Hoe spel je remediëring?

hoe spel je remediering luc vercammen kiezen voor de opvang van taalleerproblemen plaatst je als secundaire school voor een alles of niets keuze ofwel meent de school dat leerstoornissen rond taal niet tot het takenpakket van het secundair onderwijs behoort en daarmee is dan de kous af ofwel wil de school taalleerproblemen opvangen en dan stelt ze snel vast dat ze ook moet werken aan studiemethode aan socio emotionele vaardigheden aan faalangst enz taalleerproblemen staan zelden alleen de keuze handelt echter over nog meer fundamentele principes vindt de school de gemiddelde slaagcijfers het belangrijkste of staat de zorg voor elke leerling voorop is de school leerstof of leerlinggericht i deze vragen en keuzes spelen gebruik ik hier de benaming aso school een rol als je werk wil maken van omdat de remediering van leerstoornissen de opvang van taalleer soms voorgesteld wordt als een probleem problemen het is in de eerste voor scholen met technische of beroeps plaats de schoolcultuur die de leerlingen in dit voorbeeld gaat het over slaagkansen van zo n project een grote school met een duidelijk aso pro bepaalt de tweede alles of niets fiel 1040 leerlingen waarvan ongeveer 250 keuze handelt over de bereidheid in het eerste jaar verdeeld over zes latijnse van de school als geheel om te wer en vijf moderne klassen lees en spelling ken aan remediering taalleraren die moeilijkheden komen bij 15 van de leerlin navorming volgen of vakliteratuur doorne gen van het secundair onderwijs voor van men en zo tot het inzicht komen dat taalre deze 15 kampt 3 tot 4 met dyslexie dat mediering belangrijk is kunnen zo n project betekent dat elke secundaire school leerlin niet laten draaien zonder de steun van het gen telt die met deze problemen hun hele schoolteam je werkt er samen aan of schoolloopbaan trachten te doorlopen ons je staat te roepen in de woestijn in deze bij eerste onderzoek op school bevestigde dui drage wil ik aantonen waarom de keuze delijk deze cijfers voor taalleerproblemen zo n verstrekkende gevolgen heeft na het bijwonen van een congres rond remediering en sociaal emotionele bege leiding in het secundair onderwijs uia cbl oktober 1995 groeide onze overtui het verhaal van ging dat we werk moesten maken van de opvang van taalleerproblemen de eerste de zoektocht reacties van de leraren gingen echter van sceptisch tot afwijzend dit was werk voor dit artikel schetst een beeld van de opvang specialisten of voor het pms de definiering van leerlingen met spellingproblemen in het en afbakening van het werkterrein voor de eerste jaar van een aso school met opzet school moest dus op punt gesteld worden ylit i 27e jaargang nummer 5 mei juni 1998 daarom was het in eerste instantie belang hun zelfbeeld vertoont scherven deze emo rijk een onderscheid te maken tussen leer tionele en relationele problemen wegen erg problemen en leerstoornissen en vervol zwaar door leerlingen richten zich meer en gens tussen behandeling en remediering meer op het reduceren van de emotionele stress en minder en minder op het leerpro leerproblemen ontstaan als gevolg van ces en de leerstof omstandigheden alle leerlingen kampen ermee zeker ook sterke aso leerlingen het al deze inzichten en vooral de afbakening gaat hier over de studiehouding studie van het werkterrein hebben ertoe bij inzet of studiemethode de opvang van gedragen dat het overgrote deel van de deze problemen hoort structureel thuis bij leraren op school er een half jaar later mee de leerlijnen rond leren leren zie bijvoor instemde om een pedagogisch kader te beeld vercammen 1997 en socio emotio creeren om leerlingen met lees en schrijf nele vaardigheden daarnaast is een indivi moeilijkheden op te vangen duele begeleiding essentieel de opvang van leerproblemen behoort tot de kernop dracht van een secundaire school het gaat immers over het leerbekwaam maken van basisvereisten de leerlingen aan de schoolcultuur leerstoornissen kennen geen aanwijsbare oorzaken en staan onafhankelijk van intelli de bewustwording om te werken aan taal gentie een belangrijk gegeven in een aso leerproblemen en meer in het algemeen aan school we hebben het hier over dyslexie remediering is dus relatief snel verlopen dat dysorthografie dyscalculie en concentratie heeft veel te maken met de schoolcultuur stoornisssen add adhd behandeling die al aanwezig was remediering vereist van deze leerstoornissen behoort zonder leerlinggerichtheid het uitgangspunt is het meer tot het terrein van de medici en para aanvaarden van verschillende vertrekposi medici de school moet hier enkel correct ties verschillende leervaardigheden en ver verwijzend optreden remediering van leer schillende leercapaciteiten van leerlingen als stoornissen betekent ondersteuning bieden er een goede relatie van wederzijds respect om de doelen van het onderwijs zoveel is tussen leerlingen leraren en directie kan mogelijk te bereiken en hier belanden we er ook aandacht zijn voor leerproblemen en terug op het werkterrein van leraren een leerstoornissen als je vertrekpunt de leerling secundaire school kan moet zich richten als persoon is en je einddoel de leerbe op de remediering van lees en spelling kwaamheid van die individuele leerling dan moeilijkheden en niet van dyslexie tenzij de ben je ook bereid je handelen af te stemmen remediering plaatsvindt in het kader van een op die leerling een basisvereiste is daarom behandeling door specialisten de vragende houding van de leraar wat is hier aan de hand wat schuilt er achter deze dit onderscheid tussen behandeling en zwakke resultaten hoe kan ik met mijn les remediering bakent het werkterrein van het geefstijl de leerling helpen en begeleiden onderwijs af het is erg belangrijk dat leer deze vragende houding staat haaks op de stoornissen en leerproblemen zo vroeg registrerende attitude van een leraar die mogelijk herkend en erkend worden omdat vaststelt dat de leerling tekorten behaalt dat zij altijd gepaard gaan met socio emotionele de leerling te weinig inzet aan de dag legt problemen leerlingen met deze moeilijkhe het probleem en de oplossing liggen in zijn den ervaren immers weinig succes zij wor optiek volledig bij de leerling en zeker niet bij den onzeker en gaan twijfelen aan zichzelf de leraar mei juni 1998 nummer 5 27 8 jaargang w de scholen die bezig zijn met remediering meester opvoeder en de pedagogisch van taalleerproblemen hebben steevast directeur hebben de cursus remediering ook structurele en individuele aandacht voor nederlands gevolgd op basis hiervan is zorgbreedte de leraren vinden het normaal een beleidsplan opgesteld en voorgelegd om inhaallessen te geven reteaching er is aan de lerarenvergadering zie bijlage 1 de een leerlijn rond leren leren en sociale vaar participatie van alle leraren in het voorberei digheden klassenraden hanteren leerling dingsproces van remediering is essentieel volgsystemen faalangst is bespreekbaar voor het slagen ervan remediering moet en de schoolorganisatie biedt de leerlingen immers niet in een afgelegen hoekje van het individuele opvang aan deze schoolcultuur schoolgebouw gegeven worden door spe vormt de basisvoorwaarde voor remedie cialisten remediering moet gedragen wor ring den door alle leraren dit beleidsplan loopt nu bijna een jaar en de eerste resultaten ogen veelbelovend aan een beleidsplan voor de de hand van een screening in september remediering van zijn 34 leerlingen geselecteerd na een grondige foutenanalyse is per leerling een spellingproblemen begeleidingsplan opgesteld zie bijlage 2 zo n foutenanalyse vormt werkelijk het fun een remediering van taalleerproblemen in dament van een haalbare remediering je dit geval voorlopig uitsluitend spellingpro kan geen spelling in het algemeen remedie blemen nederlands pak je niet met een ren je kan wel bepaalde spellingproblemen los handje aan een degelijke opleiding is of controlevaardigheden op punt stellen noodzakelijk de opleiding remedial teacher dankzij een grondige foutenanalyse kan je talen so van uia cbl biedt nagenoeg alle het probleem afbakenen en onderverdelen antwoorden op de vragen een studie en weetje hopelijk waaraan je begint foutenclassificatie screening september latijnse moderne jongen meisje totaal morfologie groep 1 1 10 6 5 11 klank tekenkoppeling groep 2 0 12 9 3 12 context groep 3 3 8 8 3 11 vervolgens zijn de leerlingen in drie groepen verdeling zijn we een heel pragmatische onderverdeeld ongemarkeerd klank teken koers gevaren er kunnen maximaal drie koppeling morfologie woordbouw en groepen zijn omdat de remediering op context regel in een woord bij deze onder maandag dinsdag en donderdagavond tyi 278 jaargang nummer 5 mei juni 1998 telkens van 16 tot 17 uur gegeven wordt de remediering van slechts een foutencate we kunnen dus slechts drie spellingpakket gorie af en toe worden de andere fouten ten aanbieden waarvoor we ons baseren categorieen wel aangeraakt en de leerlingen op het uitstekende materiaal van verwerven een sterke controlevaardigheid strategisch spellen dit vergt wel een inves uiteraard worden de remedieringslessen in tering voor de school en de ouders maar een heel rustig tempo gegeven krijgen de ja koken kost geld de ouders reageren leerlingen veel individuele aandacht en trouwens unaniem positief op de erkenning vindt alles in een ontspannen puntenvrije en de opvang van de problemen van hun sfeer plaats tijdens de gewone lessen kinderen de remedieringslessen worden nederlands zouden de resultaten ongetwij gegeven door een studiemeester opvoeder feld beduidend lager liggen maar dat hee ft die de functie van remediaal hulpverlener dan weer heel veel te maken met de nega nederlands hee ft gekregen organisatorisch tieve faalangst die deze zwakke spellers betekent dit dat de school geen bpt uren rond dictees vertonen zij hebben al een moet investeren voor remediering pedago frustratie van jaren opgebouwd rond zwak gisch betekent dit dat een studiemeester ke cijfers en afkeurende commentaren voor opvoeder met inhoudelijk zinvolle taken dictee opdrachten tijdens de remediering belast wordt moeten we ook aandacht besteden aan het zelfvertrouwen het zelfbeeld en de faal voor het onderzoek en de begeleiding vol angst van deze leerlingen remedieren voor gen we een didactische en pragmatische talen betekent ook een socio emotionele lijn we richten ons volledig op het begelei begeleiding geven beide zijn even belang dingsmateriaal dat we hanteren de scree rijk ning gebeurt aan de hand van het zinnen dictee vier scholieren in kleijnen 1992 het woorddictee keukendeurkruk in pype 1991 en vrije schrijfproducten de fouten teamwerk classificatie en de groepsindeling sluiten naadloos aan op het oefenmateriaal van strategisch spellen op die manier kunnen na een jaar praktijkervaring met remediering we zo snel mogelijk aan de slag gaan met nederlands stoten we duidelijk op het pro de leerlingen bleem dat de kloof met de reguliere lessen nede rl ands en met de collega s nede rl ands vanaf november is de remediaal hulpverle te groot wordt de remedieringslessen vol ner gestart met de drie groepen elke week gen een eigen specifieke didactiek waar de wordt een les gegeven en meestal krijgen leraren nede rl ands nog te weinig in thuis de leerlingen een korte opdracht voor thuis zijn de vooruitgang die geboekt wordt tij mee in maart hebben we een controlemo dens de remedieringslessen wordt niet her ment ingelast om de remediering te kunnen kend tijdens de gewone spellinglessen evalueren omdat daar nog te weinig gewerkt wordt 20 van de 34 leerlingen vallen nu buiten met foutenanalyse en nuance ri ng we koes de 12 norm minder dan 13 fouten teren daarom plannen om volgend school slechts 2 van de 34 leerlingen vallen jaar een interne navorming te verzorgen nog binnen de 4 norm meer dan 21 voor alle taalleraren rond remediering van fouten dat is de selectienorm van de taalleerproblemen met extra aandacht voor screening lees en schrijfproblemen remediering hoort trouwens fundamenteel thuis in de de goede resultaten van het controledictee eerstelijnszorg het werk van leraren dus vier scholieren zijn behaald op basis van mei juni 1998 nummer 5 27 8 jaargang de opvang van spellingproblemen moeder toekomstplannen taal is echter zo tijdsintensief en specifiek dat je wel een beroep moet doen op spe tot hiertoe verzorgen wij dus uitsluitend een cialisten het grote nadeel van specialisten remediering rond spellingproblemen neder is dat je leerstoornissen en leerproblemen in lands en dan nog enkel in het eerste jaar een vakje of een verdom hoekje plaatst je aso daarnaast bieden we een vangnet voor loopt het risico dat je leraren een paraplu leerlingen waarvan de diagnose dyslexie is aanreikt waarmee zij leermoeilijkheden net vastgesteld daarmee is ons onderwijs nog jes van zich af kunnen schuiven via de onvoldoende adaptief de opvang van lees interne navorming willen wij de remediering problemen en de remediering van moderne terug meer bij de eerstelijnszorg onderbren vreemde talen zijn de noodzakelijke en cru gen hierbij kan gedacht worden aan ciale volgende stappen deskundige observatie en foutenanalyse basisdidactiek rond woordenschatverwer hoe willen wij leesproblemen aanpakken ving inprentingstechnieken leesstrate een tekst lezen vindt plaats op drie niveaus gieen spreek en luistervaardigheid woorden en zinnen letterlijk lezen micro eigenlijk hoort de didactiek rond remedie verbanden leggen in de alinea meso con ring zonder meer thuis in de lerarenoplei clusies trekken rond de tekst en de hoofd ding gedachte vatten macro een schoolse pro bleemlezer in het aso is iemand die op de communicatie en de doorstroming van microniveau een voldoende behaalt avi 9 informatie tussen leraren en de remediale maar op meso en macroniveau een onvol hulpverlening loopt ook nog te hortend te doende scoort het remedieren van lees stroef ondanks de grote participatie van de problemen slaat dan op het inoefenen van leraren in de beslissingsprocedure de leesstrategieen voorspellend lezen sja noodzaak van teamwerk komt zeker aan bloonlezen het aanleren van leerstrate bod als je het probleem van dyslexie wil gieen samenvatten schematiseren en het aanpakken leraren moeten deze leerstoor beheersen van metacognitieve strategieen nis h erkennen en zich bereid tonen om plannen controleren reflecteren via al andere normen en eisen in acht te nemen deze strategieen worden het meso en dit kan slechts met teamwerk en in het macroleesniveau opgekrikt bij de opvang kader van een leerlinggerichte schoolcul van leesmoeilijkheden komen we terecht bij tuur dat betekent immers werken met het leren leren afsprakennota s voor dispenserende en compenserende maatregelen zie o a de opvang van leesproblemen willen we krijgsman 1996 zo geven wij dyslectische plaatsen bij de eerstelijnszorg observatie leerlingen meer tijd bij toetsen en proefwer van leerlingen screening via leestesten ken dictees zijn voor hen oefeningen waar leestraining en verfijning van de leesstrate van de resultaten niet meegerekend wor gieen tijdens de lessen ook bij de remedie den woordenschat kan in twee beurten ring van moderne vreemde talen willen we gestudeerd worden leestaken worden deze weg volgen de remediering hoort gereduceerd zie bijlage 3 thuis bij de vakleraar ondertussen volgen twee taalleraren de opleiding van uia cbl rond remediering van vreemde talen zij zul len een aantal uren vrijgesteld worden om mee de binnenschoolse navorming te ver zorgen materiaal aan te maken voor de remediering en de taalleraren te begeleiden bij hun eerstelijnszorg i y 27e jaargang nummer 5 mei juni 1998 alles of niets gekte rond spelling 95 en het groot dictee der nederlandse taal toch is dat niet de bij remediering van taalleerproblemen lijkt bedoeling aandacht voor woorden en spel alles op een hoop te komen maar dat wil ling leidt ook naar betere woordherkenning niet zeggen dat de kaap te hoog mag wor en dus naar leesvaardigheid lezen is cruci den uiteindelijk is het inderdaad alles of niets aal in een mensenleven voor de spelling maar de weg daar naartoe moet en kan heb je bijvoorbeeld een computermachine enkel in stapjes afgelegd worden think big die je spelling kan controleren spelling was act small je moet prio riteiten stellen en de trouwens onze eerste voorzichtige stap uit veranderingen stelselmatig doorvoeren dit deze casestudie is gebleken dat wij de vergt immers een herdenken van de school noodzaak inzien van volgende stappen en cultuur en de didactiek bovendien moet je die zullen zeker draaien rond leesvaardig de begeleiding die je opstart kunnen waar heid bij het schrijven van dit artikel ging maken en vooral volhouden een troost het mijn aandacht voor 95 naar de inhoud de is zonder meer boeiend en zinvol werk logische lijn naar de vonken die ik wil over brengen en de spelling ach ik reken dit artikel handelt in hoofdzaak over spel natuurlijk wel op de a ttente bekwame e lingproblemen het lijkt wel te passen in de mailgestuurde eindredactieploeg van vonk luc vercammen j charlottestraat 11 2550 kontich noten 1 voor meer informatie rond taalleerproblemen verwijs ik naar het themanummer van vonk rond taalleerproblemen 26 1 september oktober 1996 2 in dit artikel steun ik grotendeels op de kennis die ik verworven heb tijdens de oplei ding remedial teacher talen so van het centrum voor beroepsvervolmaking leraren van de universiteit antwerpen uia cbl zie ook noot 3 ik verwijs meer specifiek naar ria kleijnen remediering nederlands uia cbl 1997 arjan krijgsman remediering moderne vreemde talen uia cbl 1998 3 certificaat remedial teacher talen so met volgende modules 1 achtergronden van leerproblemen dyslexie nld hyperactiviteit 2 remediering nederlands 3 remediering moderne vreemde talen 4 management van remediale hulp 5 basiscursus socia emotionele begeleiding 6 remediering met pc 7 evaluatie en supervisiebijeenkomst inlichtingen uia cbl universiteitsplein 1 2610 wilrijk tel 03 820 29 60 mei juni 1998 nummer 5 27 jaargang bibliografie kleijnen r hardnekkige spellingfouten een taalkundige analyse amsterdam lisse swets zeitlinger 1992 krijgsman a remediale hulp en toetsing bij het schoolvak nederlands vonk 26 1 september oktober 1996 p 60 63 pype a j c woordbeeld een programma voor lezen en spellen in de brugklas culemborg educaboek 1991 strategisch spellen spellingcursus ontwikkeld door het centrum voor taalleerproblemen van het instituut didactiek en onderwijspraktijk van de vrije universiteit te amsterdam lisse swets zeitlinger 1995 vercammen l de leerlijn rond leren leren ivo 69 1997 p 12 15 27e jaargang nummer 5 mei juni 1998 bijlage 1 beleidsplan beleidsplan remediale hulp nederlands voor lsp i aanmelding inschrijving expliciet vragen naar 1 leermoeilijkheden 2 taalleerproblemen 3 lees en schrijfproblemen 2 september screening diagnostisch dictee in alle klassen van het eerste jaar dictee vier scholieren afname en correctie aanstrepen van alle fouten door leraren nederlands selectie van de 4 zwaksten pedagogisch directeur en pms adviseur 3 oktober analyse foutenanalyse en classificatie van de 4 zwaksten ongemarkeerd context morfologie syntaxis semantiek etymologie pedagogisch directeur en remediale hulpverlener begeleidingsplan opstellen prioriteiten i v m remediale hulp begeleidings plan aan de hand van de spellingcursus strategisch spellen pedagogisch directeur onderzoek van de voorgeschiedenis dossiers remediale hulpverlener en pms adviseur contact met ouders en klassenraad pedagogisch directeur contact met specialisten in geval van behandeling dyslexie pedagogisch directeur en pms adviseur mei juni 1998 nummer 5 27 e jaargang voorstellen voor compensatie en dispensatie voor dyslectici contact met de klassenraad pedagogisch directeur en pms adviseur 4 november opstarten van de remediale hulp uitvoeri ng van het begeleidingsplan remediale hulpverlener 5 januari maart begeleiding van lsp uitvoe ri ng van het begeleidingsplan gedurende drie maanden remediale hulpverlener tussentijdse evaluatie per maand remediale hulpverlener en pedagogisch directeur 6 april evaluatie evaluatie van de vorde ri ngen met nieuw diagnostisch dictee verwerking remediale hulpverlener evaluatie van de remediering pedagogisch directeur pms adviseur en remediale hulpverlener opvolgingscontact met ouders pedagogisch directeur contact met specialisten voor behandeling of nieuw begeleidingsplan pedagogisch directeur en pms adviseur 7 opvolging opvolging van de lsp ers dyslectici gedurende hun loopbaan op school pedagogisch directeur iii vher 278 jaargang nummer 5 mei juni 1998 bijlage 2 begeleidingsplan naam nummer klas schooljaar 1997 1998 diagnostisch dictee diagnostisch dictee totaal vier scholieren keukendeurkruk klank tekenkoppeling context morfologie syntaxis semantiek etymologie tota al aantal fouten per dictee klank tekenkoppeling speciale gevallen controlevaardigheid vocaalverenkeling consonantverdubbeling samengestelde woorden moeilijke nederlandse werkwoorden woorden hoofdletters en interpunctie los vast geschreven algemene inprentstrategieen prioriteiten voor de begeleiding begeleiding 1 1 2 2 3 3 informatie lagere school ouders mei juni 1998 nummer 5 27e jaargang ll l7 x i v l i ti t ll1 4 1 1 1 ly 1 1 kk l v i k y111 li 4 kti l yiqk i 1 4 4l 1 ii tily l r s y l 50 l bijlage 3 voorstel voor compenserende en dispenserende maatrege len afsprakennota voor leerling x van 1a voor het schooljaar 1997 98 om de leerproblemen rond lezen en schrijven op te vangen worden de volgende afspraken gemaakt 1 voor het vak frans mogen de toetsen rond woordenschat in twee beurten afge legd worden bij de eerste beurt klassikaal worden fouten tegen de spelling niet aangerekend de punten worden toegekend als de leerling bewijst dat hij de woorden kent bij een tweede beurt individueel moeten niet alleen de woorden gekend zijn maar moeten ze ook correct gespeld worden op deze manier wordt er meer tijd gegeven voor het instuderen van de woordenschat 2 het dictee wordt voor de vakken nederlands en frans niet volledig in rekening gebracht bij het totaalcijfer we eisen dat de leerling deelneemt aan de dictees als spellingoefening het dictee wordt enkel gequoteerd op regelfouten bv de werkwoordsvormen 3 voor alle vakken geldt de afspraak dat de spelling van namen en termen niet aangerekend wordt de spelling blijft evenwel heel belangrijk omdat de naam of term steeds door de leraar herkend moet kunnen worden de leerling moet het bewijs leveren dat hij de naam of term gestudeerd heeft gewone spellingfou ten hebben geen invloed op het resultaat 4 bij overho ri ngen hoeft x de vragen niet mee over te sch rijven hierdoor krijgt hij meer tijd om de vragen te beantwoorden 5 bij de proefwerken kan x ex tra tijd krijgen voor het eerste deel mag gestart wor den om 8 uur en voor het deel na de pauze kan de leerling werken tot 12 30 uur 6 voor alle vakken geldt de afspraak dat de teksten in de mate van het mogelijke op voorhand meegegeven worden opdat x ze kan voorbereiden wij verwachten dat x zich extra inspant voor 1 de grammatica van het nederlands en het frans 2 de mondelinge taalvaardigheden voor de taalvakken frans en nederlands 3 de inzichts en verbandsvragen voor alle vakken mk 27e jaargang nummer 5 mei juni 1998 deze afspraken kunnen steeds door de klassenraad geevalueerd en bijgestuurd wor den met behulp van deze maatregelen hopen wij dat x kan voldoen aan de normen van het 1ste leerjaar aso op het einde van het schooljaar 1997 98 zal de klassenraad objectief oordelen over de behaalde cijfers en zal er een advies uitgebracht worden voor het tweede leerjaar van de eerste graad secundair onderwijs 18 november 1997 voor de klassenraad van la y klastitularis z pedagogisch directeur ter kennisgeving en bevestiging x de ouders van x mei juni 1998 nummer 5 27 8 jaargang