot vrij blijvend geleuter pardon communicatieve on ernst vo n planne n a p p van kampen onderstaand stuk zou eigenlij k in de von informatie moeten staan maar het d b vond het zo belangrijk dat plaatsing in moer beter leek op 20 februari is er een bijeenkomst geweest van het dage lij ks bestuur db met de wetenschappelijke adviesraad war s de redactie van moer en de con ferentie commissie cocon doel van de bijeenkomst vaststellen van ee n aantal punten waarop de von zich in de komende 1 2 jaar speciaal za l richten als uitgangspunt diende een discussiest uk voorbesproken in het db als punten werden daarin genoemd spel l ing taalcompensatie de veranderende didactiek en de klassegrootte de middenschool de mediatheek bibliotheek en audio visuele appara tuur aan deze l ij st werd op de bij eenkomst nog een aantal punten toe gevoegd het moedertaalonderwijs bij het lbo het literatuuronderwijs de functie van toetsen een minimum leergang d e keuze werd bepaald aan de hand van de volgende criteria ur gent i e ni et te veel omvattend geen 5 jaren plan k l ongitudinaal toepasbaarheid i n de praktijk in de he l e discussie speelde mee de vraag wat is de functie van de von wakker schudden hinderlijk volgen dwarsliggen steun bieden aan l eden voor al van didact i sche aard tenslotte koos met voor de p unten 1 taalcompensatie 2 literatuuronderwijs 3 veranderende didactiek en kl assegrootte 4 toetsing en normen ad 1 net zij n we eraan gewend dat taalcompensatieprogramma s ethisch gebo den zijn of we vernemen dat ze niets anders z ij n dan ins t rumenten tot inlij ving bij de establishment welk standpunt ook juist moge zijn het staat in ieder ge val vast dat alle onderwerpe n politieke implicaties hebben d w z dat ze te maken hebben met een bepaald maatschappijbeeld ad 2 een bij uitstek longitudinaal onderwerp wat lees je kleuter s voor wat is de plaats van het literatuuronderwijs bij het mavo havo vwo ad 3 waaruit bestaat die vera nderende didactiek wat houdt ze i n t a v de leerl ing en de leraar vooral praktisch benaderen in het l icht van de volle 59