Historisch onderzoek naar schrijfonderwijs

bij moeten we opmerken dat geel praktijk opvat als hetgeen er door de jaren heen in taalmethodes aan voorschriften in oefeningen en opdrachten voor het schrijfvaardigheidson derwi j s is gelanceerd op deze beperking valt wel iets af te dingen er bestaan andere bron nen inspectieverslagen verslagen van leraren conferenties a rt ikelen over praktijkervaringen overigens kunnen schriftelijke bronnen zoals geel zelf ook in z ijn verantwoording aangeeft nooit bewijzen wat er nou precies in de klas gebeurde kennis van bijvoorbeeld taalmetho des leve rt op zich nog geen kennis op over hoe deze gebruikt werden boek geel neemt in zijn studie ook de retoriek van het stalonderwijs onder de loep en retoriek besprekinge n door hem theorie genoemd staat dan voor datgene dat in handboeken didactische stan daardwerken en art ike l en op een meer theore tisch niveau wensel ijk wordt geacht voor het m ariette h oogeveen schrijfonderwijs vgl kroon 1985 geel heeft zijn materiaal aan de hand van a twee indelingsprincipes geordend in de eerste piet hein van de ve n plaats gebruikt hij de momenten waarop me thodenschrijvers nieuwe wegen inslaan als uit gangspunten voor zijn indeling in verschillende historisch onderzoek naar hoofdstukken die ieder een bepaalde tijdsperio schrijfonderwij s de afgrenzen daarnaast beschrijft geel de ontwikke l ingen in het lager en voo rt gezet on derwijs in apart e hoofdstukken in z ijn proefschrift getiteld niemand is meester geboren beschrijft r udolf geel de ge aan iedere beschrijving a l dan niet systema schiedenis van het n ederlandse schrijfvaar d ig tisch van welke werkelijkheid dan ook liggen heidsonderwijs in d e 1 9d e en 2 0s te eeuw onvermijdelijk interpretatieve activiteiten ten geel typeert zijn boek als een ideeen g eschie grondslag geel gebruikt in zijn studie het be denis van het stelvaardigheidson d erw ijs in het kende model van het schrijfproces van de lager en voortge z et onder w ijs waarin zijn aan amerikanen flower en hayes 1981 als kader dacht vooral uit g aat naar d e periode tussen waarmee h ij zijn gegevens interpretee rt flo 1 8 70 en 1 940 m et zijn beschrijving wil geel wer en hayes presenteerden hun model als een antwoor d geven o p d e vraag w aarom er in een hulpmiddel om verschillende soo rt en pro d e praktijk va n het schrijfon d erw ijs zo w eini g blemen die een schrijver kan tegenkomen te verandert d aarnaast s preek t geel in zijn inlei belichten d ing de verw achting uit dat inzicht in de ont het gaat hierbij niet om een descriptief model w i k keling sga ng v a n he t schrij fva ar d i g hei d son van het feitelijke schrijfproces maar om een d er w ijs g oede diens ten k an bewij z en aan he heuristisch ideaalmodel de kern van het mo dendaagse pogingen om de schrijfvaardigheid del bestaat uit een ondersche i d in drie ver te verbeteren schillende processen die tijdens het schrijven een rol kunnen spelen het plannen formule geel biedt de lezer een beschrijvende litera ren en reviseren fasen die in wisselwerking tuurstudie op basis van handboeken artikelen met elkaar kunnen voorkomen en taal methodes zijn belangrijkste conclusie verder gebruikt geel als kapstok voor de inter is dat er terugblikkend in de tijd weinig pretatie van zijn gegevens de eveneens beken nieuws onder de zon van de praktijk van het de indelingssystemen voor de taken van een nederlandse stalonderwijs te vinden lijkt daar redenaar lees ook schrijver en de onderdelen 265 w aaruit een b etoog lees ook te ks t is o pge kritiseerd wordt maar in de praktijk verande rt bou wd uit d e k lassieke retorica i n d it er niet veel de bestaande boekjes blijven het syst eem w ordt de re d enaar sc h rijver g eacht meest verkocht de volgende taken uit te voeren het bedenken het beeld van het stalonderwijs in het voo rt van de stof het or denen van de stof en het gezet onderwijs in de negentiende eeuw ver k iezen van d e juiste f ormulering en o ok d ient toont veel overeenkomsten met dat van het la de schrijver rekening te houden met de inde ger onderwijs de gebruikte methodes waren ling van de tekst in onderdelen kort gezegd veelal van die voor het lager onderwijs afge het b e kende on d erschei d in inlei d in g kern in leid met name van handboeken voor onderwij clusief arg umentatie en een slot samenvat zers en inhoudelijk is er ook grote aandacht ting en conclusie voor syntaxis en woordenschat geoefend door middel van invuloefeningen en ook in in de volgende paragraaf geven we een be het middelbaar onderwijs vierde het reproduk knopte samenvatting van geels historie van tief stellen hoogtij stellen betekende het na het schrijfonderwijs daarna bespreken we en ve rt ellen van gegeven inhouden het schrijven kel e centrale aspecten van zijn studie van de zgn vrije opstellen zoals we ze nu kennen was voorbehouden aan de leerlingen een gesch i edenis in vogelvluch t van de hoogste klassen wel wordt er in het middelbaar onderwijs met name het gymnasi in de periode voor 1870 is er op het terrein um aan de hand van traditionele boeken rui van het st alonder w ijs ei g enlij k n a u w elijks spra me aandacht besteed aan de stijlleer k e van een m ethod ische aanpak h et leren ook nieuw in vergelijking met de ontwikkelin schrijven van brieven lijkt het enige waarvoor gen in het lager onderwijs zijn de publikaties in het lager on d erw ijs aandacht is h et schrij waarin opva ttingen geventileerd worden over ven van an d ere te k st en werd beschou wd als de rol van de leraar bij het stellen vragen of een activiteit voor geoefende taalgebruikers een leraar zelf een goede schrijver moet zijn d ie beschikk e n over een g rote kennis van de of spelfouten nu wel of niet verbeterd moeten wereld h et on d erw ijs be p erkte zich g r oten worden of de voorschriften uit de retorica nu d eels tot het bijbrengen van die kennis vanuit wel of niet gevolgd moeten worden zijn on het idee dat een goede schrijver vooral een derwerp van discussie maar ook voor het g oede denker d iende te zijn in d e praktijk be middelbaar onderwijs geldt in de praktijk tekent dit dat het schrijven streng gere g lemen verande rt er weinig teerd is via het aanschouwingson d er w ijs wordt de kennis van kinderen vergroot h et omstreeks de eeuwwisseling ontketent het schrijven zelf bestaat ui t het noteren van voor tijdschrift taal en letteren bij monde van af g edicteerd e zinnen stalonderwijs beteken diens meest spraakmakende woordvoerder de zoveel als het achter el kaar p lakken van j h van den bosch in geels termen een re losse zinnen volutie in het moedertaalonderwijs p 73 h ierin komt enigszins veran d ering in d e twee van den bosch en andere nieuwlichters nemen de helft van de negentiende eeu w als er voor nadrukkelijk afstand van het gereglementeerde het lager onder w ijs specifieke methodes met stalonderwijs in de negentiende eeuw waarin steloefeningen verschijnen d e nadruk blijft lig geen ruimte was voor de stem van het indivi g en op het vergroten van de kennis van d e du en strikt voorgeschreven werd hoe de leer wereld maar er worden stijl oefeningen g e g e ling zich met behulp van tropen en stijlfiguren ven volg ens een b epaal d e systematiek in een grammaticaal correct moest uitdrukken onder opklimmen de moeilij k he id s g raad di e oefenin het motto taal is klank waarbij klank staat gen b estaan vooral uit het vormen van g ram voor gesproken beschaafde omgangstaal be maticaal correcte zinnen en het vergroten van pleit de nieuwe richting het gebruik van een de woordenschat het st alon d erwijs blijft b e dagelijkse omgangstaal waarin de eigen erva p erkt tot het n i veau van d e zin ring van de schrijver verwoord wordt iedere in d e ne g entien de eeu w zijn er w el af wijkende vorm van voorschrift of imitatie wordt afgewe opvattin g en w aarin h et d orre en stereotie p e zen want taalgebruik is individueel en taalop a anschou wingsonder wijs w aarin he t zielele voeding moet gericht zijn op de ontwikkeling ven van d e leerling geen enkele rol speelt be van de vermogens tot expressie van de per 266 soonlij k hei d d e ni e u we ric htin g zet zich a f te tot zover reikt ook zijn systematische re ge n de na d ruk o p de verstandsont wi kke ling constructie die ten koste gaat van het gevoel en de fanta onder verwijzing naar erftemeijer 1958 en sie en tegen de stereotyp i e van het g eij kte damhuis e a 1983 zegt geel zich niet ver stijlon d erwijs i n he d en d aa g se te rmen be p lei t plicht te voelen ook de recente ontwikkelingen de nieu w e richtin g het vrije stalonder w ijs met in het stalonderwijs op de voet te volgen p voo r d e prak tij k a ls b e l a n g rij kste ke n me rk de 14 h ij beperkt zich in zijn boek tot een aan overgang van klassikaal naar individueel tal tendensen die gere l ateerd aan ontwikkelin stellen gen in het verleden in het hedendaagse stel onderwijs kunnen worden waargenomen p in d ezelfde p eriod e zijn er in h et lager onder 14 h ij wijst erop dat nog steeds de ideeen wijs onder invloed van de nieuwe richting ver van de oude en de nieuwe richting door nieuwingstendensen merkbaar maar het ver werken en dat ondanks de communicatieve haal wordt eentonig vooral weer in het den trend van de jaren zestig de praktijk van het ken over in de wensen voor het stalonderwijs stalonderwijs zich nauwelijks wijzigt er verschijnen enkele metho d es die g eent zijn op de vernieuwingsideeen maar hen is geen de verand e rbaarheid van ond e rw ij s lan g leven beschoren en ze halen geen hoge o p la g en vooral de t rad itionele ta al m etho des wat kunnen we leren van de geschiedenis beleven herdru k na herd ru k en o nd e rtussen zoals geel die heeft gereconstrueerd wordt er dru k d oor gediscussieerd over het al als centraal probleem formuleert geel de on dan niet schrijven aan de han d van voorg eb a k veranderlijkheid van het schrijfvaardigheidson ken inhouden schema s voorbeel d en en derwijs cfr p 9 na zijn historisch overzicht voorschriften komt hij tot de conclusie dat er een sterke de nieuwe richting krijgt de kritiek onmetho discrepantie tussen theorie en praktijk valt disch te zijn tot aan 1940 verandert er in het waar te nemen op het niveau van de theorie la g er onderwijs weinig er verschijnen enkele is er de nodige discussie de nieuwe rich nieuwe method es waarin een g eintegreerde ting op het niveau van de theorie is er de aanpa k van het taalonderw ijs g estalte krijgt laatste decennia een stroomversnelling maar maar dit zijn slechts veranderingen in de ma r tot op de dag van vandaag wordt de bekende ge de pleitbezorgers van het vrije stelonder praktijk op veel scholen in grote lijnen gewoon wijs krijgen geen vaste voet aan de grond voortgezet p 225 de onveranderlijkheid voor het mi d delbaar on d er wijs z ien w e tussen van het schrijfvaardigheidsonderwijs wijt geel 1 9 00 en 1 94 0 w eer een vergelij kbare ontw i k aan factoren als keling zij he t dat het de bat tussen voor en 1 het ontbreken van een adequate opleiding tegenstanders van de nieu we richting zeer e x van leraren en onderwijzers op het specifie pliciet en met onge ken d e felheid gevoerd ke terrein van het stalonderwijs gebrek wor d t er on tstaat een scherpe t eg enstelling aan kennis en vaardigheid werkt in de hand tussen aanhang ers van d e in d ivi d ualistische dat onderwijsgevenden gebruik blijven ma richting de su bjectivisten die de behoefte van ken van bestaande methodes die metho de mens zich in woorden te uiten en de p er des gaven althans nog een beetje houvast soonlijkheidsontw ikkelin g centraal stellen en p 225 d e o b jectivistisch sociale n voor wi e de school 2 het ontbreken van een goede theorie ver vo o ral een p laats is om leerlin g en o p te lei d en wacht mag worden dat de toenemende voor hun latere plaats in de s a menlevin g theorievorming op het gebied van het in de p raktijk van het stalonder w ijs vin d en we schrijfproces in combinatie met de verbeter slechts s p oren van dit debat teru g hier en de staldidactiek de komende jaren meer daar verdwijnen de stijlboekjes maar ondanks toepasbare resultaten zal opleveren d e discussies over verni e u w in g en b lijven er p 225 methodes verschijnen die voortborduren op de 3 geel vraagt zich vervolgens af of er naast traditionele aanpak kennis en vaardigheid niet ook didactisch met deze conclusie besluit geel zijn beschrij talent aanwezig moet zijn ving van de ont wikk elingen tot aan de tw eede 4 een vierde en belangrijke factor vormen de wereldoorlog arbeidsomstandigheden van onderwijs 267 gewenden de hoeveelheid tijd die van lera standigheden extra innovatiefac i liteiten bl ijkt ren w ordt gevra agd voor cor r ect i e grote de praktijk uitermate hardnekkig vgl hooge klassen veel lesuren is bijna niet te vin veen verkampen 1985 den p 227 ook daarom kiezen leraren als je de onveranderlijkheid van de praktijk als voor methodisch sterk gestructureerde be probleem wilt formuleren dan leve rt geels on naderin gen van het stelonder w i js derzoek weinig meer op dan dat die onveran e r zijn bij d e ze oorz a ke n voor o nv e ra nderlij k derlijkheid niet iets van de laatste jaren i s en heid wel enige kantte k eni ng en te p laats e n dat wisten we al de door hem gesuggereerde h et ont b re k en van een g oe d e opleidin g is g een oplossing een goede theorie l ijkt i n het l i cht nieuwe conclusie kalff 1893 van ginneken van de wereldw i jd gedocumenteerde innovatie 1 9 17 en schneid ers 1 9 2 9 om maar enkele problematiek tamelijk naief uit empirisch on auteurs te noemen zijn uitermate expliciet derzoek naar de lespraktijk van docenten in in hun neg atieve beoo rd eling van d e o p l e i ding nederland en in het buitenland blijkt dat do de vraag is echter of een betere opleiding al centen voo rt durend nieuwe ideeen op hun ei leen voldoen d e is s in d s de jaren zestig is er gen wijze tegen de achtergrond van hun eigen heel wat meer aan d acht besteed aan d e op lei referentiekader interpreteren en in praktijk ding van leraren m eer sta g e meer d idactiek brengen die interpretatie is een complexe een serie nieu w e handboeken waarin ook uit aangelegenheid waarin tal van factoren een gebreid wordt ingegaan op stalonderwijs toch rol spelen een voorname factor is de traditie kan men d e resultaten van het en q uete van het onderwijs het traditionele stelonder onderzoek van d amhuis e a 1 98 3 niet an wijs bepaalt meer dan honderd jaar tamel i jk ders interpreteren als dat de nieuwe o p lei hardnekkig de lespraktijk dat betekent dat dingsmogelij kheden in elk g eval voor het stel ook in het verleden leraren nieuwe ideeen op onderwijs geen p raktische veranderingen heb hun eigen traditionele wijzen interpre ben o pgelever d teerden historisch onderzoek zou aan het speciaal didactisch talent dan geel su gge licht moeten brengen hoe personen in het ver reert dat het de moeite w aard zou zijn om er leden tot die interpretaties kwamen geels kende auteurs als schrijfadviseurs d e school bronnen bieden daarvoor genoeg gegevens binnen te halen stichting schrijvers school maar h ij werkt ze n i et uit samenleving hebben deze auteurs de origi ne dan d i d act isch ta l ent we w ijze n maar het gebruik van flower en hayes eens op de al lang vergeten uitgebreide publi een belemmerend kade r katiereeks school voor creatief schrijven waarin auteurs van naam en faam tal van in het slothoofdstuk de geringe veranderingen schrij f adviezen verstrekten r esultaten w e in het stalonderwijs een conclusie stelt geel kennen ze niet een m eer inhoudelijke analyse dat hij op verschillende plaatsen geprobeerd van de reeks leert t rou w ens dat d ez e auteurs heeft de historische ontwikkelingen te verdui niets te vertellen hadden dat al niet onderdeel delijken door te verwijzen naar het model van was van het gedachtengoe d over schrijven flower en hayes p 216 e en goede theorie geel is w el w at al te p osi wat heeft het gebruik van dat model als inter tief over het model van flower en hayes ten pretatiekader nu eigenlijk opgeleverd onrechte zoals w e hieronder zullen aangeven niet meer dan enkele voorspelbare en niets bovendien leert de geschiedenis met name zeggende conclusies die geen enkele histori ook d e meer recent e geschiedenis dat inhou sche ontwikkeling verduidelijken maar eerder d elijke veranderingen in het onder w ijs uiterma een inzicht in de werkelijkheid van toen belem te moeilijk in de praktij k tot stand komen dat meren geel concludeert bijvoorbeeld dat het is zowel nationaal als internationaal zo w el planningsproces in de zin van het bepalen van voor moedertaalonder w ijs als voor allerlei an schrijfdoelen in het negentiende eeuwse stel dere vakken en kennisge b ieden overtui g en d onderwijs niet aan de orde was een weinig gedocumenteerd vgl fulhan 198 2 van de opwindende conclusie wanneer we net gele ven 1988 zen hebben dat er in die tijd uberhaupt nauwe natuurlijk w ijst g eel in dezen op de on g unsti lijks sprake was van het schrijven van vrije ge randvoor waarden veel lesuren e n grote opstellen maar voornamelijk van het oefenen klassen m aar zelfs in relatief gunstig e om van deelvaardigheden op het niveau van d e 268 zin ren van belang maatschappelijk economische het g ericht verzamelen van materiaal w ordt ontwikkelingen institutionele kenmerken van door de nieuwe richting afgewezen en schrijfonderwijs de rol van schrijfonderwijs als schrijfstrategieen o a de pu b lieksgerichtheid instrument ter verbreiding van de standaard worden noch door de nieuwe richting noch in taal de functie van teksten op school en in het traditionele stelonder w ijs b ehan d eld lui d t het maatschappelijk leven etc aan die facto een vol g en d e conclusie d ie vooruitloo p t op d e ren besteedt geel geen aandacht klap op d e vuurpijl bij al het stelon d erw ijs ook is het maar de vraag of het schrijfproces ongeacht de richting stond het formuleren in zoals in het model van flower en hayes ge het centrum van de belangstellin g u it beurt eenzijdig opgevat moet worden als een g aande van het flower en h ayes mod el kan de individueel psychologi sch proces en niet ook eenzijdige aan d acht voor het formuleerproces als een subcultureel bepaald verschijnsel zie w ord en aan g ew ezen als een d ui d elij k t ekort bijvoorbeeld het themanummer geletterdhe i d van het stelon d erwijs p 21 6 1 en over d e moer 1987 dit gegeven onderstreept nog laatste fase uit het flow er en h ayes model eens de beperktheid van het flower en hayes merkt geel op d at het reviseerproces in de model het model is al te beperkt om de wer stelmethodes voornamelijk aan de orde komt kelijkheid van nu inzichtelijk te maken laat in relatie tot het verbeteren van taalfouten p staan die van vroeger 217 wat is hier aan de hand het gebruik van het flower en hayes model p lanningsprocessen schrijfstrate g ieen f ormu verduidelijkt n iets het belemme rt juist een ver leerfase publiekgerichtheid reviseerfase alle dergaand begrip van de feiten die geel be maal termen uit een twintigste eeu w s b eschrij schrijft en het draagt niets bij aan de beant vend ideaal model van een mogelijk schrijfpro woording van de vraag waarom er in de prak ces die verwijzen naar de manier waarop er tijk van het stalonderwijs zo weinig verande rt nu en dan nog in een stroming met een be geel wil met een eigentijds model de proble paalde opvatting over wa t schrijven is over men verklaren d i e hij in het verleden aantreft schrijven gedacht w or d t hij laat daarmee de kans l aten liggen om van weliswaar door geel gepresenteerd als het uit de geschiedenis de problemen van nu te toonaangevende model p 1 7 maar bepaald verhelderen en dat is de reden dat een van de geen model w aarop kritiek onmogelijk is zie motieven die geel had voor het schrijven van bijv vos 1985 janssen 1989 een model dat dit boek de schrijfd i dactiek van nu verder hel vooralsnog voor d e di d actiek van h et schrijven pen met inzichten van toen helaas weinig weinig heeft o pg eleverd zie h illocks 1 986 en vruchten afwerpt daa rvoor is een beschrijving ook een model dat geen verk larende kracht van d i e inzichten n i et voldoende maar zal heeft of pretendeert te hebben vooral de context waari n d i e inzichten groei geel wil met een beschrijvend ideaalmodel den ontrafeld moeten worden ontwikkelingen uit het verleden interpreteren als geel het flower en hayes kader gewoon verklaren en beoordelen vgl een duidelijk te achterwege had gelaten had h ij de vrijkomen kort van het stelon d erw ijs en daarmee d oet de ruimte en energie kunnen gebruiken om de hij geen recht aan d e wijze w aaro p er z oals lezer meer inzicht te geven in de achtergron hij zelf in zijn beschrijving van d e feiten laat den van het stalonderwijs dat hij overigens op zien in het verleden over het leren schrijven zeer leesbare wijze beschrijft gedacht wer d geel drukt een k ader op een ook de kapstok van de klassieke retorica w erkelij kheid die niet uitsluiten d in termen van voegt weinig inzichten toe aan de beschrijv i ng dat kader te begrijpen is het flower en van geel het gebruik ervan leidt tot de even h ayes model is een te beperkt mo del om de eens voor de hand l iggende conc l usie dat de geschiedenis van het schrijfonderwijs te begrij negentiende eeuwse boeken en methoden er pen en te interpreteren omdat het slechts aan vooral met betrekking tot de stijlleer sterk dacht besteedt aan een aspect het schrijfpro door geinspireerd zijn en dat is niet verwon ces opgeva t als individueel psycholo g isch mo derlijk als we bedenken dat het eeuwenlang de d el van wat voor het be g rijpen en interprete enige bron was waaruit geput werd ren van de geschiedenis van het schrijfonder opva ttingen over schrijfonderwijs en onder w ijs van belan g is voor in zicht in d e g eschie wijs in het algemeen ontstaan niet zo maar in denis van het schrijfonderwijs zijn meer facto een maatschappelijk en economisch vacuum 269 juist die factoren die de geschiedschrijving hoge mate op het planningsproces teneinde van het stelonderwijs boeiend en bruikbaar de cognit i eve druk bi j de kinderen te verminde voor de praktijk van nu kunnen maken komen ren p 25 de kern van de gedachte is meer in geels boek niet of slechts heel oppervlakkig dan dat het gaat erom hoe ki nderen tot de aan de orde kennis der waarheid p 27 geraken het gaat niet om schrijven alleen maar om leren kin schrijfonderwijs en opvoedingsideale n deren hebben geen kennis althans nauwelij ks en die kennis moet verworven worden er is geel w ijst op de centr a le teg enstellin g tussen bij niemeyer c s geen sprake van plannings de subjectivisten en de objectivistisch proces maar van een visie op kinderen en le socialen hij neemt de termen over van leest ren daaruit v l oeien logischerwijze opvatt ingen 1935 het is niet duidelijk waarom geel niet over schrijven voort daarbij is de combinatie uitgaat van een eerdere publikatie zijderveld van waarheid en schoonheid uitermate van be 1 9 2 9 ty p eert namelij k d e ze tegens tellin g heel lang ieren formuleren is beschaven vanuit d ui d elijk h ij die s p reekt over h et oude resp deze interpretatie is de nieuwe richting wer het nieuwe moedertaalonderwijs het verschil kelijk een revolutie van den bosch c s ken in ziens w ijze zal w el voornamelijk voortkomen nen ki nderen eigen gedachten en een e i gen uit verschil in persoonlij k heid in levenshou taal toe al moeten we wel beseffen dat van ding is de opvoeder meer ethies dan aesthe den bosch schrijft over voornamelijk hbs en ties v a n rich ting dan zal hij d e culturele ont gymnasiumleerlingen w ikk eling als noodzakelijke aanvulling van de niet alleen een vis i e op taal zoals van den natuur zo leiden dat de leerlingen tot maat bosch en anderen die met name uitdroegen scha p pelike mensen w orden gevormd en hun maar ideeen over wat kinderen zijn hoe ze le verantwoordelijkheidsgevoel w ordt gewekt ren en wat de uitei nde l ijke doelen van onder zijn streven is om al hun gaven en krachten te wijs zijn bepalen mede wat men verstaat on ontwi kk elen tot een harmoniese eenheid zo der stelvaardigheid sonderwijs de overwin d at zij scherp het verschil voelen tussen inner ning van het oude denken in de jaren de rtig lijke vrijheid en losbandigheid of gemakzucht van deze eeuw wordt dan ook goed getypeerd en steeds een innerlijke tucht handhaven met een uitspraak van kramer 1941 p 36 d e opvoeder in w ie het aesthetische over die stelt dat leerlingen moeten oefenen in w ee g t zal m eer het accent leg g en op de na taaltucht d i e denktucht is tuurlike ont w i k keling en het i nd ivi d u meer vrij het zou voor de hand moeten liggen om de heid van beweging laten curs van zijder ideeen van van den bosch c s te p l aatsen in veld 1929 p 345 even verder in dezelfde het perspectief van de reformpedagogiek tekst typeer t z ijd erveld het verschil als een waarin een romantische visie op de jeugd verschil tussen de natuur d e vrije loop laten waarin aandacht voor het z i ch ontwikkelende resp normen g evend voorgaan en leiden individu belangrijke aspecten zijn het zou voor w aar gaat het om zijdervel d ziet de keuze de hand moeten liggen om de overwinning tussen twee definities van stelvaardigheid als van het oude denken in de jaren de rt ig en ui tein d elijk een keuze tussen twee opvoedings veert ig te plaatsen in een toenmalige back to idealen tussen tw ee doelstellingen voor on basics beweging die op zichze lf weer n i et los derwijs individuele ontw ikkeling versus maat gezi en kan worden van economische crisis schap p elijk verantwoordelijkheids b esef verpaupering van het pro l etariaat opkomst al aan het begin van zijn reconstructie geeft van de toen door velen negat i ef beoordeelde geel enkele citaten d ie in dit licht bezien zeer zegen ingen der techniek als radio en film vgl verhelderend zijn zo citeert hij niemeyer van den ent 1941 mathieson 1975 1 79 9 d ie goed zal schrijven moet vooral dat historisch onderzoek dergel ijke relaties goed leeren denken en elke volkomenheid tussen taalonderwijs en sociaal economische van den stijl is slechts een af druksel van de trends kan blootleggen is duidelijk naar on volkomenhei d der denkbeeld en van hunne ze mening moet histori sch onderzoek dat ook w aarhei d duid elij k heid bepaaldheid levendi g doen om veranderingen in de retoriek inzichte heid schoonheid je k un t d er g elijke citaten l i jk te maken en de erin vervatte beginselen natuurlijk inter preteren zoals geel d at doet de nadruk ligt in 270 retorie k en praktij k de trad itie vormt daarin een belangrijk gege ven we mogen ook n i et vergeten dat sinds de ook de kloof tussen retoriek en praktijk kan tweede helft van de vorige eeuw de uite indel ij word en verhel d erd i n historisc h on d erzo e k in ke maatschappel i jke functies van onderwijs beide definities van schrijfvaardigheid subjec selectie en allocatie ni et zijn veranderd en tivistisch en objectivistisc h sociaal heeft he t dat s chr ijfvaardi ghe i d steeds een van de selec opstel een centrale positie als tekstsoort in de tiecriteria is geweest klas van peer 1987 1989 maakt duidelijk dat het schrijven zonder documentatiema p o p stel als typische onderw ijs te k st zijn oor s p rong vin d t in het essay een letterlij ke verta door een uitspraak van de traditionalist koe lin g van het w oord essay g eeft p recies weer nen n iemand is meester geboren als titel van wa a r het o m gaat het is e e n pog i ng ee n pro zijn boek te nemen en door de keuze van het beersel de auteur probeert zijn vernuft uit op flower en hayes model als interpretatiekader d iverse onder werpen tes t zijn op inies p ro geeft geel signalen over zijn denkbeelden over beert uit te vin d en w elke re d enering k lo pt o f schrijfonderw i js daar is op zich niets op te niet k lopt w elke redenerin g tijdelij k o pgaa t of gen het is zelfs de vraag of het mogelijk en mislei d end is het genre is rijk aan contra d ic wense l ijk is om die opvattingen bij de re ties het essay en dan ook het opstel kennen constructie van een geschiedenis helemaal bui een su bjec tieve e en persoonlj k exp ressi ef tenspel te ze tt en toch belooft geel de lezer aspect maar ook een zoeken naar al geme n er zich in zijn betoog te zullen onthouden van geldend e waarheid een o bjectief vast g esteld e kwaliteitsoordelen p 118 en dat maakt hij waarheid h e t is dan oo k niet verw ond erlij k niet waar door het hele boek heen wordt dui dat d e alternatieven d ie de laatste tw ee de delijk dat geel weinig sympathie voor de c e n nia zijn voo rge steld als al te rnati ef voor het ideeen van de nieuwe richting kan opbrengen opstel die twee kanten belichten creatief op pagina 146 typee rt hij haar denkbeelden schrijven en gericht schrijven wat denigrerend als het nieuwe taalgeloof we kunnen constateren dat het o p s t el bei d e en uit de manier waarop hij de kritiek op de ty p en van d e f inities toelaat de tra d i t ionele nieuwe richting verwoordt blijkt dat geel tus p ra ktij k valt op bei d e wijzen te le g iti m eren sen de regels en vaak explicieter eigenlijk historisch onderzoek kan zo ook de kracht van ook voo rtdurend zelf met van den bosch en de tra d itie d ui delij k ma ke n d i e is ond er m eer de zijnen in discussie is vgl p 147 149 g elegen in de pluriformiteit van het o pstel 201 geel wijt het deficiet van de nieuwe waarin zo w el su bjectieve als o bjectieve kennis richting aan het onmethodische karakter er kan w orden vergaard leraren kunnen bei de van tegelijkert ijd beschrijft hij hoe het stelon vormen van retoriek interpreteren tot hun tra derwijs van van den bosch zelf leraar er in ditionele opstelpra ktijk de prakti j k waarschijnlijk uitgezien heeft van geel concludeert naar aanlei d ing van z ijn ge den bosch legt de taalboekjes weliswaar aan schiedschrijvin g d at er bew e g ing zit in de re to de kant maar geeft zijn leerlingen stelopdrach riek over stelvaardigheidsonderwijs dat er veel ten aanwijzingen voor de te schrijven teksten mind er b e we g in g zit in d e praktij k d aarvan en en becommentariee rt het werk van zijn leerlin dat er d us verschil bestaat tussen re t oriek en gen pra kt ij k geels g eschiedschrijving bie d t nau we onmethodisch dat hangt er maar vanaf a l s lij k s inzic h t i n het w aa ro m da arv a n het int e r je methodisch zoals geel impliciet doet defi pretatie k a d er f lo w er h ayes b elem mert hem niee rt als het werken met schema s en het het zicht d aaro p aanleren van de juiste taalvormen via deelvaar n ieu w e o p vattingen over schrijfvaar d ig heid digheidstraining en invuloefeningen dan wel creatief schrijven gericht schrijven functio de twee hoofdstukken die geel aan de ont neel schrijven zijn in hun k ern p as te begrijpen wikkelingen na 1940 wijdt zijn uiterst mager teg en de achtergrond van bredere maatschap en wat kwalijker is tendentieus geel docu pelij ke d en kb e elden over de ui te in delij k e d oe mentee rt zich niet en negee rt simpelweg alle len van onderw ijs de inv oering daarvan levert vakdidactische publikaties die er de laatste ja p roblemen o p om dat leraren op hun ei g en w ij ren over de na oorlogse ontwikkelingen in het ze vernieu w in g en inter p reteren d e kracht van moedert aalonderwijs ook in relatie tot het 271 re toriek pra ktij kp ro bleem verschenen zijn v g l is wisten we al geel 1982 bovendien is het sturm 1988 de beschrijving van wat geel goedkoop en te simpel om een didactische op als he d endaa g s e tendensen waarne e m t lij kt vatting die ook in concreet onderwijsleermate vooral een po g ing o m recente verni e u w in g s b e riaal is uitgewerkt een argument dat geel wegingen de nek om te draaien een voor voortdurend bij zijn evaluaties gebruikt louter beel d o p pagina 22 2 noemt geel h et creati ef als een modeverschijnsel af te doen schrijven een van de na oorlogse vernieu ook een andere vernieuwingstendens het ge wingstendensen hij interpreteert het creatief richt schrijven wordt door geel op ongenuan schrijven als een hernieu wde oplevin g van de ceerde wijze naar de prullenbak verwezen dat ideeen van de nieuwe r ichting geel nooit een voorstander van gericht schrij vervol g ens stelt geel d at het creatief schrij ven is geweest wisten we al uit zijn publika ven niet op grote schaal w eerklan k vond en ties daarover geel 1980a geel identificeert dat dit eveneens toegeschreven kan worden gericht schrijven met de opvattingen van de aan de be p erkte rei kw ijd te ervan z i e ook objectivistisch sociale richting vervolgens ver geel 1962 en onder de beperkte reikwijdte bindt hij ook hier te gemakkelijk een werk verstaat geel d an d a t deze w erkvorm zich vorm die gekoppeld is aan laat twintigste richt op het flexi beler m aken van de steller op eeuwse opvattingen over het teren schrijven het vinden van ideeen via d e brainstorm en van bepaalde tekstsoorten aan ideeen die in het combineren van ideeen geel komt tot de de negentiende en vroeg twingste eeuw over volgende conclusie omdat bij het schrijven de functie van het leren schrijven op school van tek sten de cognitieve kant waarbij e isen leefden geel probeert wederom met begrip betreffende d e lo g ische o p bou w en ar g u m en pen en denkbeelden van nu het verleden te tatie een rol s p elen evenzeer oef ening vereist verklaren en doet dat met vergelijkingen die als de aspecten van stelvaard ighei d waarop b ij mank gaan en als er inhoudelijk geen argu creatief s chrijven de na d ru k ligt moet ook d e menten voorhanden zijn die een vergelijking z e werkvorm eenzij d igheid worden toe g eschre mogelijk maken schuwt geel geen middel om ven h et ligt daarom voor d e hand dat veel le zijn vergelijkings en etiketteringsdrift te bevre r aren er weini g of niets in zagen o f er dood digen nadat hij gericht schrijven heeft be eenvoudi g g een weg mee wisten p 222 schreven als een werkvorm waarin er een te geel lijkt aan een specifieke wer kvorm voor grote nadruk werd gelegd op de deelvaardig bepaalde tekstsoorten nl creatieve teksten heid van het materiaal verzamelen ziet hij in pretenties toe te dichten van een didactiek die eens een parallel met de subjectivistische rich alle aspecten van het leren schrijven omvat ting beiden beschouwden een zeer bepaalde e n is het nu w el zo dat veel leraren er weinig manier om het stellen aan te pakken als zalig of niets in zagen en er g een weg mee wisten makend wanneer geel een tweede vergelij over de retoriek van het schrijfon d erw ijs is zo king trekt nu ook weer met de subjectivisten lan g zamerhand aardig w at be k end over w a t blijken de voorstellen voor het stalonderwijs leraren in de praktij k nou precies doen zijn beoordeeld te worden op een psychologische nog maar enkele versla g en v a n em p irisch on eigenschap van de verwoorders van die derzoek verschenen b onset 1987 hoogeveen ideeen een tweede vergelijking dringt zich op verkampen 1985 kroon sturm 1987 met betrekking tot de zelfverzekerde niet voor van der leeu w bonset 1 989 r ensman tegenspraak gevoelige houding waarmee 198 6 sturm 1 984 x oo k d ie word en voor zowel de nieuwe richting als gericht schrij zover ze beschikbaar w aren d oor geel gene ven werden gepropageerd p 222 gelukkig geerd voor uitspraken over w at er in de prak is meester geel zo genereus om er tussen tij k nu ei g enlij k aan de hand is b aseert h ij zich haakjes weliswaar een complimentje aan toe liever op een s p ecul a tief k rantearti k eltje van te voegen gecombineerd met een grote dosis cornelisse 1986 p 207 dan op onder enthousiasme 1 en besluit hij gelukkig nog zoeksverslag en d ie er zijn m et de constatering enigszins zelfreflexief maar deze kwestie is dat de creativiteitsmode p 207 voorbij is vergeleken met de eerstgenoemde van minder laadt geel de verd enking op zich dat hij zijn ei belang idem gen scepsis bij het creatieve schrijven wat al t e g ema kk elij k o p d e leraar p rojecte ert d at geels b oe k zou aan kw al i te it g e wo nne n h e b geel geen voorstander van creatief schrijven ben als hij z ich had b eperkt tot de period e 2 72 w aaro ver hij w el z ijn b ronnen sys tematisch g e gagn e g et al selected papers in mother tongue raa d plee gd heeft b ij zijn interpretaties en con education etudes en p edagogie de a langue mater clusies plaatsten we no ga l wa t kanttekenin nelle montreal dordrecht centra de diffusio n gen m aar dat neemt niet weg dat geel de le p p m f foris 198 7 zer die geinteresseerd is in hoe er in de perio geel r wie is er zo knap als z ij n documentatie de 1870 1940 gedacht werd over schrijfon map7 i n de gids 143 1980 3 4 p 216 232 derwijs en hoe dat al dan niet zijn weerslag vond in de method es voor het s tellen d ie er geel r e a de betekenis van creatief schrijven verschenen met zijn beschrijving daarvan een in tijdschrift voor taa lbeheers ing 4 1982 3 p leesbaar en boeiend verhaal voorlegt 203 220 rudolf geel niemand is meester geboren ge geletterdheid themanummer moe r 1987 2 schiedenis van het nederlandse schrijfvaardig g i nneken j van als ons moede rtaalonderwijs oo it heidsonderw ijs in de negentiende en twintigste nog gezond wil worden n ijmegen 191 7 eeuw mu i derberg coutinho 1989 isbn 90 6283753 0 291 pag prijs f 39 50 herrl i tz w et al eds mother tongue education in europa a survey of standerd language teach ing in sine european countries enschede slo 1984 l iteratuur h i l locks g research on wr itten composi tion urba bonset h onderwijs in heterogene groepen een na i l l eric cleari ng house on read i ng and commu case study naar het vak nederlands in een breed nication 198 6 heterogene brugklas van een reguliere scholenge meensc hap en een literatuurstudie naar heterogeni hoogeveen m m verkampen schrijfonderwijs in tei t en inte rne differentiatie purmerend 198 7 de praktijk een verslag van een etnografisch onder zoek naar de invoering van thematisch cursorisch castell s de a luke c luke eds language schrijfonderwijs op een basisschool enschede slo authority and criticism london new york fa l mer 198 5 press 198 9 janssen d over s chrijven i n levende talen 437 cornelisse w leze n en sch rij ven geen tij d voor 1989 p 32 3 8 n i euw igheid op scho l en in nrc handelsb lad 18 september 1986 bijl age wetenschap en onderwij s kalff g het onderwijs in de moedertaal amster p 1 2 dam 189 3 damhuis r k de glopper h wa s dorp het kramer w grondlijnen voor een methodiek en di opstelon der wijs sta l vaardigheid in het voo rtgezet dactiek van het voortgezet moedertaal onderwijs onderwijs theorie en praktijk amsterdam sco gron i ngen batavi a wol ters 194 1 198 3 kroon s grammatica en commun icatie in het on ent w van den voorz het onderwijs in de neder derwijs nederlands gron i ngen wolters noordhoff landse taal en letterkunde op de middelbare school 1985 d isse rt at i e ku n rapport van de commissie ter bestudering van de middelen tot verbetering van het onderwijs in het kroon s j sturm research on mother tongue nederlands aan scholen voor middelbaar en voorbe educat i on in en international perspective soms i n reidend hoger onderwijs s gravenhalte rijksuitgeve troducto ry and admon i shing r ema r ks in gagne et rij 194 1 al 1987 p 111 12 4 erftemeijer a stijloefening op de m iddelbare leest j over het onderwijs in schriftelijk taalge school z p z j dissertatie ku n bruik in paedagogische studien 16 1935 p 262 280 flower l s j r hayes a cognitive process theo ry of w rti ng in co llege compos ition and cbm leeuw b van der h bonset vernieuwing in het munication 32 p 365 38 7 moedertaalonderwijs een vergelijking van zeven ca ses enschede slo 19 89 ter perse fulhan m the meaning of educational change new york 1982 273 m athieson m the preachers of culture a study of a w m koetsenruijter english and its teachers london a llen unwin 1 975 r berkenbosch peer w van form und i nhal t i n schu lischen schreibmustern eine soziohistorische analyse in osnabriicker beitrege zu r sprachtheorie 36 1987 normatieve grammatica d 12 34 wenselijk en haalbaar peer w van the inv is i ble textbook writing as a cultu ral practica in castell luke luke 1989 p is het publikatie of publicatie en is het tesa 123 13 2 men tezamen te samen of te zamen het antwoord op dergelijke vragen is te vinden in rensman t omgaan met teksten in de les neder l ands interi m vers l ag van een case study op het ge de woordenlijst van de nederlandse taal beter bied van onderwij s i nnovatie 1 en 2 in spiegel bekend als het groene boekje de overheid jrg 4 1 p 7 31 en 2 p 43 6 7 mag het gebruik van spellingregels voorschrij ven en heeft dat ook gedaan door in de woor sturm j report on the development of mother denlijst voor de meest gangbare woorden offi tongue education in the netherlands since 1969 in cieel wettelijk de schrijfwijze vast te leggen herrlitz et al eds 1984 p 238 27 6 het is publikatie en te zamen maar is het een aantal mensen heeft of sturm j schoo l etnografi sch onderzoek en l eerplanontwi kkeli ng voor schr ijfonderwij s een een aantal mensen hebben of een bepaal bespreking aan de hand van een voorbeeld in peda de zinsconstructie officieel goed nederlands is gogische stud ien 65 1988 p 159 17 2 is minder eenvoudig te achterhalen anders dan bij de spelling van woorden het geval is schne i ders a over taa l en talenonderwij s i n mag de overheid namelijk geen grammaticare paedagogisc he studien 10 1929 p 113 127 gels voorschrijven er is dan ook geen groen 154 16 4 rood of blauw boekje waarin schrijvers het of ficiele antwoord kunnen vinden op grammati ven p h van de buitenlandse geschiedenissen van cale vragen moedertaalonderwijs in historisch sociologisch perspectief in werkverband 1988 p 163 20 8 is dat een probleem niet voor schrijvers in de praktijk maar wel voor de nederlandse taal vos j schrijfprocesonderzoek en schrijfmethoden unie dat is althans het gevoel dat ons be het onderzoek van f l ower en hayes en het leerboek kroop nadat we deel 21 van de serie voorzet van f l ower i n tijdschrift voor taa l beheersing 7 ten van de nederlandse taalunie gelezen had 1985 4 p 258 26 9 den in 1980 werd in artikel 4b van het ver drag van deze taalunie besloten tot het ge werkve rband voor onde r zoek van moedertaa londer meenschappelijk bepalen van de officiele spel wijs tussen apollo en hermes hoofdstukken uit de ling en spraakkunst van de nederlandse taal geschieden is van moedertaa londerwijs in en bu iten nederland enschede slo 198 8 tot op heden heeft dat verdrag nog niet geleid tot een geautoriseerde normatieve grammatica z ijde rveld a het n ieuwe en het oude moede rt aa l waarin men eenvoudig op kan zoeken of een onder w ijs in paedagog ische studien 10 1929 p zin officieel goed nederlands is ook de 345 3 5 0 ans de algemene nederlandse spraakkunst kan die rol niet vervullen de ans is immers een particulier initiatief en in eerste instantie een descriptieve grammatica niet opgezet vanuit de bepalingen van het taalunie verdrag een officieel geautoriseerde normatieve gram matica komt er trouwens ook niet want na een hoop juridisch geharrewar rond artikel 4b werd vastgesteld dat officiele alleen slaat op spelling en niet op spraakkunst zo beschouwd heeft de taalunie dus in feit e 274