Hoe ‘gangbaar’ is racistisch taalgebruik?

willem campschreur bart to p hoe gangbaar is racistisch taalgebruik achtergronden taalgebruik kan duidelijk racistische kenmerken vertonen bepaalde opmerkingen roe pen weerzin of instemming op vanwege het ondubbelzinnig racistische karakter ervan willem campschreur en bart top geven in dit artikel aan dat de scheidslijn tussen racis tisch en niet racistisch taalgebruik vaak moeilijk te trekken is woorden zinnen en teksten zijn vaak niet eenduidig als racistisch te kenmerken door het onderzoeken van betekenisrelaties in een tekst blijkt welke betekenis aan woorden gehecht kan worden ook teksten zonder duidelijk racistisch woordgebruik kunnen dan racistische implicaties bevatten alledaagse begrippen en redenaties worden soms omgebogen in een racistische richting een reden om niet alleen stil te blijven staan bij vuile turk of jodenstree k in l ei d ing niet zo lang geleden werd het begrip racisme philomena essed onder andere ervaringen van voornamelijk gebruikt in de betekenis van een zwarte surinaamse vrouwen in nederland be opvatting waarbinnen het ene ras superieur ge schrijft vonden wordt ten opzichte van het andere het groeit er ondertussen ook een nieuw racistisch was een begrip dat direct verbonden werd met de woord of taalgebruik bestaat er een taal van het rassentheorie zoals die nog voor hitler aan de racisme en kan zulk taalgebruik op een bepaal macht kwam geformuleerd was binnen die ras de manier getypeerd worden sentheorie ontwikkelden zich termen die nu nog dit a rt ikel gaat in op de herkenbaarheid van ra als racistisch herkend worden untermensch cistisch taalgebruik het onderscheidt verschillen edelgermaan enzovoort de benaderingen het behandelt racistische woor inmiddels wordt het begrip racisme bij de analy den de vraag of er een stijl van racisme bestaat se van verschijnselen als vreemdelingenhaat het komt aan de orde en het a rt ikel gaat in op het ontstaan van de centrumpartij en dergelijke in ontstaan van betekenissen in een tekst het laat een bredere betekenis gebruikt alledaags racis zien dat het met de herkenbaarheid van racistisch me is de veelzeggende titel van het boek waarin taalgebruik niet eenvoudig gesteld is ook zonde r 8 opvallende racistische woorden kan taalgebruik sten in woordgebruik en woordfrequentie bo racistisch zijn vendien stelden ze vast dat de beginselverklaring maar we beginnen aan de oppervlakte het van de nvu dezelfde was als die van de nsb het woordgebruik taalgebruik laat dus de orientatie van de nvu zien maar de nvu geeft ook zelf volmondig toe h et woo rd ge bru i k dat ze het nationaal socialisme aanhangt 2 hiermee stuiten we op de grens van de mogelijk sommige woorden in de nederlandse taal zijn zo heden die het onderzoek naar woordgebruik danig historisch belast dat het gebruik ervan in biedt alleen dat wat zich nadrukkelijk als racis ieder geval bij de oorlogsgeneratie maar ook bij tisch manifesteert kunnen we op deze manier vele anderen aan wie die historische betekenis ontdekken overgebracht is onmiddellijk de associatie met het nationaal socialisme oproept een aantal sa w oord ge b rui k e n stij l menstellingen en afleidingen van het woord o nd erz oek naar d e taa l volk zoals volks volkskracht volksleider en van h et nationaa l socialis m e volksvijand zijn om die reden vrijwel in onbruik geraakt daarom ook plaatst a vierling momen onderzoek naar racisme op woordniveau vinden teel lid van janmaat s centrumdemocraten zich we dus onvoldoende als beoordelingscriterium voor veel nederlanders in de verkeerde hoek als een ander argument daarvoor ontlenen we aan de hij zijn partij een volkse beweging noemt slechte resultaten van het onderzoek dat in de ja andere woorden zijn door de betekenis van de ren veertig en vijftig in duitsland verricht is naar samenstellende delen haast inherent racistisch te het taalgebruik van het nationaal socialisme zo noemen te denken valt aan woorden als rasbe wel in als na de tweede wereldoorlog zijn er wustzijn en jodenstreek het laatste woord be door duitse taalkundigen woordenlijsten en stijl tekent streek als van een jood waar streek een studies gemaakt op basis van het nationaal socia negatieve lading heeft in jodenstreek verge listisch taalgebruik hoewel de woordenlijsten lijk kwajongensstreek drukt de samenstelling met titels als aus dem lexikon der morder3 en een vooroordeel tegen joden uit in de jaren der w6rterbuch des unmenschen bedoeld waren om tig was het gebruik van dit type woorden in som het gebruik van de opgenomen woorden te ver mige kringen betrekkelijk gewoon maar de holo bieden en zo de taal te zuiveren van de smetten caust zorgde voor een terecht taboe op het ge van het nationaal socialisme moesten de samen bruik ervan zelfs staatssecretaris a ploeg die stellers op den duur concluderen dat dat niet ge jodenstreek gebruikte in een interview met het beurde weekblad vn om aan te geven wat hij vond van achteraf is daarvoor een aantal redenen aan te de reactie van een aantal joodse organisaties op geven de vooronderstelling die ten grondslag lag zijn plannen om het ritueel slachten te verbieden aan hun werk was dat de nazi periode geisoleerd was zich kennelijk bewust van het feit dat hij kon worden van de tijd die eraan vooraf ging en daarmee over de schreef ging hij zei ik ben niet de tijd die erop volgde en het taalgebruik dus de figuur die zal zeggen wat een jodenstreek ook maar verder stonden deze onderzoekers onder invloed er zijn echter maar enkele woorden zo sterk met van de duitse taalkundige traditie waarvan von het racisme van het nationaal socialisme verbon humboldt als de grondlegger wordt gezien in die den dat ze vrijwel taboe geworden zijn wel kan traditie wordt taal enerzijds verzelfstandigd tot gezegd worden dat personen of organisaties met een organisch geheel tot het tuintje dat met een dergelijk woordgebruik zich kennelijk niet regelmatig wieden en snoeien vrij van onkruid ge bewust zijn van dat racisme of geen behoefte houden kan worden maar wordt taal anderzijds hebben zich ervan te distantieren sommigen ook opgevat als uitdrukkingsmiddel van de geest orienteren zich daar zelfs nadrukkelijk op van het volk nu het volk het nationaal socialis twee utrechtse studenten historische taalkunde me weer achter zich gelaten had zou de taal weer vergeleken het woordgebruik van de nederlandse puur worden volgens een van de onderzoekers volksunie van glimmerveen met dat van de d sternberger zouden de nazi s zelfs opgehou nsb ze vonden een groot aantal overeenkom den zijn nazi te wezen als ze maar gutes 9 deutsch geleerd hadden hebben dat is natuurlijk geen reden om dat uit later onderzoek bleek dat er noch in de ge woord af te schaffen wel een reden om te bestu schiedenis noch in de taal dergelijke breuken deren in verbinding met welke woorden het die aangewezen kunnen worden het woordgebruik betekenis kreeg van het nationaal socialisme kende wel een aantal eigenaardigheden maar het was toch grotendeels v ervu i lt h et t aa lg e bruik gebaseerd op wat in politieke propaganda ook daarvoor al gebruikelijk was als we nu terugkeren naar het probleem hoe ra het onderzoek naar de stijl van het nationaal cisme in taalgebruik geanalyseerd kan worden socialistisch taalgebruik leed aan eenzelfde euvel weten we uit het voorafgaande dat nazi s en een aantal afwijkingen dat in dit soort studies cp ers niet het patent op een bepaalde als racis met het nationaal socialisme in verband wordt ge tisch te typeren taal hadden bracht was al veel langer voorwerp van kritiek bij ook het alleen maar zoeken naar scheldwoorden puristen en sprachreiniger de strijd tegen neo als vuile turk is niet voldoende kennelijk sluit logismen vreemde woorden afkortingen en de het taalgebruik van racisten nauw aan bij dat van strijd tegen de tendens tot nominalisatie dateert anderen al van ver voor de eeuwwisseling de kritiek op toen in 1981 de demograaf en bekende d 66 er dit soort taalbederf valt grotendeels terug te imkamp in de nrc een dreigend beeld schetste voeren op een gebrek aan begrip voor en kennis van een blank nederland dat in de toekomst ten van taaldifferentiering kennelijk hielden taal onder zou gaan in een vloedgolf van zwarte inwo kundigen zich hier niet mee bezig de klassieke li ners kreeg hij een storm van kritiek over zich teraire taal werd als norm gehanteerd voor allerlei heen in reactie daarop schreef dr bruyn later andere vormen van taalgebruik zoals handelstaal voorman van de centrumpartij een brief waarin propaganda en politiek taalgebruik hij zei imkamp had zich vermoedelijk veel cynisch genoeg kwam zelfs in de boezem van het agressie kunnen besparen als hij uitsluitend het nationaal socialisme kritiek voor op het taalge ook in regeringskringen gangbare begrippenpaar bruik ervan in het tijdschrift muttersprache autochtoon allochtoon had gehanteerd werd geklaagd over het feit dat de nationaal so en daarmee lijken we midden in de problemen te cialisten de aanval tegen de verloederde taal niet zitten als racisme niet meer herkend kan worden met hun gebruikelijke tatkraft begonnen zijn aan een bepaalde stijl of in een bepaald woordge hetzelfde tijdschrift wilde bovendien het woord bruik kan het dan overal zijn is het een slui konzentrationslager in het goede duitse pend gif dat slechts achteraf herkend kan wor zwangslager veranderd zien s den die indruk zou je krijgen als je de krante het onderzoek naar het nationaal socialistisch kop centrumpartij vervuilt ook taalgebruik leest taalgebruik schoot dus tekort op een aantal pun in de volkskrant van 12 januari 1984 die kop ten het ging ervan uit dat het nationaal socialis en het begin van het artikel van karel roskam tisch taalgebruik exclusief was daardoor fixeer lijken dat te bevestigen de het zich op een beperkt aantal woorden en sti de centrumpartij vergiftigt het denken en de listische kenmerken in plaats van het gebruik taal zo lezen we verderop blijkt het artikel het van woorden en stijlvormen te onderzoeken wer gebruik van het begrip buitenlander door de den deze op zich taboe verklaard centrumpartij te analyseren de suggestie in het de laatste conclusie brengt ons op een fundamen artikel dat de centrumpartij de taal vergiftigd teel punt op talloze plaatsen valt te observeren zou hebben met een verkeerd gebruik van dat be dat dezelfde woorden in verschillende contexten grip is een mystificatie het overschat de invloed zeer verschillende betekenissen hebben zo signa van de centrumpartij het ziet die partij in de leert van nieuwstadt dat arbeit bij de nazi s eerste plaats als veroorzaker in plaats van als een centrale ideologische betekenis krijgt 7 het extreme verschijningsvorm van maatschappelijke bord arbeit macht frei bij de ingang van het verandering maar het artikel signaleert terecht concentratiekamp auschwitz geeft een extreem dat buitenlanders in nederland veel gehanteerd voorbeeld van hoe context en situatie betekenis wordt om zwarte mensen mee aan te duiden bepalen nu nog zal alleen daardoor het woord dat gebruik biedt ook partijen als de centrum arbeit voor sommige mensen een nare bijsmaak partij de kans daar racistische verhaaltjes aan vas t 10 te knopen den de betekenis van een woord komt tot stand we kunnen dit voorbeeld van het gebruik van het via de betekenissen van andere woorden waar begrip buitenlander veralgemeniseren door te door het vervangen kan worden zeggen dat er woorden en termen zijn die in aller in iedere tekst is zo een netwerk van betekenisre lei verbanden gebruikt worden maar die in een laties aanwezig dat houdt overigens niet in dat bepaald verhaal in een bepaald verband racistisch we van elk woord in elke tekst of uiting opnieuw worden en personen organisaties en partijen de betekenis zouden moeten leren als onderdeel met racistische ideeen zullen dfe bepaalde ver van de socialisatie doen mensen ervaring op met banden met behulp van gangbare woorden aan de gangbare betekenis van woorden maar die be brengen daarmee wordt de vraag naar het soort tekenis kan met elke tekst of uiting weer in een verbanden waarnaar je op zoek moet belangrijker bepaalde richting bijgestuurd worden je kunt dan het woordgebruik op zich zelfs zeggen dat er een permanente strijd om be tekenissen gevoerd wordt een strijd om het cre b e te k enis en t e k st eren van samenhangen tussen begrippen op zo n manier dat die elkaars betekenis gaan uitmaken vaak wordt gedacht dat de betekenis van woor ook wat betreft het verband tussen taalgebruik den vast staat woorden hebben een of meer vas en racisme hebben we vastgesteld dat het niet te betekenissen referenties en die kun je als daar voldoende is racisme te onderzoeken op woord misverstanden over bestaan bij van dale opzoe niveau of met behulp van stilistische typeringen ken het blijkt noodzakelijk te zijn te kijken hoe daar in feite echter hoeven we niet zo vaak in het de strijd om betekenis gevoerd wordt en hoe ver woordenboek te zoeken maar hebben we een an schillende begrippen met elkaar in verband ge dere manier om de betekenis van woorden vast te bracht worden stellen we ontdekken betekenissen aan de hand wat bedoelen we daarmee bijvoorbeeld in een van contexten waarin woorden kunnen staan interview met de weduwe rost van tonningen om te begrijpen wat vrede betekent in achter haagmm post 22 december 1984 59 staat eenvolgens er bestaat geen vrede zonder kern een overvloed aan buitenlanders dreigt de sub wapens en er bestaat geen vrede met kernwa stantie van het eigen volk aan te tasten vreemde pens is meer context nodig dan hier aangeboden culturen en gebruiken zullen het traditionele le wordt er hoort een verhaal omheen dat er een venspatroon en het maatschappelijk verkeer ont zinvolle interpretatie aan kan geven in de eerste regelen zin lijkt vrede vervangen te kunnen worden een eerste beoordeling levert geen racistische door machtsevenwicht terwijl in het andere woorden op maar wel aanwijzingen voor een ze voorbeeld vrede het dubbelzinnige heeft van er kere parallellie tussen de beide zinnen dreigt is onvrede over kernwapens en de functie van an aan te tasten en zullen ontregelen drukken tipool van oorlogsdreiging beide een dreigend proces van destructie uit er om nauwkeuriger vast te stellen wat de twee be ontstaat daardoor zonder dat dat met zoveel tekenissen van vrede zijn zouden we bijvoor woorden gezegd wordt een samenhang tussen beeld teksten van respectievelijk het icto ln het begrip buitenlanders en de woorden terkerkelijk comite tweezijdige ontwapening vreemde culturen en gebruiken hetzelfde geldt en van het ikv moeten bestuderen in zo n tekst voor de substantie van het eigen volk en het tref je bijvoorbeeld de zin de vredesbeweging is traditionele levenspatroon en het maatschappe in feite een anti kernbewapeningsbeweging aan lijk verkeer in het laatste geval wordt substan waarbij vrede vervangen wordt door een andere tie als het ware ingevuld met het traditionele le term die uitdrukt wat vrede in die opinie bete venspatroon enzovoort kent twee regels uit het interview laten zo een stukje zo is het duidelijk dat een woord verschillende zien van het proces waardoor via het taalgebruik contextgebonden betekenissen kan hebben maar via een bepaalde manier van spreken een beeld omgekeerd kunnen verschillende woorden binnen van de wereld ontstaat waarin er buitenlanders dezelfde context dezelfde betekenis krijgen wel met vreemde culturen zijn die een bedreiging ke betekenis een woord heeft blijkt daarom uit vormen voor het traditionele leven van het eigen de vervangingswaarde ervan met andere woor volk die tegenstelling bestaat niet zomaar ten 11 opzichte van buitenlanders maar juist ten op tekst gebruikt zijn moeten aangeven zichte van mensen die etnisch cultureel anders in een uitgebreide analyse die we van de tekst zijn maakten hebben we vooral gekeken hoe de tekst uiteraard is zo n klein stukje tekst op zich niet door de structuur ervan en door de structuur van voldoende om een heel stelsel van begrippen aan de zinnen waaruit de tekst is opgebouwd beteke op te hangen in andere tekstdelen is het mis nisrelaties tussen woorden construeert daarbij schien mogelijk te weten te komen wat met ging het ons zoals we hierboven al aangaven om vreemde culturen en gebruiken bedoeld wordt de vervanging van het ene woord door het ande en wat met het eigen volk eigenlijk moeten we re en het betekeniseffect dat daarmee gepaard minimaal de hele tekst op een controleerbare ma gaat nier analyseren om te kunnen bewijzen dat niet neem bijvoorbeeld de eerste zin van het tekst wfj hier bepaalde betekenissen aan het begrip fragment daar wordt het begrip autochtonen buitenlander en volk geven maar dat de tekst vervangen door nederlanders en het begrip al die betekenissen oproept lochtonen door buitenlanders ogenschijnlijk een neutrale synonimie de verschillen in beteke buit enla nd e r al lo chtoon e n v ree md e ling nis van de begrippen berusten er echter op dat het begrip nederlanders in juridische teksten daarom gaan we nu in op een tekst die wel hele en couwenberg schrijft als jurist in de volkskrant maal geanalyseerd is en waaraan goed te demon verwijst naar mensen met een nederlands pas streren valt wat de dilemma s zijn bij de vraag of poort terwijl het begrip autochtonen verwijst een bepaald taalgebruik racistisch is s w cou naar een groep die gedurende langere tijd in een wenberg hoogleraar staats en bestuursrecht te bepaalde stad of een bepaald gebied woont lan rotterdam schreef in de volkskrant van 16 ok ger dan de allochtone groep in elk geval beide tober 1982 een a rt ikel over wat hij noemde het laatste begrippen hebben echter geen juridische vraagstuk der etnische minderheden uit het ar maar een demografische status in een volgende tikel wordt duidelijk dat hij dat vraagstuk voor zin wordt gezegd allochtonen zijn vreemdelin al koppelt aan wat je zou kunnen noemen het gen daar zie je een vervanging van allochtonen vraagstuk van de nationale cultuur om een in door vreemdelingen het laatste wordt in juridi druk te krijgen van de redenee rt rant en de termi sche teksten het vreemdelingenrecht gebruikt nologie van couwenberg citeren we hier een pas om op nederlands grondgebied verblijvenden met sage uit het artikel een andere nationaliteit aan te duiden uit suri verkeren autochtonen nederlanders en alloch name afkomstige mensen met een nederlands tonen buitenlanders als groep nu in een gelijke paspoort die nog maar kort in nederland zijn positie dat kan redelijkerwijze niet gezegd wor kunnen wel aangeduid worden met allochtoon den autochtonen zijn hier sinds eeuwen geves maar ze zijn geen vreemdelingen in juridische zin tigd en hebben een eigen cultuur en samenle te constateren valt dat couwenberg in dit korte vingsorde opgebouwd die op grond van het zelf fragment drie begrippen buitenlander alloch beschikkingsrecht in bescherming genomen mag toon en vreemdeling op zo n manier gebruikt worden tegen ongewenste vreemde invloeden ai dat ze in deze tekst aan elkaar gelijk gesteld wor lochtonenzijn vreemdelingen en uit dien hoofde den in andere teksten in een andere manier van ongelijk die ongelijkheid vormt sinds lang het spreken worden ze juist zorgvuldig van elkaar uitgangspunt van het vreemdelingenrecht onderscheiden in andere delen van de tekst mede op grond van deze passage vond een groot wordt ook het begrip etnische minderheid door aantal lezers van deze tekst dat couwenberg ver een van deze termen vervangen dat betekent in huld racistische uitspraken deed een eerste ob couwenberg s tekst dat mensen met verschillende servatie van de tekst toont echter aan dat er geen juridische status en uiteenlopende afkomst en po sprake is van racistisch woordgebruik en dat de sitie aan elkaar gelijk gesteld worden en dat uit stijl voornamelijk bewijst dat het produkt uit een spraken over de ongelijkheid die er moet blijven universitaire studeerkamer afkomstig is bestaan tussen nederlanders en vreemdelingen voordat we kunnen verklaren waarom deze tekst uitwerken als uitspraken dat er ongelijkheid moet racistisch gevonden kon worden zullen we dus blijven bestaan tussen witte en zwarte mensen de betekenis van de begrippen zoals ze in deze in het bovenstaande fragment wordt de manie r 12 van spreken de ideologie van de rechtsweten van deze tekst willen we hier niet geven het is in schap naadloos verbonden met een veel alledaag het kader van dit artikel voldoende vast te stellen ser manier van spreken dat er geen scherpe grens te trekken valt tussen ook in het taalgebruik van de centrumpartij en racistisch en niet racistisch taalgebruik wel kun dat van veel andere mensen duidt buitenlander nen we concluderen dat deze tekst de mogelijk op een groep zwarte gastarbeiders niet op een heid in zich heeft te functioneren binnen een ra hier verblijvende amerikaan of fransman tenzij cistische manier van spreken maar ook ander het een zwarte fransman of amerikaan is natuur gangbaar taalgebruik kan racistische implicaties lijk een typerend citaat uit de propaganda van hebben de centrumpartij deze conclusies roepen misschien een hopeloos men zou haast gaan denken dat nederland van gevoel op voor zover dat komt doordat hier aan de buitenlanders is de minderheden zeggen van gegeven is hoe racisme in de dagelijkse taal kan wel die kreet hebben ze van de linkse partijen ontstaan zonder dat van tevoren een precieze om geleerd wij willen deze ontwikkelingen stoppen schrijving van de woordenschat en de stijl van die de centrumpartij zegt nederland is in de eerste racistische taal bestaat is dat gevoel terecht plaats voor de nederlanders 4 0 maar die conclusie kan volgens ons ook een weg de impliciete gelijkstelling van minderheden en banen voor een kritische evaluatie van krantearti buitenlanders leidt ook in dit tekstfragment er kelen schoolboeken en verhalen het terechte toe dat beide begrippen elkaars betekenis gaan taboe waarmee openlijk racistische woorden en uitmaken denk nu niet dat de hier opgeroepen uitdrukkingen zijn omgeven kan uitgebreid wor parallellie tussen couwenberg s gebruik van het den met aandacht voor het gevaar dat alledaagse begrip buitenlanders en dat van de centrumpar begrippen en bestaande redenaties omgebogen tij dient als bewijsvoering van het feit dat cou worden in racistische richting wenberg een racist zou zijn het kenmerkende van couwenberg s artikel is juist de dubbelzinnig heid die veroorzaakt wordt door het door elkaar lopen van verschillende manieren van spreken het is niet aantoonbaar en ook niet zinnig te veronderstellen dat het wetenschappelijk taal gebruik het sausje zou zijn waaronder het racis me verborgen ligt de dubbele positie van we tenschapper en schrijver op de opiniepagina is wezenlijk voor de geconstateerde dubbelzinnig heid van de tekst dat blijkt ook uit het gebruik dit artikel is gebaseerd op de doctoraalscriptie van het begrip nationale cultuur in het artikel op de rand van racisme een kwestie van seman wordt dat zowel ingevuld met een juridische term tiek instituut voor algemene taalwetenschap als liberaal democratische rechtsorde als met universiteit van amsterdam in deze scriptie gezamenlijke normen en waarden een groot wordt de tekst van couwenberg zorgvuldig geana aantal critici van couwenberg heeft zich aan dat lyseerd de analyse wordt voorafgegaan door een begrip gestoord omdat het racistisch zou zijn beschrijving van het nieuwe racisme een hoofd nee vanwege de onwetenschappelijkheid van het stuk over de ontwikkelingen binnen de franse begrip nationale cultuur en vanwege de invulling discoursanalyse en een uitgebreide toelichting die couwenberg eraan geeft van het standpunt van m pecheux over de ver en inderdaad ontstaat er in de tekst door zinnen houding tussen taal en ideologie als nu we met allerlei etnische minderheden ge deze studie is gepubliceerd als op de rand van ra confronteerd worden een tegenstelling tussen cisme de diskursieve analyse van een tekst num begrippen als onze nationale cultuur en minder mer 3 in de reeks kopteksten van het instituut heden een dergelijke constructie suggereert een voor preventieve en sociale psychiatrie van de fundamentele breuk tussen wij blanken en zij erasmus universiteit te rotterdam en aldaar te zwarten een langs raciale grenzen lopende bestellen voor f 1 0 excl portokosten via scheiding dus postbus 1738 3000 dr rotterdam of via tele een oordeel over het al dan niet racistisch zijn foon 010 634 100 13