Hip, hip, hoera! Grammatica en taalbeschouwing liggen heus niet zo ver uit elkaar.

hip hip hoera grammatica en taalbeschouwing liggen heus niet zo ver uit elkaar volgens mij wordt 1989 het jaar van de klassieke grammatica en ontleding op een aantal scholen die ik de laatste tijd bezocht zag ik reeds oude vergrijzende maar ook jonge leerkrachten zich klaarmaken om dat jaar extra te vieren praatje met de doorsnee leerkracht van het lager secundair onderwijs over zijn of haar taallessen dan vak op dat er nogal wat tijd wordt gestoken in het benoe men van zinsdeelstukken of het uit het hoofd leren van grammaticale regeltjes een dag lijkt pas zonnig te kunnen worden als men zijn leerlingen de bepaling van tegendraadse bijstelling heeft leren vinden lessen luisteren spreken en lezen moeten wijken voor wat als hobby begon maar ondertussen tot een pas sie verworden is bij deze leerkracht grammaticale ontleding vanzelfsprekend valt men voor de traditionele benamingen want mijnheer wat ze meebrengen van de lagere school daar moet ik niets van hebben doe zinnen en hoe woor den ook merkje dat leerplannen voor het eenheidstype die tegen het cruciale gram maticajaar in werking zullen treden opnieuw extra aandacht besteden aan pak weg zestig grammaticale begrippen die liever rechtstreeks naar een latijns handboek zouden overlopen met veel overtuigingskracht van leerkrachten leerplancommissieleden en natuurlijk ook ouders willen die begrippen er nog wel 50 jaar bijdoen in het vlaamse onderwijs en dat is ook nodig want het peil van onze jongens en meisjes is toch zo achteruit aan het gaan grammatica en ontleding betekenen de geestelijke redding voor onze kinderen vanzelf sprekend vindt u dit laatste argument dat wel eens wordt uitgesproken ten voor dele van het grammaticagebeuren pure nonsens maar volgens mij toont het waar de discussie i v m ons onderwerp fout loopt nog nooit heeft iemand zwart op wit bewezen dat ontleding effectief helpt bij het leren schrijven lezen of wat dan ook hieronder bied ik nog een gedicht aan dat vermoedelijk voor de laatste keer vrij gedrukt en gepubliceerd wordt in 1989 en n a v de grammaticavieringen zal de censuur wellicht veel strenger zijn maandag het eerste uur grammaticales op maat gemaakt voor een maandagochtend vonk 1988 18de jg nr 4 201 lk mijn klas binnen en niets voorbereid want oefeningen uit het boekje en oplossingen erbij voor de leerkracht een geweldig eerste uur leerlingen met open monden vijf snappen het blijkbaar de anderen zijn te dom volgen wel maar denken dat ze nog slapen want begrijpen er niets van maar mijn zondag kan op die manier nooit meer kapot helaas het ontleedgebeuren is dus opnieuw in trek nochtans hebben amateurs didactici maar ook professionals nl wetenschapslui proberen aan te tonen dat het zinvol zou zijn om het blikveld wat te vergroten en de grammatica op school te plaatsen in het ruimere kader van taalbeschouwing bekeken vanuit het grammaticale feestjaar 1989 lijken al deze pogingen speldeprikjes waaraan best geen aandacht wordt geschonken of hebben leerkrachten misschien pro blemen met het invullen van het woord taalbeschouwing krijgt taalbeschou wing op scholen geen voet aan de grond omdat men niet weet hoe zulke lessen en een curri culum eruitzien om dit laatste argument van de grammaticavereerders weg te nemen doe ik in wat volgt enkele voorstellen om het enge ontleden toch wat open te trekken mijn uitgangspunt is dat woord en zinsontleding slechts twee van de honderd en een manieren zijn om taal te bekijken en te bestuderen eigenlijk twee toevallig door de geschiedenis overgeleverde manieren willen we met leerlingen dan toch taal eens onder de loep nemen dan mogen we ons zeker niet tot dat ont leedduo beperken vandaar volgend compromis ik werk nog met grammaticale categorieen maar ga ernaar op zoek in situaties uit het alledaagse taalleven dat betekent dat ik niet vertrek van een uit de duim gezogen zin die de leerlingen als volleerde houthakkers in stukken moeten kappen dat betekent ook dat ik niet vertrek van een door de leerkracht opgedrongen systeem van latijns aan doende regels die leerlingen blind moeten toepassen mijn uitgangspunt is inte gendeel werkelijke levende taal waarbij leerlingen vaststellingen kunnen doen en waar ze mogen op ingrijpen 202 lk doe deze voorstellen omdat ik er vast van overtuigd ben dat ontleedonderwi js te veel dingen kapot kapt taal leer je maar door er opbouwend proberend mee om te gaan ik ken geen enkele baby die van zijn ouders tien schreeuwen of kreten moet ontleden voordat hij mag uiten dat hij honger heeft en als mijn dochter van vijf een werkwoord verkeerd vervoegt dan gebruik ik dat werk woord zelf een paar keer juist vervoegd wanneer ik met haar een praatje maak ik geef haar niet de opdracht om haar zin eventjes te ontleden om zo tot de fout te komen zeer recent toonde jef pepermans tijdens de conferentie het schoolvak nederlands 1 aan dat elk kind over een interne grammatica be schikt die oneindig veel knapper en complexer is dan het afkooksel dat op school gehanteerd wordt en waarvan men dus beweert dat men er taal mee kan aanleren die interne grammatica leren kinderen door goed te luisteren te proberen en intuitief bij te sturen onnodig om hen alle regels te laten aanleren wat wel kan is dat je samen met hen hun interne grammatica expliciteert dat is kijken hoe hij in mekaar zit daarvoor heb je echte taal nodig voorbeelden met een korreltje uitleg 1 waarin we het zogezegd over bijvoeglijke naamwoor den hebben de vraag wat het onderwerp van onderstaande les is kan ik niet echt beant woorden sommigen beweren dat het over reclame gaat anderen zeggen dat leerlingen goed de functie van het bijvoeglijk naamwoord op het spoor komen beide meningen kloppen voor 100 deze les kan met andere woorden 200 resultaat opleveren en het grote werk daarin doen de leerlingen de enige op dracht die u moet geven is lees beide teksten en onderstreep de verschillen het gesprek raakt dan zonder problemen op gang zal ik tot slot nog een alter natieve opdracht voorstellen welke tekst is de echte reclametekst en waar om zie tekstmateriaal a p 204 vanzelfsprekend maken we na het oplossen van de opdracht enkele nabe schouwingen de term bijvoeglijk naamwoord valt wellicht ook wel bij wijze van naoefening kunnen de leerlingen op zoek gaan naar andere reclameteksten waarin het bijvoeglijk naamwoord een grote rol spee lt ook kunnen we eens kij ken naar nieuwe samenstellingen die reclamemakers dolgraag gebruiken bijvoorbeeld zie tekstmateriaal b p 205 203 rw j m fym ir 1 vold dc iohrocp rr r van hel magische haraben paradijs de zon is er op gulle we ze alomtegenwoordig de zon is er op gierige wijze afwezi r vaal is er de lucht azuur a er de lucht en fel groenblauw het omvangrijke vas ogramma is het en fel geel bruin het troe het beperkte vaarprogramma ia het kristalheldere zeewater en witter enige dat het volledige karaibische gebied bele zeewater en zwarter het eni e dat het onvolledige stranden dan hier endje niet kortom een stranden dan hier vind je europesergebied bestrijkt het bestriikt het hele jaar door niet kortons een beperkte hele jaar door weergaloze adembenemende ervanng die nietszeggende ervaring die nooit meer loslaat nog een goeie tip ontdek meteen ook ie nooit meer loslaat nog een slechte tips ontdek met namen als antigua barbados curacao hoe fascinerend fonda is en bezoek de naleen als antigua barbados een ook hoe saai florida is en curacao fort de france port f rt de france port of spa n ocho rios fantastische disney world epcot het bezoek de vervelende disney of spots ocho pies cozumel world epcot het kennedyy s pace cozumel montego bay st croix la guai kennedy space center of de ongerepte montego bay st croix la uuai r klinken als zure mu center of de vervuilde water ra klinken ais mete muz ek je oren waterjungle der everglades ziek in ie oren jungle der everglades beieef dit karaibische parad s in een vraag gauw de fraaie kleurenbrochure beleef dit atlantische parndiis vraag gauw de leliike kleuren brochure die is alvast de amaak en ele vakante op een ro a canbbean die iu alvast de smaakecherper voor wat uw in e n enkele vakantie op een foy 1 ca r ibbean cruise net scherper voor wat uw vervelend cruse met afvaart uit miar onze van on ergeteiiikste rakanne wordt afv a r t uit miami onze vier ste vakantie wordt a r moedige schepen varen je er nr sel ke schepen varen e er zachtles var zachtjes van het ene paradijs r t ne p arad naar het ardere ir een inlicnnngen bij uw reisbureau naar het andere in een sfeer incchengen bq uw reisbureau of de eer van li ne en komfort van luxe en komfort generaal agenten generaal agenten von zonsopgang tot in de grote van zonsopgang tot in de reine uurtjes uurt j es sanitaire festijnen de keyser thornton n v kulinaire festijnen relax zon zwemmen de keyser thornton n v relax zon zwemmen dekspelen dekspelen kleiduifschieten dansen kleiduifschieten dansen hutdevettersstraat 38 huidevettersstraat 38 kbeldnnks nippen elke dag een andere koeldrinks nippen elke dag 2000 antwerpen een gelijke saaie show en 2000 antwerpen wervelende show en vele vele dof e landexkursies bo tel 03 234 00 33 tel 03234 00 33 indrukwekkende landexkursies bovendien vendien maak je makkeliik oude v r ienden aan boord van onze maak je makkelijk nieuwe renden aan magdalenasteenweg 63 magdalenasteenweg 63 schepen van de glimlach boord van onze schepen van de 1000 brussel 1000 brussel glimlach tel 02 513 83 95 tel 02 513 83 95 w royal b lug scre port s n o esb s en swine j s4 n msro c eperednun j b bon z0 1 x 7m accl b7 rc ben bon s m 6 wwn i l n e k e acclbawrr den r 1 caribbean caribbean rft reeel veem een e 14 n m e p d pq r p h da koningen k van de p e de koningen vie de w 1 b nieuwe rolla tong strelende frisheid aapri een mooie abrikooszachte huid in een oogwenk l l reinigt beter dank zij zijn 2 superaktieve reinigingsbestanddelen werkt crox wc grondig in tot alle wil en elke geur herdreven zijn voor streelzacht en donzig linnen neemt u natuurlijk soupline wasverzach ter want alleen soupline heeft twee la croix wc zachtmakers en is zichtbaar en voelbaar de allerzachtste e superaktieve super reiniger ieftdiietpapiet zuiver zonnefris makelijke zonovergoten rozijnen die een feeste oasis de nieuwe fnudge verfrissing voor het hele gezin geen kleurstoffen geen bewaar middelen zonder prik enkel plukverse s lijke smaak geven aan elk van uw gerechten dat zijn de californische rozijnen snuggere rozijnen zonderpitten idaaromelkelekkerbek te verleiden elke dag bij het ontbijt in een slaatje in vruchten uit zonnige zuiderse landen sauzen en gebak of gewoon als heerlijk tussendoortje en het zuiverste water twee vo ile liters zonnefruit want bij een glas blijft het riet met oasis probeer het maar oasis suiver fruit zulvsr water de langdurige bloemfrisse geur ic ir klokvaste treinen voor komfortabelreizen 205 2 waarin we het zogezegd over werkwoorden hebben wat werkwoorden zijn en hoe ze functioneren kunnen leerlingen ook via ont dekkingsoefeningen op het spoor komen even ter verduidelijking in moderne grammaticaboeken wordt het werkwoord niet enkel bekeken of benoemd van uit syntactisch overeenkomst met onderwerp maar ook vanuit functioneel oogpunt in een zin breng je meestal meerdere personen dieren of zaken ter sprake welnu een werkwoord noemt dan de relatie die tussen die personen dieren of zaken bestaat de volgende oefening gaat uit van die eigenschap nay ica cr 6ibuore 1 m y mechelse overval politie op post technische school r een vliegtuig 5 f antwerpse poii e r w n i bende inbrekers wilrijkse politie daders van twee overvallen noderiand polin wilebrodss ruita 1 voorkomt z bouwde 3 vatte 4 arresteert 5 206 we geven de leerlingen krantekoppen waarin het werkwoord ontbreekt aan hen nu om een aantal mogelijke werkwoorden in te vullen we beginnen met mogelijke oplossingen natuurlijk kunnen we leerlingen ook vragen om onmo gelijke werk woorden in te vullen en hierwordt het interessant want er zijn no gal wat verschillende redenen die bepalen dat sommige relatienoemers in een zin geen plaats kunnen krijgen b v met de eerste zin mechelse politie organiseert overval op post is in principe niet mogelijk orlat de politie misdaad moet tegengaan en niet zelf moet bedrijven de zin kan dus wel want je hebt iemand organiseert iets maar de betekenis is twijfelachtig mechelse politie verwatert overval op post is niet mogelijk omdat verwa teren een werkwoord is dat slechts een element in de zin vereist dus je hebt lets verwatert met het volgende materiaal kunnen we de oefening verderzetten i 2 3 25 kge hasj overval rijkswacht op postkantoor van hamont postkantoren te schoten in het ream nn de wwi ache ding van overrellen op poet kwtonn m minds ontp mends eet intense men dr apin van mohammed i lusaaen khan 27 een paks ioan werking op mg pbreefil joe m scbun inn inlet broil in ern ammo in het nederland lumen de rtwswechl en de rename u eon pewran haumrr ae i rein werd wormdo ren bun aan rk ilraamrlra l 139 net t tauyx min vs lesbaan eh lepe der pampa miens een terpdemg op het kabi den al geruis tobt or dc as loon mist woonachno me marts u1 bet ant thou ik i bwehakn door de marerkw re eat nn pr sleebeekrete u man werd et nmaekll ran ice mondt weed terms be uneeiualen i1 1 wee het heden dacht met alken lib rdcr te 0 de r pka ng van ten pr goocr kendgemeekt dot de tyke ain rond op run popelen to weebt enalddellgk start net b m llamonl achel womb op mid g ait mor o k emu hr iv owners i i n telpeet nerd mt intends banking van trollen te o pt ni het icrhmntkkn alle p hamtoni aan drug iv de betrokken sows nerd teneinde het atygend aan nderennamrdd so ahura nit a era dad kas a n de hoot wi poetoeereegse in de ne wachter van de brigade en ran k e rrrr cork i nerd toewem ktons in le dyke wordt de h 111 vats h1a kh t hel moment op dne verwinnende plaatven few nmenwsrking ran de pool hekoma ran kho menie heat erurrraaden dar vm dote wer rip met de altsolen van de hen k ikn len gm adage hoe rykeweebt tot enden termi octane keerde hen ern nmkr in liaermrvrl nood ana dr ee nus ren de patorpnitwe hilt op iet 2 le hol ikoc meenrtpub e ren bede d c ellgabeetell rome ierkeensurrhr ren han e ron oprep 11 npe en ral h rkhn udc n heft 61 c t nig h n w mono veld m dr me11 i bram cr grlena nd se penmen lrn de retorts m metal gehvden don eiloot m1 h r hun o o ooz en 1er biobrkknr watch ian ok pen twee mannee int patinae l l proton do honing ir amass ilea ren rno nn paden en con ion amine anew n hakue e el koeeg moo n ncedo m healer land allen sardes mee ekeml m het nederland hknnkte na hen 4 abode we namand ik prole few van i im eli cal de linkmen tae age waken vlages weis eet india p luea bladen es gublbeidelz le bugelbout marokkaan blanke ex werkmakker 5 tweehonderd frank deultde ondernemino had p bejaard echtpaar bij oversteken ai gondme 1114 wis de flee weckt neu verhuis widen all berg edt blaaw rookpek nit dirtretlen bobbin onion rte door zware vracht o door rend ic van durren htrhaaidehik hoordes an beat wagon prneut het toneel sworst van deco aebrmkers hel mains eretadsoortige ontmoetingen meets 5 hi dal mika is dot tussen 3tarokkautae martin tinden ill drnada mo sta om ens in eoliet naaire ekmen hoe her order in min werk stroets 3 uur staken de teute ten nit de etmeente werk tort kan niemand pro imam h arm in arm de trek afeet dan mamas het iv tats een vertellen eddy 0 moet be handelsaeraat ever op hee wt eta fatten gekomen zw niet voldoende geld b11 tiled ae zelfde apenblik kwam uit de trof de genotode lilde 0 had hebben want op like richting vei de sterstront e n evensent woenaehtlt te dor ogenblik whom all den r ma re vrachtwagen bestowed m y r de beer t tut wgnhtem gerhout daar zondagavond de mr kennelijk alle tellcontrole pneamde ail don r aan verloren had mi blanke vttend het anvermudeh ke geboorde br n narites werden in bun no waarmee dil twee jai touwt tweemaal honderd frank your mr aan de l dreeweeken bil rand twee uur was alles to de teuue poatie door derhaultteur herberg weer mitts brtrenen hit br tcttt lijn p vaatte tot mdaund een woedend menngle chaaf hun keerde t iert met kid p weter toga de onverlaat 207 nu is slechts een beperkt aantal mogelijkheden goed ze worden bepaald door de artikels die bij de koppen horen teksten 4 en 5 tonen wel aan dat er goed gelezen moet worden om de juiste relatienoemer in te vullen en wat is nu het onderwerp van onze les ging het om werkwoorden krante koppen of hadden we te maken met een inleidende oefening op het vinden van hoofd en bijzaken in een tekst inderdaad beste lezer deze elementen zi tt en allemaal in deze les zo te zien is dit een les die voor 300 kan renderen 3 waarin we het zogezegd over lijdende voorwerpen hebben sommige werkwoorden krijgen een andere betekenis naargelang ze transitief of intransitief gebruikt worden dit kenmerk gebruiken we om de leerlingen te tonen hoe het lijdend voorwerp soms noodzakelijke informatie aan de zin toevoegt niet dat ze nou al deze begrippen moeten kennen nee hoor want die zijn ze een dag later toch alweer vergeten we bieden opnieuw echt tekstmateriaal aan met volgende vragen om welke soorten teksten gaat het hier waar denk je dat ik die gevonden heb lees ze en geef er eens commentaar op zie tekstmateriaal e p 209 de bedoeling is nou dat we nagaan waarom de titels verkeerd zijn ondanks het feit dat ze toch de juiste personen en zelfs gebeurtenissen noemen de reden kan in een eenvoudig schema uitgedrukt worden de zin met als schema bijvoorbeeld iemand blaast op zegt iets anders dan de zin met als schema iemand blaast iets op in de eerste zin vernoemen we maar een element in de tweede gaat het om twee elementen tot slot volgens mij zijn een heleboel taalverschijnselen waard om met leerlingen bekeken te worden natuurlijk beperkt zich dat niet tot de begrippen uit de ontleding om u uit te nodigen het grammaticapad te verbreden heb ik me in deze beschouwingen wel beperkt tot begrippen die in verband staan met de ontleding natuurlijk zegt u nu mooi zo maar hoe moet ik zelf materiaal verzamelen en vooral hoe bouw ik er een oefening mee zeer goede vraag lezer ziehier een mogelijke tip ga op zoek naar plaatsen waar het onderwerp dat je wil uitwerken frequent of opvallend gebruikt wordt om die te vinden moet je natuurlijk wel je ogen en oren openhouden dus 208 hritft oscreenkom ttb de wet uepressieve man s tn 23 juni 1 1 wenst mits klient de h i gevshreghs het recht blies op s tn antwoord uit tc oefenen de ontploffing van de woning te nlerksem kastanjeboomplein 26 is immers het gevolg van een moeder mist nog te merksem recht op antwoord ongeluk en niet van een wan hoopsdaad door een slecht sluitende gas kraan of een gaslek was er gas elke dag i aanwezig in de woning op het ogenblik dat mijn klient deze be steeds trad zodat ingevolge een branden de sigaret de ontploffing zich voor deed japan japan hee ft onder amerikaanse tevens is mijn klient niet de ze was amperp vier jaar l toen haar vader de druk besloten de commerciele wal eresief en sscrd hij geenszins een britse wielerlegende torn simpson tijdens de staakt visvaart met ingang van 1988 tc nat keer in het jan palfijnzieken 9 p j s ta ken washington dreigde met beklimmingan de mont ventoux 8 hu ts op g enomen uien het slik 9 in de in 1988 het geheel of gedeeltelijk intrek ken san oserdosis en pillen zoal ronde van frankrijk 67 van zijn fiets viel en ken va n japanse visserijrechten 1 door u s crmeld overleed wat joanne 21 zich nog9p precies binnen de amerikaanse 200 mijls zone ajs lapan zich zou blijven herinnert uit dieeriode p en waarom ze daarna verzetten tegen beeindiging van dc vlaanderen als nieuw vaderland koos onthult jacht op de bedreigde walvissen volgens de japansers pers heeft ze voor het eerst in dagllemaal g tokio besloten om de bezwaren tegen het besluit van de interna tionale kommissie voor de walvis vaart iwc in te trekken de iwc nam in 1982 een resolutie aan waarin alle commerciele walvis het bootie san het gezin vaart per 1 januari 1986 verboden an not ri g d uitf het v est under rjsnnnistcr daniel coens heeft ecn nog upend huurhort laamse w eselg em dobberde minister coens zegt op tra p t met het v akantiehuls blut reeds erufm e id ti op een zee b svde tc liredcnc waar toeklas s 01 sto rmen 7 fln echteenn en werden geurganiteerd sour het rtjksonderss tjs opgezegd te lucre r ssas aan de a sect g ekomen dat haar man heth ec tt calla bed bed udt e hadgedeeld metee een n anderev rcou ss lit zou krat it ko t dc naant 5 10 haar rivale kennen en daarom m rktc in ehrutl san ern rick trrmisch snufje in dc spreekka tankwagen verliest op e3 mer van de nota installeerde zij een a flui tera rrara tjc dat door traalde naar h wr c t setteradio voor de tweede keer in 24 uur heeft zich in fitt toestellene renr trcerde ech de bondsrepubliek een verkeersongeval voor ter enkel de stem tn haar mm zat x1 nt elfenh ik m egt tal lierwrit g edaan waarbij giftige stoffen ontsnapt zijn in dat licht is het begrijpelijk g dat er even paniek ui sac ntseig tc it c re hhrn o uitbrak toen gisteren de rijkswacht werd opge co roepen n omdat bij ons opp de e3 een tankwagen een gevaarlijk goedje verloor 1 notarisvrouw tapte af van haar man gevoelig blijven voor taal een voorbeeldje je wil kost wat kost de trappen van vergelijking aanpakken in de klas hoe ga je dan te werk ga om in de sfeer te komen op een trap zitten ga om te voelen hoe een leerling zich voelt bij het traditioneel studeren van de trappen onderaan de trap zitten en kijk naar boven ga al lezend en denkend op zoek naar plaatsen waar de trappen vaak worden gebruikt bijvoorbeeld in reclame de beste de sterkste of bij competities dus in sportverslagen of in het guiness book of records want daarin is alles het langst het grooii het dikst of het oudst werk nu met wat prettige of interessante kopies een oefening uit waarin het erop aan komt juiste vormen in te vullen of u bedenkt wel wat veel geluk en succes en als u een mooie oefening bedacht hebt dan hoor ik daar heel graag wat van marc stevens constant jorislaan 11 2100 deurne noot 1 j pepermans de gammele glamour van het grammatica onderwijs in conferentieverslag het schoolvak nederlands antwerpen ufsia centrum voor didactiek 1987 p 174 193 ook opgenomen in vonk 1988 3 210